127 728
ediciones
Cambios
sin resumen de edición
:«A!, purgatorioko animan usaie!».
Usai horrek, Casildak baieztatzen zidanez «olio usaina»- ren tankera omen zuen.
Gorpua bero zegoen bitartean ere eskuak gurutzatzen zizkioten eta hauen artean gora begira gurutze bat ezartzen zioten. Hildakoaren ahoa irekita egon ezkero, buruan zehar ezarritako lokarri baten bidez bere egoera normalera ekartzen zuten. Baina, horretarako gorpuak oraindikan bero egon behar zuen.
'''II. 241. HERIOTZA BAT GERTATU DEN ETXEAN, ZEIN(TZU) DOLU EZAUGARRI ONARTZEN DIRA? LEIHOAK IXTEN AL DIRA? ISPILURIK ESTALTZEN AL DA? ARMARRIRIK? ERLATEGIRIK ESTALTZEN AL DA? '''
Hildakoaren gorpua etxean zegoen bitartean, bere gelan, gaba eta egun jendea zebilen erretiratu gabe. Gela honetan bi kandela piztuta zeuden eta egunean zehar norbait zegoen gorpua zainduz, horretarako bi edo hiru pertsonako taldeak txandatzen zirelarik. Hildakoaren zaindaritzapeak etengabekoa izan behar zuen, inolaz hautsi gabe.
Nere berriemaileen artean horrelako ekintzarik ezagutzen zuen pertsona bakarra Casilda Gurrutxaga Mendia genuen (Itsaso Errota baserrikoa, Matxinbenta, 86 urte). Bere ume garaietan, Matxinbentako auzoan ispiluak estaltzea ezagutu omen zuen. Bere alabak, alderantziz (Arantza Aranburu Gurrutxaga) Ezkion horrelakorik ez du ezagutu.
Honelako ekintzarik ere ez dute ezagutu. Gainera kontutan eduki beharko genuke Ezkioko herrian 3 baserri izan direla bakarrik armarriak eduki dituztenak: * Etxeberri Anduaga (egun eroria 1971'an sutea izan ondoren).
* Miranda (Santalutziko auzoan kokatuta, zutik dago).
* Osinalde (armarria ez dago bertan, Donostiako etxe partikular batetara aspaldidanik eramana dute).
Erleez ere gauza garbirik ez zekiten, berriemaile gehienak egoera ezezaguna zutelako.
'''II. 241. bis. GORPUA ETXEAN DAGOEN BITARTEAN ETXEKO LANEN ZUZENDARITZA NORK BEREGANATZEN DU? AUZOTARREK? ZEINTZUK ONARTZEN DIRA HORIEK BEZALA? ONDOKOENEKO ETXEKOEK ETA LEHENAUZOAK? ETXE BEREKO ALBOKO ETXEBIZITZAKOAK? HILDAKOAREN ETXERA PARROKIKO GURUTZEA NORTZUEK ERAMATEN DUTE?'''
Orduan, bereiz dezagun. Etxe barruko lanak betetzeko ez zegoen inolako oztoporik, gorpua etxean egon arren bertako norbait arduratzen zen lana aurrera ateratzeko (normalki etxekoandrea izango genuen). Batzutan, etxe bereko albokoaren etxekoandrearen laguntasuna jasotzea ere ez zitekeen harritzekoa.
Egun apaiza bakarrik joaten da eta ez du eramaten Parrokiko gurutzea.
'''II. 242. PERTSONA BATEN HERIOTZA NORTZUEI ETA NOLA IRAGARTZEN ZAIE? HORRETAZ NOR ARDURATZEN DA? ETXEKO ANIM_ALIEI ANIMALIEI IRAGARTZEN AL ZAIE? NOLA? NORK? '''
Lehen behintzat herrixka hauetan pertsona baten heriotzaren berri laister zabaltzen zutenjendearen artean. Baina, berri hori zabaltzeko joera onena Elizako kanpaiak jotzea zitekeen. Halere, guzti hau 246. galderan hobeki adieraziko dugu.
Etxeko animaliei iragartzeari buruz berriemaileek horrelako ekintzarik ez zuten ezagutzen eta zeharo ezezaguna egiten zitzaien. Hala ere, aipatu zidaten txakurrak antzematen zuela etxeko norbait hil ezkero.
'''II. 243. HILDAKOAREN GELAN BELARRIK ERRETZEN AL DA? '''
Ez dute ezagutu horrelakorik, behintzat ez dute gogoratzen hildakoaren gelan edozein motatako belarrik erretzen zenik.
Beste kasu batzutarako belarrak erabili izan dituzte, baina ekintza honetarako dirudienez ez dituzte erabili.
Galdekizun honi 240. galderan eman diogu nolabaiteko erantzuna. Baiezta dezakegu hiru era ezberdin egon direla hilotza janzterakoan.
Erramu-adarra ur bedeinkatuan bustiaz hildakoaren gorpua ureztatzen zuten, baina ondoren gorpua garbitzeko ura eta xaboia erabiltzen zutela baieztatu didate.
