127 728
ediciones
Cambios
sin resumen de edición
Su consumo ha ido decreciendo con el tiempo. Incluso hace 30/40 años era considerado un pan basto que aún en caso de fabricarse, rara vez se consumía del todo. Solía terminar siendo alimento de las gallinas.
En torno al pan de maíz y a su escasa estima trae J.A. Etxezarraga<ref>J.A. Etxezarraga. «Alimentación en Alzusta-Zeanuri» in ''Etni- kerEtniker-Bizkaia, ''n.° 5. Bilbao, 1981, p. 36.</ref> una narración popular recogida en Zeanuri en la que el protagonista es un personaje llamado Artalo, prototipo de vagancia:
''Eroan jauriela atautean bixirik edo, ta andra batek etsautsiela: «Zelan daroadie ori kanposanture ba? - «Eztaukelako zer jan» -Da andreak esautsela: -Neuk emongoutset artoa zikan» - Eta atautetik erantzu eutsela ba. - «Erreta ala erre barik? - Da erantsu eutsela: «Erre barik» - «Ba erre barik bada, aurrera!». ''
«Llevaban en el ataúd, vivo al parecer, a este personaje. En el camino una mujer preguntó a los portadores: -¿Cómo es que le llevan al cementerio? -Le respondieron: -Porque no tiene qué comer. - Les dijo la mujer: -Yo misma le podía dar al menos pan de maíz. - Desde el ataúd intervino el personaje preguntando: -¿Tostado o sin tostar?. Le respondió la mujer: sin tostar. - Pues, en ese caso, continuad en vuestro camino! - dijo el del ataúd a los portadores.»
Para estimular el consumo del pan de maíz, se solía decir a los niños que el pan de maíz hace abrir los ojos, ''artoak begiek zabaldu (eg)iten dauz. ''Tener los ojos abiertos era señal de ser espabilado.
:''Besperan prestetan dire, baite, buskentzak e(g,)itekoak: arrosa egosi, porruek eta kinpullia prijedu.
2. ''Urrengo goxean, goxeti, il txarrie: Gantxoa sartu eta mai txiki baten ganera altzau. Batek, beti egoten da gisonen bat onetan dakiena, kutxilloa sartzean dautso, besteak autsiten dautsien artean. Odol guztie ateratzen yako txa- rrieritxarrieri. Andrazko batek artzean dau odola balde baten, eta odola bertora yausiala erein de erein (eg)iten dautso odolari, ez daiten gogortu -au gauze inportantea da odol guztie atera arte.
3. ''Gero ide-oi (ire-oe) bat iminten da eta ganera bota txarri ile. Ganera be idia (irea) botaten yako txarrieri. Sue emon idiari, eta erre. Alderdi bateti(k) erretan danean, bueltea emon txarrieri ta besteti(k) erre. Gero galtzu-meta bategaz sastaparrak kendu txarrien gorputzeti(k) eta idiak erre ez dautsozan alderdiek be galtzumeta ixetuegaz, erre (eg)iten yakoz; ankapeak, besopeak, eta ápatxak.
4. ''Gero txarrie garbitu (eg)iten da. Balde bateti(k) ure botaala kutxillo edo tella zati bategaz txarrien azal guztie arraspau. Garbi-garbi itxi bea(r) da txarrien azala. ''
5. ''Bota mai-ganera barriro txarrie eta, erdi erditi(k) zabal- duzabaldu, alderdi bietara, kutxillo aundiegaz. ''
:''Atera gibela, esteak, barruek, ontzietara. Bein utsitute da(g)onean, barniz aldeti(k) trapu garbi bategaz igurdi. Len egunezko trapue ixiten ''zan.
6. ''Gero txarrie eskegi (eg)iten da palu lodi baten. Palu au artez-arteza eta goien kako bat daukena ixiten da, beren- beregikoa. Antxe egoten da eskegite iluntzerarte. ''
7. ''Errekan edo errekatxuen, len ori, tripek garbitu. Esteak apartau; este meeak odolosteak (eg)iteko, lodiek buzken- tzak buzkentzak (eg)iteko. ''
8. ''Besperan prestautako arros egosieri, pórrueri eta kinpu- lliarikinpulliari, naastau perejil txikertue ta piper baltza. Eta bota dana odolari. Ondo ondo erein. Gatza bota. Gantzagiek txikitu ta bota, baite, odolari. Guztiau estéetan sartu. ''
:''Surten iminten da, galdera aundi beten, ure egosten. Odolosteak estu ilobaleagaz zatike-zatike, eta palu edo ka- ñabera kañabera baten eskegi eta galdaraztau (galdarara sartu). Ure irikiten doan puntuen, atera galdarati(k). ''
:''Buskentzak eta odolosteak (eg)inde da(g)ozan ala ez yakiteko, orratza sartzen yakie. Odolak urtetan badau, ur berotan aukin oindiño, galdaran. Odolak ez, urek, unteten ba dautsie ostera, sutondoan, tximini inguruen eskegiten dire.
