Diferencia entre revisiones de «Introduccion Medicina popular en vasconia/eu»

De Atlas Etnográfico de Vasconia
Saltar a: navegación, buscar
(Página creada con «Orain arte argitaratutako aleen sarreretan Atlas Etnografikoaren planifikazioa agertu izan dugu, baita tokian tokiko ikerlanen eta, horren ondoren, bildutako materiala lant...»)
(Actualizando para coincidir con nueva versión de la página fuente)
 
(No se muestran 177 ediciones intermedias de 2 usuarios)
Línea 1: Línea 1:
  
 
<languages></languages>
 
<languages></languages>
−
''Medicina Popular (Herri Medikuntza) ''liburu hau Euskal Herriko Atlas Etnografikoa osatuko duen obraren beste aleetako bat dugu. Atlasaren xede nagusia kultura tradizionala egituratzen duten gertaeren bilketa sistematikoa egitea da. Proiektu honen barruan, ale honen aurretik ''La Ali­mentación Doméstica (Etxeko Elikadura, ''1990, berrargitalpena 1999an), ''Juegos Infantiles (Haur Jola­sak, ''1993, berrargitalpena 2005erako aurreikusita), ''Ritos Funerarios (Heriotz Ohikuneak, ''1995), ''Ritos del Nacimiento al Matrimonio en Vasconia (Euskal Herriko Ohikuneak Jaiotzatik Ezkontzara, ''1998) eta ''Ganadería y Pastoreo (Abeltzaintza eta Artzaintza, ''2001) argitaratu ziren.
+
{{ #pageLangs: es | eu }}
  
−
Orain arte argitaratutako aleen sarreretan Atlas Etnografikoaren planifikazioa agertu izan dugu, baita tokian tokiko ikerlanen eta, horren ondoren, bildutako materiala lantzeko proze­suan erabili dugun metodologiaren berri ere. Ale bakoitzak unitate bat osatzen duenez, berriro ere aurretik dagoeneko landuta dauden kontzeptu batzuk jasoko ditugu hemen.
+
''Medicina Popular (Herri Medikuntza) ''liburu hau Euskal Herriko Atlas Etnografikoa osatuko duen obraren beste aleetako bat dugu. Atlasaren xede nagusia kultura tradizionala egituratzen duten gertaeren bilketa sistematikoa egitea da. Proiektu honen barruan, ale honen aurretik ''La Alimentación Doméstica (Etxeko Elikadura, ''1990, berrargitalpena 1999an), ''Juegos Infantiles (Haur Jolasak, ''1993, berrargitalpena 2005erako aurreikusita), ''Ritos Funerarios (Heriotz Ohikuneak, ''1995), ''Ritos del Nacimiento al Matrimonio en Vasconia (Euskal Herriko Ohikuneak Jaiotzatik Ezkontzara, ''1998) eta ''Ganadería y Pastoreo (Abeltzaintza eta Artzaintza, ''2001) argitaratu ziren.
  
−
=== La propuesta de un Atlas Etnográfico ===
+
Orain arte argitaratutako aleen sarreretan Atlas Etnografikoaren planifikazioa agertu izan dugu, baita tokian tokiko ikerlanen eta, horren ondoren, bildutako materiala lantzeko prozesuan erabili dugun metodologiaren berri ere. Ale bakoitzak unitate bat osatzen duenez, berriro ere aurretik dagoeneko landuta dauden kontzeptu batzuk jasoko ditugu hemen.
  
−
El renombrado investigador José Miguel de Barandiaran (1889-1991), que desde los años vein­te venía trabajando en la etnografía vasca, presentó en el I Congreso Nacional de Artes y Cos­tumbres Populares (Zaragoza, 1968) una comunicación titulada ''Bosquejo de un Atlas Etnográfico del Pueblo Vasco''<ref>osé Miguel de BARANDIARAN. “Bosquejo de un atlas etnográfico del pueblo vasco. Trabajos preliminares” in ''Etnología y Tradi­ciones Populares. I Congreso Nacional de Artes y Costumbres Populares. ''Zaragoza: 1969, pp. 53-57.</ref>. En ella realizaba un inventario de las investigaciones etnográficas llevadas a cabo hasta entonces en el área vasca y ofrecía un balance crítico señalando las insuficiencias y las deficiencias más importantes que observaba en este campo.
+
=== Atlas Etnografikoa egiteko proposamena ===
  
−
Al año siguiente, en las V Jornadas de Estudios Folklóricos Aragoneses (Zaragoza, 1969) pre­sentó una nueva ponencia titulada ''Criterios generales para una investigación etnográfica de los Pueblos Pirenaicos''<ref>Idem, “Criterios generales para una investigación etnográfica de los pueblos pirenaicos” in ''Actas de V Jornadas de Estudios Folklóricos Aragoneses''. Zaragoza: 1969.</ref>. Esta ponencia iba acompañada de un cuestionario etnográfico remodelado confor­me al plan que la Conferencia de Etnología Europea formuló en 1965.
+
José Miguel Barandiaranek (1889-1991), hogeiko hamarkadatik hasita euskal etnografia aztertzen lan egin zuen ikerlari handiak, ''I. Congreso de Artes y Costumbres ''delakoan (Zaragoza, 1968), ''Bosquejo de un Atlas Etnográfico del Pueblo Vasco''<ref>José Miguel BARANDIARAN. “Bosquejo de un atlas etnográfico del pueblo vasco. Trabajos preliminares” in ''Etnología y Tradiciones Populares. I Congreso Nacional de Artes y Costumbres Populares. ''Zaragoza: 1969, 53-57 or.</ref> izeneko komunikazioa aurkeztu zuen. Bertan, euskal arloan ordura arte egindako ikerlan etnografikoen zerrenda aipatu ondoren, iritzi kritikoa agertu zuen, arlo horretan izandako huts eta gabeziarik nagusienak zehaztuz.
  
−
Los puntos programáticos expuestos en estas dos comunicaciones eran los siguientes:
+
Hurrengo urtean, ''V. Jornadas de Estudios Folklóricos Aragoneses ''izenekoan beste ponentzia bat aurkeztu zuen, ''Criterios generales para una investigación etnográfica de los Pueblos Pirenaicos''<ref>Idem, “Criterios generales para una investigación etnográfica de los Pueblos Pirenaicos” in ''Actas de V Jornadas de Estudios Folklóricos Aragoneses''. Zaragoza: 1969.</ref> titulua zuena. Ponentzia horrekin batera galdeketa etnografiko bat aurkeztu zuen, Europako Etnologiaren Nazioarteko Konferentziak 1965ean prestatutako plangintzaren arabera berreratua.
  
−
:1. En muchas de nuestras publicaciones etnográficas el material recogido es exclusivamente el que la tradición popular ha hecho llegar hasta nosotros. Pero nuestra cultura presente no es sólo el conjunto de las vivencias que nos vienen de las fases pretéritas del proceso his­tórico de nuestro pueblo, sino también las nuevas vivencias que advienen de los cuatro pun­tos cardinales y son aceptadas por la comunidad vasca donde efectuamos nuestros sondeos.
+
Hona hemen bi komunikazio horietan azaldu zituen puntu nagusiak:
  
−
:2. Una gran parte de nuestros estudios y publicaciones está formada por descripciones estáti­cas y casi exclusivamente morfológicas de los hechos. Sus autores tomaron del complejo cultural unos materiales y los presentaron como datos puros, imitando en esto al naturalis­ta que aísla y describe los hechos de su especialidad. Pero mientras éstos tienen por sí mis­mos una significación, aquéllos —los hechos culturales— son signos que nos remiten a unas neutralidades diferentes de la del observador. Es, pues, un error el desintegrarlos, el sus­tantivarlos y manipular con ellos como hacía el naturalista en su laboratorio con los suyos. Al aislarlos de su contexto humano y objetivarlos los privamos de su auténtica realidad.
+
:1. Gure argitalpen etnografiko askotan, herri-tradizioak guganaino ekarri digun materiala baino ez dugu bildu. Baina gaur egun gure kultura ez da bakarrik gure herriaren prozesu historikoak orain arte izan dituen faseetako bizieren multzoa. Edozein aldetatik datozkigun eta gure galdeketak egin ohi ditugun euskal komunitateetan onartutako biziera berriek ere osatzen dute.
  
−
:3. No podemos aprehender la cultura con sólo observar los símbolos, sino viviendo la realidad a la que éstos se refieren en contacto con los hombres que actúan en relación con el medio y con sus semejantes. En etnología no es adecuadamente inteligible lo que no ha sido vivi­do.
+
:2. Guk egindako azterlan eta argitalpenetako asko gertaeren deskripzio estatiko eta ia morfologiko hutsak dira. Egileek material batzuk jaso zituzten kultur multzo nahasi horretatik eta datu garbi gisa erakutsi zituzten, dagozkion espezialitateko gertaerak zehaztu eta deskriba tzen dituen naturalistaren jokaerari jarraituz. Azken gertaera horiek badute berezko nolabaiteko esangura, baina beste haiek —kultur gertaerak— behatzailearenak ez diren beste neutraltasun batzuetara bideratzen gaituzten seinaleak dira. Beraz, ez da bide zuzena gertaera horiek bakandu, sustantibatu eta manipulatzea, naturalistak bere gertaerekin laborategian egingo lukeen antzera. Kultur gertaerak beraiei dagokien gizakontestutik apartatzean eta objektibatzean beraien benetako izatetik aldendu baino ez ditugu egiten.
  
−
:4. La descripción del objeto no debe ser, por lo tanto, puramente estática. En una sociedad, en un pueblo, cada elemento interviene no sólo por sus características físicas —dimensio­nes, peso, volumen, color—, sino también porque tiene una significación, porque sugiere gestos, conductas, modos de vida, porque se halla humanizado y comporta una significa­ción cultural. Su visión evoca gestos de quienes lo han fabricado y de los que lo utilizan. Es signo visible de un mundo de intenciones, de nociones y de ideas que los hombres cultivan en torno a ellos. Así pues en los estudios etnológicos, como en los históricos, no debemos perder de vista la primacía de lo invisible como criterio de interpretación.
+
:3. Sinboloei bakarrik begiratuta, ezin dugu kultura ulertu, ezinbestekoa baitugu sinbolo horiek erreferentziatzen duten errealitatea bizi izatea, inguru horrekin eta beste gizaki batzuekin harremanak dituen jendearekin batera. Etnologiaren barruan ezin liteke ondo ulertu benetan bizi izan ez dena.
  
−
:5. En nuestras publicaciones debemos consignar el índice de vitalidad del material registrado o el grado de aceptación que tiene en el pueblo y así mismo hay que indicar la extensión o área que los elementos de cultura cubren dentro del país o más allá.
+
:4. Objektuaren deskripzioa, beraz, ezin da guztiz estatikoa izan. Gizarte batean, herri batean, elementu guztiek hartzen dute parte beren ezaugarri fisikoen bidez —dimentsioak, pisua, bolumena, kolorea—, eta nolabaiteko esanahia dutelako, hau da, keinuak, jarrerak, bizi izateko moduak adierazten dituztelako, gizatiartuta daudelako eta esangura kulturala dutelako. Elementuok ikusteak berak keinuak pizten ditu beraiek sortu edo erabili dituztenengan. Asmoen, nozioen eta gizakiek beren inguruan lantzen dituzten ideien munduaren bistako keinuak dira. Hau horrela izanik, azterketa etnologikoetan, historikoetan bezala, interpretazioak egiteko orduan, ezin dugu ikusten ez den hori guztia albo batera utzi.
  
−
:6. Existen en el País Vasco muchas zonas que no han sido estudiadas todavía por ningún etnó­grafo. En éstas y en otras, el contacto con el maquinismo está haciendo desaparecer los modos de existencia tradicionales. Nos debe interesar el fenómeno del maquinismo, pero también las fases anteriores del proceso.
+
:5. Gure argitalpenetan ondo zehaztu behar dugu bildutako materialaren bizitasun-indizea edo herriak zenbateraino onartzen dituen material horiek. Era berean, zehaztu egin behar dugu kulturako elementu horiek zein eremu edo gune hartzen duten herrialdean barne edo herrialdetik kanpo.
  
−
:7. Una labor apenas ensayada es la de describir el proceso de la aculturación de los individuos más castizos y mejor modelados por el saber popular en cada comarca. Para completar el conocimiento de un pueblo interesa entender cómo los elementos de su cultura han ido modelando aquellas personas cuyo comportamiento personal las acusa marcadamente.
+
:6. Euskal Herrian asko dira etnografo batek inoiz ikertu gabeko guneak. Horietan, makinismoarekin duten kontaktuak galbiderantz daramatza biziera tradizionalak. Makinismoaren fenomenoak ere gure arreta beharko du, baina baita prozesuaren aldez aurreko faseek ere.
  
