<languages></languages>
''Ritos del Nacimiento al Matrimonio en Vasconia (Euskal Herriko Ohikuneak Jaiotzatik Ezkontzara) ''liburu hau Euskal Herriko Atlas Etnografikoa osatuko duen obraren beste aleetako bat dugu. Berorren xede nagusia kultura tradizionala egituratzen duten gertaeren bilketa sistematikoa egitea da. Honen aurretik ''La Alimentacian Donthstica (Etxeko Elikadura) (1990) '', ''Juegos Infantiles (Haur Jolasak) ''(1993) eta ''Ritos Funerarios (Heriotz Ohikuneak) ''(1995) kaleratu ditugu. Azken ale horrek eta oraingo beste honek Euskal Herriko bizilagunen bizitza osoko ohikuneen ikuspegi betea erakusten digute.{{ #pageLangs: es | eu }}
''Ritos del Nacimiento al Matrimonio en Vasconia (Euskal Herriko Ohikuneak Jaiotzatik Ezkontzara) ''liburu hau Euskal Herriko Atlas Etnografikoa osatuko duen obraren beste aleetako bat dugu. Berorren xede nagusia kultura tradizionala egituratzen duten gertaeren bilketa sistematikoa egitea da. Honen aurretik ''La Alimentacian Donthstica (Etxeko Elikadura) (1990) '', ''Juegos Infantiles (Haur Jolasak) ''(1993) eta ''Ritos Funerarios (Heriotz Ohikuneak) ''(1995) kaleratu ditugu. Azken ale horrek eta oraingo beste honek Euskal Herriko bizilagunen bizitza osoko ohikuneen ikuspegi betea erakusten digute. Orain arte argitaratutako aleen sarreretan Atlas Etnografikoaren planifikazioa agertu izan dugu, baita tokian tokiko ikerlanen eta, horren ondoren, bildutako materiala lantzeko prozesuan prozesuan erabili dugun metodologiaren berri ere. Ale bakoitza unitate tematiko bereizia denez, euretan euretan agertutako zenbait kontzeptu jasoko ditugu jarraian.
=== Atlas Etnografikoa egiteko proposamena ===
On Joxemiel Barandiaranek, hogeiaren hamarkadatik hasita euskal etnografia aztertzen lan egin zuen ikerlari handiak, Zaragozan 1968. urtean eratu zuten L ''Congreso de Artes y Costumbres ''delakoan ''Bosquejo de un Atlas Etnografico del Pueblo Vasco''<ref>Ikus: Jose Miguel de BARANDIARAN. OO.CC. VI. tomoa. Bilbao, 1974, 351-355 orr.</ref> izeneko komunikazioa aurkeztu zuen. Bertan, euskal arloan ordura arte egindako ikerlan etnografikoen zerrenda aipatu ondoren, iritzi iritzi kritikoa agertu zuen, arlo horretan izandako huts eta gabeziarik nagusienak zehaztuz.
Hurrengo urtean, 1969an, ''V. Jornadas de Estudios Folklaricos Aragoneses ''izenekoan beste ponentzia ponentzia bat aurkeztu zuen, ''Criterios generales para una investigacian etnografica de los Pueblos Pirenaicos''<ref>Ibidem, 357-383. orr.</ref> titulua zuena. Ponentzia horrekin batera galdeketa etnografiko bat aurkeztu zuen, Europako Etnologiaren Nazioarteko Konferentziak 1965ean prestatutako plangintzaren arabera berreratuaberreratua.
Hona hemen bi komunikazio horietan azaldu zituen puntu nagusiak:
:1. Gure argitalpen etnografiko askotan, herri-tradizioak guganaino ekarri digun materiala baino ez dugu bildu. Baina gaur egun gure kultura ez da bakarrik gure herriaren prozesu historikoak orain arte izan dituen faseetako bizieren multzoa. Edozein aldetatik datozkigun eta gure galdeketak egin ohi ditugun euskal komunitateetan onartutako biziera berriek ere osatzen dute.
:2. Guk egindako azterlan eta argitalpenetako asko gertaeren deskripzio estatiko eta ia morfologiko morfologiko hutsak dira. Egileek material batzuk jaso zituzten kultur multzo nahasi horretatik eta datu garbi gisa erakutsi zituzten, dagozkien espezialitateko gertaerak zehatu eta deskribatzen deskribatzen dituen naturalisten jokaerari jarraituz. Azken gertaera horiek badute berezko nolabaiteko esangura, baina beste haiek —kultur gertaerak— behatzailearenak ez diren beste neutraltasun batzuetara bideratzen gaituzten seinaleak dira. Beraz, ez da bide zuzena zuzena gertaera horiek bakandu, sustantibatu eta manipulatzea naturalistak bere gertaerekin laborategian egingo lukeen antzera. Kultur gertaerak beraiei dagokien giza-kontestutik apartatzean eta objektibatzean beraien benetako izatetik aldendu baino ez ditugu egiten.
:3. Ezin dugu kultura sinboloei bakarrik begiratuta gugan jaso, ezinbestekoa baitugu sinbolo horiek erreferentziatzen duten errealitatea bizi izatea, inguru horrekin eta beste gizaki batzuekin batzuekin harremanak dituen jendearekin batera. Etnologiaren barruan ezin liteke ondo ulertu benetan bizi izan ez dena.
:4. Objektuaren deskripzioa, beraz, ezin guztiz estatikoa izan. Gizarte batean, herri batean, elementu elementu guztiek eragiten dute beren ezaugarri fisikoen bidez —dimentsioak, pisua, bolumenabolumena, kolorea— eta nolabaiteko esanahia dutelako, hau da, keinuak, jarrerak, bizi izateko moduak adierazten dituztelako, gizatiartuta daudelako eta esangura kulturala dutelako. Elementuok ikusteak berak keinuak eragiten ditu beraiek sortu edo erabili dituztenengan. Asmoen, nozioen eta gizakiek beren inguruan lantzen dituzten ideien munduaren bistako keinuak dira. Hau horrela izanik, azterketa etnologikoetan, historikoetan bezala, ezin dugu ikusten ez den hori guztia albo batera utzi interpretazioak egiteko orduan.
