__TOC__
<languages></languages>
{{ #pageLangs: es | eu | fr }}
=== Tradizio handiko kultura ===
Duela mende erdi edo, hauxe idatzi zuen Barandiaranek: «euskal Pirinioaren ardatzak —Pirinio osorako ere gauza bera esan daiteke— daiteke— tradizio handiko kultura baten arrastoak gordetzen ditu bere tolesduren labirintoan»<ref>Vide José Miguel de BARANDIARAN. «Aspectos sociográficos sociográficos de la población del Pirineo Vasco» in ''Eusko Jakintza'', VII (1953-1957), 7. or.</ref>.
Kultura horren adierazbiderik esanguratsuena esanguratsuena abeltzaintza eta artzaintzarekin lotutako bizimoduan nabaritzen da. Hasteko, dokumentazio dokumentazio historikoak ematen digun informazioaren informazioaren arabera, Erdi Aroaren amaieran eta gaur egun ere gure ibarretako abere-taldeak mendi berberetara joaten dira udan<ref>Vide ''Cartulario de San Millán, Cartulaire des rôls gascons. Le livre livre d’or de Bayyone, etc. ''Haristoyren zita: ''Recherches historiques sur le Pays Basque. ''Bayonne, 1883, II, 402-406, 547-551. orr.</ref>.
Baina Erdi Aroko dokumentuotan adierazitako adierazitako abeltzainen bizimodua askozaz lehenagotik lehenagotik dator, historiaurreko monumentuen kokapenkokapen-esparruak iradokitzen digun legez.
''Baratz ''edo ''espil ''izenekoak harri zutez eginiko eginiko zirkuluak dira eta, historiaurreko ikerlarien aburuz, bretoierazko ''cromlech ''terminoaz izendatzen diren horien parekoak dira. Burdin Aroko hileta-eraikuntzak dira eta euskal Pirinioetako Pirinioetako goi-lautada eta mendi-lepoetan aurki ditzakegu, mendiaren bi isurialdeetako larreen larreen artean. Monumentuok udako abel tzaintza egiten zen guneetan daude kokatuta, eta inoiz ez dira aurkitu bizimodu hori egin ez den lekuetan. Horrek esan nahi du eraiki tzaileak abeltzainak zirela eta gaurko abeltzainen bizimodu bizimodu tradizionala eta Burdin Aroan zegoena berdin-berdina dela.
Kokapen-kointzidentzia bera ikus daiteke gaur egungo abeltzaintza-gune eta Eneolitikoaren aurreko garaian eta Neolitikoaren amaieran egin ziren trikuharrien esparruan. Lekuberekotasun hori handia da; izan ere, ez dago trikuharririk lurraren izaera eta klimaren klimaren baldintzak direla-eta bordak egiteko aukerarik aukerarik ez daukaten lekuetan<ref>Vide On Joxemiel Barandiaranek egin zuen eta ''Anuario de Eusko Folklore ''aldizkariak argitaratu zuen mapa: ''Anuario de Eusko Folklore'', VII (1927), 137. or.</ref>.
Euskal mendietako abeltzaintzak mendeak iraun ditu, eta horregatik azal dezakegu ganaduganadu-espezie batzuen zein tresneriaren izenak berta-bertakoak izatea eta ez Europako alde honetara K. a. lehen milurtekoan etorri ziren indoeuropar hizkuntzetatik hartutakoak. In - doeuroparrak Indoeuroparrak ez direnen artean daude abereon abereon izenak: AHUNTZ, AKER, ARDI, BEHI, ZEZEN, ZEKOR, IDI, ZALDI, BEHOR, URDE, AHARDI, AKETZ, OR, ZAKUR<ref>R. L. TRASK. ''The history of basque. ''London (Routledge), 1997, 295-303 orr.</ref>.
[[File:3.1_Coincidencia_entre_areas_megaliticas_y_zonas_de_pastoreo_segun_Barandiaran_19271_Coincidencia_entre_areas_megaliticas_y_zonas_de_pastoreo_segun_Barandiaran_(1927).pngjpg|center|frame600px|Coincidencia entre áreas megalíticas y zonas de pastoreo según Barandiaran (1927). Fuente: ''Anuario de Eusko Folklore'', Tomo VII. 1927 (Dibujo de Don José Miguel de Barandiaran).]]
Azken ikerketa arkeologikoek<ref>Mª Amor BEGUIRISTAIN. «Los yacimientos de habitación durante el Neolítico y la Edad de Bronce en el Alto valle de Ebro», ''Trabajos de Arqueología Navarra (TAN), ''3 (1982), 59-156. orr. A. CAVA; Mª Amor BEGUIRISTAIN. «El abrigo prehistórico del abrigo de la Peña (Marañon, Navarra)» in ''Trabajos de Arqueología Arqueología Navarra (TAN), ''10, (1991-1992), 69-135. orr. A. ALDAY. «Abrigo de Atxoste-Puerto de Azáceta (Virgala). II Campaña de excavación arqueológica», ''Arqueoikuska ''1997. Idem (1998b): «El depósito prehistórico de Kanpanoste Goikoa (Virgala, Álava). Memoria de las actuaciones arqueológicas 1992-1993». ''Memoria de Yacimientos Alaveses ''5. Arabako Foru Aldundia. J. FERNÁNDEZ ERASO. (1997): «Excavaciones en el abrigo de Peña Larga (CripánCripán, Álava)» in ''Memoria de Yacimientos Alaveses ''4, (1997) Arabako Foru Aldundia. J. GARCÍA GAZOLAZ. «Los origenes de la economía economía de producción en el País Vasco meridional: de la descripción descripción a la explicación» in ''Illunzar ''2 (1994), 87-99. orr. Idem. «Apuntes para la comprensión de la dinámica de ocupación del actual territorio navarro entre el VI y el III milenio» in ''Cuadernos de Arqueología de la Universidad de Navarra ''3, (1995), 86-146. orr.</ref> Euskal Herriko Neolitizazioa uste baino zaharragoa dela egiaztatzen dute. Mendebaldeko Piri nioan, abereen presentzia Kristo aurreko V. milurtekoaren milurtekoaren azken laurdenean dokumentatzen da, bai Bizkaiko golkoko isurialdean (Arenazako haitzuloa-B), baita mediterranearrean ere (Peñalarga-A; Los Cascajos, Los Arcos-N). Etapa Etapa goiztiar horretan, ardi eta ahuntzen familiakoak familiakoak izan ziren ugarienak, baina behiaren familiakoak ere bazeuden. Arabako Peñalargako Peñalargako kobazuloan, ardiez —horixe baita ugariena ugariena besteen artean— eta behiez gain, etxeko txerria ere bazeuden.
