Eduki-taula
Contenido de esta página
ETXEA ETA LURRALDEA
I. POPULAKETA EUSKAL HERRIAN
Latitudearen araberako aldaketa populaketan
Faktore geografiko eta historikoak
Luzaideko kasua (N)
Sakana (N)
Populaketa sakabanatua
Antzinako aurrekariak
Aurrekari historikoak
Populaketa sakabanatuaren adibideak
Baserri berrien sorrera
Populaketa kontzentratua
Aurrekariak
Populaketa kontzentratuaren adibideak
Gaur egungo populazioen hazkundea
II. ETXEAREN HARREMANA LURZORUAREKIN, KLIMAREKIN ETA JARDUERAREKIN
Etxea eta haren ingurua
Etxearen harremana lurzoruarekin
- Oinarriaren eragina
- Uraren presentzia lurpean
- Zoruko materialen ustiapena
- Orografiaren eragina
Etxearen harremana klimarekin
- Hormak, hutsuneak eta orientazioa
- Teilatua eta eraikin atxikiak
- Hegoaldeko lurraldea, euri gutxiagokoa
- Adibideak eta gaur egungo egoera
Etxea eta bizilagunen jarduera
Nekazaritzako eta abeltzaintzako jarduerak
Merkataritzako jarduerak
Gaur egungo egokitzapenak
Eranskina: Ekoizpenaren eragina, baserri motetan
III. ETXEEN IZENAK, ORIENTAZIOA ETA KOKAPENA
Etxe kontzeptuaren zehaztapena eta izenak
Etxearen izena
Jabearen izena, abizena eta ezizena
Jabearen lanbidea eta jarduera
Toponimia
Auzokideen etxeak, populazio kontzentratuan
Etxearen orientazioa
Ekialderanzko orientazioa, eguzki-begian
Hegoalderanzko orientazioa
Orientazioa populazio kontzentratuko guneetan
Etxeak eta lurrak populaketa sakabanatuan eta mistoan
Erregimen kontzentratuko etxeen egoera
Horma erdibitzaileek banandutako etxeak
Belenaz, arteaz edo mokarteaz banandutako etxeak
Larrainak banandutako etxeak
Etxe ondoko lursaila
Larraina
Baratzea edo ortua
ETXEAREN EGITURA
IV. ETXEEN ESKUALDE-EREDUAK
Jakingarri nagusiak
Arabako etxeen ereduak
Arabako Errioxako etxea (Moreda)
Lautadako etxea
Mendialdeko etxea (Bernedo)
Agurain hiribilduko etxea
Bizkaiko etxeen ereduak
Enkarterriko etxea (Karrantza Harana)
Busturialdeko etxea (Gautegiz-Arteaga)
Durangaldeko etxea (Abadiño)
Arratia Haraneko eta Gorbeia mendiaren inguruetako etxea (Zeanuri)
Durango hiribilduko alde zaharreko etxea
Gernika-Lumo hiribilduko etxea
Gipuzkoako etxeen ereduak
Goierriko etxea (Ataun)
Beasaingo etxea
Zeraingo etxea
Debagoieneko etxea (Elosua)
Debabarreneko etxea (Elgoibar)
Urola Kostako etxea (Aia)
Nafarroako etxeen ereduak
Isurialde atlantikoko etxea (Bera)
Pirinioetako etxea (Erronkari Harana)
Nafarroa Erdialdeko etxea (Allo)
Herritarren etxea edo errebalekoa (Viana)
Orbaibarko etxea
Ebro ibaiaren erriberako etxea (Valtierra)
Etxebizitza leize-zuloetan (Erribera)
Baskonia kontinentaleko etxeen ereduak
Lapurdiko etxea (Sara)
Ainhoako etxea (L)
Amikuzeko etxea (Huarte-Hiri-NB)
Arberoako etxea (Donoztiri-NB)
Heletako etxea (NB)
Zuberoako etxea (Liginaga)
