Diferencia entre revisiones de «REGRESO A LA CASA MORTUORIA Y AGAPES FUNERARIOS/eu»

De Atlas Etnográfico de Vasconia
Saltar a: navegación, buscar
(Página creada con «<div style="margin-left:0cm;"></div>»)
 
(No se muestran 20 ediciones intermedias de 2 usuarios)
Línea 34: Línea 34:
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
  
−
:Nik hain bitxi kausitu nuen jestu hori, nun irria eskapatu baitzitzaitan. Osabari gaitzitu zitzaion ene irri zozoa eta zarta bat eman zautan, harenganik ukan dudan bakarra, 1911-ko martxoaren 27-an.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
:Geroztik galdatu izan diot Victor Coustau zenari, zertako zen arno-ixurtze hori, eta ez diot bertze argitasunik jalgi ahal izan hau baizik: 'Gure zaharrek hala egiten ziteian'. Niri ez dautet burutik atherako latin paganoek 'libatio' deitzen zuten ohidura gelditu zitzaikula Ithorrotzen eta Olhaibin, bainan poxi bat girixtinotua, kurutzearen seinalearekin nahastekatua tenaz geroz»<ref>Pierre LAFITTE. “Atlantika-Pirene-etako sinheste zaharrak” in ''Gure Herria'', XXXVII (1965) pp. 101-102.</ref>.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
:(Recuerdo que cuando murió mi abuelo en Ithorrotze había un cruce de caminos frente a una casa que llamábamos ''Serorateia; ''allí un vecino nuestro quemó un montón de paja a la hora de conducir el cadáver a la iglesia. Más tarde pregunté al vecino para qué había hecho ese fuego y me contestó: «El fuego borra el rastro del camino, y si el alma de tu padrino anduviera errante de seguro que no encontraría el camino de vuelta».
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
:Pero todavía guardo memoria de otra costumbre que conocí en esa misma ocasión. Todos los asistentes al entierro fueron invitados al banquete. Los familiares comimos juntos en una sala de la parte de arriba de la casa. Los demás comieron en la pieza de la casa que llamábamos ''borda. ''Después de la comida nos avisaron que abajo iban a iniciarse los rezos y bajamos cada uno con nuestro vaso: en cada vaso debíamos dejar el equivalente a un dedal de vino. Yo tenía diez años y estaba muy inquieto.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
:Al entrar nosotros en la ''borda, ''se pusieron en pie todos los comensales, cada uno con su vaso en la mano y las sirvientas retiraron los manteles de la mesa. El chantre Victor Coustau de la casa Erretoraenea se descubrió la cabeza y todos vaciaron el vino derramándolo sobre la mesa; yo también hice lo mismo que los demás. Después mojaron las yemas de los dedos de la mano derecha en ese vino como si se tratara de agua bendita y se santiguaron.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
:Me pareció tan raro ese gesto que se me escapó la risa. A mi tío no le cayó bien aquella risa mía inoportuna y me dió un sopapo, el único que recibí de él. Era el 27 de Marzo de 1911.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
:Más tarde llegué a preguntar al difunto Victor Coustau el porqué de aquel derrame del vino y no conseguí de él otra explicación que ésta: «Nuestros ancianos así lo hacían». Nadie podrá quitarme de la cabeza que aquella costumbre pagana que los romanos llamaban ''libatio ''ha continuado en Ithorrotze y Olhaibi, si bien un poco cristianizada ya que se le añadió el signo de la cruz).
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
<div align="center"><nowiki>* * *</nowiki></div>&nbsp;
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
A lo largo del presente siglo, y sobre todo en su segunda mitad, se han operado sucesivas modificaciones en el modo de realizar el conjunto de los actos que componían las exequias como se ha consignado en los capítulos anteriores. Una de estas alteraciones ha sido precisamente la anulación del regreso del cortejo fúnebre a la casa de donde partió.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
En la mayoría de las localidades se constata que actualmente el cortejo fúnebre se disuelve en el mismo cementerio, una vez inhumado el cadáver. En otros casos, sobre todo en las villas y ciudades, los asistentes al funeral se dispersan tras dar el pésame a la familia en el atrio de la iglesia inmediatamente después de finalizar el funeral. Al acto de la inhumación en el cementerio asiste un grupo reducido de parientes y amigos.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
Nuestras encuestas han rescatado algunas tradiciones que permanecen en la mente y en el recuerdo de quienes las practicaron en otros tiempos. Pero a la vez constatan que aquel retorno formal del cortejo a la casa mortuoria ha dejado de practicarse y que los refrigerios y ágapes funerarios o bien se han suprimido o, en todo caso, se han convertido en un simple gesto obsequioso.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
[[File:7.195 Tras el entierro. Orexa 1977.png|frame|Tras el entierro. Orexa, 1977. Fuente: Iñaki Linazasoro, Grupos Etniker Euskalerria.]]
+
Hileta segizioaren edo, gutxienez, familiako doluaren etxerako itzulera hileta errituen parte zen garai batean.
−
<div class="subindice">
+
 