:5. Gure argitalpenetan ondo zehaztu behar dugu bildutako materialaren bizitasun-indizea edo beraiek herriak zenbateraino onartzen dituen. Era berean, zehaztu egin behar dugu kulturako elementu horiek zein eremu edo gune hartzen duten herrialdearen barne edo herrialdetik kanpo.
:6. Euskal Herrian hainbat dira etnografo batek inoiz ikertu gabeko guneak. Euretan, makinismoarekin makinismoarekin duten kontaktuak galbiderantz daramatza biziera tradizionalak. Makinismoaren fenomenoak ere gure arreta beharko du baina baita prozesuaren aldez aurreko faseek ere.
:7. Herritarrik petoenen eta eskualde bakoitzeko jakituriak modelatutako jendearen akulturizazio akulturizazio prozesua gutxitan deskribatu izan dugu. Herria hobeto ezagutzeko ondo ulertu behar dugu kulturaren osagaiak zergatik hobeto errotu izan diren osagai horiek modurik nabarmenenean nabarmenenean agertzen dituzten norbanakoengan.
:8. Esandako hori guztia kontuan izanda, ezinbestekotzat ikusi dugu ahalik eta arinen azterlan metodiko bati ekitea, horren ardura ikerketa etnografikoan ondo jantzita dauden taldeek izango dutelarik. Beraz, Euskal Herrian bilketa sistematikoak eratu behar ditugu, sondeo gisa, eskualde guztietako herrietan, harik eta beraietako bakoitzetik bertako bizilagunen kultur bizimoduaren oinarrizko gaiei buruzko monografia egin arte.
Proiektu erraldoi hori gaur egun ''Etniker Proiektua ''izenarekin ezagutzen duguna da. Beraren xede nagusia da material etnografikoen bilketa sistematikoari ekitea. Tradizioz Euskal Herritzat ezagutu izan dugun eremuko bizimoduaren ezaugarri diren arauak, egiturak eta funtzioak aztertzea du helburu.
Asmo horri eutsi nahian, eremua benetan zabala eta anitza zela kontuan izanik —bai administrazio administrazio bai kultur aldetik—, herrialdeka antolatu behar izan zuten. Horretarako, Barandiaranen beraren ekintzapidez, lehenengo eta behin Nafarroako ikerlari-taldea eratu ostean, ''Etniker Taldeak Taldeak ''eratu ziren, ikerketa etnografikoari ekiteko prest zeuden lantaldeak. Talde horiek lurralde bakoitzean jadanik bazeuden beste kultur erakunde batzuei atxikita zeuden. Esate baterako, Nafarroako Nafarroako taldea Nafarroako Unibertsitateko Arkeologia Departamentuari atxiki zitzaion (1969), Gipuzkoakoa Donostiako Aranzadi Zientzia Elkarteari (1972), Bizkaikoa Bilboko Labayru Ikastegiko Etnografia Sailari (1973), Arabakoa, gaur egun, Arabako Mintegi Etnografikoari atxikita atxikita dago (1974) eta Iparraldekoa —Frantziako Pirinio Atlantiarren departamentua hartzen duena— Baionako Lauburu Elkarteari. Lantalde horiek biltzen dituen taldea "Euskal Herriko Etniker Taldeak" elkartea da. Taldekide guztiek dute prestakuntza unibertsitarioa eta denek egin dute tokian tokiko ikerlanerako ikastaroren bat, metodologia etnografikoaren inguruan. Talde horietako bakoitzean zenbait lankide daude, lurraldeko arduradunak koordinatuta.
1976ko ekainaren 5ean, Etniker taldeen Akta Liburuan Barandiaranek hitz hauekin definitu zuen proiektua:
Etniker taldeek beren ikerketa etnografikoetarako zehaztutako estrategiaren oinarriak dira honako puntu hauek:
:1. Ikerketari ekiteko herri bat aukeratu ondoren, herri horretan bertan jaiotako edo senitartekotasunagatik senitartekotasunagatik lotura handia duen lankideren bat izango da, lankide ikerlaria. Baldintza horri esker herrietako informanteekiko harremana estuagoa izan ohi da, beraiek izandako bizieren berri jasotzea errazagoa izanik.
:2. Herri edo biztanlegune jakin bateko bizimoduaren berri jasotzea da xedea, bertako kultura kultura osatzen duten alderdi guztiak hartuta, beti metodologia berari jarraituz eta galdeketa bera erabiliz.
:3. Ikerlariak ondo ezagutzen ditu herriko hizkuntza eta bertan erabili ohi den euskalkia. Ezinbestekoa da hizkuntza ondo jakitea bai erabilitako terminologia bai kontatutakoa modu zuzen eta egokian interpretatu eta transkribatzeko.
:4. Datuak biltzea ez da bakarrik objektu eta gertaera etnografikoen morfologia jasotzea; kontestu kontestu kulturalean duten betekizuna eta esanahia ere jaso behar dira.
:5. Informanteek gogoratzen dutenerarteko datu etnografikoak bilduko dira, eta beraiei dagozkien bizitasun-indizearen edo gizartean duten onarpen-mailaren arabera zehaztuko dira. Horrela, aintzinakoen ordez indarrean jarri diren gertaera berrien lekukotasuna ere jasoko dute, gaur egun bizi dugun transizio kulturala eurok baitakarte.
=== Galdeketa etnografikoa ===
Gorago aipatu dugunez, ''Etniker Proiektuan ''parte hartzaile diren kide guztiek erabiltzen dute galdeketa bera gidaliburutzat tokian tokiko ikerlana egiteko. Beharrezkoa da hori modu horretara horretara egitea, lana bateratua izan dadin. Galdeketa hori Barandiaranek berak prestatutakoa da. Behin eta berriz argitaratu izan da ''Guict Guía para una encuesta etnognifica etnográfica''izenburupean. Guztira 850 galdera daude bertan, bederatzi atal nagusitan banatuta.