=== Abeltzaintzaren erregimen tradizionala ===
Leku jakin batzuetan abeltzaintza eta ganaduaren ganaduaren hazkuntza librea irauteko, ondoko baldintzak baldintzak izan dira beharrezkoak: herri-lurrak egotea, larreei probetxua ateratzea libre izatea eta abere-taldeak hara eta hona libre ibiltzeko aukera edukitzea.
Lurralde menditsuetan, herri-lurrek garrantzia izan dute inguruko herrien ekonomia tradizionala hobetzeko. Hori dela-eta, denon artean ustiatu ahal izateko, herrien arteko elkarteak eta batasunak sortu ziren. Halakoak izan dira, besteak beste, Sierra Salvadakoak, Guibijokoak, Izkizekoak, Aizkorrikoak (Araba eta Gipuzkoako Unio edo Partzuergo Orokorra), Eniriokoak eta Aralarrekoak, eta Bardeetakoak Bardeetakoak Nafarroan. Antzekoak dira Pirinioaren Pirinioaren isurialde bietan kokatutako udalen arteko arteko batasun eta ''facería ''izeneko elkarteak.
Herri-lurretan bazkalekuak eta zuhaiztiak — pagoak, haritzak eta arteak— dauzkaten larreen larreen ustiaketa librea indarrean egon da hainbat herritan. Herritarrek larreok aprobetxatzen izan dituzte ganaduaren bazka lortzeko —ardiak, behiak eta zaldiak—, nahiz etxerako egurraegurra, ukuiluan sartutako ganaduen azpigarrirako azpigarrirako ira eta txerrientzako ezkurrak biltzeko.
Historikoki, ganaduaren zirkulazio libreak ez du mugarik izan, ez badira lur pribatuak eta beste herri, partzuego edo unio batzuetako larreak banatzeko munarriak. Hormaz edo hesiz mugatu bako lur pribatuetan ere ibiltzeko ibiltzeko aukera izan du ganaduak, uzta bildu ostean beti ere. Abere-taldeek soroetan zehar ibiltzeko ibiltzeko aukera hori, honako esapidean aipatzen da: ''Soroak zor dio larreari. ''Horixe baita Pirinioetako Pirinioetako haranetan gaur egun puri-purian dagoen dagoen larre-erregimena (Erronkari-N, esate baterakobaterako).
[[File:3.5_Perennite_des_zones_de_paturages_Dolmen_de_Gaxteenia_Mendibe_19805_Perennite_des_zones_de_paturages.png_Dolmen_de_Gaxteenia._Mendibe_(BN)_1980.jpg|framecenter|600px|Pérennité des zones de pâturages. Dolmen de Gaxteenia. Mendibe (BN), 1980. Fuente: Blot, Jacques. ''Artzainak. Les bergers basques. Los pastores vascos''. San Sebastián, Elkar, 1984.]]
Antzinako abeltzaintza moeta, azienda ukuiluan ukuiluan sartzen hasi baino lehenagokoa, honelakoa honelakoa zen: mendian hazten ziren behiak eta behorrak, ezelako loturarik gabe, eta okela eta kumeak ziren etekin bakarrak. Bizimodu erdibasatia erdibasatia zuten animaliok euren etxeko marka zeukaten larruan grabatuta. Hala ere, ezin zaie abere izena eman. Animaliok mendian harrapatzeko erabiltzen ziren modu batzuk eta eraikitze-ehizan erabiltzen direnak antzekoak antzekoak dira; segada eta doba-txakurrak erabiltzen ziren.
Ganadua gobernatzeko modua, larreen aprobetxamendurako erregimena eta abeltzaintza moeta klimak eta lurraren izaerak baldintzatzen baldintzatzen ditu. Orain dela bi mila urte, Pliniok Pliniok (N.H. ''IV'', 10) ''Vasconum saltus ''delakoa (hezea eta basoz betea) eta ''Vasconum ager ''izenekoa izenekoa (laborez eta mahastiz osotua) bereizi zituen. Bereizketa hura bat dator, oro har, Euskal Euskal Herriko alde heze eta lehorraren banaketarekin banaketarekin eta, ez hain zehatz, baina baita atlantiar atlantiar eta mediterranear isurialdeen bereizketarekin bereizketarekin ere. Lan honen gaia kontuan hartuta, ondo egokitzen da banaketa hori gaur egun ere.