−
Apartados:
+
Barandiaranek eta haren laguntzaileek mende honen lehen laurdenean ''«Creencias y ritos funerarios»'' gaiari buruz («Sinesmenak eta hileta errituak») egindako inkestek etxeak eta etxeko taldeak hileta errituetan protagonismo handia zuten gizarte bat erakusten dute, eta erritu horiek, hain zuzen ere, hilaren etxean hasten eta amaitzen ziren. Praktika hori Euskal Herriko lurralde guztietan ikusten zen.
−
=== [[Regreso_del_cortejo_a_la_casa_mortuoria|Regreso del cortejo a la casa mortuoria]] ===
+
 
−
=== [[Agapes_y_refrigerios_a_los_asistentes|Agapes y refrigerios a los asistentes]] ===
+
Hala gertatzen zen hogeiko hamarkadan Galarretan (A), non hilotzari hilerrian lur eman eta gero «elizara itzultzen diren eta errespontsuak errezatzen dituzten hilaren etxeko hilobian. Gero, apaiza, sakristauak (gurutzea daramala) eta hileta segizioa osatzen duten pertsonek lagunduta, hilaren etxera doa, han ere errespontsu bat errezatzera; ondoren, elizara itzultzen da berehala apaiza. Hilaren senitartekoek ahaide guztiak, kanpotarrak eta herriko etxe bakoitzeko pertsona bat edo bi gonbidatzen dituzte, bazkaltzera, ehorzketa goizean baldin bada, edo meriendatzera, arratsaldean baldin bada»<ref>BARANDIARAN, José Miguel de. «Creencias y ritos funerarios en Orozko, Ziortza (Zenarruza), Kortezubi, Otazu, Ataun, Arano, Ziga (Baztan), Otxagabia» in ''Anuario de Eusko Folklore. ''III. liburukia. Gasteiz: 1923, 57 eta 59. or.</ref>.
−
=== [[Obsequios_a_los_participantes_en_las_exequias|Obsequios a los participantes en las exequias]] ===
+
 
−
=== [[La_comida_de_entierro._Entierro-bazkaria|La comida de entierro. Entierro-bazkaria]] ===
+
Zigan (Baztan-N), inkesta beraren arabera (1923), ahaideak, ''barrideak'' eta urrutitik iritsitako jendea hilaren etxera itzultzen ziren ahaidetasun-ordena zorrotz gordeta. Otordu bat eskaintzen zitzaien denei<ref>BARANDIARAN, José Miguel de. «Creencias y ritos funerarios en Orozko, Ziortza (Zenarruza), Kortezubi, Otazu, Ataun, Arano, Ziga (Baztan), Otxagabia» in ''Anuario de Eusko Folklore. ''III. liburukia. Gasteiz: 1923, 132. or. </ref>.
−
=== [[Apendice_Antiguas_restricciones_legales_sobre_banquetes_funebres|Apéndice: Antiguas restricciones legales sobre banquetes fúnebres]] ===
+
 
−
</div>
+
Beasainen (G), hogeita hamarreko hamarkadara arte, segizioa hilaren etxera ilara bat osatuz itzultzen zen, aurrean familiako burua zihoala soingainekoz eta kapela luzez jantzita. Herri horretako informatzaileetako bati hamar urterekin bere aitaren hileta segizioaren buru egitea egokitu zitzaion, etxean gelditzen ziren gizonezkoen artean zaharrena zelako. Gogoan zeukan amak soingainekoaren barrena jaso ziola, arrastaka eraman ez zezan, eta kapela luzea bete egin ziola, buruan egokitzeko. Segizio hori etxeko kideek, ''etxekoek'', eta beste herri batzuetatik etorritako senitartekoek osatzen zuten; haientzat bankete bat prestatzen zen etxean bertan.
−
<br/>
+
 