Hauek dira berak dakartzan atalak:
:1. ''Etxeko gaien atala. ''Etxea. Elikadura. Janzkera. Familia. Senar-emazteen arteko harremanak.
:2. ''Etxeko ohiturak: ''Altzariak. Atsedena eta garbitasuna. Helduen jokoak. Haur jokoak. Gaisotasunak eta sendagaiak. Bizikera erlijiosoa. Ohikuneak: jaiotza eta bataioa, senaremaztegaiaksenaremaztegaiak, ezkontza, heriotza.
:3. ''Jarduerak: ''Abeltzaintza eta artzaintza.
Euskal Herriko Atlas Etnografikoa egiteko, 1976tik lankidetzan jardun zuten Etniker taldeek 1987an erabaki zuten lan-plangintza beste era batera antolatu eta zuzendaritzarako zituzten organoak aldatu egingo zituztela. Era berean, Idazkaritza teknikoa eratu zuten, tokian tokiko ikerlanak koordinatzeaz gain, ikertutako gaien berri idaztearen ardura izango zuena. Idazkaritza horren egoitza nagusia Labayru Ikastegiaren Etnografia Sailean dago, Derion (Bizkaia), gai etnografikoetan espezializatutako bibliotekaren laguntza duelarik egoitzan bertan.
Ikerketen planifikazioari zegokionez, aurrerantzean Etniker taldeek beren kanpo ikerketak sinkronizatu egingo zituztela ere erabaki zuten, urtero Galdeketa Nagusiko gai bat landuko zutelarikzutelarik.
Lehenengo bost urteetako lanetan garatzeko gaietarako honako hurrenkera hau zehaztu zuten: 1988, ''Elikadura tradizionala etxean eta elikadurari buruzko erritoak; ''1989, ''Haurren mundu ludikoaludikoa: jolasak eta abestiak; ''1990 eta 1991, ''Bizitzako ohikuneak: jaiotza, haurtzaro, gaztaro, ezkontza eta heriotzari buruzko ohikuneak; ''1992, ''Herri-sendabideak.''
Ikerketa-egitarau hori bete ondoren, 1992. urtearen amaieran beste plangintza bati ekin ziotenzioten, jorratzeko gaiak honako hauek izanik:Janzkera; ''Abelazkuntza eta Artzaintza; Etxea, altzariak eta tresnak; Familia eta senitartekotasuna.''
Orain arte egitaraututako ikerketak egin ondoren (1999. urterako), etxeko gaien eta ohituren atalari dagozkien inkestak oso-osorik ikertuta izango ditugu.
:8. Herri-sendabideak. (Kanpo ikerlana eginda).
:9 Bizitzako ohikuneak. 2 bol.: Heriotz ohikuneak. (Argitaratuta, 1995).<br />  Jaiotzatik ezkontzara arteko ohikuneak. (Argitaratuta, 1998ko martxoa).
:10. Abelazkuntza eta artzaintza. (Tokian tokiko ikerlana eginda).
=== Tokian tokiko galdeketen banaketa ===
Atlasa egiteko erabilitako materialak, gehienbat, tokian tokiko galdeketa etnografikoetan oinarrituta oinarrituta daude. Zeregin zail eta neke horixe da izan ere obra honek bildutako berrikuntzarik nabariena.
Oraingo obra honetarako ''—Bizitzako ohikuneak: Jaiotzatik ezkontzara artekoak— ''tokian tokiko galdeketak galdeketak Euskal Autonomia Erkidegoko, Nafarroako Foru Komunitateko eta Pirinio Atlantiarreko Atlantiarreko Departamentu Frantseseko zati batean dauden 69 herritan egin dira. Aukeratutako herri horien ezaugarri fisiko eta demografikoen berri jaso dugu "Datos geogrificos de las localidades localidades encuestadas" atalean eta, bertan ikusten denez, herri horien ezaugarriak oso desberdinak desberdinak dira. Beraietako asko herri txikiak dira, beste zenbait uriak edo handitu egin diren herriak. Bizilagunak gune bakar batean bilduta edo sakabanatuta bizi izanak eragin zuzena du herritar horien ohituretan, obra honetan sarri egiaztatu ahal izango dugunez.
Tradizioz Euskal Herria deitu izan dugun eremu zabal horretako gune guztien ordezkaritza egokia izaten saiatu gara. Hala ere, ez dugu beti lortu ahal izan, tokian tokiko ikerlanei ekiteak berez dakartzan zailtasunengatik.
::::::::::Bizkaia ................................................ 16
::::::::::Gipuzkoa ............................................ 12
::::::::::lparralde ..............................................14::::::::::Baxenafarroa, Lapurdi eta Zuberoa ..11
Baxenafarroan egindako inkestei dagokienez, Lartzabale, Donaixti-Ibarre eta Ibarla herrietan egindako galdeketa partzialak sartu dira —elkarren auzoko diren herriak—, eta DonibaneGarazikoaDonibane-Garazikoa. Berdin egin izan da Ajuria-Muxika, Trapagaran eta Zeberio herrietan ere (B).
Gorago esan dugunez, Etniker taldeek egindako ikerketa adostu horren ezaugarri da ''Guia para una encuesta etnogrctfica ''izeneko lanean bildutako galdeketa etnografikoa eredutzat erabili izana, berori izan baita tokian tokiko ikerlan osoa bideratzeko gidaliburua. Bildutako datuak ''Etxeko ohiturak ohiturak ''ataleko II. atalburuko 174-237 zenbakidun galderetatik jaso ditugu, hau da, bizitzako ohikuneei ohikuneei dagozkienetatik: Jaiotza eta bataioa; Haurtzaroa eta gaztaroa; Senar-emaztegaiak eta ezkontza.
=== Encuesta abierta Inkesta irekia ===
Hemos de hacer una breve consideración sobre la metodología empleada a la hora de obtener los datos de campoLekuan lekuko ikerketetaren datuak jasotzeko orduan erabili dugun metodologiari buruz laburpen txiki bat egin nahi genuke jarraian. Por de pronto diremos que no se emplea el cuestionario para obtener simples respuestas acerca de la existencia o inexistencia de determinados hechos o en requerimiento de sus denominaciones localesHasteko, esan beharra daukagu oinarrizko galdeketa ez dugula bakarrik erabili zenbait gertaera benetan jazo izan diren ala ez jakiteko edo toki bakoitzean nola deitzen diren jakiteko.