[[File:3.3_Atlas_honen_lurraldea_erromatarren_garaian_Santiago_Seguraren_arabera.pngjpg|framecenter|600px|Atlas honen lurraldea erromatarren garaian, Santiago Seguraren arabera. Fuente: Segura, Santiago. ''Mil años de historia vasca''. Bilbao, Universidad de Deusto, 1997. (Dibujo adaptado por Luis M. Peña).]]
Atlantiar isurialdean hazten diren abere arrazak arrazak bertako hezetasun gehiegira egokituta daudedaude, batez ere sasoi hotzean. Hori aintzat hartutahartuta, ardien familiako arrazak aipatu behar dira, beheko larreetan bazkatzen baitira. Larreotan dagoen hezetasun maila altua dela-eta, behien familiakoek ez daukate bertan bazkatzerik.
Isurialde horren beste ezaugarri bat honakoa honakoa da: larre ugari ditu baina ganadua elikatzeko labore gutxi. Larreak desberdin hazten dira urtaroaren arabera eta, hori dela kausa, pilatzeko metodoak garatu izan dira; modu horretan, abereen elikadura bermatzen da larreak hazi barik dauden bitartean.
Ukuiluko abeltzaintza esnetarako erabili izan da azken garaietan, behi-esnetarako, batez ere. Herrigune garrantzitsuak sortzeak eragina izan du horretan. Artaldeen esnea eta ardi-esnez egindako gazta ere azpimarratzeko moduko produktuak dira.
Baserriak sakabanatuta daude eta, modu horretan, ukuiluak etxebizitzari atxikita edo inguruetan inguruetan jar daitezke; etxe bakoitzak, ingurumenari ingurumenari etekinik handiena atera nahian, mota guztietako guztietako abereak hazten ditu, ardi eta behiak garrantzi ekonomiko handiena daukatenak badira ere.
El pastoreo ha tenido un carácter familiarArtzaintzak izaera familiarra izan du: esto eshau da, el rebaño pertenece a una casa con prologanda tradiciónartaldea etxekoa da tradizio luzearen ondorioz, generalmente, en la cría de ovejas, y de su cuidado se ocupa un miembro de la familianormalean ardiak hazten dira eta familiako batek zaintzen ditu.
La vertiente mediterránea de Vasconia se ha caracterizado por la importancia de sus comunales, que aún se mantienen en gran medidaEuskal Herriko mediterranear isurialdearen ezaugarririk garrantzitsuena herri-lurrak izan dira. Gaur egun ere izaera horrekin jarraitzen dute; su explotación sigue siendo de carácter comunitario mediante uniones y hermandades que comprenden varias localidadeszenbait herriz osotutako elkarte eta ermandadeen bitartez ustiatzen dira.
Las diferencias climáticas respecto del área atlántica han condicionado los tipos de pastos y las razas criadasAtlantiar isurialdearekin dauzkan aldeek larreak, así como la importancia relativa de las distintas especieshazitako arrazak zein espezie bakoitzaren garrantzi erlatiboa baldintzatu dituzte. En muchas poblaciones alavesas y navarras las cabras fueron tradicionalmente las principales productoras de leche para el consumo domésticoAraba eta Nafarroako herri askotan ahuntzak izan dira etxean kontsumitzeko esnea ematen izan dutenak.
Al ser un área donde la agricultura ha gozado de mayor importancia los animales de labor han resultado ser imprescindiblesBertan nekazaritzak garrantzi handiagoa izan duenez, lanerako animaliak nahitaezkoak izan dira. De antiguo se distingue «el ganado de holganza del ganado de trabajo»Abereen artean antzinatik bereiztu izan dira lanerako direnak eta lanerako ez direnak; a este último se destinaba en exclusiva un trozo del comunal próximo al pueblo para que pastara en él y estuviera a mano para poder ser uncidolehenengo horiei herritik hur zegoen herri-lurra uzten zitzaien bazkatzeko, behar zenean uztartzeko prest egon zitezen.
Las rastrojerasGaltzua, los granos desparramados una vez recolectada la cosechauzta jaso ondoren barreiatutako aleak, los barbechos y los márgenes incultos de las tierras labradas han constituido importantes fuentes de alimento para los ganadoslugorriak eta soroen landu gabeko ertzak bazkaleku garrantzitsuak izan dira ganaduarentzat. El aprovechamiento de las tierras cultivadas ha sido un derecho de los pastores más que una concesión de los agricultoresLandutako lurren aprobetxamendua abeltzainen eskubidea izan da, ez nekazarien kontsezioa; se trataría de una transición entre el pastoreo libre y la agricultura en régimen de propiedadtrantsizioa izango litzateke, hortaz, abeltzaintza libretik nekazarien jabetza-erregimenera.
El poblamiento concentrado ha inducido a formas de pastoreo comunitarioHerrigune kontzentratuak abeltzaintza komunitatean egitera bultzatu du. Al ser reducido el número de cabezas de cada clase de ganado que tenían las casasEtxeetako abelburu kopurua txikia zenez, no eran sus dueños los que se ocupaban de pastorearlasez zituzten jabeek eurek gobernatzen; se reunían los animales de todos los vecinos y se contrataba a un pastor de oficio que se encargaba de sacarlas al campo de mañana y traerlas al anochecerauzoko guztien abereak bildu eta ofizioko abeltzaina kontratatzen zuten (artzaina, unaia, ahuntzaina. Esta figura conocida como ..), goizetik larreetara ateratzeko eta iluntzean ekartzeko. Jarduera horrek ''la dula ''(o edo ''almaje'') se aplicaba en tiempos a todas las clases de ganado y cada una de ellas era vigilada por un pastor izena zeukan gaztelaniaz, eta abere moeta guztiei ematen zitzaien. Abeltzain ''dulero ''distinto que por esa razón recibía diferentes nombresjakin batek gobernatzen zuen abere mota bakoitza eta, hori dela-eta, izen desberdinak gorde izan dira, euskaraz zein gaztelaniaz: ''machero, boyero, yegüacero, cabrero/auntzaiaahuntzaina, azeia, bizalero, bizela; vaquero/unaia.''