−
:8. Por todo lo dicho, creemos urgente que se lleve a cabo una labor metódica mediante equi­pos bien formados en la técnica de la investigación etnográfica. Hay que organizar pues en Vasconia rebuscas sistemáticas en forma de sondeos que deberán ser realizadas en locali­dades situadas en todas las comarcas, hasta tener de cada una de éstas una monografía que comprenda los temas fundamentales de la vida cultural de sus habitantes.
+
:7. Herritarrik petoenen eta eskualde bakoitzeko jakituriak modelatutako jendearen akulturizazio prozesua gutxitan deskribatu izan dugu. Herria hobeto ezagutzeko, ondo ulertu behar dugu kulturaren osagaiak zergatik errotu izan diren hobeto osagai horiek modurik nabarmenenean agertzen dituzten norbanakoengan.
  
−
=== El proyecto Etniker ===
+
:8. Esandako hori guztia kontuan izanda, ezinbestekotzat ikusi dugu ahalik eta arinen azterlan metodiko bati ekitea, horren ardura ikerketa etnografikoan ondo jantzita dauden taldeek izango dutelarik. Beraz, Euskal Herrian bilketa sistematikoak eratu behar ditugu, sondeo gisa, eskualde guztietako herrietan, harik eta, herri bakoitzetik, bertako bizilagunen kultur bizimoduaren oinarrizko gaiei buruzko monografia egin arte.
  
−
No es difícil comprender las dificultades prácticas que entrañaba la elaboración de un Atlas etnográfico aunque en medios restringidos se hubiera creado un ambiente favorable a su reali­zación. Era necesaria la elaboración de numerosas monografías etnográficas representativas de las diversas regiones y comarcas y para ello se precisaba formar un cuerpo de colaboradores dis­tribuidos por toda el área que abarcara el Atlas.
+
=== Etniker proiektua ===
  
−
Tan ambicioso programa se materializó en el ''Proyecto Etniker ''que trata de estudiar el sistema de normas, estructuras y funciones que han caracterizado el modo de vida en el área que tradicio­nalmente ha sido denominada Euskal Herria o Vasconia.
+
Guztiok ohartu ginen Kultur Atlas hori egiteko zailtasun praktikoaz. Halere, zenbait taldek proiektua begi onez ikusi zuten eta haren aldeko giroa sortu zen. Dena den, behar-beharrezkoa zen hainbat monografia etnografiko egitea Euskal Herriko eskualde guztietan. Horretarako lankide-taldea osatu beharra ikusi zen, Atlasak hartuko zuen eremuan hedatzeko.
  
−
La prosecución de este objetivo en una área tan extensa y tan diversa requería una estructu­ración regional. A estos efectos, por iniciativa de Barandiaran y comenzando por Navarra, en cuya Universidad regentaba la cátedra de Etnología Vasca, se fueron creando equipos de inves­tigación etnográfica denominados ''Grupos Etniker ''que quedaron adscritos a instituciones existen­tes en cada uno de los territorios históricos de Vasconia. Así el grupo Etniker de Navarra se vin­culó al Departamento de Arqueología de la Universidad de Navarra (1969); el de Gipuzkoa, a la Sociedad de Ciencias Aranzadi de San Sebastián (1972); el de Bizkaia, al Departamento de Etno­grafía del Instituto Labayru de Bilbao (1973); el de Álava, a la Sociedad Iradier de Vitoria pri­meramente (1973) y posteriormente al Seminario Alavés de Etnografía. El grupo Etniker de Ipa­rralde —que comprende el territorio vasco del Departamento Francés de los Pirineos Atlánti­cos— se formó en 1986 vinculado a la Association Lauburu de Bayonne. Tales grupos de trabajo están compuestos por miembros de formación universitaria que han realizado cursos de meto­dología etnográfica para investigación de campo. Cada uno de estos grupos cuenta con varios colaboradores coordinados por un responsable del grupo regional.
+
Proiektu erraldoi hori gaur egun ''Etniker Proiektua ''izenarekin ezagutzen duguna da, eta tradizioz Euskal Herritzat ezagutu izan dugun eremuko bizimoduaren ezaugarri diren arauak, egiturak eta funtzioak aztertzea du helburu.
  
−
El 5 de junio de 1976 tuvo lugar en el Santuario de Aralar (N) la primera reunión conjunta de los grupos Etniker y en su Libro de Actas, D. José Miguel de Barandiaran definió el proyecto con estas palabras:
+
Asmo horri eutsi nahian, eremua benetan zabala eta anitza zela kontuan izanik —bai administrazio bai kultur aldetik—, herrialdeka antolatu behar izan zen. Horretarako, Barandiaranen ekimenez, lehenengo eta behin Nafarroako ikerlari-taldea eratu ostean —Nafarroako Unibertsitatean Euskal Etnologiako katedraren jabe baitzen—, ''Etniker taldeak ''eratu ziren, ikerketa etnografikoari ekiteko prest zeuden lantaldeak. Talde horiek lurralde bakoitzean jadanik bazeuden beste kultur erakunde batzuei atxikita zeuden. Esate baterako, Nafarroako taldea Nafarroako Unibertsitateko Arkeologia Departamentuari atxiki zitzaion (1969), Gipuzkoakoa Donostiako Aranzadi Zientzia Elkarteari (1972), Bizkaikoa Bilboko Labayru Ikastegiko Etnografia Sailari (1973), Arabakoa Gasteizko Iradier elkarteari zegoen atxikita lehenengo eta behin (1973) eta, gaur egun, Arabako Mintegi Etnografikoari; eta Iparraldekoa —Frantziako Pirinio Atlantiarren departamentua hartzen duena— Baionako Lauburu Elkarteari (1986). Lantalde horietako taldekide guztiek dute prestakuntza unibertsitarioa eta denek egin dute tokian tokiko ikerlanerako ikastaroren bat, metodologia etnografikoaren inguruan. Talde horietako bakoitzean zenbait lankide daude, lurraldeko arduradunak koordinatuta.
  
−
«Etniker es un término que significa ‘investigación étnica’. En nuestro caso es el estudio de la cultura tradicional del pueblo vasco y del proceso de su evolución contemporánea. Aunque se trata de una tarea iniciada allá por el año 1921 en Vitoria, podemos decir que con el nombre actual y con nuevo método empezó el año 1964, como complemento de la cátedra de Etnología Vasca que funciona en la Universidad de Navarra gracias a la protección de la ‘Institución Prín­cipe de Viana’»<ref>Vide ''Libro de Actas ''de los Grupos Etniker Euskalerria. ADEL.</ref>.
+
1976ko ekainaren 5ean, Aralarreko Santutegian (N), Etniker talde guztien lehen batzarra egin zen eta Akta Liburuan Barandiaranek hitz hauekin definitu zuen proiektua:
  
−
=== Estrategia etnográfica ===
+
«Etniker es un término que significa ‘investigación étnica’. En nuestro caso es el estudio de la cultura tradicional del pueblo vasco y del proceso de su evolución contemporánea. Aunque se trata de una tarea iniciada allá por el año 1921 en Vitoria, podemos decir que con el nombre actual y con nuevo método empezó el año 1964, como complemento de la cátedra de Etnología Vasca que funciona en la Universidad de Navarra gracias a la protección de la ‘Institución Príncipe de Viana’»<ref>Cfr. Euskalerriko Etniker Taldeen ''Akta Liburua''. ADEL.</ref>.
  
−
La estrategia adoptada por los Grupos Etniker en sus investigaciones etnográficas se basa en los siguientes puntos:
+
=== Estrategia etnografikoa ===
  
−
:1. La investigación en la localidad escogida para ser encuestada la lleva a cabo un colaborador residente en ella o vinculado a ella por lazos familiares. Esta condición posibilita la relación con los informantes locales, así como el acceso al mundo interior de éstos.
+
Etniker taldeek beren ikerketa etnografikoetarako zehaztutako estrategiaren oinarriak honako puntu hauek dira:
  
−
:2. Se trata de dar a conocer la vida de un pueblo o de un núcleo de población en todos los ele­mentos que componen su cultura, ateniéndose a una misma metodología y a un mismo cuestionario.
+
:1. Ikerketari ekiteko herri bat aukeratu ondoren, herri horretan bertan jaiotako edo senitartekotasunagatik lotura handia duen lankideren bat izango da, ikerlaria. Baldintza horri esker herrietako informatzaileekiko harremana estuagoa izan ohi da, beraiek izandako bizieren berri jasotzea errazagoa izanik.
  
−
:3. El investigador conoce la lengua usual de la localidad e incluso su variante dialectal o sub-dialectal. Este conocimiento es necesario para la interpretación recta y la transcripción fiel tanto de la terminología empleada como de los relatos recogidos.
+
:2. Herri edo biztanlegune jakin bateko bizimoduaren berri jasotzea da xedea, bertako kultura osatzen duten alderdi guztiak hartuta, beti metodologia berari jarraituz eta galdeketa bera erabiliz.
  
−
:4. La recogida de datos no se limita a la pura morfología de los objetos y de los hechos; com­prende también su función y su significación en el contexto cultural.
+
:3. Ikerlariak ondo ezagutzen ditu herriko hizkuntza eta bertan erabili ohi den euskalkia. Ezinbestekoa da hizkuntza ondo jakitea bai erabilitako terminologia bai kontatutakoa modu zuzen eta egokian interpretatu eta transkribatzeko.
  
−
:5. Los datos etnográficos son recogidos hasta allí donde alcanza la memoria de los informan­tes y son registrados con su índice de vitalidad o grado de aceptación social. En este orden de cosas se consignan también los nuevos hechos que sustituyen a los antiguos, y marcan la transición cultural que se está operando.
+
:4. Datuak biltzea ez da bakarrik objektu eta gertaera etnografikoen morfologia jasotzea; testuinguru kulturalean duten betekizuna eta esanahia ere jaso behar dira.
  
−
:6. La labor llevada a cabo en la localidad estudiada es contrastada y revisada mediante reu­niones periódicas con otros miembros del Grupo Etniker regional en sesiones de trabajo y ateniéndose a los temas específicos de la encuesta.
+
:5. Informatzaileek gogoratzen dutenera arteko datu etnografikoak bilduko dira, eta beraiei dagozkien bizitasun-indizearen edo gizartean duten onarpen-mailaren arabera zehaztuko dira. Horrela, aintzinakoen ordez indarrean jarri diren gertaera berrien lekukotasuna ere jasoko dute, gaur egun bizi dugun transizio kulturala eurok baitakarte.
  
−
=== El cuestionario etnográfico ===
+
:6. Aukeratutako herrian egindako ikerlanak kontrastatu eta aztertu egingo dira aldian-aldian lurraldeko Etniker Taldeko beste lankideekin batera egindako bileretan, betiere egindako inkestari dagozkion gai espezifikoez.
  
−
Como ya se ha indicado los investigadores implicados en el ''Proyecto Etniker ''se valen para su tra­bajo de campo de un mismo y único cuestionario que les sirve de guía. Este requisito es impres­cindible para la realización de una labor conjunta. Elaborado por Barandiaran, este cuestiona­rio ha sido sucesivamente publicado con el título ''Guía para una encuesta etnográfica''. Comprende un total de 850 cuestiones o preguntas agrupadas en nueve grandes capítulos.
+
=== Galdeketa etnografikoa ===
  
−
He aquí la relación de los apartados:
+
Gorago aipatu dugunez, ''Etniker Proiektuan ''parte-hartzaile diren kide guztiek galdeketa bera erabiltzen dute gidaliburutzat, tokian tokiko ikerlana egiteko. Beharrezkoa da hori modu horretara egitea, lana bateratua izan dadin. Galdeketa hori Barandiaranek berak prestatutakoa da. Behin eta berriz argitaratu izan da ''Galdetegi etnografiko baterako gida ''izenburupean. Guztira 850 galdera daude bertan, bederatzi atal nagusitan banatuta.
  
−
:0. ''Datos geográficos ''de los municipios o localidades.
+
Hauek dira atalak:
  
−
:1. ''El grupo doméstico'': La casa. La alimentación. La indumentaria. La familia. Relaciones entre los esposos.
+
:0. Udalerrien edo herrien datu geografikoak.
  
−
:2. ''Usos del grupo doméstico'': Equipo mobiliar. Reposo y aseo. Juegos de adultos y juegos infanti­les. Enfermedades y medicinas. Vida religiosa. Ritos de pasaje: nacimiento y bautizo, noviaz­go, matrimonio y boda, muerte.
+
:1. ''Etxeko gaien atala. ''Etxea. Elikadura. Janzkera. Familia. Senar-emazteen arteko harremanak.
  
−
:3. ''Grupos de actividad'': Ganadería y pastoreo.
+
:2. ''Etxeko ohiturak'': Altzariak. Atsedena eta garbitasuna. Helduen jokoak. Haur jokoak. Gaixotasunak eta sendagaiak. Bizikera erlijiosoa. Ohikuneak: jaiotza eta bataioa, senar-emaztegaiak, ezkontza, heriotza.
  
−
:4. ''Grupos de actividad: ''Navegación y pesca.
+
:3. ''Jarduerak'': Abeltzaintza eta artzaintza.
  
−
:5. ''Grupos de actividad'': Explotación agrícola.
+
:4. ''Jarduerak'': Itsasoa eta arrantza.
  
−
:6. ''Grupos de actividad'': Artesanía y profesiones varias.
+
:5. ''Jarduerak'': Nekazaritza.
  
