<div style="margin-left:0cm;"></div>
Jauzi egitea oinarritzat duten jolasak bi multzo handitan banatzen diraTrebetasuna aldez edo moldez jolas guztietan presente dagoen ezaugarri bat da. Lehendabizikoan, parte-hartzaile bat edo batzuk makurtu egiten dira, astoarena deritzon jarrera hartuta eskuarkiGaitasuna eta maina behar da jolasetan, eta gainerakoek horien gainera jauzi egiten dute edo horien gainetik pasatzen maltzurkeria eta pikardia ere beharrezkoak dirahorietako batzuen praktikan. Batez ere mutil koxkorrek antolatutako jolasak diraKapitulu honetan, eta oso soilak izaten dira arauei dagokienez. Trebetasuna eta nahiko indar handia eskatzen duteezaugarri nabarmenena ''eskuen'' trebetasuna dutenak batu ditugu.
Bigarren multzoa soka baten gainean jauzi egiten direnekoek osatzen dute. Neska Horietako batzuk, tortolosena adibidez, neska koxkorrenak dira nagusiki soilik, eta gehienetan taldean praktikatzen dira; batzuetan bakarka ere baihori jolas enblematikoa izan da mende honetako hamarkada askotan. Azken hamarkadanHorren ondoan, atalaren amaieran landuko den aldaera bat sartu da; horretanharriekin egindako jolasak deskribatu ditugu, hala jauzi egiteko modua nola jolaserako erabilitako elementua aldatu da''bostarrika'', sokaren ordez goma elastikoa erabiltzen delako. Jarduera hauek trebetasun handia eskatzen diete parte-hartzaileeitortolosenarekiko harremana eta antza dutelako; horrek pentsarazi dio egile bati baino gehiagori litekeena dela haien aurrekari izatea.
AzkeneanKromoekin egindako jolasak mutil koxkorrek zein neska koxkorrek jolastu dituzte, egikera aldetik oso uniformeak diren jolas batzuk tratatuko ditugu, jauzia osagai garrantzitsu bai baina elementu definitzaile ez dutenakbatzuek eta besteek modalitate eta modu desberdinetan egin izan dute. Lurrean marraztu Jostorratzekin eta laukitan banatutako figuren gainean garatzen diratxotxekin egindako jolasak, eta horietan jolasteko harria edo antzeko zerbait behar dagaur egun ia batere praktikatzen ez baldin badira ere, tamaina egokikoa. Jolas horien funtsa hanka bakarrean laukiz lauki jauzi egitea da, arau batzuei jarraituz eta hutsegiterik gabeoso sustraituta egon ziren mendearen hasieran.
== Asto gainera jauzi egiteko Ziba eta kinkina mutil koxkorrenak baino ez dira izan ia, eta zibaren jolasak ==garrantzi handia izan du. Kapitulua hainbat trebetasun jolasekin amaitzen da, jostailu batzuk aipatuz; horien artean, orain dela gutxi arte behintzat izan duten garrantziarengatik nabarmentzekoak dira uztaien jolasa mutil koxkorren artean eta diaboloarena neska koxkorren artean.
''«Saltar al burro»'' esaldiarekin («Asto gainera jauzi egitea»), jarduera ludiko bat izendatzen da; jarduera horretan, haur bat makurtuta dagoen beste baten gainean pasatzen da, eta horregatik makurtuta dagoenari ''burro'' edo ''astoa'' deritzo. Eskuarki, jauzia zangoak bata bestetik bereizita eta eskuak makurtuaren bizkarrean bermatuta egiten da== Tortolosak.sakak ==
Hori Inkesta egindako hainbat herritan jaso denez, «tortolosetan» jolastea batez ere neska koxkorrek praktikatutako jolasa da jolasteko modurik soilena; hala ere, hainbat modutan konplika daiteke. Batzuetan, jauzi egiteko moduari zailtasunak gehituta, jarrera batzuk hartuta adibidez, edo ''astoarengandik'' gero eta urrutiago kokatzen den arraia baten atzetik jauzi egindaAdin handieneko informatzaileek oroitzen dute mendearen hasieran jolasten zela. Bai eta estrofak errezitatuz edo kantatuz ereAntza denez, beste garai batzuetan besterik gabe arauak eta jolasteko moduak konplexuagoak izan ziren eta beste batzuetan hitzek arau gisa ezartzen dutena irudikatuzgero sinplifikatu egin ziren.