=== Transformaciones contemporáneas Gaur eguneko aldaketak ===
Las transformaciones que se han operado en la crianza de los animales son debidas en buena medida a modificaciones más profundas que afectan a los modos de vida tradicionalesAbelazkuntzan izan diren aldaketek bizimodu tradizionalari eragiten dioten moldakuntza sakonagoak dauzkate oinarrian neurri handi batean. Hoy en día es menor la población rural y dentro de ella son también menos los que desempeñan actividades ganaderasBaserrian jende gutxiago bizi da eta gutxiago dira abeltzaintzan aritzen direnak.
Estas transformaciones, que han tenido lugar en las últimas décadas, han modificado radicalmente el mundo de la ganadería, de manera que ha dejado de ser un modo de vida para convertirse en una actividad económicaAldaketok azken hamarkadetan gertatu izan dira eta abeltzaintza erabat aldatu dute: ohiko ogibidea edo bizimodua izateari utzi eta jarduera ekonomiko bihurtu da.
En líneas generales se observa una reducción en la diversidad de especies que se crían en el ámbito domésticoOro har, etxean hazten diren espezien aniztasuna gutxitu egin da; esta disminución es fruto del tránsito de una economía autárquica a otra de carácter productivistagutxitze hori ekonomia autarkikotik produktibismora pasatzearen ondorioa da. En consecuencia hoy en día se mantienen menos especies por unidad familiar pero el número de cabezas de ganado que se crían ha crecido considerablemente para compensar la reducción de los márgenes de beneficioHalandaze, familia-unitateko espezie gutxiago mantentzen da baina abelburuen kopurua nabarmen doa gora, buruko dagoen irabazia murriztuz joan delako. Es decirHau da, se ha pasado a una especializaciónespezializaziora jo da.
La crianza doméstica de pequeños animales (conejos y aves) se ha reducido considerablemente al resultar más económico y menos laborioso adquirir sus carnes y sus productos en el mercadoAbere txikien —untxiak eta hegaztiak— hazkuntza nabarmen gutxitu da. Izan ere, abereon okela zein produktuak merkatuan lortzea askozaz ere merkeago da eta lan gutxiago ematen du: solamente se dedican a esta crianza personas mayores o aquellas que valoran alimentos de producción propiaadineko pertsonak edo etxeko hazkuntza maite dutenak baino ez dira horretan aritzen.
La intensificación de la producción ha acarreado la pérdida progresiva de las razas autóctonasProdukzioa handitzeak bertako arrazen galera ekarri du apurka-apurka. Éstas fueron rentables en tiempos pasados debido a su perfecta adaptación al medio físico en el que se habían desarrolladoArraza horiek errentagarriak izan ziren antzina, inguruneari egokitzeko gaitasuna zutelako. Hoy en día han dejado de ser atractivas por su menor producción al haberse generalizado la explotación de animales con altos rendimientosGaur egun ez dira hazten ia, produkzio txikikoak baitira; etekin handia lortzeko baliagarriak diren abereak ustiatzen dira gaur. Las razas que aún sobreviven pastan en régimen libre en aquellos terrenos de monte que no pueden ser aprovechados por animales considerados más productivosOraindik desagertu ez diren arrazak larreetan bazkatzen dira etekin handiagoa lortzen duten abereek aprobetxatu ezin dituzten mendi eta basoetan.
[[File:3.2_Moderno_establo_de_ovejas_Izurza_20002_Moderno_establo_de_ovejas.png_Izurza_(B)_2000.jpg|framecenter|600px|Moderno establo de ovejas. Izurza (B), 2000. Fuente: Archivo Fotográfico Labayru Fundazioa: José Ignacio García Muñoz.]]
El interés por la conservación de las razas autóctonas es reciente y obedece más a razones de tipo cultural que a la preocupación de los propios ganaderos porque perdurenBertako arrazak ez galtzeko interesa oraintsukoa da eta horretan pisutsuagoak dira arrazoi kulturalak abeltzainen kezkak baino. Ha sido en los últimos tiempos cuando se han encuadrado bajo el concepto de raza autóctona a animales que se venían criando desde tiempos pasados y a los que han asignado denominaciones que los propios ganaderos desconocíanAzken urteotan sartu izan dira bertako arrazaren kontzeptuaren barruan antzinatik hazi izan diren abereak. Solamente las personas que, por razones de oficioAbeltzainek eurek ezagutzen ez zituzten izendapenak eman dizkiete gainera. Ofizioa zela-eta bidaiak hara eta hona egiten ibiltzen zirenak —tratanteak, se veían obligadas a desplazarse a puntos lejanos (tal era el caso de los tratantes) eran conscientes de la diversidad racial de los distintos tipos de ganadokasurako— baino ez ziren ohartzen ganadu moeta bakoitzaren arraza-desberdintasunaz.
La gente del campo nunca ha estado cerrada a las innovaciones y ha procurado introducir animales diferentes a los que habitualmente criaba buscando mejorar sus característicasBaserriko jendeak sekula ez die berrikuntzei muzin egin eta normalean hazten ez zituen abereak sartzeko ahalegina egin du, ezaugarriak hobetu asmoz; pero también ha sido muy consciente de las condiciones que imponía a éstas el medio en el que habían de vivirbaina ondo zekien zelako baldintzak jartzen zizkien inguruneak abereoi.