Arriba se ha señalado que las preguntas formuladas en la Gorago esan dugu ''Guía Guia para una encuesta etnográfica etnogthfica ''tienen un carácter indicativo y sitúan al investigador ante una realidad que ha de observar y acerca de la cual ha de inquirirhorretako galderak azterlana bideratzeko direla, ikerlariak ondo jakin dezan zer behatu eta zertaz galde egin behar duen.
El investigador de campo no es en nuestro caso un mero encuestadorTokian tokiko ikerketa egiten duena ez da, gure kasuan behintzat, inkestagile hutsa. Ha de introducirse en el grupo que va a estudiar; ha de observar su vidaIkergai izango duen taldearen barruan bizi behar izango du, lekukoen bizimodua behatu, relacionarse con informantesinformanteekin harreman estua izan, ponderar y contrastar los datosdatuak neurtu eta alderatu. Con esta información y con los hechos que él mismo ha vivido ha de elaborar una Informazio horrekin guztiarekin, eta berak bizi izandako gertaerak lagungarri dituela, memoria etnográfica siguiendo el orden numérico de las preguntas sugeridas en el cuestionarioetnografikoa prestatu behar du, galdeketan proposatutako galderei hurrenez hurren jarraituz.
La información obtenida mediante este método de encuesta abierta es más ricaInkesta irekiko metodo horren bidez lortutako informazioa askoz aberatsagoa da. Se detectan matices que transcienden la pura literalidad de lo preguntadoGaldetutakoaren zehaztasunetik harago doazen ñabarduraz betetzen da informazioa. Barandiarán insistía en que los hechos humanos no pueden encerrarse en cuestionarios prefijadosBarandiaranek sarri esan izan zuen gizakiak bizi izandakoak ezin direla aldez aurretik zehaztutako galdeketetara mugatu. La realidad humana tiene una dimensión mayor que nuestras interpelacionesGizakiaren errealitatea gure galderen gainetik dago.
Como contrapartida la información así obtenida es desigual y obviamente más desordenadaHala ere, modu horretan eskuratutako informazioa desberdina eta desordenatuagoa da. Este hecho dificulta la elaboración de los textos que componen la Hori oztopo handia dugu obraosatuko duten testuak ontzeko orduan. En efectoIzan ere, uno de los trabajos más costosos ha sido la reclasificación de los datos expresados en los informes de campo y su posterior tratamientolanik neketsuenetakoak izan dira tokian tokiko ikerlanetako txostenetan bildutako datuen sailkapena eta datu horien geroko trataera.
=== Los materiales para la elaboración de la obra Obrarako materialak ===
El texto de esta obra se ha elaborado sustancialmente con los materiales obtenidos en encuestas de campo llevadas a cabo por los Grupos Obra honetarako testua gehienbat Etniker a lo largo del año 1992taldeek tokian tokian 1992an egindako galdeketetan bildutako materialetan oinarrituta dago. Los nombres de los investigadores que las llevaron a cabo así como la relación de las localidades donde las aplicaron figuran en las páginas iniciales de la obraGaldeketa horiek egin zituzten ikerlarien eta herrien zerrendak obraren hasierako orrialdeetan daude.
La línea de investigación diseñada por Don José Miguel de Barandiarán con la formulación del proyecto ''On Joxemiel Barandiaranek Etniker ''y con la publicación de su cuestionario general impulsó a partir de 1970 investigaciones etnográficas puntuales referidas al proyecto proiektua eratzean ikerketei ekiteko bidea zehaztu eta bere galdeketa argitaratu ondoren 1970etik aurrera Etniker que luego fueron publicadas principalmente en las revistasproiekturako ikerlan etnografiko puntual batzuk gauzatzen hasi ziren, geroago zenbait aldizkaritan kaleratu izan zirenak: ''Anuario de Eusko Folklore, Cuadernos de Etnología Etnologia y Etnografía Etnografict de Navarra, Etniker-Bizkaia y ''eta ''Ohitura., ''adibidez.
Algunos miembros de los Grupos Etniker completaron incluso la aplicación de la encuesta y publicaron monografías etnográficas de las localidades encuestadas; taldeetako zenbait kidek osatu egin zituzten galdeketak egindako herrietako monografia etnografikoak: Francisco Javier y José eta Jose. Angel Zubiaur sacaron a luz en 1980 la correspondiente a Zubiaurrek 1980an argitaratu zuten San Martín de Unx Martin Unxekoa (N); las investigaciones realizadas por Luciano Lapuente entre los años Lapuentek 1971-1979 culminaron con su obra urteetan egindako ikerketen berri jaso zuen ''Las Améscoas Aniscoas ''(1990)izeneko obran; Jesús Jesits Ruiz de Larramendi publicó su estudio etnográfico sobre la villa de Salvatierra Larramendik Agurain uriari (A) en 1994buruzko azterlan etnografikoa kaleratu zuen 1994an.
Dentro de aquel plan inicial de aportación de materiales etnográficos, los Grupos Etniker llevaron a cabo en el área de Vasconia entre 1983 y 1987 investigaciones conjuntadas fruto de las Becas José Material etnografikoak eskuratzeko hasierako plangintza haren barruan 1983tik 1987ra bitartean Euskal Herriari zegokion eremuan beste ikerlan batzuk ere bideratu ziren Eusko Ikaskuntzak bultzatutako `Josē Miguel de Barandiarán promovidas por Eusko-IkaskuntzaBarandiarki" izeneko beken fruitu ziren lanak bildu.ta. Estas dieron como resultado las publicacionesHauek dira haietako zenbait: ''Contribución Contribuci6n al Atlas Etnográfico Etnogrdfico de Euskalerria. Investigaciones en Bizkaia y Gipuzkoa ''(1987) y Contribución eta ''Contribuci6n al Atlas Etnográfico Etnogrdfico de Vasconia. Investigaciones en Alava y Navarra ''(1990).''