Jolasa garatzeko modu horrek ez du eskatzen makurtutako parteEspazioan zein denboran zabalkunde handia duen jolasa da eta komuna kultura askotan. Telesforo de Aranzadik dio: «Tortolosek oso paper garrantzitsua dute Europako etnografian historiaurreko garaietatik. Horien antzinatasuna europarren bizibidea ehiza zen garairaino iristen da, eta Santimamiñeko haitzuloan (Basondo-hartzaile bat baino gehiagoKortezubi) tamaina guztietakoak aurkitu ditugu, 17 eta 87 milimetro artekoak, hau da, beste jolas batzuek eskatzen duten gaur egun ohikoenak direnen 2/3 direnetatik horien halako hiru direnetaraino. Ezin da irudikatu handienekin txikienekin bezalajolastu ahal izango zenik; baina baliagarriak izan zitezkeen aztikerietarako eta horien garrantzi magiko-erlijiosoaren froga bat bi helduleku dituen brontzezko tortolosa da, hala nola ''chorroApolo Didimeori boto-morro'' deritzonakoparia, ukalondo bat luze ia, horretan elkarrekin kateatutako zenbait ''asto'' behar baitiraDaríok Susara eramana Mileto hartu eta tenplua arpilatu eta gero K.a. VI. mendearen amaieran.»<ref>Telesforo de ARANZADI. Bereizketa hori«Tabas y perinolas en el País Vasco» in RIEV, arbitrario samarra bada ere, tarteko formak ere badirenez, baliagarria zaigu jolas hauek sailkatzekoXIV (1923) 676-679. or.</ref>.
== Soka saltoko jolasak«Tortolosetara» modu askotan jolastu izan da. Dibertsitate hori agerian dago jolasaren elementuetan, haren arauetan eta laguntzen zuten kantatxoetan. soka saltoka ==
Soka saltoko jolasaren oinarria jirarazitako soka batek zehaztutako elipsoidearen barruan jauzi egitea da. Sokaren muturrari jauzi egiten duen neska koxkor berak eutsi diezaioke edo beste bi parte-hartzailek. Lehen kasuan, jolasa indibiduala da eta bigarrenak gutxienez hiru neska koxkorren parte-hartzea eskatzen du. Batzuetan, askoz gehiago izaten dira== Jolasak kromoekin.kromoka ==
Asto gaineko jauziak ez bezala, jolas hauek ia neska koxkorrentzako soilik dira. Auzo txikietan, beste jolas batzuen kasuan bezala, era berean hartzen dute parte bi sexuetako haurrek.=== Jolasaren osagaiak ===
Jolas honen izenik komunenak hauek Alde batetik soilik inprimatutako kromoak erabiltzen dira: , kolore eta gai askotakoak, ''«A la cuerda»marchantera''batzuei, ''«A la soga»''saltzaile ibiltari batzuei, edo dendetan erosiak. Batzuetan, ''«A la comba»'' gurasoek edo aitona-amonek jaietan edo ferietan alabei eta ''«A la carde»''bilobei egindako opariak izaten ziren. EuskarazTamaina desberdinetan saltzen dira, orrialdetan edo pleguetan, honako hauekmarrazki monografikoekin edo zenbait figurarekin: «Karneka» (Bermeo-B)loreak, animaliak, panpinak, etxetxoak, aingeruak, «Kordetan» (Izpuralore-NB)otzaratxoak, «Saltasoka» (Beasain-G)haur ipuinetako pertsonaiak eta abar. Kromo batzuek, «Soka-salto» (Garagartza-Arrasateneska koxkorren kromotzat jotzen direnek, Elgoibar hegal parpailadunak dituzte eta Zerain-G)brillantinazkoak edo purpurinazkoak dira. Mutil koxkorrenak autoenak, hegazkinenak, zaldienak, «Soka-dantza» (Gorozika-B)motorrenak, «Soketan» (Zeanuri-B)futbolarienak, «Sopletan» (Goizueta-N) txirrindularienak eta «Jauzteka» (Uhartehiri-NB)abarrenak dira.