En la actualidad la composición racial de las cabañas ganaderas se ha modificado sustan cialmente en un afán por buscar animales cada vez más productivosGaur egun goitik behera aldatu da azienden arraza-konposizioa, abere produktiboagoak lortzeko ahaleginean. En este sentido la inseminación artificial ha derribado fronteras ya que permite la incorporación de características genéticas de animales de tierras alejadas sin excesivos costesHonetara, intseminazio artifizialak mugak deuseztu ditu, urruneko abereen ezaugarri genetikoak sartzeko aukera ematen baitu kostu handiegirik gabe.
El incremento del número de cabezasAbelburuen kopurua handitu egin denez gero, las exigencias de tipo higiénico y la necesidad de facilitar las tareas con los animales han obligado a abandonar el ámbito de las cuadras domésticas y a construir establos modernos de grandes dimensiones que reciben los nombres de ''pabelloneshigiene-eskakizunak areagotzeak eta abereen lanak errazteko beharrizanak hauxe ekarri du: etxeko korta alde batera utzi eta ukuilu handi eta modernoak eraikitzea. Izenak eurak ere aldatu dira; hona hemen izen berriak edo adiera berrituekin erabiliak: ''pabilioiak, ''granjas''abeletxeak, abeltegiak ''estabulaciones ''o edo ''navesnabeak''.
En los viejos caseríos de las comarcas que dan al AtlánticoBizkaiko itsasoari begira dauden eskualdeetako baserri zaharretan, la familia hacía vida en un hogar ubicado en la misma planta baja en la que estaban atados los animalesbiltzen zen sutearen ondoan zegoen abereen korta, beheko solairuan. Unos tabiques de tabla dividían ambos recintosZurezko hormek banatzen zituzten areto biak; con el tiempo estas separaciones se fueron haciendo más sólidas pero los animales convivían bajo el mismo techodenboraren joanean, banaketa horiek sendoagotu egin ziren, baina abereak teilatu beraren pean zeuden oraindik ere. En comarcas más interiores de la misma área la Barrurago dauden lurretan, eremu bereko eskualdeetan, gaineko bizimoduan zegoen familia habitaba en un piso superior de la casa aprovechando de este modo el calor de los establos situados en la parte bajaeta, era horretan, beheko kortako beroa aprobetxatzen zuen.
En la vertiente mediterránea el poblamiento concentrado no permitía tener los animales en los cascos urbanosMediterranear isurialdean herrigune kontzentratuak ez zuen baimenik ematen herrian bertan abereak izateko, o al menos lo ha dificultadoedo zailtasun handiak jartzen zituen behintzat. Con todoHala ere, el corral donde éstos se instalaban era una dependencia vinculada a la casaabereentzako eskorta etxeari lotuta zegoen eraikina zen.
Con los nuevos establos los animales han pasado de convivir con el grupo doméstico a un régimen de nueva producciónUkuilu berriak eraiki direnetik abereak etxekoekin batera bizitzetik produkzio berriko erregimenera pasatu dira, a menudo intensivaprodukzio intentsiboa sarritan. Esta nueva situación queda reflejada incluso en la terminología que emplea la administraciónEgoera berri hori administrazioan erabiltzen den terminologian ere islatzen da; ya no se habla de caseríosdagoeneko ez dira ''baserriak, cuadras o corrales sino de explotaciones ganaderasukuiluak ''edo ''eskortak ''aipatzen ''abeltzainen ustiaketak ''baizik.
[[File:3.4_Artzainaren_jeepa_Gorbea_Zeanuri_19884_Artzainaren_jeepa.png_Gorbea_Zeanuri_(B)_1988.jpg|center|thumb600px|center|400px|Artzainaren jeepa. Gorbea, Zeanuri (B), 1988. Fuente: Ander Manterola, Grupos Etniker Euskalerria.]]
La alimentación del ganado se ha modificado notablementeGanaduaren elikadura asko aldatu da; cada vez es mayor la proporción de alimentos que se importan a la localidad donde se ubican las explotaciones ganaderasgero eta jateko gehiago inportatzen dituzte abeltzainen ustiaketak dauden lekuetara; este alimentojateko hori, generalmente en forma de piensopentsu moduan normalean, procede muchas veces de puntos muy lejanosurrunetik dator sarri. Esto ha permitido desligar en buena medida la ganadería del suelo al que tradicionalmente ha estado vinculadaHori dela-eta, abeltzaintzak lurrarekiko tradizionalki izan duen lotura hautsi du nolabait. Una de las consecuencias de este nuevo sistema de alimentación es la posibilidad de criar especies animales en áreas donde antes, por razones de clima y de pastosElikadura-sistema horren ondorioetako bat honako hau da: klima eta larreak zirela eta, tal crianza era impensableespezie batzuk hazi ezin ziren lekuetan hazteko aukera.
La intensificación de la explotación ganadera ha acarreado transformaciones tan radicales como la ocurrida con el estiércolAbeltzaintza-ustiaketaren intentsifikazioak aldaketa bortitzak ekarri ditu, hala nola satsaren kasua. El estiércol de los animales domésticos fue en tiempos pasados un elemento imprescindible para mantener la fertilidad de las tierras que aportaban alimentos vitales en economías de subsistenciaAbereen satsa lurraren emankortasunari eusteko elementu garrantzitsua izan zen antzina. El incremento y la concentración de la cabaña bovina junto a las nuevas formas de explotación han transformado el estiércol seco de antaño en «purines» que no tienen aplicación como abono en la agriculturaLurrak, cuya superficiebestetik, por otra parteoinarrizko elikagaiak ematen zituen iraupeneko ekonomia aurrera eraman ahal izateko. Behien familiako abereen azienda handitzeak eta kontzentratzeak, se ha reducidozein ustiaketa modu berriek sasoi bateko sats lehorra minda bihurtu dute. Minda hori ezin da nekazaritzan ongarritzat erabili nabarmen gutxitu diren soroetan. Lo que en tiempos pasados fue una fuente de riqueza se ha convertido en un serio problema de contaminaciónGarai batean aberastasun-iturri izan zena kutsadura-arazo da gaur egun.