−
:7. ''Grupo territorial'': Vecindad y pueblo. Derecho y constituciones populares.
+
:6. ''Jarduerak'': Artisautza eta beste ogibide batzuk.
  
−
:8. ''Culturización'': Casa. Escuela. Religión. Culto. Fiestas. Calendario popular. Artes. Supersticio­nes. Leyendas y cuentos.
+
:7. ''Ingurua'': Auzoa eta herria. Herri-zuzenbidea eta konstituzioak.
  
−
:9. ''Biografías etnográficas'': Datos personales. Formación. Nivel de vida. Contactos sociales. Estatus del biografiado. Cambio cultural. Ritos de pasaje.
+
:8. ''Kulturizazioa'': Etxea. Eskola. Erlijioa. Kultua. Jaiak. Herri-egutegia. Arteak. Sineskerak. Esaundak eta ipuinak.
  
−
=== Planificación de las investigaciones ===
+
:9. ''Biografia etnografikoak'': Datu pertsonalak. Prestakuntza. Bizimodu maila. Harreman sozialak. Biografiatuaren estatusa. Aldaketa kulturala. Bizitzako ohikuneak.
  
−
Para llevar a cabo la elaboración del Atlas Etnográfico de Vasconia, los Grupos Etniker, que desde el año 1976 venían trabajando coordinadamente, procedieron en octubre de 1987 a una reformulación del plan de trabajo y a una reestructuración de sus órganos directivos. Se creó una Secretaría Técnica encargada de coordinar las investigaciones de campo y ejecutar la redac­ción de los volúmenes que completarían el Atlas Etnográfico. Esta Secretaría desde su puesta en marcha tiene su sede en el Departamento de Etnografía del Instituto Labayru en Derio (Bizkaia) y está dotada de personal capacitado y contratado. Cuenta para su trabajo con la apoyatura de una biblioteca especializada en temas etnográficos.
+
=== Ikerketen planifikazioa ===
  
−
En el punto relativo a la planificación de las investigaciones se acordó que, en adelante, los Grupos Etniker sincronizarían sus labores de campo abordando anualmente de manera con­junta un tema de la encuesta general.
+
Euskal Herriko Atlas Etnografikoa egiteko, 1976tik lankidetzan jardun zuten Etniker taldeek 1987an erabaki zuten lan-plangintza beste era batera antolatu eta zuzendaritzarako zituzten organoak aldatu egingo zituztela. Idazkaritza teknikoa eratu zuten, eta, tokian tokiko ikerlanak koordinatzeaz gain, ikertutako gaien berri idaztearen ardura izango zuen. Idazkaritza horren egoitza nagusia Labayru Ikastegiaren Etnografia Sailean dago, Derion (Bizkaia), gai etnografikoetan espezializatutako bibliotekaren laguntza duelarik egoitzan bertan.
  
−
Para el primer quinquenio el programa de investigaciones quedó establecido sobre esta secuencia temática: ''La alimentación tradicional en el ámbito doméstico y rituales en torno a la alimenta­ción ''(año 1988). ''El mundo lúdico infantil: Juegos y canciones ''(año 1989). ''Ritos de pasaje: Ritos relacio­nados con el nacimiento, infancia, mocedad, matrimonio y muerte ''(años 1990-1993). ''Medicina popular ''(año 1994).
+
Ikerketen planifikazioari zegokionez, aurrerantzean Etniker taldeek beren kanpo ikerketak sinkronizatu egingo zituztela ere erabaki zuten, urtero galdeketa nagusiko gai bat landuko zutelarik.
  
−
Cumplido este programa se procedió a una nueva planificación según la cual se abordarían sucesivamente los temas siguientes: ''La indumentaria ''(año 1995). ''Ganadería y pastoreo ''(años 1996-1997). ''La casa ''(año 1998)''. Enseres y ajuar doméstico ''(año 1999). ''Familia y parentesco ''(años 2000-2001). ''La explotación agrícola ''(años 2002-2003). ''Navegación y Pesca ''(año 2003).
+
Lehenengo bost urteetako lanetan garatzeko gaietarako honako hurrenkera hau zehaztu zuten: ''Elikadura tradizionala etxean eta elikadurari buruzko erritoak ''(1988). ''Haurren mundu ludikoa: jolasak eta abestiak ''(1989). ''Bizitzako ohikuneak: jaiotza, haurtzaro, gaztaro, ezkontza eta heriotzari buruzko ohikuneak ''(1990-1993). ''Herri-sendabideak ''(1994).
  
−
Todas las campañas de investigación de campo programadas se han cumplido en el tiempo señalado. Con ello se han completado todos los temas del cuestionario general relativos al gru­po doméstico (I y II) y se han abordado los temas pertinentes a los grupos de actividad (III y IV).
+
Ikerketa-egitarau hori bete ondoren, beste plangintza bati ekin zioten, jorratzeko gaiak honako hauek izanik: ''Janzkera (1995). Abelazkuntza eta Artzaintza (1996-1997). Etxea (1998). Altzariak eta tresnak (1999). Familia eta senitartekotasuna (2000-2001)''. ''Nekazaritza ustiapena ''(2002-2003). ''Itsasoa eta Arrantza ''(2003).
  
−
Los Grupos Etniker proyectan para los próximos años las investigaciones de campo de los temas siguientes: ''Artesanía y profesiones varias ''(años 2004-2005). ''La vecindad ''(año 2006). ''Derecho y constituciones populares ''(año 2007). ''Culturización ''(año 2008).
+
Tokian tokiko ikerlan guztiak adierazitako epeetan egin dira. Horrela, galdetegitik, dagoeneko jorratu dira etxeko gaiei (I eta II) eta jarduerei dagozkien gaiak (III eta IV).
  
−
El conjunto de los temas que completarán los volúmenes del Atlas Etnográfico de Vasconia es el siguiente:
+
Etniker taldeek, datozen urteetarako, honako gaien gaineko kanpo lanak egiteko asmoa dute: ''Artisautza eta beste ogibide batzuk ''(2004-2005). ''Auzoa eta herria ''(2006). ''Herri-zuzenbidea eta konstituzioak ''(2007). ''Kulturizazioa ''(2008).
  
−
:1. Introducción y generalidades.
+
Euskal Herriko Atlas Etnografikorako planifikatu den ikerlana osatuko duten gaiak hauek izango dira:
  
−
:2. La casa: los enseres, el equipo mobiliar. Familia y parentesco. (Investigado en campo y pen­diente de redacción).
+
:1. Sarrera eta ohar orokorrak.
  
−
:3. La alimentación doméstica. (Editado, 1990. Reed. 1999).
+
:2. Etxea: tresnak eta altzariak. Familia eta senitartekotasuna. (Tokian tokiko ikerlana eginda eta idatzi barik).
  
−
:4. La indumentaria. (Realizada la investigación en campo).
+
:3. Etxeko elikadura. (1990ean argitaratuta; 1999an berrargitaratuta).
  
−
:5. Juegos y canciones infantiles. (Editado, 1993. Reed. prevista 2005).
+
:4. Janzkera. (Tokian tokiko ikerlana eginda).
  
−
:6. Medicina popular. (Editado, 1994).
+
:5. Haur jolasak eta abestiak. (1993an argitaratuta; 2005ean berrargitaratzeko).
  
−
:7. Ritos de pasaje. 2 vols.: Ritos funerarios. (Editado, 1995). Ritos del Nacimiento al Matri­monio. (Editado, 1998).
+
:6. Herri-sendabideak. (1994an argitaratuta).
  
−
:8. Ganadería y pastoreo. (Editado, 2001).
+
:7. Bizitzako ohikuneak. 2 bol.: Heriotz ohikuneak. (1995ean argitaratuta). Jaiotzatik ezkontzara arteko ohikuneak. (1998an argitaratuta).
  
−
:9. Pesca y navegación. (Realizada la investigación en campo).
+
:8. Abelazkuntza eta artzaintza. (2001ean argitaratuta).
  
−
:10. Agricultura. (Realizada la investigación en campo).
+
:9. Arrantza eta itsasoa. (Tokian tokiko ikerlana eginda).
  
−
:11. Veterinaria popular. (Realizada parcialmente la investigación).
+
:10. Nekazaritza. (Tokian tokiko ikerlana eginda).
  
−
:12. Profesiones y artesanías. (En fase de investigación).
+
:11. Herri albaitaritza. (Ikerlanaren zati bat eginda).
  
−
:13. Vecindad, pueblo, derecho e instituciones consuetudinarias. (Planificada la investigación para los años 2006-2007).
+
:12. Ogibideak eta artisautzak. (Ikerketa fasean).
  
−
:14. Religión popular y calendario de fiestas. (Planificada la investigación para el año 2008).
+
:13. Auzoa, herria, zuzenbidea eta ohiturazko erakundeak. (Ikerketa 2006-2007 urteetarako planifikatuta).
  
−
:15. Leyendas y cuentos.
+
:14. Herri-erlijiotasuna eta herri-egutegia. (Ikerketa 2008. urterako planifikatuta).
  
−
:16. Glosarios. Cartografía. Bibliografía. Índices varios.
+
:15. Esaundak eta ipuinak.
  
−
=== Las encuestas de campo ===
+
:16. Glosategiak. Kartografia. Bibliografia. Aurkibideak.
  
−
Los materiales utilizados para la elaboración de los volúmenes que integran el Atlas Etnográ­fico de Vasconia proceden básicamente de las encuestas etnográficas de campo que se han lle­vado a cabo previamente; esta tarea es la que confiere a la obra carácter de nueva aportación.
+
=== Tokian tokiko galdeketak ===
  
−
Por lo que respecta al presente volumen, ''Medicina popular, ''al igual que los anteriores, las encuestas de campo se han realizado en localidades ubicadas en la Comunidad Autónoma Vas­ca, en la Comunidad Foral de Navarra y en una parte del Departamento Francés de los Pirineos Atlánticos. Los rasgos geográficos y humanos de los puntos encuestados se describen en el apar­tado correspondiente y su ubicación cartográfica figura en el mapa que ilustra esta introducción.
+
Atlasa egiteko erabilitako materialak, gehienbat, tokian tokiko galdeketa etnografikoetan oinarrituta daude. Zeregin zail eta neketsu horri esker, obra honek ekarpen berria eskaintzen digu.
  
−
Se ha pretendido que exista una representación adecuada de las diferentes regiones que com­ponen el territorio. Sin embargo no siempre se ha logrado esto debido a la dificultad de encontrar personas capaces y dispuestas a la realización de la encuesta de campo en la localidad proyectada.
+
Oraingo obra honetarako —''Herri Medikuntza''— tokian tokiko galdeketak Euskal Autonomia Erkidegoko, Nafarroako Foru Komunitateko eta Pirinio Atlantiarreko Departamentu Frantseseko zati batean dauden herrietan egin dira. Aukeratutako herri horien ezaugarri fisiko eta demografikoen berri jaso dugu dagokion atalean, eta leku bakoitzaren kokapena sarrera honetan sartu dugun mapan adierazi da.
  
−
La investigación concertada por los Grupos Etniker tiene como característica la aceptación de un modelo de encuesta que está plasmado en la ''Guía para una encuesta etnográfica'': este cuestio­nario ha servido de instrumento para la ejecución del trabajo de campo. Los datos recogidos para la elaboración del presente volumen provienen de las respuestas obtenidas a las preguntas (46-170) enunciadas en el capítulo dedicado a ''Enfermedades y Medicinas.''
+
Gure lurraldea osatzen duten erregio guztien ordezkaritza egokia izaten saiatu gara. Hala ere, ez dugu beti lortu ahal izan, ez baita erraza leku guztietan tokian tokiko ikerlana egiteko gai diren eta prest dauden pertsonak aurkitzea.
  
−
=== Encuesta abierta ===
+
Etniker taldeek adostutako ikerketa ''Galdetegi etnografiko baterako gida ''izeneko lanean bildutako galdeketa ereduan dago oinarrituta: galdetegi hori tokian tokiko ikerlanak egiteko baliabidea izan da. Ale hau osatzeko batu diren datuak ''Gaixotasunak eta Sendagaiak ''ataleko galderetatik (46-170) jaso ditugu.
  
−
Hemos de hacer una breve consideración sobre la metodología empleada a la hora de obte­ner los datos de campo. Por de pronto diremos que no se emplea el mencionado cuestionario para obtener simples respuestas acerca de la existencia o inexistencia de determinados hechos o para requerir sus denominaciones locales.
+
=== Inkesta irekia ===
  
−
Arriba se ha señalado que las preguntas formuladas en la ''Guía para una encuesta etnográfica ''tie­nen un carácter indicativo y sitúan al investigador ante una realidad que ha de observar perso­nalmente y acerca de la cual ha de inquirir.
+
Lekuan lekuko ikerketaren datuak jasotzeko orduan erabili dugun metodologiari buruz laburpen txiki bat egin nahi genuke jarraian. Hasteko, esan beharra daukagu oinarrizko galdeketa ez dugula bakarrik erabili zenbait gertaera benetan jazo izan diren ala ez jakiteko edo toki bakoitzean nola deitzen diren jakiteko.
  