Kalean jolasten da eskuarki, baina, espazio askorik behar ez duenez, aterpean jolastu daiteke euria egiten duen egunetan== Ziba.tronpaka ==
== Gomako jauzi jolasak ==Zibaren jolas ezaguna denbora-pasa tradizionala izan da Baskoniako haurren dibertsio moduen artean XX. mendeko hamarkada askoan, eta hala izaten jarraitzen du gaur egun ere.
''«Saltar a la goma»'' deritzona («Goma gainean jauzi egitea») Jolaserako tresna ziba da beharbada jauzikoen saileko jolasen artean berriena; hala ere, herrikoi bihurtu da denbora gutxiantornuan landutako zurezko pieza bat, gorputz sabeldua duena eta gero eta sekzio estuagokoa punta dagoen muturrera hurreratu ahala. Murchanten eta Garden (N)Ziba hiru zatitan banatuta dago: burugaina edo koroa, gogoan dute hirurogeiko hamarkadan jolasten hasi zelazibaren goialdean dagoen irtengune bat; Lezaunen (N)gorputza, berrogeita hamarren inguruangune astuna; Aramaion eta punta, burdinazkoa eta zurezko gorputzean sartua. Burdinazko punta horri Murgian eta Gasteizen (A) diote duela hamarkada batzuk hasi zirela''rejón'' deritzo; eta Allon Mendiolan (NA) , ''pico''; eta Portugaleten Zeanurin (B), gaur egun hogeita hamar urtetik gora duten emakumeek ez zuten ezagutu haurtzaroan. Beasaingo (G) neska koxkorrek ''«A la cuerda»'' jauziaren ordez untzia''«A las gomas»'' deritzona egiten dute. Herri batzuetan batez ere neska koxkorrek hartzen dute parte eta beste batzuetan neska koxkorrek soilik.
PraktikatzekoPagoaren, hainbat metro luze den goma bat baino ez da beharartearen, zabal samarraakaziaren, oso elastikoalizarraren, neska koxkorrek dendetan metroko hainbat ordainduta erosi eta gero muturretatik korapilo batekin lotzen dutenaharitzaren edo ezpelaren zurez eginak izaten ziren zibak. Haur bakoitzak berea zuen, Errege eguneko opari gisa jasoa edo etxean eskuz egin ziotelako, artisau erara. BonbatxoenHorrela, Apodakan (A), galtzenziba etxean edo zurginaren laguntzaz egiten zen, gonen eta abarren gerrian kokatzeko erabiltzen den bera dahaurrari Eguberrietan emandako saria izaten zen. Amonak ematen zuen soka opari. Portugaleten (B), tailerra moila zaharrean zeukan tornulari batek egiten zituen.
Gutxienez hiru jokalari behar diraZiba dantzarazteko, bi gomari eusteko haren inguruan metro eta beste erdi inguruko soka bat jauzi egiten duenabiribilkatzen da. Kopuru hori jotzen da egokientzat; baina ez dira beti hiru izaten jokalariak: Bilbon (B)Hasieran, bik gomari soka horrekin burugainari eusten diote eta bik jauzi egiten dute; Murchanten ere (N)zaio, erpuruaren mamiaz bermatuta, multzo txikietan jolasten gero soka burdinazko puntara eramaten da; Elon (N), lau eta bata bestearen ondoan dauden espiralak osatzen dira zibaren erdialderaino. Batzuetan, zulatutako txapa zati edo bost lagun aritzen dira; txanpon bat kokatzen zen koroan, eta Zamudion (B) diote parte-hartzaileen kopuruak bitik gorakoa izan behar duelahari soka pasatzen zitzaion, baina korapilo bat eginez ez zortzitik gorakoairteteko, horrela sokak finkatze lan ona egiteko.