Arrantzaleen etxeak
Eranskina: Etxearen mendeetako trantsizioak Baskonia kontinentalean
V. TEILATUA
Fatxadaren eta teilatuaren arteko harremana
Teilatu motak
Inklinazio-gradua
- Teilatuaren bilakaera historikoa Orreagan (N)
Isurien forma eta kopurua
- Klimaren faktorea
- Etxe multzokatuak
- Etxebizitzaren forma
- Isurkien kopuruaren eta estatusaren arteko erlazioa
- Zenbait kausa
- Isurkien kopuruaren banaketa geografikoa
1. eranskina: Teilatuaren harremana zenbait alderdi ekonomiko eta klimatikorekin
Estalkiaren materialak
Zurezko euskarria
Teila
- Teilen jatorria
- Teila bizkarduna
- Teila laua
Zurezko estalkia: oholak
Harrizko estalkia: harri-losak
Material berriak
Teilatuaren egitura
Gailurra, kapirioak, latak
Zutabeek eutsitako egiturak
Egitura guraizedunak
Keretak eta igeltsuzko gangak
Teilatu-hegalak. Boladua
Teilaturako irteera. Tximinia
Aldaketak
2. eranskina: Isurkien aniztasuna solairu angeluzuzena duten etxeetan
3. eranskina: Tximinia, erregaiak eta klima
VI. ZIMENDUAK ETA HORMAK
Zimenduak, oinarriak
Oinarri gogorren gaineko zimenduak
Sendotasun gutxiagoko oinarrien gaineko zimenduak
Hormak
Eraikuntza-materialak
- Harria. Hareharria, karehaitza
- Zura. Aizkola
- Lurra, adreilua, pezoa eta hesia
Zurezko bilbapena duten hormak
Harlanduzko hormak
Mortairuak
Hormen eraikuntza
Hormen luzitua
Hormak gaur egun
Leize-zuloak
Zurezko barne-egitura
Zuraren erabilera zabaldua
Zur motak
Altzarria
Egitura. Hagak, pilareak
=== Hesiak eta tabikeak ===
Zoruak
Zorua sarreran eta ukuiluan
Zorua etxebizitzan
Eskailerak
Barnealdeko eskailerak
Kanpoaldeko eskailerak
Hiriko etxebizitzetako eskailerak
Sabaiak
Oholezko sabaiak
Gangatilazko sabaiak
Eraikuntza-materialen jatorria
Harria. Kareharria, hareharria
Gisua, igeltsua
Zura. Haritza
Teila, adreilua eta pezoa
Material berriak
VII. ATEAK ETA LEIHOAK
Etxearen hutsuneen orientazioa
Hutsuneen banaketa fatxadan
Hutsuneak
Ate nagusia. Ateak, albateak
- Araba
- Bizkaia
- Gipuzkoa
- Nafarroa
- Baskonia kontinentala
Leihoak, leihatilak
- Araba
- Bizkaia
- Gipuzkoa
- Nafarroa
- Baskonia kontinentala
Balkoiak
Barruko ateak
Ateak eta leihoak ixteko sistemak
Sarrerako atearen edo ate nagusiaren itxiera
- Trangak
- Sarrailak
- Beste itxiera batzuk. Maratilak, txaramelak
Barruko ateen itxiera. Kisketak
Leihoen itxiera. Maratilak, trabelak
Babeserako hesiak
Aldaketa berriak
VIII. ETXEAREN BARRUKO BANAKETA
Jakingarri nagusiak
Landa-eremuko etxeak
Bizkaia
- Abeltzaintza nagusi den inguruetako etxeak. Enkarterri eta Arratia-Orozko
- Nekazaritza nagusi den inguruetako etxeak. Uribe, Busturialdea eta Durangaldea
Gipuzkoa
- Goierri
- Debagoiena eta Deba Erdialdekoa
- Oria Erdialdekoa
- Donostia eta Bidasoa Beherea
Baskonia kontinentala