[[File:3.6_Etable_actuelle_Hazparne_20006_Etable_actuelle.png_Hazparne_(L)_2000.jpg|framecenter|600px|Étable actuelle. Hazparne (L), 2000. Fuente: Ander Manterola, Grupos Etniker Euskalerria.]]
La disponibilidad de nuevos alimentos para las ovejas ha reducido la necesidad de trashumar con los rebaños de unos lugares a otros en búsqueda de pastos durante el periodo invernalArdientzako elikagai berriak esku-eskura daudenez, trashumantziaren beharra gutxitu egin da; dagoeneko ez da neguan larre bila joan behar. Con todo es un hecho habitual en el área atlántica el que los rebaños pazcan en invierno en los prados situados en los vallesHala eta guzti ere, Bizkaiko itsasoaren aldean ohikoa da abere-taldeak ibarretako larreetan bazkatzea neguan.
Durante el siglo XIX se produjo una importante pérdida de terrenos comunales. mendean zehar herri-lur asko galdu ziren, sobre todo en la cornisa cantábricaitsasoaren aldean batez ere; y a lo largo del siglo eta XX muchos montes que antaño eran frecuentados por rebaños de ovejas y por otros animales fueron ocupados por cultivos forestales de especies nuevas. mendean zehar antzina artaldeen eta beste abere batzuen bazkaleku ziren mendi batzuetan zuhaitzak sartu dituzte, espezie berriak landatuz; hoy en día la mayor parte de estas plantaciones están valladasgaur egun, moeta horretako plantazio gehienak hesiz mugatuta daude.
A lo largo de siglosMendeetan zehar, los pastores moldearon como resultado de su actividad determinadas áreas de montaña, creando entornos a los que actualmente se atribuye un gran valor paisajístico; las administraciones se han ocupado de convertirlos en parques naturales con el objeto de preservarlosabeltzainek euren mendi-inguruak apurka-apurka egokitu eta aldatu egin zituzten euren jardueren bitartez. Gaur egun paisaia ikusgarritzat dauzka jendeak eta administrazioek parke natural izendatu dituzte babestu asmoz. Pero tales actuaciones tienen generalmente efectos perjudiciales para los propios actores que los modelaronBaina jokaera hori kalterako da paisaiak moldatu zituzten egileentzat eurentzat; se les controla en su actividad y se les limita las posibilidades de evolucionareuren jarduera kontrolatzen da eta aurrera egiteko bideak eteten dizkiete; además el entorno queda invadido por personas que tratan de saciar en la montaña necesidades ajenas al pastoreohorrezaz gainera, abeltzaintzari arrotz egiten zaizkion beharrizanak asetzeko hurbiltzen den jendez betetzen da mendia. En este mismo orden de cosas los animales que para los pastores en tiempos pasados entraban en la categoría de alimañanas se han convertido actualmenteIldo beretik, para su asombroantzina abeltzainentzat piztien kategorian sartzen ziren animaliak espezie babestuak dira gaur egun, en especies protegidasartzainen harridurarako.
El modo de vida pastoril basado en la permanencia continuada durante el periodo estival en chozas y ''txabolas ''de montaña se ha reducidoAbeltzainek mendiko borda edo etxoletan ematen zuten uda; gaur egun asko gutxitu da joera hori. En las últimas décadas éstas han sido dotadas de comodidades como agua corrienteAzken hamarkadetan ur-instalazioak, luz eléctricaargindarra eta bestelako baliabideak sartu dira bordetan; hala ere, etc.gero eta abeltzain gutxiagok egiten du bizimodu hori eta eskualde batzuetan esnea emateari utzi diotenean eramaten dira ardiak mendira goiko larreak aprobetxa ditzaten; a pesar de todoholan, el número de pastores que perseveran en este régimen de vida es cada vez menor y en algunas comarcas se tiende a subir las ovejas a la montaña para que aprovechen los pastos altos una vez han dejado de producir leche; de este modo no es necesaria la permanencia del pastor para su ordeño diario y la vigilancia de las ovejas se reduce a visitas espaciadasartzainak ez du egunero bertan egon behar ardiak jaisteko, eta lantzean behineko bisitak baino ez ditu egiten. La apertura de carreteras y pistas para acceder a los montes y pastizales elevados y la disponibilidad de vehículos todoterreno han contribuido a esta nueva situaciónMendietara eta goiko larreetara heltzeko egin dituzten errepideek eta mendi-bideek zein 4x4 ibilgailuek ekarri dute egoera berri hori.