−
{{DISPLAYTITLE: XIX. REGRESO A LA CASA MORTUORIA Y AGAPES FUNERARIOS}} {{#bookTitle:Ritos Funerarios en Vasconia | Ritos_funerarios_en_vasconia}}
+
Zeanurin (B), zaharrenek gogoan daukate duela hirurogeita hamar urte arte, ehorzketan familiako dolua osatu zutenak elizatik hilaren etxera bi talde osatuz itzultzen zirela: gizonak soingainekoz eta kapelaz jantzita, eta emakumeak belo beltz batez. Itzulerako bidean, leku jakin batera iritsita, gizonek soingaineko astunak eranzten zituzten, udan batez ere. Denek hartzen zuten parte gero etxean egiten zen hiletako otorduan.
−
&nbsp;
+
 
 +
Hogeiko hamarkadan argitaratutako lan batean<ref>D. ESPAIN. «Des usages mortuaires en Soule» in ''Bulletin du Musée Basque, ''VI, 1-2 (1929) 24. or.</ref> adierazten zen Zuberoan, ehorzketaren ondoren, gonbidatu guztiak hilaren etxera joaten zirela eta han otordua eskaintzen zitzaiela. Antzina otordu hori ogiz eta gaztaz osatzen zen, etxeko ardoarekin lagunduta; baina jada hogeiko hamarkadan bazkari bat egiten zen. Amaieran, xantreak edo sakristauak eskari kopuru jakin bat errezitatzen zuen hilaren alde eta «etxetik irtendako arima guztiengatik», eta, horrekin, amaitutzat ematen zen zeremonia.
 +
 
 +
Segizioak hilaren etxera egiten zuen itzulerak zenbait aldaera zeuzkan Euskal Herri osoan duela hiruzpalau hamarkada. Oro har, esan daiteke populazio kontzentratua zuten eta etxeek elizatik gertuko gune bat osatzen zuten herrietan —hori da Arabaren eta Nafarroako Erdialdearen kasua— hileta ekitaldietako parte-hartzaile guztiak, parrokiako gurutzea buru zutela eta apaizak lagunduta, hileta segizioa abian jarri zen etxera itzultzen zirela eta ate aurrean otoitz bat egiten zutela hiletak amaitzeko<ref>Zangozako (N) Arimen Kofradiako Konstituzioek, 1798an idatziak, praktika horren berri ematen zuten, agintzen baitzuten hileta mezaren ondoren hilaren etxera itzultzea han errespontsua errezatzera.</ref>.
 +
 
 +
Hilaren familiak parte-hartzaile guztiei ogi eta ardozko ahamen bat eskaintzen zien, Araban ''la caridad'' deritzona (karitatea). Ondoren, etxe barruan hilaren senitartekoek hileta bazkaria egiten zuten.
 +
 
 +
Populazio sakabanatuko eskualdeetan –Euskal Herri kontinentala, Gipuzkoa, Nafarroako Mendialdea eta Bizkaia–, dolua osatzen zuten senitartekoak ziren, segizio bat eratuz, hilaren etxera itzultzen zirenak, eta, han, abagunerako atondutako banketea egiten zen. Ehorzketara joandako gainerako guztiek mokadu bat jasotzen zuten eliz atarian edo elizaren inguruetan.
 +
 
 +
Hileten amaieran ahamen edo mokadu bat izaten zen normalean. Nabarmentzekoa da ahamen horietan agertzen dela inoizko argien ehorzketara eta hiletara joandakoek elkarren artean ondo bereizitako bi talde osatzen zituztela: ''ondrako taldea'', hiletetara odolezko loturen ondoriozko betebeharra dutelako doazenek osatua; eta karitateko taldea, elkartasun kristauarengatik parte hartzen dutenek osatua<ref>José Miguel de BARANDIARAN. ''Estelas funerarias del País Vasco. ''Donostia: 1970, 35. or.</ref>. Bi taldeei zegozkien ahamenak desberdinak ziren.
 +
 
