<div style="margin-left:0cm;"></div>
En Gautegiz<div style="margin-Arteaga (B) para referirse a los músculos se habla de ''okelak''. En cuanto a los huesos se les denomina genéricamente como ''azurrak''. Se distinguen ''buruko azurrak'', huesos de la cabezaleft:0cm; ''matrailazurra'', mentón; ''bularrazurra'', esternón; ''sorbalazurra'', hueso del hombro; ''saietsak'', costillas; ''bizkerrazurra'', espina dorsal; ''besoko azurrak'', huesos del brazo; ''ukondoa'', codo; ''eskuturra'', muñeca; ''epermakurra'', hueso de la cintura; ''izterrazurra'', fémur; ''belaunburua'', rodilla; ''beleun-azurra'', rótula; ''bernazurra'', tibia; ''orkatilla'', tobillo; y ''beatzazurrak'', huesos de los pies."></div>
En Carranza Informatzaileek ez dituzte bereizten giza gorputza osatzen duten hezurrak, giharrak eta artikulazioak, ez baitituzte unitate anatomikotzat hartzen. Horren ondorioz, ez da haiek izendatzeko izenik. Izen generikoetara jotzen da, hala nola ''carne ''gaztelaniaz eta ''haragiak ''euskaraz (Bermeo-B) el esqueleto y los músculos son las partes más desconocidas del cuerpo. Prácticamente no se sabe el nombre de ningún músculo y en cuanto a los huesos se hace referencia a los mismos por la situación que ocupan en el cuerpo, sin asignarles una denominación específicagizakien masa muskularrak izendatzeko. Así se dice Bermeon hitz hori ''huesos de la cabezaokelea''hitzari kontrajarrita darabilte, gizakiak kontsumitzeko animalien haragiak izendatzeko erabilia. Bizkaiko herri horretan hezurren kasuan baino ez dira jaso herritarrek erabilitako izen batzuk. ''del brazoHazurrak'' o deritze oro har. Hezur-muinari ''de la caderahazurreko una''. En la cabeza, como queda dichoderitzo; garezurrari, se conoce a todos los que componen el neurocráneo con el nombre genérico de ''huesos de la cabezakalaberea''; a veces también se emplea la expresión edo ''tapa de los sesoskarabelea''. En el esplacnocráneo no se diferencia ninguno, a lo sumo los nasales; eta bizkarrezurrari, a los que se designa conjuntamente como ''huesos de la narizlepoko bizkerra''. En el tronco se conoce la existencia del , ''esternónbizkarreko hazurra'' y las , ''costillasbizkazurra''. Se sabe que la , ''espinaerrosarioa '' está articulada en eta ''vértebrasespiñazoa''. == Hezur hausturak == Hausturak, eskuarki jatorri traumatikokoak, osasungintzako langileek tratatu izan dituzte azkenaldian. Hala ere, hezurrak osatzeko erremedio herrikoiak ezagutu dira, e incluso se comienzan a distinguireta sarritan jo izan da, aunque precariamenteaurrerago ikusiko den moduan, las divisiones de la columnazeregin horietan aditu diren petrikiloengana. Erremedio gehienek hautsitako hezurra oholtxoz bermatzeari egiten diote erreferentzia. Baina eragiketa horren aurreko tratamendu batzuk jaso dira, kasu batzuetan bakarrak diruditenak, hau da, ez zegoen oholtxoz egindako bermatzerik haien ondoren. == Hausturen petrikiloak, hezur-konpontzaileak == Hausturak osatzeaz eta lokadurak sendatzeaz arduratu diren petrikiloak pertsonaia ohikoak izan dira ikertutako lurraldearen zatirik handienean. Herri edo eskualde bakoitzak berea izan du, eta harengana jotzen zuten inguruko herrietako lesionatuek. Batzuetan aski urrutitik joaten ziren pazienteak haiengana, hain ospe handia zuten. Kontuan hartu behar da ohikoa izan dela petrikiloak familia-leinuetako kideak izatea eta haietako batzuk zeregin horretan hastea aziendaren hezurrak osatuz, gero pertsonekin lan egiteko. == Bihurrituak, zaintiratuak eta lokadurak, bihurdurak == Herri-mailan, bereizketa argia ezartzen da bi lesio hauen artean: bihurritua edo zaintiratua, batetik; lokadura edo trokaketa, bestetik. Hain zuzen ere, izen horietako batzuk azkenaldian sartu dira herritarren hizkeran, osasungintzako langileei eta hedabideetan entzutearen poderioz. === Bihurrituentzako erremedioak === Agurainen (A), bihurrituak eta kontusioak sendatzeko intxaurrondo hostoen egoskari bat prestatzen da. Este conocimiento suele ser fruto de la información que reciben de los médicosUra hostoekin irakin eta gero, mina hartutako zatia likido horretan sartzen da, ahalik eta beroen dagoenean, eta han mantentzen da ordu laurdenez gutxi gorabehera. Así Goizuetan (N), oinaren bihurriturako, cuando acuden a un centro sanitario con dolor en ''la cruzbiurritzea'', en el cuelloberoa aplikatu behar zen eragindako lekuan. Arto-irina berotzen zen eta ondoren poltsa batean sartu, eta gero poltsa bihurrituaren gainean aplikatzen zen. Bien bitartean, beste poltsa bat prestatzen zen, o con aurrekoa hozten zenean ordezkatzeko. == Eranskina: zantiratua == ''dolor de