El queso elaborado con leche de oveja es un producto muy valorado en la actualidad y su elaboración ha ganado en Ardi-esnez eginiko gazta oso produktu estimatua da gaur egun eta higiene y calidadeta kalitate arloetan hobekuntza handia izan du; a menudo esta calidad está garantizada y controlada por consejos de regulación de varias denominaciones de origensarritan jatorri-izendapen batzuen kontseilu arautzaileek kontrolatzen dute kalitate hori. Su fabricación ya no tiene lugar siempre en las majadas de monte ni es exclusiva de los pastoresDagoeneko ez da beti mendiko bordetan egiten eta ez dira horretan artzainak soilik aritzen. Cada vez son más las queserías que adquieren la leche de las ovejas y se ocupan de transformarla en queso que después comercializanGero eta gaztandegi edo gazta-fabrika gehiago dago; ardien esnea erosi, eraldatu eta komertzializatzen dute. Hay pastores que optan por esta salida ya que, de este modoArtzain batzuek bide hori hautatu dute, reducen el trabajo y se despreocupan de la posterior ventamodu horretan lana gutxitzen baitute eta ez baitira salerosketaz arduratu behar.
Por el contrario la lanaArtileak, al menos la de las razas de la vertiente atlánticaordea, ha dejado de tener valor en el mercadoez dauka gaur egun balio handirik merkatuan (Bizkaiko golkoaren isurialdeko arrazenak behintzat). Por ello el esquileo no tiene otra finalidad que la de evitar que las ovejas pasen calor durante el periodo estivalHori dela-eta, motzaldiak helburu bakarra dauka: ardiek udan berorik ez izatea.
Las ferias de ganado han ido perdiendo la importancia que antaño tuvieron para la compraventa de animalesAbereen salerosketan antzina izan zuten garrantzia galtzen joan dira ganadu-azokak. Hoy en día ha cobrado mayor importancia la exposición de ejemplares de diversas razas y los concursos de ganado con sus galardonesGaur egun garrantzi handiagoa daukate arraza batzuen aleen erakusketek eta abere-lehiaketek. Las ferias se han convertido en acontecimientos festivos de ámbito urbano en los que determinados hechos concernientes a la vida pastorilArtzainen bizimoduarekin zerikusia duten jarduera jakin batzuk (artisautza eta gaztangintza edo artilegintza, como artesanías y elaboraciones, son objeto de representación ''in situ''besteak beste) bertatik bertara ikusteko aukera eskaintzen duten hiritarrentzako jaiak dira oraingo azokak. Esta Artzainen kulturaren beste jarduera batzuetan ere aurki daiteke ''folklorización folklorizazio ''de la cultura pastoril es un fenómeno que se está aplicando también a otras actividades como la trashumancia o la subida de los rebaños al montehori, hala nola trashumantzia edo artaldeak mendira igotzearen kontuan; en estos casos dichas actividades forman kasuotan aurretik iragarritako jai baten egitarauan daude txertatuta ekintzak eta artzaintzaren mundutik kanpo dagoen jendeak hartzen du parte de una fiesta anunciada previamente y tiene lugar con participación de gentes ajenas al mundo del pastoreo.
El menaje de la cabaña, o ''txabola, ''hecho en otros tiempos con madera de haya o de abedul perduró en uso hasta las primeras décadas del siglo Sasoi batean pagoz edo urkiz egindako borda edo etxoletako tresnek XX. Ello fue debido a su buen rendimiento ya que aquellos recipientes eran de poco peso y no se rompían al ser transportadosmendearen lehen hamarkadetara arte iraun zuten. La introducción de materiales ligeros como el zinc y el aluminio acabaron desplazándolosEtekin handia ateratzen zizkieten tresna horiei; izan ere, pisu gutxikoak ziren eta ez ziren apurtzen batetik bestera garraiatzean. El aprovechamiento directo de los productos del pastoreo como el cuero y la lana para la confección de vestidos y de calzado tampoco ha podido competir con las prendas producidas industrialmenteZinka eta aluminioa —material arinak bi-biak— sartu zirenean geratu ziren aurrekoak baztertuta. Hay personas que se dedican a la fabricación artesanal de útiles que usaban los antiguos pastores; pero tales manufacturas tienen un destino meramente decorativoArtzaintzak berak ematen dituen produktuek (larrua eta artilea) ezin izan diete aurre egin, jantziak eta oinetakoak egiteko orduan, modu industrialean produzitzen direnei. Langile batzuek antzinako artzainen tresnak artisauen eran egiten jarraitzen dute, baina halako esku-lanak apaingarri moduan baino ez dira erabiltzen.
El pastoreo de ovejas se está resistiendo ante los procesos de producción intensiva a los que han sido sometidas otras especies animalesBeste abereekin egindako ekoizpen intentsiboaren prozesuei aurre egin die artzaintzak. Con todo hay que anotar que los rebaños tie nen cada vez mayor número de cabezas y que algunos pastores han comenzado a explotarlas en régimen de estabulaciónHala eta guzti ere, adierazi behar dugu artaldeek gero eta buru gehiago dituztela eta artzain batzuek abeltegi itxietan ustiatzeko erabakia hartu dutela.
En los últimos tiempos se ha impuesto un Azken urteotan Europako elkarteak laguntza-sistema de ayudas comunitarias que ha promocionado y apoyado la intensificación de la ganadería estabuladaezarri du eta sistema horrek abeltegi itxiak hedarazi ditu, sustatu eta babestu egin dituelako. Estas subvenciones europeas afectan también al pastoreo; su aplicación tiene efectos ambivalentesEuropako dirulaguntzok eragina daukate artzaintzan ere. Por una parte ha permitido mantener actividades ganaderas que son poco rentablesBi moetatako ondorioak ekarri dituzte: batetik, hain errentagarriak ez diren abeltzain-jarduerak mantetzeko aukera dakar; por otro lado han sido un elemento distorsionadorbaina, bestetik, aldaketa handiak ekarri dituen eragina izan dira.