 +
Bi kasuetan, ahamen horiek erritual baten aginduetara egokitutako zeremonial batez egiten ziren, eta horrek eraman ditu egile batzuk jatorri urruneko hileta bankete edo oturuntzatzat jotzera<ref>Bonifacio ECHEGARAY. «Significación jurídica de algunos ritos funerarios del País Vasco», in RJEV, XVI (1925) 102 or. eta hurrengoak. Barandiaranek ñabartzen duenez, berriz, hileta ahamen edo otorduek «gaur egun ez dute antzina izandako eduki mistikoa». ''Estelas funerarias del País Vasco. ''Donostia: 1970,'' ''29. or.</ref>.
 +
 
 +
 
 +
{{DISPLAYTITLE: XIX. HILAREN ETXERAKO ITZULERA ETA HILETA-OTORDUAK}} {{#bookTitle:Heriotz Ohikuneak Euskal Herrian|Ritos_funerarios_en_vasconia/eu}}

Revisión actual del 09:59 12 nov 2019

Otros idiomas:
Inglés • ‎Español • ‎Euskera • ‎Francés

Hileta segizioaren edo, gutxienez, familiako doluaren etxerako itzulera hileta errituen parte zen garai batean.

Barandiaranek eta haren laguntzaileek mende honen lehen laurdenean «Creencias y ritos funerarios» gaiari buruz («Sinesmenak eta hileta errituak») egindako inkestek etxeak eta etxeko taldeak hileta errituetan protagonismo handia zuten gizarte bat erakusten dute, eta erritu horiek, hain zuzen ere, hilaren etxean hasten eta amaitzen ziren. Praktika hori Euskal Herriko lurralde guztietan ikusten zen.

Hala gertatzen zen hogeiko hamarkadan Galarretan (A), non hilotzari hilerrian lur eman eta gero «elizara itzultzen diren eta errespontsuak errezatzen dituzten hilaren etxeko hilobian. Gero, apaiza, sakristauak (gurutzea daramala) eta hileta segizioa osatzen duten pertsonek lagunduta, hilaren etxera doa, han ere errespontsu bat errezatzera; ondoren, elizara itzultzen da berehala apaiza. Hilaren senitartekoek ahaide guztiak, kanpotarrak eta herriko etxe bakoitzeko pertsona bat edo bi gonbidatzen dituzte, bazkaltzera, ehorzketa goizean baldin bada, edo meriendatzera, arratsaldean baldin bada»[1].

Zigan (Baztan-N), inkesta beraren arabera (1923), ahaideak, barrideak eta urrutitik iritsitako jendea hilaren etxera itzultzen ziren ahaidetasun-ordena zorrotz gordeta. Otordu bat eskaintzen zitzaien denei[2].

Beasainen (G), hogeita hamarreko hamarkadara arte, segizioa hilaren etxera ilara bat osatuz itzultzen zen, aurrean familiako burua zihoala soingainekoz eta kapela luzez jantzita. Herri horretako informatzaileetako bati hamar urterekin bere aitaren hileta segizioaren buru egitea egokitu zitzaion, etxean gelditzen ziren gizonezkoen artean zaharrena zelako. Gogoan zeukan amak soingainekoaren barrena jaso ziola, arrastaka eraman ez zezan, eta kapela luzea bete egin ziola, buruan egokitzeko. Segizio hori etxeko kideek, etxekoek, eta beste herri batzuetatik etorritako senitartekoek osatzen zuten; haientzat bankete bat prestatzen zen etxean bertan.

Zeanurin (B), zaharrenek gogoan daukate duela hirurogeita hamar urte arte, ehorzketan familiako dolua osatu zutenak elizatik hilaren etxera bi talde osatuz itzultzen zirela: gizonak soingainekoz eta kapelaz jantzita, eta emakumeak belo beltz batez. Itzulerako bidean, leku jakin batera iritsita, gizonek soingaineko astunak eranzten zituzten, udan batez ere. Denek hartzen zuten parte gero etxean egiten zen hiletako otorduan.