Araba
- Gorbeia mendiaren inguruak
- Arabako mendebaldea
- Lautada
- Mendialdea
- Arabako Errioxa
Nafarroa
- Pirinioetako eremua eta Pirinioez azpiko iparraldea. Mendialdea
- Pirinioez azpiko hegoaldea. Erdialdea
- Hegoaldea. Erribera
Arrantzaleen etxebizitzak
Hiriguneetako etxebizitzak
Etxe modernoak
Eranskina: Etxe nobleak. Jauregiak
IX. ETXEAREN APAINKETA
Jakingarri nagusiak
Kanpoko hormak. Fatxada
Fatxada zuriberrituak eta harria agerian dutenak
Zurezko bilbapena
Ornamentazio landuak
Apaingarri begetalak
Teilatua
Etxe-hegalak
Ateak eta leihoak
Burdineriak
Tailuak ateburuetan
Hesi apaingarriak
Armarriak
Inskripzioak
Barruko dekorazioa
SUTONDOA ETA ETXEKO ALTZARIAK
X. BEHEKO SUA, ARGIZTAPENA ETA SUKALDEA
Beheko sua, supazterra
Izenak
Beheko suak hartzen duen lekua
- Erdiko sutondoa
- Alboko sutondoa
- Deskribapena
Sutondoan erabilitako erregaia, errekina
- Erregairik ohikoenak
- Mediterraneoko isurialdea
Sua piztea edo suspertzea
- Suharria. Pizteko sistema berriak
- Sua suspertzea, sua izarkitzea
- Suaren hasierako hornidura
Sutarako egur batzea, egurketak
Sutegiaren oinarria eta hondoa. Su azpikoa
- Su-gibeleko harria
- Apaindurak
Laratza
Tximinia eta keen irteera
- Beheko suaren tximinia
- Sukalde ekonomikoaren tximinia
- Tximiniaren garbiketa
Ogi-labea
Labeak hartzen duen lekua eta haren forma
- Labeak sukaldean edo etxeari atxikita
- Labe exentuak
Labearen eraikuntza-materialak
Labearen erabilera
Etxeko argia
Antzinako argitzapen-prozedurak: azaoa
Kriseilua
Kandelak
Petrolio-ontzia
Karburo-argia
Argi elektrikoa
Sukaldea, ezkaratza
Su txikiak
Sukalde ekonomikoak eta geroko trantsizioak
Sukaldea, familia-bizitzaren ardatza
XI. SUTONDOKO ETA SUKALDEKO ALTZARIEN MULTZOA
Sutondoko tresneria
Bi herritako arketipoa
- Beasain (G)
- Zangoza (N)
Izenak eta deskribapena
- Suburdinak
- Zondokoak
- Burdin-kakoa
- Sutegiko pala, burtzina
- Hiruzangoa
- Danbolina
- Opilen parrila, talopalea, taloburnia
- Gerrenak, parrila, burruntzia
- Errautsaren pala
- Hauspoa
- Galdara, pertza, eltzea
- Kobrezko berogailua
Sukaldeko altzariak
Zizeilua eta beste eserleku batzuk
Sukaltarria, harraska
Haustegia
Pegartegia, edarrategia
Mahaiak eta beste elementu batzuk
- Mahaiak
- Oramahaiak
- Latak, lukainka-haga
Armairuak, arasak eta apalak
- Ontzitegiak, apala
- Arasa
- Gako-apala
Hoztegia eta haren bilakaera
Sukaldeko hatuak
Tximiniaren apainketa. Tximini-zapia
Mentsulan, kanpaian edo sutondoan kokatutako objektuak. Tximini-uztarria
Hatuei buruzko jakingarri nagusiak
Hatuen deskribapenak
- Baskonia kontinentala
- Bizkaia
- Araba
- Gipuzkoa
- Nafarroa
Sukaldeko altzarien artisau-fabrikazioa
- Etxeko fabrikazioa
- Etxetik kanpoko fabrikazioa
Trantsizioak etxeko hatuetan eta altzarietan