<div align="center"><nowiki> * * *</nowiki></div>
A pesar de las trasformaciones que se han detallado hasta aquíEgin diren aldaketak gorabehera, es posible encontrar actualmente ganaderos y pastores que continúan desarrollando su actividad según los modos tradicionalesmodu tradizionalak erabiltzen dituzten abeltzainak eta artzainak topatzeko aukera ere bada oraindik.
Desde una perspectiva etnográfica conviene señalar que hoy en día es posible encontrar en una misma vecindad e incluso en una misma casa a un hombre mayor que conoció un modo de vida pastoril o ganadero que apenas había evolucionado durante generaciones y junto a él a un hombre joven que desarrolla su actividad (por ejemplo la producción de leche de vaca) en una moderna instalaciónIkuspegi etnografikoari erreparatuz, utilizando los medios más adelantadosazpimarratu beharko litzateke auzune berberean edota etxe berberean bizimodu moeta desberdinak aurki daitezkeela. La ruptura con la tradición es manifiestaHorrela, bada, etxe berean belaunaldi luzeetan ia aldatu bako abeltzaintza edo artzaintza tradizionala ezagututako gizon nagusia egon daiteke, batetik eta, bestetik, aurrerapen guztiak dituen instalazio moderno batean —behi-esnearen produkzioan, esaterako— lan egiten duen gaztea. Tradizioaren apurketa nabarmena da: el joven ganadero prestará más atención a los consejos de técnicos especializados en actividades agrarias que a su propio padre o abueloabeltzain gazteak arreta handiagoa jarriko die nekazari-jardueretako teknikari espezializatuen aholkuei, aita edo aititaren aholkuei baino, a pesar de que estos últimos atesoran en su memoria saberes acumulados durante generacionesazken horiek belaunaldietan zehar metatutako jakintzak gorde arren. El resultado cultural de esta ruptura está a la vistaApurketa horren emaitza kulturala begi-bistan dago: los ganaderos más aventajadosabeltzain aurreratuenek, independientemente de su lugar de procedenciajatorria dena delakoa izanda ere, comienzan a ser indiferenciables entre síez daukate desberdintasunik euren artean: trabajan con animales similaresabereak antzekoak dira, maquinarias idénticas y por procedimientos estandarizadosmakineria berdin-berdina da eta prozedurak estandarizatuta daude.
Todas estas transformaciones se han acelerado en las décadas finales del siglo Aldaketa horiek guztiak bizkortu egin dira XX. Desde la perspectiva de los propios ganaderos el problema más serio que se les plantea es la pérdida de control sobre la actividad que desarrollanmendeko azken hamarkadetan. Ya no dependen únicamente de ellos mismos y de su capacidad de trabajo sino de decisiones tomadas en centros de poder ajenos y a su vez se ven inmersos en una compleja red comercial en la que apenas tienen margen de maniobraAbeltzainen ikuspegitik, aurrez aurre daukaten arazorik serioena hauxe izango litzateke: garatzen duten jardueraren kontrola galtzea. Dagoeneko jarduera hori ez dago euren esku, ez dago euren lan egiteko gaitasunaren esku, ezpada urrun dauden botere-zentroen erabakien menpean. Aldi berean, mugitzeko aukera askorik eskaintzen ez dien sare komertzial konplexu batean harrapatuta ikusten dute euren burua.
Ante este panoramaEgoera horren aurrean, un cierto número de ganaderos que ven comprometido su futuro en un sistema en el que cada vez desempeñan un papel menos decisivogero eta eragin txikiagoa eskaintzen dien sistemaren barruan etorkizuna kolokan ikusten duten abeltzain batzuk aurre egiten ari dira, y sabedores de que una buena parte de la diversidad biológica y cultural de Europa reside en las áreas ruralesondo baitakite Europako aniztasun biologikoa eta kulturala nekazari-inguruan dagoena. Baserriko jendeak fenomeno orokorren berri badauka; ezagutzen ditu, siguen resistiendo. La gente del campo no es ajena a fenómenos generales como la llamada «globalización» o la creciente concienciación ecológicaesaterako, «globalizazioa» edo gero eta handiagoa den kontzientziazio ekologikoa. Las graves crisis alimentarias que está generando la ganadería europea en los últimos tiempos parecen darles la razónEuropako abeltzaintzan gertatzen ari diren elikagai-krisialdi larriek arrazoia zeukatela egiaztatzen dutela dirudi.
Cabe preguntarse si los conocimientos y las formas de trabajo tradicionales que recogemos en el presente volumen acabarán por olvidarse totalmente o siGeure buruari galdetu behar diogu, con el paso del tiempoberaz, se tomarán en consideración algunas de ellasobra honetan bildutako lan egiteko modu tradizionalak guztiz ahaztuko diren edo, denbora aurrera joan ahala, aintzat hartuko diren horietako batzuk. Al fin y al caboAzken batean, lo que se describe en este tomo es fruto de la experiencia acumulada durante muchas generaciones y coincide en su mayor parte con un concepto acuñado recientemente que se contrapone a la intensificación productiva; es el concepto de liburu honetan hartzen dena belaunaldi askotan pilatutako esperientziaren emaitza da eta bat dator, oro har, oraintsu sortu den kontzeptu batekin (ekoizpenaren intentsifikazioaren aurrez aurre dagoena): ''desarrollo sosteniblegarapen jasangarria ''izenekoarekin.{{DISPLAYTITLE: Ganadería y pastoreo y su evoluciónAbeltzaintza eta artzaintza eta bien bilakaera}}{{#bookTitle:Ganaderia y pasoreo en Vasconia Abeltzaintza eta Artzaintza Euskal Herrian | Ganaderia_y_pastoreo_en_vasconia/eu}}