−
El investigador de campo no es, en nuestro caso, un mero encuestador provisto de un cues­tionario. Ha de introducirse en el grupo que va a estudiar: ha de observar su vida; relacionarse con los informantes, ponderar y contrastar los datos recibidos. Con esta información y con los hechos que él mismo ha vivido y observado ha de elaborar una memoria etnográfica siguiendo el orden numérico de las preguntas sugeridas en el cuestionario.
+
Gorago esan dugu ''Galdetegi etnografiko baterako gida ''horretako galderak azterlana bideratzeko direla, ikerlariak ondo jakin dezan zer behatu eta zertaz galde egin behar duen.
  
−
La información obtenida mediante este método de encuesta abierta es mucho más rica; se detectan matices que transcienden la pura literalidad de lo preguntado. Barandiaran insistía en que los hechos no pueden encerrarse en cuestionarios prefijados; la realidad humana tiene una dimensión mayor que nuestras interpelaciones.
+
Tokian tokiko ikerketa egiten duena ez da, gure kasuan behintzat, inkestagile hutsa. Ikergai izango duen taldearen barruan bizi behar izango du, lekukoen bizimodua behatu, informatzaileekin harreman estua izan, datuak neurtu eta alderatu. Informazio horrekin guztiarekin, eta berak bizi izandako gertaerak lagungarri dituela, memoria etnografikoa prestatu behar du, galdeketan proposatutako galderei hurrenez hurren jarraituz.
  
−
Como contrapartida, la información así obtenida es más libre y obviamente más desigual. Este hecho complica la elaboración de los textos que componen la obra; pero también enriquece su contenido con aportaciones personales que amplían el campo de visión.
+
Inkesta irekiko metodo horren bidez lortutako informazioa askoz aberatsagoa da. Galdetutakoaren zehaztasunetik harago doazen ñabarduraz betetzen da informazioa. Barandiaranek sarri esan izan zuen gizakiak bizi izandakoak ezin direla aldez aurretik zehaztutako galdeketetara mugatu. Gizakiaren errealitatea gure galderen gainetik dago.
  
−
=== Los materiales para la elaboración de la obra ===
+
Hala ere, modu horretan eskuratutako informazioa desberdina eta desordenatuagoa da. Hori oztopo handia dugu obra osatuko duten testuak ontzeko orduan; baina, era berean, edukia aberastu egiten du horrek, ekarpen pertsonalek ikuspegia ireki egiten dute eta.
  
−
El texto de esta obra se ha elaborado básicamente con los materiales obtenidos en las investi­gaciones de campo que se realizaron a lo largo de los años 1994 y 1995. La relación nominal de los investigadores que las llevaron a cabo, así como las localidades donde se aplicó la encuesta figuran en las páginas iniciales de la obra.
+
=== Obrarako materialak ===
  
−
El proyecto ''Etniker ''formulado por Barandiaran impulsó a partir de 1970 sucesivas investiga­ciones etnográficas que seguían las pautas del cuestionario general. Tales trabajos se publicaron principalmente en las revistas: ''Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra'', ''Anuario de Eusko Fol­klore, Etniker Bizkaia ''y ''Ohitura.''
+
Obra honetarako testua, gehienbat, Etniker taldeek tokian-tokian 1994 eta 1995ean egindako galdeketetan bildutako materialetan oinarrituta dago. Galdeketa horiek egin zituzten ikerlarien eta herrien zerrendak obraren hasierako orrialdeetan daude.
  
−
Algunos de estos investigadores completaron la encuesta en todos sus capítulos y publicaron monografías etnográficas de las localidades encuestadas; Francisco Javier y José Ángel Zubiaur sacaron a la luz en 1980 la monografía correspondiente a San Martín de Unx (N); las investiga­ciones realizadas por Luciano Lapuente entre los años 1971-1979 culminaron con su obra ''Las Améscoas, ''que apareció en 1990; Jesús Ruiz de Larramendi publicó su estudio etnográfico sobre la villa de Salvatierra-Agurain (A) en 1994; José Zufiaurre la relativa a Beasain (G) en el año 1998 y Anton Erkoreka la de Bermeo (B) en los años 2002 y 2003.
+
José Miguel Barandiaranek formulatutako ''Etniker ''proiektuak hainbat ikerketa etnografiko bultzatu zituen, galdetegi orokorreko jarraibideetan oinarrituta. Lan horiek honako aldizkarietan argitaratu ziren batez ere: ''Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, Anuario de Eusko Folklore, Etniker-Bizkaia ''eta ''Ohitura''.
  
−
Dentro del plan inicial de aportación de materiales etnográficos para la elaboración de un Atlas Etnográfico de Vasconia, los Grupos Etniker llevaron a cabo entre 1983 y 1987 investiga­ciones conjuntadas que obtuvieron las Becas José Miguel de Barandiaran promovidas por la Sociedad de Estudios Vascos-Eusko-Ikaskuntza. Estas investigaciones dieron como resultado las publicaciones siguientes: ''Contribución al Atlas Etnográfico de Euskalerria. Investigaciones en Bizkaia y Gipuzkoa ''(1987), ''Contribución al Atlas Etnográfico de Vasconia. Investigaciones en Álava y Navarra ''(1990), ''Contribution à l’étude ethnographique de la mort en Pays Basque Nord ''(1997).
+
Etniker taldeetako zenbait kidek galdetegiko atal guztiak osatu zituzten, eta galdetegiko herrietako monografia etnografikoak argitaratu zituzten: Francisco Javier eta José Ángel Zubiaurrek 1980an argitaratu zuten San Martin Unxekoa (N); Luciano Lapuentek 1971-1979 urteetan egindako ikerketen berri jaso zuen ''Las Améscoas ''(1990) izeneko obran; Jesús Ruiz de Larramendik Agurain uriari (A) buruzko azterlan etnografikoa kaleratu zuen 1994an, eta Anton Erkorekak Bermeori (B) buruzkoa 2002 eta 2003. urteetan.
  
−
Para la redacción de este volumen, así como de los anteriores, se han tenido en cuenta las aportaciones que figuran en todos estos trabajos de campo llevados a cabo dentro del proyecto Etniker y que han seguido el cuestionario etnográfico de Barandiaran.
+
Material etnografikoak eskuratzeko hasierako plangintza haren barruan 1983tik 1987ra bitartean Euskal Herriari zegokion eremuan beste ikerlan batzuk ere bideratu ziren, Eusko Ikaskuntzak bultzatutako “José Miguel de Barandiarán” izeneko bekak lortu zituzten lanak bilduta. Hauek dira haietako zenbait: ''Contribución al Atlas Etnográfico de Euskalerria. Investigaciones en Bizkaia y Gipuzkoa ''(1987), ''Contribución al Atlas Etnográfico de Vasconia. Investigaciones en Álava y Navarra ''(1990), ''Contribution à l’étude ethnographique de la mort en Pays Basque Nord ''(1997).
  
−
Los materiales etnográficos provenientes de otros autores que, fuera del proyecto Etniker, han publicado sobre los temas aquí tratados son citados puntualmente a pie de página.
+
Ale hau idazteko, orain artekoetan bezala, kontuan izan ditugu Etniker proiektuaren barruan Barandiaranen galdeketari jarraituz egindako tokian tokiko ikerlan horiek guztiak.
  
−
Para Vasconia continental, además de las encuestas de campo dentro del proyecto hemos recu­rrido a las llevadas a cabo por Barandiaran durante los años cuarenta y cincuenta en las locali­dades de Sara (Lapurdi), Donoztiri, Heleta, Uharte-Hiri (Baja Navarra) y Liginaga (Zuberoa). Estas investigaciones se publicaron en las revistas ''Ikuska ''y ''Anuario de Eusko Folklore.''
+
Hemen landutako gaiei buruzko ikerlanak egin dituzten beste egile batzuk ere aipatu ditugu orri-oinetan, batez ere beraiengana sarri jo behar izan dugunean.
  
−
Respecto al recurso a documentación etnográfica inédita hemos de mencionar primeramente el archivo del P. José Antonio de Donostia: sus datos proceden principalmente de pueblos ubicados en la montaña de Navarra y fueron obtenidos por él en las décadas de los años veinte y treinta. El acceso a este archivo ha sido posible gracias a la mediación de D.ª Teresa Zulaika, sobrina del P. Donostia, y del P. Jorge de Riezu (G.B.).
+
Iparraldeari dagokionez, Etniker proiektuaren barruan sartutako tokian tokiko galdeketez gain José Miguel Barandiaranek berak berrogei eta berrogei eta hamarreko hamarkadetan Sara (Lapurdi), Donoztiri, Heleta, Uharte-Hiri (Nafarroa Beherea) eta Liginagan (Zuberoa) egindakoak ere kontuan izan ditugu. Ikerlan horiek ''Ikuska ''eta ''Anuario de Eusko Folklore ''aldizkarietan plazaratu ziren.
  
−
El Ateneo de Madrid, llevó a cabo en España en los primeros años del siglo XX, una encuesta sobre “Nacimiento, Matrimonio, Defunción” (1901-1902). Una parte de sus resultados, la relati­va al nacimiento, fue publicada en dos volúmenes en 1990 por el Museo del Pueblo Español con el título ''El ciclo vital en España. ''La otra parte, al menos en lo que atañe al País Vasco y a Navarra, permanece aún inédita. Hemos utilizado este material consultando los ficheros que se conser­van en el ''Archivo de Etnografía y Folklore de Cataluña. Institución Milá y Fontanals ''del Consejo Supe­rior de Investigaciones Científicas de Barcelona<ref>La encuesta del Ateneo se llevó a cabo, si bien con desigual grado de aplicación, en las localidades de Laguardia, Llodio, Bilbao, Gernika, Deba, Mendaro, Bergara, Oñati, Azpeitia, Pamplona, Sumbilla, Aoiz, Estella, Tafalla, Falces, Caparroso y Monteagudo. Las fichas con las respuestas de estas localidades forman un único grupo dentro de la distribución regional de la encuesta. Gracias a la ama­bilidad del Dr. Lluis Calvo, director de la Institución Milá y Fontanals, una copia de estos materiales figura en el Archivo del Departa­mento de Etnografía del Instituto Labayru (ADEL).</ref>.
+
Oraindik argitaratu gabe dagoen dokumentazio etnografikoari dagokionez, lehenengo eta behin Aita Jose Antonio Donostia aipatu beharko genuke. Berak jasotako datuak Nafarroako mendialdeko herrietakoak dira, hogei eta hogeita hamarreko hamarkadetan bildutakoak. Artxibo horiek Aita Donostiaren loba den Teresa Zulaika eta Jorge de Riezuri (G.B.) esker erabili ahal izan ditugu.
  
−
Otra fuente de datos etnográficos, hasta ahora inéditos, proviene de las fichas de campo remi­tidas por sus colaboradores al Laboratorio de Etnología y Eusko Folklore que dirigía Barandia­ran en Vitoria antes de la guerra de 1936. Este pequeño archivo, deslocalizado a raíz de la con­tienda civil, fue recuperado en los años ochenta y entregado por su director a los Grupos Etni­ker con destino al Atlas Etnográfico.
+
Madrileko Ateneoak, XX. mendeko hasierako urteetan, inkesta bat egin zuen Espainian: ''Costumbres populares referentes al Nacimiento, Matrimonio y Muerte. ''Inkesta horretako emaitzen zati bat, jaiotzari dagokiona, 1990ean argitaratu zuen Museo del Pueblo Español deritzanak ''El ciclo vital en España ''izenburupean, bi bolumenetan banatuta. Material horretako bigarren zatia, Euskal Herriari dagokiona behintzat, oraindik argitaratu gabe dago. Biltegi hori erabiltzeko aukera izan dugu Bartzelonako Consejo Superior de Investigaciones Científicas erakundearen “Archivo de Etnografía y Folklore de Cataluña, Institución Milá y Fontanals” delakoan gordeta duten kopiari esker<ref>Ateneoaren inkesta honako herrietan egin zen (aplikazio maila desberdinarekin): Biasteri, Laudio, Bilbo, Gernika, Deba, Mendaro, Bergara, Oñati, Azpeitia, Iruña, Sunbilla, Agoitz, Lizarra, Tafalla, Faltzes, Kaparroso eta Monteagudo. Herri horiei buruzko erantzunen fitxak talde berean bilduta daude inkestako lurraldekako banaketan. Lluis Calvo Milá y Fontanals erakundeko zuzendariaren eskuzabaltasunari esker, Labayru Ikastegiko Etnografia Arloko artxiboan material horien kopia daukagu.</ref>.
  
−
Las fotografías que ilustran el texto han sido aportadas en su mayoría por los propios investi­gadores. Algunas de ellas proceden del Archivo Fotográfico del Instituto Labayru, del Archivo del Seminario Alavés de Etnografía (Grupo Etniker-Álava) y del Archivo Municipal de Vitoria mientras que otras han sido rescatadas de diversas publicaciones. En cada caso se ha menciona­do fielmente la procedencia. Los dibujos son de Iñaki Zorrakin Altube.
+
Era berean, orain arte argitaratu gabeak ziren datu etnografikoak lortzeko beste iturri bat ere izan dugu: Barandiaranek 1936ko gerraren aurretik Gasteizen zuzentzen zuen Etnologia eta Eusko Folkloreko Laborategiaren kolaboratzaileek bidalitako tokian tokiko fitxak. Artxibo hori galduta egon da gerra zibilaren ondoren, baina laurogeiko hamarkadan berreskuratu egin zuten, eta laborategiko zuzendariak berak Etniker taldeei eman zien Atlas Etnografikorako.
  