Para la redacción de este volumenHemengo ale hau idazteko, así como de los anterioresorain artekoetan bezala, se han tenido en cuenta todos estos trabajos de campo llevados a cabo dentro del proyecto kontuan izan ditugu Etniker y que han seguido el cuestionario de Barandiaránproiektuaren barruan Barandiaranen galdeketari jarraituz egindako tokian tokiko ikerlan horiek guztiak.
Otros autores que han investigado sobre los temas aquí tratados fuera del proyecto Etniker y a los que se ha recurrido frecuentemente son citados puntualmente a pie de páginaHemen landutako gaiei buruzko ikerlanak egin dituzten beste egile batzuk ere aipatu ditugu orri-oinetan, batez ere beraiengana sarri jo behar izan dugunean.
Para Vasconia continental además de las actuales encuestas de campo dentro del proyecto Iparraldeari dagokionez, Etniker hemos recurrido a las llevadas a cabo por el mismo Don José Miguel de Barandiarán durante los años cuarenta y cincuenta en las localidades de proiektuaren barruan sartutako gaur egungo tokian tokiko galdeketez gain On Joxemiel Barandiaranek berak berrogei eta berrogei eta hamarreko hamarkadetan Sara (LaburdiLapurdi), Donoztiri, UharteHiri Uharte-Hiri (Baja NavarraNafarroa Beherea) y Liginaga eta Liginagan (Zuberoa)egindakoak ere kontuan izan ditugu. Estas investigaciones se publicaron en las revistas Ikerlan horiek ''Ikuska y ''eta ''Anuario de Eusko Folklore.''aldizkarietan plazaratu ziren.
Respecto a la documentación etnográfica inédita hemos de mencionar primeramente el archivo del P. José Oraindik argitaratu gabe dagoen dokumentazio etnografikoari dagokionez lehenengo eta behin Aita Jose Antonio de Donostiaaipatu beharko genuke. Sus datos proceden principalmente de pueblos ubicados en la montaña de Navarra y fueron obtenidos por él en las décadas de los años veinte y treinta. El acceso a este archivo ha sido posible gracias a la mediación de DñaBerak jasotako datuak Nafarroako mendialdeko herrietakoak dira, hogei eta hogeita hamarreko hamarkadetan bildutakoak. Artxibo horiek Aita Donostiaren loba den Teresa Zulaika, sobrina del P. Donostia, y el P. eta dagoeneko hil zaigun Jorge de Riezu ya fallecidoRiezuri esker erabili ahal izan ditugu.
El Ateneo de MadridMadrileko Ateneoak, en los primeros años del presente siglomende honen hasierako urteetan, llevó a cabo en España una encuesta sobre "Espainian inkesta bat egin zuen: ''Costumbres populares referentes al Nacimiento, Matrimonio y Muerte". Una parte de sus resultados''Inkesta horretako emaitzen zati bat, la relativa al nacimientojaiotzari dagokiona, fue publicada en dos volúmenes en 1990 por el 1990ean argitaratu zuen Museo del Pueblo Español con el título deritzanak ''El ciclo vital en España. ''La otra parte de los materialesizenburupean, bi bolumenetan banatuta. Material horretako bigarren zatia, al menos en lo que atañe al País Vasco y a NavarraEuskal Herriari dagokiona behintzat, permanece aún inéditaoraindik argitaratu gabe dago<ref>En lo que afecta al área de nuestra investigación aquella encuesta se llevó a cabo, si bien con desigual grado de aplicaciónIkertzen ari garen eremuari dagokionez, en las localidades de inkesta hori Laguardia, Llodio, Bilbao, Gernika, Deba, Mendaro, Bergara, Oñati, Azpeitia, PamplonaIruriea, SumbillaSunbilla, Aoiz, EstellaLizarra, Tafalla, Falces, Caparroso y Monteaguclo, Las fichas con las respuestas de estas localidades forman un único grupo dentro de la distribución regional de la encuestaKaparroso eta Monteagudon egin zuten. Herri horiei buruzko erantzunen fitxak talde berean bilduta daude inkestako lurraldekako banaketan.</ref>. Hemos podido utilizar este material consultando la copia Biltegi hori erabiltzeko aukera izan dugu Bartzelonako Consejo Superior de los ficheros originales que se conserva en Barcelona en el ''Investigaciones Cientificas erakundearen "Archivo de Etnografía y Folklore de Cataluña. , Institución Milá y Fontanals ''del Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Para ello hemos contado con todas las facilidades amablemente ofrecidas por los Dres. D. Lluís Calvo y D" delakoan gordeta duten kopiari esker. Horretarako, Lluis Galvo eta Manuel Mandianesjaunen eskerroneko laguntza izan dugu. El recurso a estos materiales obtenidos a primeros de siglo nos ha servido en gran medida para valorar las transiciones operadas desde que se produjeron aquellos registros a primeros de siglo hasta los realizados por nosotros al finalizar la centuriaMende hasieran baturiko material horiez baliatu ahal izanak aukera ezinhobea eman digu sasoi hartan bildutako datuetatik mendea bukatzear dugun honetan jasotakoetara jazotako transizioa neurtzeko.
Las fotografías que ilustran el texto han sido aportadas en su mayoría por los propios investigadoresTestuaren lagungarri argazkiak, geure ikerlariek eurek lortutakoak gehienak. Tratándose de fotografías más antiguas algunas proceden de archivos públicos o particulares y otras han sido rescatadas de revistas gráficasHalere argazkirik zaharreneko batzuk artxibo publiko edo pribatuetakoak dira eta beste asko aldizkari grafikoetatik atera ditugu. En cada caso se menciona la procedenciaBeti aipatu dugu jatorria.