9. ''Gauberantza zatitu (eg)iten da txarrie, bein otxitute da- (g)onean. Atera (eg)iten yakoz solomoa, zayiskie, pernilek eta urdeiek edo pentaunek. ''
:''Freskuren itxi zatiok, trapu garbi baten ganean, urrungo egunerarte.
12. ''Gero txitxikiek e(g)iten zirian. Apartau (eg)iten yakozan txarrieri gigerrak eta eskuz eta kutxilloz txikertu, txikitxiki egiten zirian zatiok. ''
:''O(ra)in piketako makinia erabilten da. Baie lenago, gizon eta andra, sutondoan yarrite, kontuek kontauez, (eg)iten eurien bear ori. Ori ''zen ''txitxikiek egitea, txorix- oak txorixoak (eg) iteko.
13. ''Bigarren egunian eiten zirian txintxortak: txarrien koi- piak koipiak urtu eta prijedu. Barauskarri lez artuten zirian. ''
14. ''Beratuten iminitako pipérrari atera mamie. Saltza oneri bota gatza, eta dana bota txitxikieri. Onexek dire neu- rriekneurriek: Bost kilo txitxikiri, ziento bete piper; eta gatza; libreko ontzea. Ontzea: 25 gramo. ''
15. ''Bigarren edo irugarren egunian gatza emon urdéieri, perníleri, belárrieri, ánkari eta buruéri. ''
:''Pernilek pixetu eta «zenbet kilo ainbet egun» aukin gatzetan. Urdeiek denpora geiotan. Denporagarrenean beratu iten dire ur otzean, egun batean eta eskegi. Au guztiau (eg)iten da gardamue ez yakien e(g)in''.
16. ''Irugarren egunian, txorixoak egiten dire: Txitxikie, au- rreko aurreko egunian (eg)ine, eta piper saltzan iminie eta gatzitue, sartu eskuz, edo enbudo txikitxo bategaz lagundute, esteetan. Geroago txorixoak (eg)iteko makiniagaz sartzen zirian. ''
:''Esteak beteala zatike-zatike ilobalegaz estu. Txorixo bakotxak sortzi-amar atsondo, eta txorixo-sarteak sortzi- amar sortziamar zati. Sartéaren eskiñetan kordelari begiten bat iz- ten izten yako, eskegiteko.
17. ''Txorixoak iru klasetakoak (eg)iten zirian. ''
:''Birizkoak; biriekaz (eg)indakoak. Berrogei berrogeita- mar berrogeitamar iten zirian álangoak, laster yateko, ostantxean gus- tu gustu txarra artzen daurie. ''
:''Gigerrazkoak, luzeroragoko. ''
:''Solomozkoak, onenak, urte guztireko. ''
:''Txarri osoti(k), zelangoa dan txarribe bai, baie irureun bat txorixo ateraten dire. Plazako etxe baten, urteak zenbat egun, orrenbeste txorixo iten eurien, beste le- kuetan lekuetan baño apur bat txikiegoak. ''
:''Lukinkia, bueltako txorixoa da. ''
:''Pernilek untau-untau egiten zirian, piper gorrz eta binagreagaz (eg)indako saltza baten. Au (eg)ite(n) zan ''eltxarra egin ez yakoan pernileri. ''
:''Eltxarrak mamarro zuri-zuriek dire. Uden etorten ya- kiezyakiez, batez be. Gaur «azido boriko» edo olako zeozer emoten yako pernileri. ''
'''I. 75. EL SUERO, GATZURE. REQUESON, GAZTAI- MAMIEGAZTAIMAMIE.'''
El suero, ''gatzure, ''tanto el obtenido de la fabricación de los quesos domésticos, como el obtenido durante el verano en las txabolas del monte, se emplea sobre todo para el engorde de cerdos. Por ello, la mayoría de los pastores crían cerdos, en el monte. La cuadra para éstos suele estar junto a la vivienda o txabola del pastor.