'''II. 245. HILJANTZIAN, HILOTZAREN ESKUETAN, HILKUTXAN EDO HILOBIAN GAUZAREN BAT IPINTZEN AL DA? ARGI BEREZIREN BAT JARTZEN AL DA HILOTZAREN ONDOAN? ''' Lehen aipatu ditugun hiljantzietatik aparte, hildakoari zegokion kongregazioko domina lepotikan zintzilik ezartzen zitzaion. Casilda Gurrutxaga Mendia eta Arantza Aranburu Gurrutxagak aipatu zidatenez garai haretan zeuden kongregazioak honako hauek ziran:
* Luistarrak (hauek oraindik ezkondu gabe zeu.denentzako)
* «Apostolado de la Oracin» Oración» deituriko kongregazioa, bai gizon eta emakume ezkonduentzako.
Aipaturiko azken kongregazio honetako domina bat ikusteko posibilitatea eduki nuen, Casilda Gurrutxagak erakutsita, bertan aukera honako esaera irakurtzen genuelarik:
:''Venga a nos el tu reino '':''100 dias de indulgencia a los '':''asociados llevandolo llevándolo puesto al pecho. '':(No IX, 14 de Julio 1877).
Gauza hauetatik aparte gurutzatutako eskuetan, gurutze bat ezartzen zitzaion, honen irudiak hildakoaren aurpegira begiratzen zuelarik. Baita hildakoaren belaun eta anka tartean ''Buldak ''kokatzen ziran; horretarako bulda horiek erosi beharra zegoen. Ez genuen lortu hauen prezioa jakiterik.
Zerraldoa edo hilkutxa normalean heriotza gertatu den gelan kokatzen zuten. Horretarako aurretik gela hustu egiten zuten, ondoren mahai bat bertan jartzeko eta honen gainean zerraldoa ezartzeko. Beharrezkoa izaten omen zen ere zerraldoaren alboan bedeinkatutako bi kandela ipintzea. Kandela horiek bertan piztuta edukitzen zituzten gorpua gelatik atera arte. Apaiza elizakoekin etorri aurretik, kandelak hildakoaren gelan piztuta egoten omen ziren ordurako.
Hilkutxa gelatik ateratzen zutenean hurrengo pausua zerraldoa baserriko atarira eramatea litzateke. Hildakoa etxeko sarrera nagusitik atera beharko zuten, zeren, debekatuta zegoen etxeak zituen beste sarrera guztiak (ganbarako sarrera, ikuilua, gortako atea eta abar) kasu horretarako erabiltzea. Atarian mahaia prestatuta edukitzen zuten eta kasu honetan ere pizturik zeuden bi kandela jartzen zituzten zerraldoaren alboan. Mahai gainean (hilkutxaren ondoan) ur bedeinkatua eta erramu bedeinkatua ere jartzen zituzten. Abadea etorri ondoren eta zerraldoarekin elizara abiatu aurretik, gorpua garoztatu egiten zuten ur bedeinkatuarekin, horretarako erramua erabiltzen zutelarik. Bitartean «Pater Noster» bat errezatzen zuten.
'''II. 246. HILOTZA GAUBEILATZEN AL DA? NORTZUEK GAUBEILATZEN DUTE ETA HOLAKOTAN ZER EGITEN DA? '''
Aipatu zidatenez lehen behintzat hilotza gaubeilatzen omen zuten. Egun horrelakorik ez da ematen. Kontutan eduki behar dugu egungo heriotzak osasunegoitza eta egoteixetan ematen direla, etxean bertan gertatutako heriotzeak gaur egun gutxienak izanik.
Halere, atsedenaldiak hartzen omen zituzten eta unetxo horiek berriketarako aproposak ziran. Etxekoek, hara joandako jendeari, kafea, ''pattarra ''eta gailetak eskeintzen omen zizkieten; ''pattarrak ''(alkohola) goizerako batzuengan bere eragina egiten zuelarik:
:«Izketan eon ta segun... baita, izaten zan kafea eta pattarra ean ta goizeako txispau eiten ziela ta...» (Arantza Aranburu Gurrutxaga, Ezkio). Ezkioko herrian, gaba hilotza zaintzen egoteari ''gaubela'' deitzen diote. Baieztatu zidatenez, aipaturiko edariak eta janariak ez omen ziran sekulan hildakoaren gelan hartzen, horretarako sukaldera edo beste gela batetara joaten zirelarik.
'''II. 246. bis. HILDAKOAREN BAT DAGOENEAN ELIZKANPAIRIK JOTZEN AL DA? ELIZKANPAIA EDO BERE HOTSA NOLAKOA DA? NOLA DEITZEN ZAIO? HILETAN ETA LURREMATERAKOAN HILKANPAIRIK JOTZEN AL DA? '''
Ezkion ''agoni-kanpaia ''eta ''ilkanpaia ''jotzen zituzten. ''Agoni-kanpaia ''gaixoak azken igurtzia hartu behar zuenean, eta ''ilkanpaia ''gaixoa hil ondoren jotzen zuten.