XII. ALTZARIEN MULTZOA: EGONGELA, LOGELAK ETA GARBIKETA
Egongelako edo jangelako hatuak
Altzariak
Irudi erlijiosoak
Familia-argazkiak agerian
Logelako hatuak
Logela, gela gisa
Jakingarri nagusiak
Oheak
Kutxak, komodak eta armairuak. Eskapolota, arropa-kutxa
Altzari laguntzaileak
- Konketa mugikorra
Gortinak eta alfonbrak
Irudi erlijiosoak
- Gurutzefika, gurutzea
- Koadro edo estanpa erlijiosoak
- Argazkiak
- Ur bedeinkatuaren ontzia
Garbigela eta hango hatuak
Irola edo komuna
Garbigela
Bainugelaren eta hango hatuen trantsizioa
Musika-tresnak. Irratia, telebista eta teknologia berriak
Musika-tresnak
Irratia, telebista eta teknologia berriak
XIII. ETXEAREN, ARROPAREN ETA BAXERAREN GARBIKETA
Etxearen garbiketa
Etxearen garbiketa, garbi-ikuzia
- Garbiketako produktuak eta tresnak
- Eguneroko garbiketa eta asterokoa
- Garbiketa orokorra eta data seinalatuetakoa
- Desintsektazioa
Zoruen garbiketa
- Erraztatzea. Ginarrea, erratza
- Fregatzea eta hareztatzea
- Ezkoztatzea
Fatxadak eta barnealdeak kareztatzea, zuritzea eta pintatzea
Arroparen garbiketa
Arroparen garbiketa errekan edo garbileku publikoan
Bokata-jotzaile edo latsariak
Bokata jotzea, lixiba jotzea
- Izenak
- Trantsizioak
Arropa lehortzea eta lisatzea
Arroparen tindaketa etxean
Baxeraren garbiketa, harrikoa egin
Garbigailuak eta ontzi-garbigailuak
ETXEARI ATXIKITAKO ERAIKUNTZAK
XIV. NEKAZARITZA LANETARAKO ESPAZIOAK ETA ERAIKIN OSAGARRIAK
Lanabesentzako, produktuentzako eta aziendarentzako etxeko espazioak
Ezkaratza eta probalekua. Atariko tresneria
Ganbara
Korta, ukuilua
Eraikin osagarriak
Jakingarri nagusiak
Ukuiluak, eskortak, estalirik gabeko guneak
Lastategia
Txabolak, etxeordeak, teilapeak
Simaurtegia, ongarritegia
Oilategia
Txerritokia
Artegia
Erlategiak
Etxea zaintzen duten etxeko animaliak
Lakuak eta upategiak
Putzuak
Landako aterpeak eta bordak. Txabolak
1. eranskina: Landako eskortak Nafarroan
2. eranskina: Garaiak
3. eranskina: Ikazkinen txabolak
ETXEKO SINESMENAK ETA ERRITUAK
XV. ETXEKO SUAREN INGURUKO ERRITUAK
Sutondoko txingarrak. Sua biltzen, sua batzen
Sutondoko sua egun seinalatuetan
Gabon-subila
Pazkoko su berria. Su berria
Animalia erosi berria etxean sartzea. Etxerako izan
XVI. ETXEA BABESTEN DUTEN SINBOLOAK
Etxearen eraikuntza hasten deneko errituak
Teilatua amaitzen deneko errituak. Monjorra, bizkar-festa
Etxearen bedeinkapena
Ekaitzaren eta tximistaren aurkako errituak
Aizkora, ahoa ekaitzera begira duela. Aizkora ahoz gora
Ekaitzaren aurkako harriak. Tximistarri
San Juan haritza
Belar-erreketa San Juan egunean
Arantza zuria
Erramu bedeinkatua, ereinotz bedeinkatua
Ereinotz bedeinkatua erretzea
Eguzki-lorea, kardulatz-lorea
Etxea babesteko erritu erlijiosoak
Ur bedeinkatua