=== Contenido de la obra Obraren edukia ===
La Bizitzako ohikuneen azterketa da obra se centra en el estudio de los ritos que determinan las transiciones de una categoría de edad a otra superiorhonen muina. Derivadamente se describen también los comportamientos y actividades que tradicionalmente han caracterizado las primeras etapas de la vida; son éstas el periodo que sigue al nacimiento o primera infanciaHeriotz ohikuneei buruz kaleratutako azken alearekin batera, la niñez, la adolescencia, la juventud y el noviazgo que culmina en el matrimoniobizitzako ohikuneen ikuspegi osoa erakusten dute bien artean.
Los cuatro primeros capítulos están dedicados a analizar las costumbres vinculadas al nacimiento y a los primeros cuidados del niñoLehenengo zatia, así como a las creencias populares en torno a este acontecimientohasierako sei atalak hartzen dituena, jaiotza, bataioa eta haurtzaroari buruzkoa da: umea etxean erditu eta jaiotzaren inguruan zeuden ohiturak, jaioberriari eskaintzen zioten zaintza berezia eta edoskitzaroa. Bataiorako aintzinako eta gaur egungo ohikuneak eta aita-amabitxiak. Amaberrialdirako debekuak, ama elizara sartzeko errituala, amaberriari egiten zizkioten bisitaldiak eta egoera hori amaitzen zenerako ospakizunak. Juntamente con esto se describe el bautismo y sus vicisitudes y también las prescripciones que recaían sobre la madre durante el puerperioHaurra zaintzeko ohiturak, lehen jaunartzerako eta sendotzarako ohikuneak eta etxeko zereginetan haurrek zertan laguntzen zuten dira obra honen lehen zatiari amaiera emango dioten gaiak.
Los dos capítulos siguientes contienen las prácticas de iniciaciónAtal horretan bildutako deskripzioak ez dira bakarrik ohikuneei buruzkoak, las actividades y los ritos que marcan la etapa de la vida que comprende desde la primera infancia hasta la pubertadsineskerien berri ere jaso dugu eta: haurrek jaioberrien jatorriari buruz zituztenak edo helduek haurdunaldiari eta erditzeari buruz zituztenak.
El periodo de la juventud con sus organizaciones propias así como el baile donde confluyen mozos y mozas y los cortejos y galanteos que abocan en el noviazgo se estudian en los capítulos séptimo y octavoGaztaroari buruzko ohiturak dira bigarren zatian bildutakoak. Arabako eta Nafarroako sustrai sendoko mutil-elkarteen garrantzia, dantzaldiak, neskatan ibiltzea eta era horretako ohiturek senar-emaztegaien arora hurbilduko gaituzte. Geroagoko beste kapituluetan ezkontzako dirukontuak, arrioa —lehen garrantzi handia baitzuen—, ezkontzarako prestakuntzak elizako deiak egin bitartean, ezkongaien agurra, gonbidapenak eta ezkonberriei egindako opariak dira zati honetan aztertutako ohiturak.
La formalización del noviazgoHamabigarrenetik hamabosgarrenera bitarteko kapituluetan ezkontza aztertu dugu. Ezteguetarako gonbidatuak, las capitulaciones matrimoniales que antaño tuvieron normalmente una importancia decisivaezkontza bera, la desvinculación ritual del grupo juvenilezkonbazkaria eta bertako ohiturak, y los preparativos de la boda se describen en los dos capítulos siguientesezkontzaren ondorengo eskaintzak, arrioaren gurdia eta bizileku berrira sartzea dira aztergai nagusiak. Obraren amaieran mutilzahar eta neskazaharren bizimodua, zaharren eta alargunen arteko ezkontzak eta harreman bereiziekin lotutako usarioak jaso ditugu.
La última parte está dedicada a los ritos nupciales mediante los cuales se adquiere la condición de casadoAhal izan den neurrian behintzat, gertaeren sekuentzia kronologikoa eta gaien hurrenkera bateratzen saiatu gara. A través de cuatro capítulos se describen sucesivamente el rito matrimonialHorregatik, el banquete de bodazenbait eranskin gehitu ditugu kapituluen amaieretan, edukiari buruzko etnotestuak eta azterlanak bilduz. Ohikune eta ohituretan mendeak aurrera egin ahal izandako aldaketen berri jasotzen saiatu gara, la entrada en el domicilio conyugal y la antigua ofrenda post-nupcialgaur egungo egoeraren berri ere askotan jaso izan dugularik.
Finaliza la obra con dos capítulos complementarios. El primero está dedicado a la soltería y al casamiento de viudos y viejos<div style="margin-left:0cm; el segundo a las uniones libres."></div>
La obra no se ciñe exclusivamente a la descripción de los ritos<div style="margin-left:0cm; en cada caso se exponen también las creencias que los acompañan y que han sido registradas en las encuestas de campo. En apéndices a pie de algunos capítulos se recogen estudios particulares, documentos o etno-textos relacionados con su contenido."></div>
Tanto en los tres volúmenes anteriores como en éste se ha tenido en cuenta la cultura tradicional tal como ha evolucionado a lo largo de este siglo hasta las transformaciones contemporáneas que también han sido registradas.<div style="margin-left:0cm;"></div>
=== Redacción Idazketa ===
Tal como se hace constar en su lugarBeste leku batean aipatu dugunez, tanto en la formulación de los criterios como en la elaboración de los textos que componen esta obra han intervenidohonetarako irizpideak zehaztu edo testuak prestatzeko ardura lurraldeetako Etniker taldeetako partaide batzuena izan da, dentro del Consejo de Redacción, miembros pertenecientes a los diversos Grupos Etniker regionalesIdazketa Batzordea osatu dutenena hain zuzen ere.