== TruqueméDantza egin dezan, ziba eskuarekin jaurtitzen da, atzamarren artean sobera den sokari eutsita. Ziba airean jiratzen hasten da eta halaxe jarraituko du lurrean ere, jaurtitzailearen trebetasuna jokoan jarriz. txintxirrika ==
Truquemé deritzona, gure azterketa eremutik kanpora ''«rayuela»'' eta ''«infernáculo»'' izenekin ezagunagoa, oso entretenimendu komuna da, zabalkunde geografiko handikoa. Labur azalduta, harri lau batekin edo teila puska batekin jolasten da, lurrean marraztutako lauki multzo baten gainean zango bakarraren gainean jauzi eginez== Kinkina.kinkika ==
Jolas honen funtsa Mutil koxkorrek baino praktikatzen ez duten jolasa da, eta jolasteko lurrean marrazten den eskema nahiko soilak diraharen oinarria da muturrean punta duen tresna bat lokatzezko lur bigunaren gainera jaurtitzea. Hala ereTresna hori makila zorroztu bat izan daiteke, labana bat, aizto bat, horren adierazpen zehatzetan barietate eta dibertsitate handia du<ref>Ezagutzen den diagramarik zaharrenetako iltze bat edo are bihurkin bat Erromako foroko lurrean marraztutakoa da. Erromatar Inperioaren zabalkundearen garaianere, Europako herri eta hiriak lotzeko baliatu ziren harrizko galtzadak azalera ideala izan ziren soldaduek Europako zati handi bateko haurrei irakatsi zieten jolas honetarako. Frederic V. GRUNFELD. normalean ''Juegos de todo el mundohinque''deritzo. MadrilBaina herri batzuetan beste izen bat du gaztelaniaz, 1978edo euskarazko izena bestela, 165. or.</ref>''kinkina'' batez ere.
Jolasteko erabilitako objektua tamaina txikiko harri laua edo teila puska leundua izaten da eskuarkiJolasten hasi aurretik, edo azulejueta ikusteko zein den parte-hartze ordena, lauza edo marmol puska arraia bategiten zen lurrean, eta denek jaurtitzen zuten kinkina. Ibai-zolako harri leunduak ere baliatzen dira horretarakoKinkina arraiatik gertuen sartzea lortzen zuena hasten zen.
Laukitan zatitutako figura baten gainean jolasten da. Ia beti lur gogorra izaten da nahiago. Harrizko lauzen gainean jolasten baldin badaKinkinean, zibarekin gertatzen zen bezala, ez modu askotan jolas daiteke; sinpleenetako bat da beharrezkoa eremua mugatzea, lauza horien ertzek mugatzen baitute. Eremua marraztea ezinbestekoa denean, teila edo adreilu puska aurretik lurrean zirkulu bat marraztu eta kinkina zirkulutik ahalik eta gertuen sartzen saiatzea; beste bat, edo kare haitz puska bat edo klariona erabiltzen da horretarako. Lur gainean jolasten baldin badakinkina jaurti eta ahalik eta urrutien sartzen saiatzea, makila baten laguntzaz marrazten da«''Makillakin''» Zerainen (G); beste modu batzuk konplikatuagoak dira.
{{DISPLAYTITLE: VIIX. JAUZI TREBETASUN JOLASAK}} {{#bookTitle:Haur Jolasak Euskal Herrian|Juegos_infantiles_en_vasconia/eu}}