Kandela bedeinkatuak
Laguntza-eskeak Santa Barbarari
Araoak. Kanpaiak
Sinbolo eta irudi erlijiosoak
Gurutzeak
Jesusen Bihotzaren plakak. Ateko Jesusen Bihotza
FAMILIA
XVII. FAMILIA ETA AHAIDETASUNA
Familia. Ahaidetasuna. Ahaideak
Herri euskaldunetan
- Etxekoak
- Familia/sendia
- Senitartekoak/ahaideak
Herri erdaldunetan
- Familia
- Ahaidetasuna
- Ahaideak
- Beste ahaidetasun batzuk
Familia-komunitatearen hedapena
Ahaidetasunen izenak eta graduak
Euskarazko izenak
Gaztelaniazko izenak
Familia-izenak
Familia-izena edo abizena
Ponte-izen ohikoenak
Nola izendatzen diren pertsonak
- Gaitzizenak, ezizenak
Ezkondutako emakumearen abizena
Ahaideen arteko izenak eta formulak
Seme-alabengandik gurasoengana
Senar-emazteen artean
Gurasoengandik seme-alabengana
Tratamenduak
- Berori/berorika (usted)
- Zu/zuka (usted-tú)
- Hitanoa/hika (tuteo coloquial)
- Aldaketa tratamenduan
- Beste tratamendu batzuk. Arima herratuak
XVIII. FAMILIA ONDAREA ETA HAREN TRANSMISIOA
Familia-ondarea. Ondasunak
Familia-ondare kontzeptua
Familia-ondarearen kontserbazioa eta banaezintasuna
Ondasun tronkalen besterentzea
Matrimoniora eramandako ondasunen jabekidetasuna. Dena biona
Emaztearen baimena ondasunak besterentzeko
Trantsizioak
Ezkontza-hitzarmenak, ezkontza-paperak
Ezkontza-hitzarmenak
Ezkontza-paperak
Transformazioak
Testamentua egiteko askatasuna eta tronkaltasuna foru-erregimenean. Tronkaleko ondasunak
Oinordekoaren hautaketa. Premua, andregaia. Etxegaia
Matrimonio nagusiaren eta matrimonio gaztearen arteko bizikidetza
Oinordekoa eta gainerako seme-alabak
Haurridetasunaren testamentua. Alkar-poderoso
Testamentua eskubide komuneko erregimena duen lurraldean
Oinordekotzako sistema
Matrimonio nagusiaren eta matrimonio gaztearen bizikidetza
Oinordekoa eta gainerako seme-alabak
Bizirik dirauen ezkontidearen egoera
Testamenturik gabeko oinordekotza
Seme naturalen oinordekotza, seme bortak
Seme-alabarik gabeko osabaren testamentua
Ahaide ez direnen aldeko testamentua
XIX. SENAR-EMAZTEEN BIZIKIDETZA ETA FUNTZIOAK
Senar-emazteen bizikidetza
Bizikidetza lanean
Bizikidetza jaiegunetan
Emaztearen kokapena mahaian
Senarraren eta emaztearen funtzioak eta zereginak
Senarraren funtzioak eta zereginak
Emaztearen funtzioak eta zereginak
Aginpidea ezkontza-elkartean
Eskubide ia parekideak
Senarra emakumearen mende
Senar-emazteen arteko desakordioak
- Desakordioen eta haserreen kausak
- Senar-emazteen banaketak
Kortesia eta etiketa
Senar-emazteen bizitza soziala
Bizitza soziala elkarrekin
Emakume ezkonduen harremanak
Gizon ezkonduen harremanak
Gaur egungo egoera
Gurasoen aginpidea
Aginpide ia absolutua edo aginpide partekatua
Aginpidearen transmisioa
Guraso-agintea eta burujabetza
Nagusienganako begirunearen zeinuak