Hogeiko hamarkadan argitaratutako lan batean[3] adierazten zen Zuberoan, ehorzketaren ondoren, gonbidatu guztiak hilaren etxera joaten zirela eta han otordua eskaintzen zitzaiela. Antzina otordu hori ogiz eta gaztaz osatzen zen, etxeko ardoarekin lagunduta; baina jada hogeiko hamarkadan bazkari bat egiten zen. Amaieran, xantreak edo sakristauak eskari kopuru jakin bat errezitatzen zuen hilaren alde eta «etxetik irtendako arima guztiengatik», eta, horrekin, amaitutzat ematen zen zeremonia.

Segizioak hilaren etxera egiten zuen itzulerak zenbait aldaera zeuzkan Euskal Herri osoan duela hiruzpalau hamarkada. Oro har, esan daiteke populazio kontzentratua zuten eta etxeek elizatik gertuko gune bat osatzen zuten herrietan —hori da Arabaren eta Nafarroako Erdialdearen kasua— hileta ekitaldietako parte-hartzaile guztiak, parrokiako gurutzea buru zutela eta apaizak lagunduta, hileta segizioa abian jarri zen etxera itzultzen zirela eta ate aurrean otoitz bat egiten zutela hiletak amaitzeko[4].

Hilaren familiak parte-hartzaile guztiei ogi eta ardozko ahamen bat eskaintzen zien, Araban la caridad deritzona (karitatea). Ondoren, etxe barruan hilaren senitartekoek hileta bazkaria egiten zuten.

Populazio sakabanatuko eskualdeetan –Euskal Herri kontinentala, Gipuzkoa, Nafarroako Mendialdea eta Bizkaia–, dolua osatzen zuten senitartekoak ziren, segizio bat eratuz, hilaren etxera itzultzen zirenak, eta, han, abagunerako atondutako banketea egiten zen. Ehorzketara joandako gainerako guztiek mokadu bat jasotzen zuten eliz atarian edo elizaren inguruetan.

Hileten amaieran ahamen edo mokadu bat izaten zen normalean. Nabarmentzekoa da ahamen horietan agertzen dela inoizko argien ehorzketara eta hiletara joandakoek elkarren artean ondo bereizitako bi talde osatzen zituztela: ondrako taldea, hiletetara odolezko loturen ondoriozko betebeharra dutelako doazenek osatua; eta karitateko taldea, elkartasun kristauarengatik parte hartzen dutenek osatua[5]. Bi taldeei zegozkien ahamenak desberdinak ziren.

Bi kasuetan, ahamen horiek erritual baten aginduetara egokitutako zeremonial batez egiten ziren, eta horrek eraman ditu egile batzuk jatorri urruneko hileta bankete edo oturuntzatzat jotzera[6].


  1. ↑ BARANDIARAN, José Miguel de. «Creencias y ritos funerarios en Orozko, Ziortza (Zenarruza), Kortezubi, Otazu, Ataun, Arano, Ziga (Baztan), Otxagabia» in Anuario de Eusko Folklore. III. liburukia. Gasteiz: 1923, 57 eta 59. or.
  2. ↑ BARANDIARAN, José Miguel de. «Creencias y ritos funerarios en Orozko, Ziortza (Zenarruza), Kortezubi, Otazu, Ataun, Arano, Ziga (Baztan), Otxagabia» in Anuario de Eusko Folklore. III. liburukia. Gasteiz: 1923, 132. or.
  3. ↑ D. ESPAIN. «Des usages mortuaires en Soule» in Bulletin du Musée Basque, VI, 1-2 (1929) 24. or.
  4. ↑ Zangozako (N) Arimen Kofradiako Konstituzioek, 1798an idatziak, praktika horren berri ematen zuten, agintzen baitzuten hileta mezaren ondoren hilaren etxera itzultzea han errespontsua errezatzera.
  5. ↑ José Miguel de BARANDIARAN. Estelas funerarias del País Vasco. Donostia: 1970, 35. or.
  6. ↑ Bonifacio ECHEGARAY. «Significación jurídica de algunos ritos funerarios del País Vasco», in RJEV, XVI (1925) 102 or. eta hurrengoak. Barandiaranek ñabartzen duenez, berriz, hileta ahamen edo otorduek «gaur egun ez dute antzina izandako eduki mistikoa». Estelas funerarias del País Vasco. Donostia: 1970, 29. or.
Obtenido de «https://atlasetnografico.labayru.eus/index.php?title=REGRESO_A_LA_CASA_MORTUORIA_Y_AGAPES_FUNERARIOS/eu&oldid=148982»