−
=== Contenido de la obra ===
+
Testua ilustratzen duten argazkiak geure ikerlariek lortutakoak dira gehienak. Batzuk Labayru Ikastegiko Argazki Artxibokoak, Arabako Etnografia Seminariokoak (Etniker-Araba Taldea) eta Gasteizko Udal Artxibokoak dira, eta beste batzuk, berriz, argitalpen batzuetatik atera ditugu. Kasu guztietan zehatz aipatu dugu jatorria. Marrazkiak Iñaki Zorrakin Altuberenak dira.
  
−
El contenido de esta publicación se ajusta básicamente al resultado obtenido en campo a las cuestiones que plantea la ''Guía para una encuesta etnográfica ''(Barandiaran, 1974) en su apartado “Enfermedades y Medicinas”. Este apartado a su vez pertenece al capítulo que trata de los ''Usos del grupo doméstico. ''No se ha de perder de vista este encuadramiento para entender la orienta­ción, el alcance y los límites de su contenido.
+
=== Obraren edukia ===
  
−
Para la ordenación de los materiales recogidos en campo se ha atendido a la representación que nuestros informantes han ofrecido del cuerpo humano y a la interpretación que han dado al origen de las enfermedades. También se han tenido en cuenta las valoraciones populares sobre los signos de salud y las influencias ambientales o de otro signo en las enfermedades.
+
Argitalpen honen edukia ''Galdetegi etnografiko baterako gida''-ko (Barandiaran, 1974) “Gaixotasunak eta Sendagaiak” atalean azaldutako galderei tokian-tokian emandako erantzunetan oinarritu da. Atal hori, aldi berean, ''Etxeko ohiturak ''kapituluan dago sartuta. Egituraketa hori kontuan izan behar dugu liburu honetako orientazio, ezaugarri eta mugak ulertzeko.
  
−
Junto a ello a lo largo de 24 capítulos se exponen los remedios empíricos tradicionales así como los recursos creenciales que se han aplicado a las dolencias a lo largo del siglo XX que es el periodo que comprende la investigación llevada a cabo.
+
Tokian-tokian jasotako materialak antolatzeko orduan, gure informatzaileek giza gorputzaren gainean duten irudia eta gaixotasunen jatorriari emandako interpretazioa izan ditugu kontuan. Era berean, osasun ezaugarrien eta gaixotasunetan inguruak duen eraginaren gainean herritarrek duten iritziei ere erreparatu diegu.
  
−
=== Redacción ===
+
Horrekin batera, 24 kapitulutan, gaixotasunak sendatzeko XX. mendean (ikerketak denboratarte hori jorratu du) aplikatu izan diren erremedio enpiriko tradizionalak eta sinesmenezko baliabideak jaso dira.
  
−
Tal como se hace constar en su lugar, tanto en la formulación del plan general de esta obra como en la elaboración de los textos que la componen ha intervenido el Comité de Redacción, cuyos miembros pertenecen a los diversos Grupos Etniker regionales. Entre los miembros de este Comité de Redacción cuyos nombres figuran en otro lugar, merece una mención particular la cualificada intervención de Luis Manuel Peña que durante años viene estudiando el tema de la medicina y de la veterinaria populares en su valle natal de Carranza (B).
+
=== Idazketa ===
  
−
En cuanto a la realización de la publicación debemos mencionar también la decisiva inter­vención que han tenido los colaboradores del Departamento de Etnografía del Instituto Labay­ru: Segundo Oar-Arteta, Mª Luisa Romarate, Edurne Romarate, Akaitze Kamiruaga, Igone Etxe­barria y José Ignacio García, bajo la dirección y coordinación de su Directora Gurutzi Arregi. A ellos ha correspondido la difícil tarea de vertebrar esta obra y para ello han tenido que reclasi­ficar todo el material obtenido en campo, revisar y, en casos, reelaborar los textos, indagar en la bibliografía pertinente, realizar las traducciones, proceder a los ajustes lexicales, seleccionar las ilustraciones y ejecutar todo lo relacionado con la preparación y puesta a punto de la publica­ción que ha estado a cargo de Jon Elorriaga responsable de ediciones del Instituto Labayru.
+
Beste leku batean aipatu dugunez, obra honetarako irizpideak zehaztu edo testuak prestatzeko ardura Idazketa Batzordea osatzen dutenena izan da. Idazketa Batzorde hori lurraldeetako Etniker taldeetako partaide batzuek osatzen dute. Idazketa Batzorde horretako kideen artean, aipamen berezia merezi du Luis Manuel Peñaren lanak, izan ere, urteak daramatza herri medikuntza eta albaitaritzaren gaia aztertzen Karrantzan (B).
  
−
=== Criterios para la transcripción de los términos en euskera ===
+
Argitalpen hau ontzeko zereginean aipatzekoa da benetan Labayru Ikastegiko Etnografia Saileko lankideen lana: Segundo Oar-Arteta, M. Luisa Romarate, Edurne Romarate, Akaitze Kamiruaga, Igone Etxebarria eta José Ignacio García, Gurutzi Arregiren zuzendaritza eta koordinaziopean. Beraiei dagokie obra handi, zabal eta nahasi hau moldatzeko lan eskerga eta zaila. Ezinbestekoa izan dute kanpoan bildutako material guztia berriro sailkatzea, beharrezko bibliografian arakatzea, itzulpenak egitea, lexiko aldetiko egokitzapenak egitea, ilustrazioak aukera tzea eta ediziorako prestakuntzarekin zerikusia duen guztiaz arduratzea. Hain zuzen ere, Jon Elorriaga Labayru Ikastegiko argitalpenen burua izan da edizioaren arduraduna.
  
−
Esta obra no persigue una finalidad filológica o lingüística. Por ello, el tratamiento de las expresiones en lengua vasca o de términos populares en las diferentes variedades locales del cas­tellano se ha hecho procurando que el grado de comprensión sea el más amplio posible para el lector medio.
+
=== Euskara eta gaztelaniazko hitzak transkribatzeko irizpideak ===
  
−
Debido a la disparidad de criterios utilizados en las recogidas de material etnográfico para los términos en euskera, la transcripción de palabras en esta lengua puede resultar plural. Gene­ralmente, a lo largo de estos últimos años, los encuestadores han pretendido acercarse lo más posible a la pronunciación peculiar de cada lugar, llegando a transcribir los matices fonéticos más insignificantes, bien por falta de una referencia estandarizada en euskera o simplemente por desconocimiento de la grafía común en esta lengua. Esta tendencia quedará reflejada en nuestro Atlas y no serán pocas las veces en que hayamos podido caer en contradicciones.
+
Obra honen helburua ez da filologikoa edo linguistikoa. Beraz, euskara edo gaztelerazko tokian tokiko aldaeretan emandako hitzen idazkera irakurleak errazen ulertzeko modua kontuan izanik eman dugu.
  
−
A pesar de ello hemos tratado de organizar el material de las encuestas y de las diversas fuen­tes bibliográficas actualizándolo en la medida de lo posible, si bien no hasta el punto de arries­garnos a falsear los datos genuinos de las memorias remitidas.
+
Bildutako material etnografikoan euskarazko adierak jasotzeko irizpideak hain desberdinak izan direnez, hizkuntza horretara egindako transkripzioak ugariak izan litezke. Orokorrean, azken urteotan, inkestalariek ardura handia hartu izan dute hitzak jasotako lekuetan esaten dituzten modu-moduan biltzeko, ukitu fonetiko txikienak ere transkribatzeko ahalegina eginez, batez ere euskaraz erreferentzia estandarizaturik ez egotearren edo hizkuntza horretarako grafia bateratua ez ezagutzearren. Joera hori argi eta garbi azalduko da gure Atlas honetan, eta askotan kontraesanak ere izango dira, seguru.
  
−
Hemos intentado también estandarizar al máximo las frases y textos de origen dialectal en len­gua vasca, para evitar al lector actual problemas de comprensión. Se ha pretendido guardar siempre, sin embargo, las características morfológicas y sintácticas propias de la variedad lin­güística de cada lugar.
+
Dena den, inkestetako eta iturri bibliografikoetako materiala ahalik eta gehien eguneratuz transkribatzen saiatu gara, nahiz eta inoiz ez dugun arriskuan jarri bidalitako memorietako datuen fidagarritasuna.
  
−
Por último hay que indicar que nos hemos atenido al resultado de materiales de campo con­cretos, y que el hecho de que no figuren en el texto todas las designaciones de una práctica no indica que se hayan descartado sino que simplemente no se han consignado entre nuestros materiales de información.
+
Era berean, euskalkietako esaldi eta testuak ere ahal denik eta gehien estandarizatzen ahalegindu gara, gaur eguneko irakurleak ulermen aldetik arazorik izan ez dezan. Hala ere, leku bakoitzeko euskalkiaren ezaugarri morfologiko eta sintaktikoak gorde nahi izan ditugu beti.
  
−
=== Advertencias al lector ===
+
Amaitzeko, gogoan izan behar dugu tokian-tokian egindako bilketa zehatzetara mugatu dugula gure lana, eta gauza edo praktika bat izendatzeko aldaera guzti-guztiak bildu ez izanak ez duela esan nahi guk baztertu egin ditugula, baizik eta gure informazio-iturrietan ez direla agertu izan.
  
−
''Referencia a las localidades'': Cada vez que en el texto se menciona una localidad, su nombre se acompaña de una indicación en abreviatura del territorio en el que se emplaza. Las poblaciones de Vasconia continental se registran bajo las siglas siguientes: (L) Lapurdi, (BN) Baja Navarra y (Z) Zuberoa. Las empleadas para los territorios de Vasconia peninsular son: (A) Álava, (B) Biz­kaia, (G) Gipuzkoa y (N) Navarra.
+
=== Zenbait ohar irakurlearentzat ===
  
−
La ubicación de las poblaciones donde se ha realizado la encuesta puede consultarse en el mapa de localización geográfica de las localidades encuestadas que figura en este capítulo intro­ductorio.
+
''Herriez'': Testuan herriren bat aipatu dugunean, izenarekin batera laburdura bat idatzi dugu, zein lurraldetakoa den zehazteko. Iparraldeko lurraldeei dagozkien hizkiak hauek dira: (L) Lapurdi, (BN) Nafarroa Beherea eta (Z) Zuberoa. Hegoaldeko lurraldeei dagozkienak: (A) Araba, (B) Bizkaia, (G) Gipuzkoa eta (N) Nafarroa.
  
−
''Distribución geográfica de los datos'': Dado el carácter de la publicación, los datos consignados están referidos a aquellas localidades donde su existencia ha sido verificada mediante la encues­ta. Es obvio interpretar que tales hechos no se ciñen a estas poblaciones; en el conjunto geo­gráfico la referencia de lugar tiene un carácter indicativo de un área más extensa.
+
Inkesta egin dugun herrien kokagune geografikoa sarrerako atal honetan bertan jasotako mapan ikus liteke.
  
−
''Datación de los hechos culturales'': El lector podrá observar que a lo largo de la publicación se indi­ca la vigencia o el desuso de las diversas prácticas. En ocasiones se hace una aproximación cronológica indicando la década o se toma como referencia un acontecimiento de gran transcen­dencia como es la guerra civil de 1936 para la Vasconia peninsular. No creemos que esto impli­que una indeterminación respecto a la datación, porque cualquiera que fuere la fecha aplicada tanto al inicio como a la desaparición de los hechos culturales sería inexacta.
+
''Datuen banaketa geografikoaz'': Argitalpenaren taiua gogoan hartuta, bertan bildutako datuak inkestan egiaztatu izan diren herrietakoak baino ez dira. Bistakoa da, interpretazio horiek ez direla bakarrik herri horretarako baliagarriak izango. Zilegi litzateke, beraz, herri horiek hartzen dutena baino eremu zabalagoari dagozkiola pentsatzea.
  
−
Nuestra obra es de carácter etnográfico y no histórico, si bien recoge las prácticas de medici­na tradicional que se emplazan en el pasado siglo XX, hasta allá donde alcanza la memoria de nuestros informantes.
+
''Kultur gertaeren datazioaz'': Irakurlea irakurri ahala konturatuko da sendabide hauetako batzuk oraindik indarrean daudela edo beraietako asko galdu egin direla. Batzuetan, hurbilketa kronologikoa egin dugu hamarkada zehaztuz edo berebiziko garrantzia izan zuten gertaerak aipatuz, 1936ko Gerra Zibila esaterako, Hegoalderako. Ez dugu uste hori datazioan huts egitea denik, kultur gertaera horien hasiera edo amaiera emango lukeen edozein data ez bailitzateke guztiz zehatza izango.
  
−
=== Agradecimientos ===
+
Gure obra hau etnografikoa da, eta ez historikoa; dena dela, lan honetan, XX. mendeko eta atzeragoko (muga bakarra gure informatzaileen gomuta da) sendabide tradizionalak jaso ditugu.
  