Osaba-iloba harremanak
Umeen heziketa
Emakumearen nagusitasuna
Erantzukizunaren banaketa bi gurasoen artean
Pekulio pertsonalaren osaketa
Emakumearen rola balioen eta sinesmenen transmisioan
Gizonaren rola kultur transmisioan
Adopzioa. Urikoak, bortak
Maiztasuna eta izenak
Jakingarri nagusiak
Motibazioak
- Ume hilaren ordezkapena
- Kausa ekonomikoak edo ongintzako arrazoiak
- Umerik gabeko matrimonioak
- Denboraldi baterako adopzioak
Ahaideen adopzioak
Aldaketak familian eta haren ohituretan
Nekazaritzako jardueraren murrizketa
Ondasunak eta oinordekotza
Emakumearen lana etxetik kanpo
Belaunaldien teilakatzea eta familia-egitura
Gurasoen eta seme-alaben arteko harremanak. Aitaren agintea
Igarotze-errituak gaur egun
Erlijiozaletasuna gaur egun
Ahozko tradizioa, heziketa eta eskola
Ohituren aldaketak
XX. HARREMANAK FAMILIAREKIN ETA AHAIDEEKIN
Harremanak familiarekin
Senar-emazteen gurasoen parte-hartzea
- Desadostasunak
Aitaginarreba-amaginarrebekiko tratamendua eta aditasuna
Ezkontideen harremana jatorrizko familiekin
Ahaideen arteko bilkurak
Jaien egutegia
Igarotze-errituak direla-eta egindako bilkurak
- Hileta-zeremoniak
Ahaideen ordena zeremonietan
Ahaideen ordena ezteietan
Ahaideen ordena bataioetan. Besoetan hartzea
Ahaideen ordena hiletetan
Doluaren seinaleak eta horien iraupena
Etxearen eta familiaren oroitzapen historikoak
Arbasoen oroitzapenak
Auzoko etxe berezien oroitzapenak
Etxeari eta haren antzinako biztanleei buruzko kondairak
- Herriko etxerik zaharrena
Etxeko arbasoen oroitzapena. Gure arbasoak
Arbasoekiko betebeharrak
Etxeko sepultura
Urteurrenak
Eskaintzak
- Ogiaren eskaintza
- Argiaren eta erremusinaren eskaintza
Familiako hilen gurtza gaur egun
Familiako oroitzapenak
Argazkiak eta diplomak
Arropa, baxera eta tresnak
Jantzi eta objektu esanguratsuak
- Bitxiak
Objektu erlijiosoak eta hileta-objektuak
XXI. FAMILIAREN OHOREA
Etxearen eta familiaren ohorea
Etxearen eta familiaren ohorearen sentimendua
Ahaideen arteko elkartasuna
- Nekazaritzako lanak eta premiazko lanak. Estukurako beharrak
- Ezbeharra, gaixotasun larria edo heriotza
- Umezurtzak
- Laguntza ekonomikoa
Ahaide aberatsak eta ahaide txiroak
- Laguntza ematea
- Axolagabekeria
Ahaide emigratuak
- Familiaren etxera itzultzea
Konplimenduak eta bisitak
Haserreak eta konponketak
- Desadostasunen motibazioak
- Desadostasunen ondorioak
- Desadostasunen konponketa
- Laidoak
Familia Batzordea. Biltzea
Ahaidetasunaren eraginak
Abegikortasuna
- Bisita arruntak
- Herriko jaiak eta Gabonetako jaiak
- Ikasketak
Zorrak kitatzea
Ahaideen arteko lekukotasunaren garrantzia
Zaharren eta gaixoen egoera
- Trantsizioak
Morroiak
- Jabeen eta morroien ateko harremanak
- Morroien kontratazioa