riñonesZantiratua ''hiru osagai dituen praktika herrikoia da; bata, enpirikoa, mina dagoen gorputz-zatian atzamarrekin egindako oliozko igurtzaldiak eta marruskatzeak; beste bat, se les habla magikoa, distentsioaren batzea sinbolizatu nahian oihal bat josita; eta hirugarren bat, erlijiosoa, praktika gauzatu bitartean esaten diren otoitzei eta lesioaren gainean trazatzen diren gurutzei erreferentzia egiten diena. Batez ere orkatilako eta eskuturreko bihurduretan erabiltzen da; batzuetan tortikolis kasuetan ere bai. Zer lekutan jaso den kontuan hartuta, badirudi Bizkaiko praktika bat dela. Ohitura honen inguru nagusietako bat Gernika, Ajangiz, Maruri, Gerrikaitz eta Bedia<ref>Jose Miguel de vértebras cervicales y lumbares respectivamenteBARANDIARAN. En cuanto a los huesos que forman las extremidades, al coxal se le llama ''hueso de la caderaMitología vasca. '' y al omoplatoMadril: 1960, ''paletilla''44. or. También se conoce la </ref> herriek osatutakoa da. Praktika honi ''clavículazantiretua '' y la rótula se denomina / ''tapa de la rodillazantiritua ''. Los nombres de los seis huesos largos que conforman las extremidades superiores e inferiores se van aprendiendo poco a poco y a fuerza de fracturas. En lo referente a los músculosderitzo Abadiñon, Bermeon, Busturian, Durangon, como ya se indicóGorozikan (B), existe un total desconocimiento y en general se les designa como eta ''carnezanatena ''Lemoizen (B). Por ejemplo Euskaraz ''zain ''hitzak nerbioa, si alguien padece un dolor muscular en el brazozaina edo erroa adieraz dezakeenez, hitzez hitz nerbioaren edo zainaren tenkada esan nahi du, eta tratamendu batzuekin bat dator ideia hori, dice sencillamente que le “duele lesionatuaren aurrean esaten ziren esaldiek eta egiten ziren ekintzek adierazten baitzuten horixe zela lesioaren patologiaz zeukaten kontzeptua<ref>Angel GOIKOETXEA. ''Capítulos de la carne del brazo” para diferenciarlo del que pudiera proceder del huesomedicina popular vasca''. Salamanca: 1983, entonces se habla de que duele “la caña del brazo”104. or.<div class="subindice"/ref>.=== [[Fracturas_oseas|Fracturas óseas]] ====== [[Curanderos_de_fracturas_hezurPraktika honek badu beti agertzen den beste ezaugarririk, hala nola emakumeek egina izatea. Jaso den herrietan landare baten erabilera errepikatzen da gainera, ''zanbedarra ''deritzona (zain-konpontzaileak|Curanderos de fracturasbelarra). Berez, bi espezie dira, ''Plantago'' generokoak; hosto lantzeolatuak dauzkate, hezureta haien ifrentzuan argi ikusten da apexaren oinarritik abiatzen diren nerbioek lerro paraleloetan egiten dutela aurrera. Litekeena da hala izenaren nola sendagai moduan duen aplikazioaren oinarria haren nerbioen eta giza gorputz-konpontzaileak]] ===adarrak zeharkatzen dituzten zainen arteko antza izatea. === [[Esguinces_zaintiratuak_y_luxaciones_bihurdurak|EsguincesBarriolak dioenez, ariketa bortitz baten ondorioz edo beste edozein motiborengatik min muskular bat sortzen baldin bazen, petrikiloak zaintiratua diagnostikatzen zuen, edo ''zanetena'', tendoiaren lotuneen urradura. Logikoa litzateke pentsatzea banandutako zatiak puntu batzuen bidez lotuta konpon zitekeela urradura hori. Eragiketa hori ezin zenez zuzenean egin tendoiaren edo giharraren gainean, parekotasunaren magiari esker aski zen lesioaren gainean ezarritako edozein ehunen gainean egitea. Horrela, ''zaintiratua'' orratz batekin eta korapilorik gabeko harizko albainu batekin puntuak emanez sendatzen zen, hari harekin mihise bat zeharkatuz hainbat bider, edo, hobeto, galtzerdi bat, zaintiratuaketa ez zangoaren edo oinaren kasuan soilik, y luxacionesbaita tortikoliserako ere, bihurdurak]] ===petrikiloak honako hau esaten zuen bitartean: :''Zain tiratu zain urratu''=== [[Curanderos_de_luxaciones|Curanderos de luxaciones]] ===:''zaña bere tokian sartu.''=== [[Golpes|Golpes]] ====== [[Apendice_Zantiratua|Apéndice: Zantiratua]] ===(Zain tiratu/ zain urratu/ zaina bere tokian sartu). Eragiketa Aitagure bat, Agurmaria bat edo Kredo bat errezatuz amaitzen zen, lekuaren arabera, eta gorputz-adarra oihal berarekin estaliz, aurretik igurtzaldia eginda edo, bestela, zain-belarra, ''zainbedarra'', oliotan blaituta. Tortikolisaren kasuan, mihisea orratzarekin zeharkatzean, distentsioa “jostea” baino gehiago, sortutako korapiloa askatzea lortzen zen<ref>Ignacio Mª BARRIOLA. ''La medicina popular en el País Vasco. ''Donostia: 1952, 85-86. or.</divref>. {{DISPLAYTITLE: XVI. FRACTURAS Y LUXACIONESHAUSTURAK ETA LOKADURAK}} {{#bookTitle: Medicina Popular en Vasconia Herri Medikuntza Euskal Herrian| Medicina_popular_en_vasconia/eu}}