−
Esta obra que hoy presentamos ha contado con la ayuda y el patrocinio del Gobierno Vasco. En nombre de los Grupos Etniker Euskalerria queremos expresar aquí nuestro agradecimiento a la Consejera de Cultura D.ª Miren Azkarate, al Viceconsejero D. Gurutz Larrañaga y a la Direc­tora de Patrimonio del mismo Departamento, D.ª Arantzazu Arzamendi. Hacemos extensible el agradecimiento al Consejero del Departamento de Cultura y Turismo-Institución Príncipe de Viana del Gobierno de Navarra, D. Juan Ramón Corpas Mauleón. También queremos agradecer a la Diputada de Cultura de la Diputación Foral de Bizkaia D.ª Belén Greaves y al Director de Cultura D. Ricardo Bilbao. Así mismo, expresamos nuestra gratitud a D. Juan Celaya, Presiden­te de Euskal Fundazioa de Oñati, y a Caja Laboral-Euskadiko Kutxa por su aportación económi­ca a la edición de esta obra.
+
=== Esker onak ===
  
−
Han pasado muchos años desde que D. José Miguel de Barandiaran propusiera la realización de un Atlas Etnográfico de Vasconia. Los que nos consideramos sus discípulos estamos persua­didos de la importancia cultural de este proyecto.
+
Gaur aurkeztu dugun obra honek Eusko Jaurlaritzaren laguntza eta babesa izan du. Euskal Herriko Etniker taldeen izenean gure esker ona adierazi nahi diegu Miren Azkarate Kultura sailburuari, Gurutz Larrañaga sailburuordeari eta sail bereko Ondare zuzendari den Arantzazu Arzamendiri. Gure esker ona, era berean, Juan Ramón Corpas Mauleón Nafarroako Gobernuko Príncipe de Viana Kultura eta Turismo sailburuarentzat. Halaber, eskerrak eman nahi dizkiegu Belén Greaves Bizkaiko Foru Aldundiko kultura diputatuari eta Ricardo Bilbao Kultura zuzendariari. Eskerrik asko, era berean, Juan Zelaia Oñatiko Euskal Fundazioko presidenteari eta Euskadiko Kutxari, lan honetarako egin duten diru-ekarpenagatik.
  
−
Con el patrocinio institucional con el que esperamos seguir contando y con nuestro empeño y dedicación, los Grupos Etniker Euskalerria estamos haciendo realidad aquel ambicioso pro­yecto que, como legado de su larga y fecunda vida de investigador, nos ha dejado nuestro maes­tro: la elaboración del Atlas Etnográfico de Vasconia que «posibilitará un conocimiento en pro­fundidad de la cultura tradicional de nuestro pueblo y de las transiciones que se están produ­ciendo y será, a la vez, un seguro punto de vista para integrar la etnografía de los vascos en un estudio comparativo de las culturas».
+
Urte asko dira José Miguel Barandiaranek Euskal Herriko Atlas Etnografikoa egiteko asmoa agertu zuenetik. Geure burua haren ikasletzat dugunok barru-barruan daramagu proiektu honen garrantzi kulturala.
−
<p style="text-align: right;"><span style="font-size:smaller;">'''Ander Manterola'''<br/>Derio, septiembre de 2004</span></p>
+
 
−
{{DISPLAYTITLE: Introducción}}{{#bookTitle:Medicina popular en Vasconia|Medicina_popular_en_vasconia}}
+
Ziur gaude aurrerantzean ere hainbat instituzioren laguntza izango duguna, eta horri eta gure kemenari esker Euskal Herriko Etniker Taldeetako kideek proiektu erraldoi hau gauzatu egingo dugu, Barandiaranek ikertzen emandako bizi luze eta oparoaren fruitu ederra da-eta proiektua: Euskal Herriko Atlas Etnografiko honek aukera emango digu «gure herriaren kultura tradizionala sakon ezagutzeko, gaur egun bizi dituen aldaketez ohartzeko eta euskal herritarren etnografia beste kultura batzuen ikusian alderatzeko».
−
[[File:1.0.1_Alimentacion_domestica_en_vasconia_mapa.jpg]]
+
<p style="text-align: right;"><span style="font-size:smaller;">'''Ander Manterola'''<br/>Derio, 2004ko iraila</span></p>
 +
{{DISPLAYTITLE: Sarrera}}{{#bookTitle:Herri Medikuntza Euskal Herrian|Medicina_popular_en_vasconia/eu}}
 +
[[File:1.0.1_Alimentacion_domestica_en_vasconia_mapa.jpg|900px|center]]
 
&nbsp;
 
&nbsp;

Revisión actual del 17:45 3 mar 2020

Otros idiomas:
Español • ‎Euskera


Medicina Popular (Herri Medikuntza) liburu hau Euskal Herriko Atlas Etnografikoa osatuko duen obraren beste aleetako bat dugu. Atlasaren xede nagusia kultura tradizionala egituratzen duten gertaeren bilketa sistematikoa egitea da. Proiektu honen barruan, ale honen aurretik La Alimentación Doméstica (Etxeko Elikadura, 1990, berrargitalpena 1999an), Juegos Infantiles (Haur Jolasak, 1993, berrargitalpena 2005erako aurreikusita), Ritos Funerarios (Heriotz Ohikuneak, 1995), Ritos del Nacimiento al Matrimonio en Vasconia (Euskal Herriko Ohikuneak Jaiotzatik Ezkontzara, 1998) eta Ganadería y Pastoreo (Abeltzaintza eta Artzaintza, 2001) argitaratu ziren.

Orain arte argitaratutako aleen sarreretan Atlas Etnografikoaren planifikazioa agertu izan dugu, baita tokian tokiko ikerlanen eta, horren ondoren, bildutako materiala lantzeko prozesuan erabili dugun metodologiaren berri ere. Ale bakoitzak unitate bat osatzen duenez, berriro ere aurretik dagoeneko landuta dauden kontzeptu batzuk jasoko ditugu hemen.

Atlas Etnografikoa egiteko proposamena

José Miguel Barandiaranek (1889-1991), hogeiko hamarkadatik hasita euskal etnografia aztertzen lan egin zuen ikerlari handiak, I. Congreso de Artes y Costumbres delakoan (Zaragoza, 1968), Bosquejo de un Atlas Etnográfico del Pueblo Vasco[1] izeneko komunikazioa aurkeztu zuen. Bertan, euskal arloan ordura arte egindako ikerlan etnografikoen zerrenda aipatu ondoren, iritzi kritikoa agertu zuen, arlo horretan izandako huts eta gabeziarik nagusienak zehaztuz.

Hurrengo urtean, V. Jornadas de Estudios Folklóricos Aragoneses izenekoan beste ponentzia bat aurkeztu zuen, Criterios generales para una investigación etnográfica de los Pueblos Pirenaicos[2] titulua zuena. Ponentzia horrekin batera galdeketa etnografiko bat aurkeztu zuen, Europako Etnologiaren Nazioarteko Konferentziak 1965ean prestatutako plangintzaren arabera berreratua.

Hona hemen bi komunikazio horietan azaldu zituen puntu nagusiak:

1. Gure argitalpen etnografiko askotan, herri-tradizioak guganaino ekarri digun materiala baino ez dugu bildu. Baina gaur egun gure kultura ez da bakarrik gure herriaren prozesu historikoak orain arte izan dituen faseetako bizieren multzoa. Edozein aldetatik datozkigun eta gure galdeketak egin ohi ditugun euskal komunitateetan onartutako biziera berriek ere osatzen dute.
2. Guk egindako azterlan eta argitalpenetako asko gertaeren deskripzio estatiko eta ia morfologiko hutsak dira. Egileek material batzuk jaso zituzten kultur multzo nahasi horretatik eta datu garbi gisa erakutsi zituzten, dagozkion espezialitateko gertaerak zehaztu eta deskriba tzen dituen naturalistaren jokaerari jarraituz. Azken gertaera horiek badute berezko nolabaiteko esangura, baina beste haiek —kultur gertaerak— behatzailearenak ez diren beste neutraltasun batzuetara bideratzen gaituzten seinaleak dira. Beraz, ez da bide zuzena gertaera horiek bakandu, sustantibatu eta manipulatzea, naturalistak bere gertaerekin laborategian egingo lukeen antzera. Kultur gertaerak beraiei dagokien gizakontestutik apartatzean eta objektibatzean beraien benetako izatetik aldendu baino ez ditugu egiten.
3. Sinboloei bakarrik begiratuta, ezin dugu kultura ulertu, ezinbestekoa baitugu sinbolo horiek erreferentziatzen duten errealitatea bizi izatea, inguru horrekin eta beste gizaki batzuekin harremanak dituen jendearekin batera. Etnologiaren barruan ezin liteke ondo ulertu benetan bizi izan ez dena.
4. Objektuaren deskripzioa, beraz, ezin da guztiz estatikoa izan. Gizarte batean, herri batean, elementu guztiek hartzen dute parte beren ezaugarri fisikoen bidez —dimentsioak, pisua, bolumena, kolorea—, eta nolabaiteko esanahia dutelako, hau da, keinuak, jarrerak, bizi izateko moduak adierazten dituztelako, gizatiartuta daudelako eta esangura kulturala dutelako. Elementuok ikusteak berak keinuak pizten ditu beraiek sortu edo erabili dituztenengan. Asmoen, nozioen eta gizakiek beren inguruan lantzen dituzten ideien munduaren bistako keinuak dira. Hau horrela izanik, azterketa etnologikoetan, historikoetan bezala, interpretazioak egiteko orduan, ezin dugu ikusten ez den hori guztia albo batera utzi.
5. Gure argitalpenetan ondo zehaztu behar dugu bildutako materialaren bizitasun-indizea edo herriak zenbateraino onartzen dituen material horiek. Era berean, zehaztu egin behar dugu kulturako elementu horiek zein eremu edo gune hartzen duten herrialdean barne edo herrialdetik kanpo.
6. Euskal Herrian asko dira etnografo batek inoiz ikertu gabeko guneak. Horietan, makinismoarekin duten kontaktuak galbiderantz daramatza biziera tradizionalak. Makinismoaren fenomenoak ere gure arreta beharko du, baina baita prozesuaren aldez aurreko faseek ere.
7. Herritarrik petoenen eta eskualde bakoitzeko jakituriak modelatutako jendearen akulturizazio prozesua gutxitan deskribatu izan dugu. Herria hobeto ezagutzeko, ondo ulertu behar dugu kulturaren osagaiak zergatik errotu izan diren hobeto osagai horiek modurik nabarmenenean agertzen dituzten norbanakoengan.
8. Esandako hori guztia kontuan izanda, ezinbestekotzat ikusi dugu ahalik eta arinen azterlan metodiko bati ekitea, horren ardura ikerketa etnografikoan ondo jantzita dauden taldeek izango dutelarik. Beraz, Euskal Herrian bilketa sistematikoak eratu behar ditugu, sondeo gisa, eskualde guztietako herrietan, harik eta, herri bakoitzetik, bertako bizilagunen kultur bizimoduaren oinarrizko gaiei buruzko monografia egin arte.

Etniker proiektua

Guztiok ohartu ginen Kultur Atlas hori egiteko zailtasun praktikoaz. Halere, zenbait taldek proiektua begi onez ikusi zuten eta haren aldeko giroa sortu zen. Dena den, behar-beharrezkoa zen hainbat monografia etnografiko egitea Euskal Herriko eskualde guztietan. Horretarako lankide-taldea osatu beharra ikusi zen, Atlasak hartuko zuen eremuan hedatzeko.

Proiektu erraldoi hori gaur egun Etniker Proiektua izenarekin ezagutzen duguna da, eta tradizioz Euskal Herritzat ezagutu izan dugun eremuko bizimoduaren ezaugarri diren arauak, egiturak eta funtzioak aztertzea du helburu.

Asmo horri eutsi nahian, eremua benetan zabala eta anitza zela kontuan izanik —bai administrazio bai kultur aldetik—, herrialdeka antolatu behar izan zen. Horretarako, Barandiaranen ekimenez, lehenengo eta behin Nafarroako ikerlari-taldea eratu ostean —Nafarroako Unibertsitatean Euskal Etnologiako katedraren jabe baitzen—, Etniker taldeak eratu ziren, ikerketa etnografikoari ekiteko prest zeuden lantaldeak. Talde horiek lurralde bakoitzean jadanik bazeuden beste kultur erakunde batzuei atxikita zeuden. Esate baterako, Nafarroako taldea Nafarroako Unibertsitateko Arkeologia Departamentuari atxiki zitzaion (1969), Gipuzkoakoa Donostiako Aranzadi Zientzia Elkarteari (1972), Bizkaikoa Bilboko Labayru Ikastegiko Etnografia Sailari (1973), Arabakoa Gasteizko Iradier elkarteari zegoen atxikita lehenengo eta behin (1973) eta, gaur egun, Arabako Mintegi Etnografikoari; eta Iparraldekoa —Frantziako Pirinio Atlantiarren departamentua hartzen duena— Baionako Lauburu Elkarteari (1986). Lantalde horietako taldekide guztiek dute prestakuntza unibertsitarioa eta denek egin dute tokian tokiko ikerlanerako ikastaroren bat, metodologia etnografikoaren inguruan. Talde horietako bakoitzean zenbait lankide daude, lurraldeko arduradunak koordinatuta.