En cuanto a la realización de la obra debemos mencionar la decisiva intervención que en su redacción y edición han tenido los colaboradores del Departamento de Etnografía del Instituto Obra prestatzeko, idazketa eta ediziorako zeregin horretan aipatzekoa da benetan Labayru bajo la dirección y coordinación de Ikastegiko Etnografia Saileko lankideen lana, Gurutzi ArregiArregiren zuzendaritza eta koordinaziopean. A ellos ha correspondido la dificil tarea de vertebrar una Beraiei dagokie obra voluminosa y complejahandi, zabal eta nahasi hau moldatzeko lan eskerga eta zaila. Para ello han tenido que reclasificar todo el Ezinbestekoa izan dute kanpoan bildutako material obtenido en campo, revisar y, en casos, reelaborar los textosguztia berriro sailkatzea, indagar en la bibliografía pertinentebeharrezko bibliografian arakatzea, realizar las traduccionesitzulpenak egitea, proceder a los ajustes lexicaleslexiko aldetiko egokitzapenak egitea, seleccionar las ilustraciones y ejecutar todo lo relacionado con la preparación de la ediciónilustrazioak aukeratzea eta ediziorako prestakuntzarekin zerikusia duen guztiaz arduratzea.
=== Criterios para la transcripción de los términos en euskera y en castellano Euskara eta gaztelaniazko hitzak transkribatzeko irizpideak ===
Esta obra no tiene un fin filológico o lingüísticoObra honen helburua ez da filologikoa edo linguistikoa. Por elloBeraz, el tratamiento de las expresiones en lengua vasca o de términos populares en las diferentes variedades locales del castellano se ha hecho procurando que el grado de comprensión sea el más amplio posible para el lector medioeuskara edo gaztelerazko tokian tokiko aldaeretan emandako hitzen idazkera irakurleak errazen ulertzeko modua kontuan izanik eman dugu.
Debido a la disparidad de criterios utilizados en las recogidas de Bildutako material etnográfico para los términos en euskeraetnografikoan euskarazko adierak jasotzeko irizpideak hain desberdinak izan direnez, la transcripción de palabras en esta lengua puede resultar pluralhizkuntza horretara egindako transkripzioak ugariak izan litezke. GeneralmenteOrokorrean, a lo largo de estos últimos añosazken urteotan, los encuestadores han pretendido acercarse lo más posible a la pronunciación peculiar de cada lugarinkestalariek ardura handia hartu izan dute hitzak jasotako lekuetan beraietan esaten dituzten modu-moduan biltzeko, llegando a transcribir los matices fonéticos más insignificantesukitu fonetiko txikienak ere transkribatzeko ahalegina eginez, bien por falta de una referencia estandarizada en euskera o simplemente por desconocimiento de la grafía común en esta lenguabatez ere euskaraz erreferentzia estandarizaturik ez egotearren edo hizkuntza horretarako grafia bateratua ez ezagutzearren. Esta tendencia quedará reflejada en nuestro Joera hori argi eta garbi azalduko da gure Atlas y no serán pocas las veces en que hayamos podido caer en contradiccioneshonetan, eta askotan kontraesanak ere izango dira, seguru.
A pesar de ello hemos tratado de organizar el material de las encuestas ''y ''de las diversas fuentes bibliográficas actualizándolo en la medida de lo posibleDena den, si bien no hasta el punto de arriesgarnos a falsear los datos genuinos de las memorias remitidasinkestetako eta iturri bibliografikoetako materiala ahalik eta gehien eguneratuz transkribatzen saiatu gara, nahiz eta inoiz ez dugun arriskuan jarri bidalitako memorietako datuen fidegarritasuna.
Las palabras euskéricas empleadas para dar título a las diversas secciones y encabezamientos de los capítulos se escriben según los dictados de las reglas de ortografía normalizadaKapitulu bakoitzeko atalen eta izenburuetarako euskarazko hitzak normalizatutako ortografiaren arauei jarraituz eman ditugu.
En los casos en que se reproducen listas de denominaciones de un elemento concreto tratamos de agrupar las formas lingüísticas recogidas según variantes de origen comúnElementu jakin bati deitzeko moduak zerrendatu izan ditugunean, sin tener en cuenta las diferenciaciones que puedan ocasionar fenómenos de vocalismoaldaera linguistikoak bildu egin ditugu antzeko jatorrien arabera, ahoskeragatik izan litezkeen desberdintasunak kontuan izan gabe. Esta notaciónIdazkera hori, si bien pierde la referencia concreta de cada localidadherri bakoitzeko erreferentzia zehatza galdu egiten duen arren, es sin embargo a nuestro parecer más clara a la hora de dar cuenta de las diversas denominacionesgure ustez argiena da, tanto euskéricas como castellanasbai euskarazko bai gaztelerazko aldaerak biltzean.
Por último hay que indicar que nos hemos atenido al resultado de las recogidas concretasAmaitzeko, y que el hecho de que no aparezcan todas las designaciones de un objeto o de un hecho determinadogogoan izan behar dugu egindako bilketa zehatzetara mugatu dugula gure lana, no indica que se hayan descartadoeta gauza edo gertaera bati deitzeko aldaera guzti-guztiak bildu ez baditugu horrek ez duela esan nahi guk baztertu egin ditugula, sino que simplemente no han aparecido en nuestras fuentes de informaciónbaizik eta gure informazio-iturrietan ez direla agertu izan.
=== Advertencias al lector Zenbait ohar irakurlearentzat ===
''Referencia a las localidadesHerriez: ''Cada vez que en el texto se menciona una localidadTestuan herriren bat aipatu dugunean, su nombre se acompaña de una indicación en abreviatura del territorio en el que se emplazaizenarekin batera laburdura bat idatzi dugu zein lurraldetakoa den zehazteko. Las poblaciones de Vasconia continental se registran bajo las siglas siguientesIparraldeko lurraldeei dagozkien hizkiak hauek dira: (L) Lapurdi, (BN) Baja Navarra y Nafarroa Beherea eta (Z) Zuberoa. Las siglas empleadas para los territorios de Vasconia peninsular sonHegoaldeko lurraldeei dagozkienak: (A) AlavaAraba, (B) Bizkaia, (G) Gipuzkoa y eta (N) NavarraNafarroa.
La ubicación de las poblaciones donde se ha realizado la encuesta puede consultarse en el mapa de localización geográfica de las localidades encuestadas que figura en este capítulo introductorioInkesta egin dugun herrien kokagune geografikoa sarrerako atal honetan bertan jasotako mapan ikus liteke.