1976ko ekainaren 5ean, Aralarreko Santutegian (N), Etniker talde guztien lehen batzarra egin zen eta Akta Liburuan Barandiaranek hitz hauekin definitu zuen proiektua:

«Etniker es un término que significa ‘investigación étnica’. En nuestro caso es el estudio de la cultura tradicional del pueblo vasco y del proceso de su evolución contemporánea. Aunque se trata de una tarea iniciada allá por el año 1921 en Vitoria, podemos decir que con el nombre actual y con nuevo método empezó el año 1964, como complemento de la cátedra de Etnología Vasca que funciona en la Universidad de Navarra gracias a la protección de la ‘Institución Príncipe de Viana’»[3].

Estrategia etnografikoa

Etniker taldeek beren ikerketa etnografikoetarako zehaztutako estrategiaren oinarriak honako puntu hauek dira:

1. Ikerketari ekiteko herri bat aukeratu ondoren, herri horretan bertan jaiotako edo senitartekotasunagatik lotura handia duen lankideren bat izango da, ikerlaria. Baldintza horri esker herrietako informatzaileekiko harremana estuagoa izan ohi da, beraiek izandako bizieren berri jasotzea errazagoa izanik.
2. Herri edo biztanlegune jakin bateko bizimoduaren berri jasotzea da xedea, bertako kultura osatzen duten alderdi guztiak hartuta, beti metodologia berari jarraituz eta galdeketa bera erabiliz.
3. Ikerlariak ondo ezagutzen ditu herriko hizkuntza eta bertan erabili ohi den euskalkia. Ezinbestekoa da hizkuntza ondo jakitea bai erabilitako terminologia bai kontatutakoa modu zuzen eta egokian interpretatu eta transkribatzeko.
4. Datuak biltzea ez da bakarrik objektu eta gertaera etnografikoen morfologia jasotzea; testuinguru kulturalean duten betekizuna eta esanahia ere jaso behar dira.
5. Informatzaileek gogoratzen dutenera arteko datu etnografikoak bilduko dira, eta beraiei dagozkien bizitasun-indizearen edo gizartean duten onarpen-mailaren arabera zehaztuko dira. Horrela, aintzinakoen ordez indarrean jarri diren gertaera berrien lekukotasuna ere jasoko dute, gaur egun bizi dugun transizio kulturala eurok baitakarte.
6. Aukeratutako herrian egindako ikerlanak kontrastatu eta aztertu egingo dira aldian-aldian lurraldeko Etniker Taldeko beste lankideekin batera egindako bileretan, betiere egindako inkestari dagozkion gai espezifikoez.

Galdeketa etnografikoa

Gorago aipatu dugunez, Etniker Proiektuan parte-hartzaile diren kide guztiek galdeketa bera erabiltzen dute gidaliburutzat, tokian tokiko ikerlana egiteko. Beharrezkoa da hori modu horretara egitea, lana bateratua izan dadin. Galdeketa hori Barandiaranek berak prestatutakoa da. Behin eta berriz argitaratu izan da Galdetegi etnografiko baterako gida izenburupean. Guztira 850 galdera daude bertan, bederatzi atal nagusitan banatuta.

Hauek dira atalak:

0. Udalerrien edo herrien datu geografikoak.
1. Etxeko gaien atala. Etxea. Elikadura. Janzkera. Familia. Senar-emazteen arteko harremanak.
2. Etxeko ohiturak: Altzariak. Atsedena eta garbitasuna. Helduen jokoak. Haur jokoak. Gaixotasunak eta sendagaiak. Bizikera erlijiosoa. Ohikuneak: jaiotza eta bataioa, senar-emaztegaiak, ezkontza, heriotza.
3. Jarduerak: Abeltzaintza eta artzaintza.
4. Jarduerak: Itsasoa eta arrantza.
5. Jarduerak: Nekazaritza.
6. Jarduerak: Artisautza eta beste ogibide batzuk.
7. Ingurua: Auzoa eta herria. Herri-zuzenbidea eta konstituzioak.
8. Kulturizazioa: Etxea. Eskola. Erlijioa. Kultua. Jaiak. Herri-egutegia. Arteak. Sineskerak. Esaundak eta ipuinak.
9. Biografia etnografikoak: Datu pertsonalak. Prestakuntza. Bizimodu maila. Harreman sozialak. Biografiatuaren estatusa. Aldaketa kulturala. Bizitzako ohikuneak.

Ikerketen planifikazioa

Euskal Herriko Atlas Etnografikoa egiteko, 1976tik lankidetzan jardun zuten Etniker taldeek 1987an erabaki zuten lan-plangintza beste era batera antolatu eta zuzendaritzarako zituzten organoak aldatu egingo zituztela. Idazkaritza teknikoa eratu zuten, eta, tokian tokiko ikerlanak koordinatzeaz gain, ikertutako gaien berri idaztearen ardura izango zuen. Idazkaritza horren egoitza nagusia Labayru Ikastegiaren Etnografia Sailean dago, Derion (Bizkaia), gai etnografikoetan espezializatutako bibliotekaren laguntza duelarik egoitzan bertan.

Ikerketen planifikazioari zegokionez, aurrerantzean Etniker taldeek beren kanpo ikerketak sinkronizatu egingo zituztela ere erabaki zuten, urtero galdeketa nagusiko gai bat landuko zutelarik.

Lehenengo bost urteetako lanetan garatzeko gaietarako honako hurrenkera hau zehaztu zuten: Elikadura tradizionala etxean eta elikadurari buruzko erritoak (1988). Haurren mundu ludikoa: jolasak eta abestiak (1989). Bizitzako ohikuneak: jaiotza, haurtzaro, gaztaro, ezkontza eta heriotzari buruzko ohikuneak (1990-1993). Herri-sendabideak (1994).

Ikerketa-egitarau hori bete ondoren, beste plangintza bati ekin zioten, jorratzeko gaiak honako hauek izanik: Janzkera (1995). Abelazkuntza eta Artzaintza (1996-1997). Etxea (1998). Altzariak eta tresnak (1999). Familia eta senitartekotasuna (2000-2001). Nekazaritza ustiapena (2002-2003). Itsasoa eta Arrantza (2003).

Tokian tokiko ikerlan guztiak adierazitako epeetan egin dira. Horrela, galdetegitik, dagoeneko jorratu dira etxeko gaiei (I eta II) eta jarduerei dagozkien gaiak (III eta IV).

Etniker taldeek, datozen urteetarako, honako gaien gaineko kanpo lanak egiteko asmoa dute: Artisautza eta beste ogibide batzuk (2004-2005). Auzoa eta herria (2006). Herri-zuzenbidea eta konstituzioak (2007). Kulturizazioa (2008).

Euskal Herriko Atlas Etnografikorako planifikatu den ikerlana osatuko duten gaiak hauek izango dira:

1. Sarrera eta ohar orokorrak.
2. Etxea: tresnak eta altzariak. Familia eta senitartekotasuna. (Tokian tokiko ikerlana eginda eta idatzi barik).
3. Etxeko elikadura. (1990ean argitaratuta; 1999an berrargitaratuta).
4. Janzkera. (Tokian tokiko ikerlana eginda).
5. Haur jolasak eta abestiak. (1993an argitaratuta; 2005ean berrargitaratzeko).
6. Herri-sendabideak. (1994an argitaratuta).
7. Bizitzako ohikuneak. 2 bol.: Heriotz ohikuneak. (1995ean argitaratuta). Jaiotzatik ezkontzara arteko ohikuneak. (1998an argitaratuta).
8. Abelazkuntza eta artzaintza. (2001ean argitaratuta).
9. Arrantza eta itsasoa. (Tokian tokiko ikerlana eginda).
10. Nekazaritza. (Tokian tokiko ikerlana eginda).
11. Herri albaitaritza. (Ikerlanaren zati bat eginda).
12. Ogibideak eta artisautzak. (Ikerketa fasean).
13. Auzoa, herria, zuzenbidea eta ohiturazko erakundeak. (Ikerketa 2006-2007 urteetarako planifikatuta).
14. Herri-erlijiotasuna eta herri-egutegia. (Ikerketa 2008. urterako planifikatuta).
15. Esaundak eta ipuinak.
16. Glosategiak. Kartografia. Bibliografia. Aurkibideak.

Tokian tokiko galdeketak

Atlasa egiteko erabilitako materialak, gehienbat, tokian tokiko galdeketa etnografikoetan oinarrituta daude. Zeregin zail eta neketsu horri esker, obra honek ekarpen berria eskaintzen digu.

Oraingo obra honetarako —Herri Medikuntza— tokian tokiko galdeketak Euskal Autonomia Erkidegoko, Nafarroako Foru Komunitateko eta Pirinio Atlantiarreko Departamentu Frantseseko zati batean dauden herrietan egin dira. Aukeratutako herri horien ezaugarri fisiko eta demografikoen berri jaso dugu dagokion atalean, eta leku bakoitzaren kokapena sarrera honetan sartu dugun mapan adierazi da.

Gure lurraldea osatzen duten erregio guztien ordezkaritza egokia izaten saiatu gara. Hala ere, ez dugu beti lortu ahal izan, ez baita erraza leku guztietan tokian tokiko ikerlana egiteko gai diren eta prest dauden pertsonak aurkitzea.

Etniker taldeek adostutako ikerketa Galdetegi etnografiko baterako gida izeneko lanean bildutako galdeketa ereduan dago oinarrituta: galdetegi hori tokian tokiko ikerlanak egiteko baliabidea izan da. Ale hau osatzeko batu diren datuak Gaixotasunak eta Sendagaiak ataleko galderetatik (46-170) jaso ditugu.

Inkesta irekia

Lekuan lekuko ikerketaren datuak jasotzeko orduan erabili dugun metodologiari buruz laburpen txiki bat egin nahi genuke jarraian. Hasteko, esan beharra daukagu oinarrizko galdeketa ez dugula bakarrik erabili zenbait gertaera benetan jazo izan diren ala ez jakiteko edo toki bakoitzean nola deitzen diren jakiteko.

Gorago esan dugu Galdetegi etnografiko baterako gida horretako galderak azterlana bideratzeko direla, ikerlariak ondo jakin dezan zer behatu eta zertaz galde egin behar duen.

Tokian tokiko ikerketa egiten duena ez da, gure kasuan behintzat, inkestagile hutsa. Ikergai izango duen taldearen barruan bizi behar izango du, lekukoen bizimodua behatu, informatzaileekin harreman estua izan, datuak neurtu eta alderatu. Informazio horrekin guztiarekin, eta berak bizi izandako gertaerak lagungarri dituela, memoria etnografikoa prestatu behar du, galdeketan proposatutako galderei hurrenez hurren jarraituz.

Inkesta irekiko metodo horren bidez lortutako informazioa askoz aberatsagoa da. Galdetutakoaren zehaztasunetik harago doazen ñabarduraz betetzen da informazioa. Barandiaranek sarri esan izan zuen gizakiak bizi izandakoak ezin direla aldez aurretik zehaztutako galdeketetara mugatu. Gizakiaren errealitatea gure galderen gainetik dago.

Hala ere, modu horretan eskuratutako informazioa desberdina eta desordenatuagoa da. Hori oztopo handia dugu obra osatuko duten testuak ontzeko orduan; baina, era berean, edukia aberastu egiten du horrek, ekarpen pertsonalek ikuspegia ireki egiten dute eta.

Obrarako materialak

Obra honetarako testua, gehienbat, Etniker taldeek tokian-tokian 1994 eta 1995ean egindako galdeketetan bildutako materialetan oinarrituta dago. Galdeketa horiek egin zituzten ikerlarien eta herrien zerrendak obraren hasierako orrialdeetan daude.

José Miguel Barandiaranek formulatutako Etniker proiektuak hainbat ikerketa etnografiko bultzatu zituen, galdetegi orokorreko jarraibideetan oinarrituta. Lan horiek honako aldizkarietan argitaratu ziren batez ere: Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, Anuario de Eusko Folklore, Etniker-Bizkaia eta Ohitura.

Etniker taldeetako zenbait kidek galdetegiko atal guztiak osatu zituzten, eta galdetegiko herrietako monografia etnografikoak argitaratu zituzten: Francisco Javier eta José Ángel Zubiaurrek 1980an argitaratu zuten San Martin Unxekoa (N); Luciano Lapuentek 1971-1979 urteetan egindako ikerketen berri jaso zuen Las Améscoas (1990) izeneko obran; Jesús Ruiz de Larramendik Agurain uriari (A) buruzko azterlan etnografikoa kaleratu zuen 1994an, eta Anton Erkorekak Bermeori (B) buruzkoa 2002 eta 2003. urteetan.

Material etnografikoak eskuratzeko hasierako plangintza haren barruan 1983tik 1987ra bitartean Euskal Herriari zegokion eremuan beste ikerlan batzuk ere bideratu ziren, Eusko Ikaskuntzak bultzatutako “José Miguel de Barandiarán” izeneko bekak lortu zituzten lanak bilduta. Hauek dira haietako zenbait: Contribución al Atlas Etnográfico de Euskalerria. Investigaciones en Bizkaia y Gipuzkoa (1987), Contribución al Atlas Etnográfico de Vasconia. Investigaciones en Álava y Navarra (1990), Contribution à l’étude ethnographique de la mort en Pays Basque Nord (1997).

Ale hau idazteko, orain artekoetan bezala, kontuan izan ditugu Etniker proiektuaren barruan Barandiaranen galdeketari jarraituz egindako tokian tokiko ikerlan horiek guztiak.

Hemen landutako gaiei buruzko ikerlanak egin dituzten beste egile batzuk ere aipatu ditugu orri-oinetan, batez ere beraiengana sarri jo behar izan dugunean.

Iparraldeari dagokionez, Etniker proiektuaren barruan sartutako tokian tokiko galdeketez gain José Miguel Barandiaranek berak berrogei eta berrogei eta hamarreko hamarkadetan Sara (Lapurdi), Donoztiri, Heleta, Uharte-Hiri (Nafarroa Beherea) eta Liginagan (Zuberoa) egindakoak ere kontuan izan ditugu. Ikerlan horiek Ikuska eta Anuario de Eusko Folklore aldizkarietan plazaratu ziren.

Oraindik argitaratu gabe dagoen dokumentazio etnografikoari dagokionez, lehenengo eta behin Aita Jose Antonio Donostia aipatu beharko genuke. Berak jasotako datuak Nafarroako mendialdeko herrietakoak dira, hogei eta hogeita hamarreko hamarkadetan bildutakoak. Artxibo horiek Aita Donostiaren loba den Teresa Zulaika eta Jorge de Riezuri (G.B.) esker erabili ahal izan ditugu.

Madrileko Ateneoak, XX. mendeko hasierako urteetan, inkesta bat egin zuen Espainian: Costumbres populares referentes al Nacimiento, Matrimonio y Muerte. Inkesta horretako emaitzen zati bat, jaiotzari dagokiona, 1990ean argitaratu zuen Museo del Pueblo Español deritzanak El ciclo vital en España izenburupean, bi bolumenetan banatuta. Material horretako bigarren zatia, Euskal Herriari dagokiona behintzat, oraindik argitaratu gabe dago. Biltegi hori erabiltzeko aukera izan dugu Bartzelonako Consejo Superior de Investigaciones Científicas erakundearen “Archivo de Etnografía y Folklore de Cataluña, Institución Milá y Fontanals” delakoan gordeta duten kopiari esker[4].

Era berean, orain arte argitaratu gabeak ziren datu etnografikoak lortzeko beste iturri bat ere izan dugu: Barandiaranek 1936ko gerraren aurretik Gasteizen zuzentzen zuen Etnologia eta Eusko Folkloreko Laborategiaren kolaboratzaileek bidalitako tokian tokiko fitxak. Artxibo hori galduta egon da gerra zibilaren ondoren, baina laurogeiko hamarkadan berreskuratu egin zuten, eta laborategiko zuzendariak berak Etniker taldeei eman zien Atlas Etnografikorako.

Testua ilustratzen duten argazkiak geure ikerlariek lortutakoak dira gehienak. Batzuk Labayru Ikastegiko Argazki Artxibokoak, Arabako Etnografia Seminariokoak (Etniker-Araba Taldea) eta Gasteizko Udal Artxibokoak dira, eta beste batzuk, berriz, argitalpen batzuetatik atera ditugu. Kasu guztietan zehatz aipatu dugu jatorria. Marrazkiak Iñaki Zorrakin Altuberenak dira.

Obraren edukia

Argitalpen honen edukia Galdetegi etnografiko baterako gida-ko (Barandiaran, 1974) “Gaixotasunak eta Sendagaiak” atalean azaldutako galderei tokian-tokian emandako erantzunetan oinarritu da. Atal hori, aldi berean, Etxeko ohiturak kapituluan dago sartuta. Egituraketa hori kontuan izan behar dugu liburu honetako orientazio, ezaugarri eta mugak ulertzeko.

Tokian-tokian jasotako materialak antolatzeko orduan, gure informatzaileek giza gorputzaren gainean duten irudia eta gaixotasunen jatorriari emandako interpretazioa izan ditugu kontuan. Era berean, osasun ezaugarrien eta gaixotasunetan inguruak duen eraginaren gainean herritarrek duten iritziei ere erreparatu diegu.

Horrekin batera, 24 kapitulutan, gaixotasunak sendatzeko XX. mendean (ikerketak denboratarte hori jorratu du) aplikatu izan diren erremedio enpiriko tradizionalak eta sinesmenezko baliabideak jaso dira.

Idazketa

Beste leku batean aipatu dugunez, obra honetarako irizpideak zehaztu edo testuak prestatzeko ardura Idazketa Batzordea osatzen dutenena izan da. Idazketa Batzorde hori lurraldeetako Etniker taldeetako partaide batzuek osatzen dute. Idazketa Batzorde horretako kideen artean, aipamen berezia merezi du Luis Manuel Peñaren lanak, izan ere, urteak daramatza herri medikuntza eta albaitaritzaren gaia aztertzen Karrantzan (B).

Argitalpen hau ontzeko zereginean aipatzekoa da benetan Labayru Ikastegiko Etnografia Saileko lankideen lana: Segundo Oar-Arteta, M. Luisa Romarate, Edurne Romarate, Akaitze Kamiruaga, Igone Etxebarria eta José Ignacio García, Gurutzi Arregiren zuzendaritza eta koordinaziopean. Beraiei dagokie obra handi, zabal eta nahasi hau moldatzeko lan eskerga eta zaila. Ezinbestekoa izan dute kanpoan bildutako material guztia berriro sailkatzea, beharrezko bibliografian arakatzea, itzulpenak egitea, lexiko aldetiko egokitzapenak egitea, ilustrazioak aukera tzea eta ediziorako prestakuntzarekin zerikusia duen guztiaz arduratzea. Hain zuzen ere, Jon Elorriaga Labayru Ikastegiko argitalpenen burua izan da edizioaren arduraduna.

Euskara eta gaztelaniazko hitzak transkribatzeko irizpideak

Obra honen helburua ez da filologikoa edo linguistikoa. Beraz, euskara edo gaztelerazko tokian tokiko aldaeretan emandako hitzen idazkera irakurleak errazen ulertzeko modua kontuan izanik eman dugu.

Bildutako material etnografikoan euskarazko adierak jasotzeko irizpideak hain desberdinak izan direnez, hizkuntza horretara egindako transkripzioak ugariak izan litezke. Orokorrean, azken urteotan, inkestalariek ardura handia hartu izan dute hitzak jasotako lekuetan esaten dituzten modu-moduan biltzeko, ukitu fonetiko txikienak ere transkribatzeko ahalegina eginez, batez ere euskaraz erreferentzia estandarizaturik ez egotearren edo hizkuntza horretarako grafia bateratua ez ezagutzearren. Joera hori argi eta garbi azalduko da gure Atlas honetan, eta askotan kontraesanak ere izango dira, seguru.

Dena den, inkestetako eta iturri bibliografikoetako materiala ahalik eta gehien eguneratuz transkribatzen saiatu gara, nahiz eta inoiz ez dugun arriskuan jarri bidalitako memorietako datuen fidagarritasuna.

Era berean, euskalkietako esaldi eta testuak ere ahal denik eta gehien estandarizatzen ahalegindu gara, gaur eguneko irakurleak ulermen aldetik arazorik izan ez dezan. Hala ere, leku bakoitzeko euskalkiaren ezaugarri morfologiko eta sintaktikoak gorde nahi izan ditugu beti.

Amaitzeko, gogoan izan behar dugu tokian-tokian egindako bilketa zehatzetara mugatu dugula gure lana, eta gauza edo praktika bat izendatzeko aldaera guzti-guztiak bildu ez izanak ez duela esan nahi guk baztertu egin ditugula, baizik eta gure informazio-iturrietan ez direla agertu izan.

Zenbait ohar irakurlearentzat

Herriez: Testuan herriren bat aipatu dugunean, izenarekin batera laburdura bat idatzi dugu, zein lurraldetakoa den zehazteko. Iparraldeko lurraldeei dagozkien hizkiak hauek dira: (L) Lapurdi, (BN) Nafarroa Beherea eta (Z) Zuberoa. Hegoaldeko lurraldeei dagozkienak: (A) Araba, (B) Bizkaia, (G) Gipuzkoa eta (N) Nafarroa.

Inkesta egin dugun herrien kokagune geografikoa sarrerako atal honetan bertan jasotako mapan ikus liteke.

Datuen banaketa geografikoaz: Argitalpenaren taiua gogoan hartuta, bertan bildutako datuak inkestan egiaztatu izan diren herrietakoak baino ez dira. Bistakoa da, interpretazio horiek ez direla bakarrik herri horretarako baliagarriak izango. Zilegi litzateke, beraz, herri horiek hartzen dutena baino eremu zabalagoari dagozkiola pentsatzea.

Kultur gertaeren datazioaz: Irakurlea irakurri ahala konturatuko da sendabide hauetako batzuk oraindik indarrean daudela edo beraietako asko galdu egin direla. Batzuetan, hurbilketa kronologikoa egin dugu hamarkada zehaztuz edo berebiziko garrantzia izan zuten gertaerak aipatuz, 1936ko Gerra Zibila esaterako, Hegoalderako. Ez dugu uste hori datazioan huts egitea denik, kultur gertaera horien hasiera edo amaiera emango lukeen edozein data ez bailitzateke guztiz zehatza izango.

Gure obra hau etnografikoa da, eta ez historikoa; dena dela, lan honetan, XX. mendeko eta atzeragoko (muga bakarra gure informatzaileen gomuta da) sendabide tradizionalak jaso ditugu.

Esker onak

Gaur aurkeztu dugun obra honek Eusko Jaurlaritzaren laguntza eta babesa izan du. Euskal Herriko Etniker taldeen izenean gure esker ona adierazi nahi diegu Miren Azkarate Kultura sailburuari, Gurutz Larrañaga sailburuordeari eta sail bereko Ondare zuzendari den Arantzazu Arzamendiri. Gure esker ona, era berean, Juan Ramón Corpas Mauleón Nafarroako Gobernuko Príncipe de Viana Kultura eta Turismo sailburuarentzat. Halaber, eskerrak eman nahi dizkiegu Belén Greaves Bizkaiko Foru Aldundiko kultura diputatuari eta Ricardo Bilbao Kultura zuzendariari. Eskerrik asko, era berean, Juan Zelaia Oñatiko Euskal Fundazioko presidenteari eta Euskadiko Kutxari, lan honetarako egin duten diru-ekarpenagatik.

Urte asko dira José Miguel Barandiaranek Euskal Herriko Atlas Etnografikoa egiteko asmoa agertu zuenetik. Geure burua haren ikasletzat dugunok barru-barruan daramagu proiektu honen garrantzi kulturala.

Ziur gaude aurrerantzean ere hainbat instituzioren laguntza izango duguna, eta horri eta gure kemenari esker Euskal Herriko Etniker Taldeetako kideek proiektu erraldoi hau gauzatu egingo dugu, Barandiaranek ikertzen emandako bizi luze eta oparoaren fruitu ederra da-eta proiektua: Euskal Herriko Atlas Etnografiko honek aukera emango digu «gure herriaren kultura tradizionala sakon ezagutzeko, gaur egun bizi dituen aldaketez ohartzeko eta euskal herritarren etnografia beste kultura batzuen ikusian alderatzeko».

Ander Manterola
Derio, 2004ko iraila

1.0.1 Alimentacion domestica en vasconia mapa.jpg
 
  1. ↑ José Miguel BARANDIARAN. “Bosquejo de un atlas etnográfico del pueblo vasco. Trabajos preliminares” in Etnología y Tradiciones Populares. I Congreso Nacional de Artes y Costumbres Populares. Zaragoza: 1969, 53-57 or.
  2. ↑ Idem, “Criterios generales para una investigación etnográfica de los Pueblos Pirenaicos” in Actas de V Jornadas de Estudios Folklóricos Aragoneses. Zaragoza: 1969.
  3. ↑ Cfr. Euskalerriko Etniker Taldeen Akta Liburua. ADEL.
  4. ↑ Ateneoaren inkesta honako herrietan egin zen (aplikazio maila desberdinarekin): Biasteri, Laudio, Bilbo, Gernika, Deba, Mendaro, Bergara, Oñati, Azpeitia, Iruña, Sunbilla, Agoitz, Lizarra, Tafalla, Faltzes, Kaparroso eta Monteagudo. Herri horiei buruzko erantzunen fitxak talde berean bilduta daude inkestako lurraldekako banaketan. Lluis Calvo Milá y Fontanals erakundeko zuzendariaren eskuzabaltasunari esker, Labayru Ikastegiko Etnografia Arloko artxiboan material horien kopia daukagu.
Obtenido de «https://atlasetnografico.labayru.eus/index.php?title=Introduccion_Medicina_popular_en_vasconia/eu&oldid=155052»