''Distribución geográfica de los datosDatuen banaketa geografikoaz: ''Dado el carácter de la publicaciónArgitalpenaren taiva gogoan hartuta, los datos consignados están referidos a aquella localidad o localidades donde su existencia ha sido verificada mediante la encuestabertan bildutako datuak inkestaren egiaztatu izan diren herrietakoak baino ez dira. Es obvio interpretar que tales hechos no se ciñen únicamente a estas poblacionesBistakoa da, interpretazio horiek ez direla bakarrik herri horretarako baliagarriak izango. En el conjunto geográfico la referencia de lugar tiene un carácter indicativo de un área más extensaZilegi litzateke, beraz, herri horiek hartzen dituena baino eremu zabalagoari dagozkiola pentsatzea.
''Datación de los hechos culturalesKultur gertaeren datazioaz: ''El lector podrá observar que a lo largo de la publicación se indica la vigencia o el desuso de los ritos de nacimientoIrakurlea irakurri ahala konturatuko da jaiotza, juventud y matrimonio consignadosgaztaro edo ezkontzako ohikune hauetako batzuk oraindik indarrean daudela edo beraietako asko galdu egin direla. Ohartuko da, así como las mutaciones que se han operadogainera, ohikune horiek izandako aldaketez ere. Para ello se utilizan términos tales como ''antañoHorretarako "aspaldi", en otro tiempo"beste sasoi batean", actualmente ''o sus equivalentes"gaur egun" eta antzeko esanguradun esapideak erabili izan ditugu erdal idazketan. En ocasiones se hace una aproximación cronológica indicando la década o se toman como referencia acontecimientos transcendentales como la Guerra Civil de 1936 para Vasconia peninsular o la Guerra Mundial Inoizkotan, hurbilkera kronologikoa egin dugu hamarkada zehaztuz edo berebiziko garrantzia izan zuten gertaerak aipatuz, 1936ko Gerrate Zibila esaterako, Hegoalderako, edo Munduko Gerra (1940-45) para el País Vasco continental; no creemos que esto implique una indeterminación respecto a la datación, porque cualquiera que fuere la fecha aplicada tanto al inicio como a la desaparición de los hechos culturales sería inexactaIparralderako. Ez dugu uste hori datazioan huts egitea denik, kultur gertaera horien hasiera edo amaiera emango lukeen edozein data ez balitzateke guztiz zehatza izango.
Nuestra Gure obra es de carácter etnográfico ''y ''no históricohau etnografikoa da, si bien recoge usos y conductas que se emplazan en el presente sigloeta ez historikoa, hasta allá donde alcanza la memoria de nuestros informantesnahiz eta bertan bildutako usadioak eta jokaerak mende honetakoak izan, gure informanteen muga bakarra gomuta da eta.
=== Agradecimientos Eskerronak ===
Esta Gaur aurkeztu dugun obra que hoy presentamos no hubiera podido realizarse sin la ayuda y el patrocinio del Gobierno Vascohau ezin izango genukeen kaleratu Eusko Jaurlaritzaren Iaguntza eta babesik gabe. En nombre de los Grupos Euskal Herriko Etniker Euskalerria queremos expresar aquí nuestro agradecimiento a la Sra. Consejera de Cultura Da taldeen izenean gure eskerrona adierazi nahi diegu kultur sailburu den M. Carmen GarmendiaGarmendiari, al Sr. Viceconsejero D. José María Agirre y al Sr. Director de Patrimonio del mismo Departamentosailburuordeari eta sail bereko ondasun zuzendari den Eduardo Estraderi, Dproiektu honetarako beraien laguntza ematen jarraitu dutelako. Eduardo EstradeEskerrak adierazi nahi dizkiegu baita Nafarroako Gobernuko hezkuntza eta kultur sailburuari, por haber seguido prestando su apoyo a este proyecto. Hacemos extensible el agradecimiento al Sr. Consejero de Educación y Cultura del Gobierno de Navarra D. Jesús Javier Marcotegui y al Director General de Cultura D. , eta kultur zuzendari nagusiari, Tomás Yerro por la ayuda concedida para la edición de este volumen, liburu honen ediziorako eskainitako laguntzagatik.
Han pasado muchos años desde que D. José Miguel de Barandiarán propusiera la realización de un Urte asko dira On Joxemiel Barandiaranek Euskal Herriko Atlas Etnográfico de VasconiaEtnografikoa egiteko asmoa agertu zuenetik. Los que nos consideramos sus discípulos estamos persuadidos de la importancia cultural de este proyectoGeure burua haren ikasletzat dugunok barru-barruan daramagu proiektu honen garrantzia kulturala. Con el patrocinio institucional con el que no dudamos seguiremos contando y con nuestro empeñoZiur gaude aurrerantzean ere hainbat instituzioren laguntza izango duguna, los Grupos Etniker Euskalerria estamos haciendo realidad aquel ambicioso proyectoeta horri eta gure kemenari esker proiektu erraldoi hau gauzatu egingo dugu, que como legado de su larga y fecunda vida de investigador nos ha dejado nuestro maestro Barandiaránmaisu izan genuen Barandiaranek ikertzen emandako bizi luze eta oparoaren fruitu gisa: la elaboración del Euskal Herriko Atlas Etnográfico de Vasconia que Etnografiko honek aukera emago digu "posibilitará un conocimiento en profundidad de la cultura tradicional de nuestro pueblo y de las transiciones que se están produciendo y será, a la vezgure herriaren kultura tradizionala sakon ezagutzeko, un seguro punto de vista para integrar la etnografía de los vascos en un estudio comparativo de las culturasgaur egun bizi dituen aldaketez ohartzeko eta euskal herritarren etnografia beste kultura batzuen ikusian alderatzeko".{{DISPLAYTITLE: IntroducciónSarrera}} {{#bookTitle:Ritos del nacimiento al matrimonio en Vasconia Euskal Herriko Ohikuneak Jaiotzatik Ezkontzara | Ritos_del_nacimiento_al_matrimonio_en_vasconia/eu}}
[[File:6.0.1_Ritos_del_nacimiento_al_matrimonio_en_vasconia_mapa.jpg|900px|center]]