Cambios

APARECIDOS Y ANIMAS ERRANTES. ARIMA HERRATUAK/eu

432 bytes añadidos, 11:25 12 nov 2019
sin resumen de edición
<languages></languages>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>
Heriotzari eta mamuei buruzko herri kontakizunetan agertzen den gairik errepikatu eta unibertsalenetako bat mamuena da, bizitza honetan, gorputz berarekin edo beste itxura batekin, presente egiten diren eta beren oinazearen berri ematen duten hildakoen arimena<ref>Euskal Herrian bildutako mamuei buruzko kontakizunetan jasotako motiboen unibertsaltasuna agerian uzten du gure kontakizunetako elementu asko motibo folklorikoen errepertorioetan jasotakoekin bat etortzeak. Testuan, lan hau erabiliko dugu: Stith THOMPSON. ''Motif-lndex of Folk­Literature''. Bloomington & London: 1966, 2. arg.</ref>.
Euskal Herrian aspaldidanik jasotzen dira mamuei buruzko erreferentziak. Jose Miguel Barandiaranen ustez, hildakoekiko sinesmena mantendu da munduaren kontzepzio animista bat onartu den neurrian. Astroen, lurraren, meteoroen eta beste fenomeno natural batzuen jeinua azaltzen duten kontakizun etiologikoak alde batera utzita, herri-jaiduren eta sinesmen garaikideen berri ere ematen da bide horretatik, Ama Birjinaren irudi batzuk elkarren ahizpatzat jotzen dituztenenak, adibidez. Hilarrien inguruan eraikitako antzinako sinesmenak hildakoekin lotura duten kondairetan oinarrituta azaltzen dira sarritan<div style="margin-leftref>José Miguel de BARANDIARAN. ''Estelas funerarias del País Vasco''. Donostia:0cm;">1970, 63. or.</divref> . Barandiaranek dio, halaber, mamuen ezaugarri batzuek (itzal edo espektro itxura eta abar) antzinako Erroman arimei buruz zuten kontzepzioaren eragina izateko itxura daukatela.
Munduaren kontzepzio animistek gaur egungo deskribapen etnografikoetan duten iraupen hori iraganean, zalantzarik gabe, aberatsagoa eta koloretsuagoa izandako oihal baten txatala baino ez da. Horregatik, eta belaunaldi berriek hilobiaz haraindiko bisitari horiekiko sinesmena galtzen duten neurrian, sarritan zaila izango da mamuei buruzko kontakizunen eta beste deskribapen kondairazko edo mitologiko batzuen arteko muga bereiztea.
<div style="margin-left:0cm;"></div>  CuriosamenteHerri kontakizunen bilketetan eta gaur egun (80ko hamarkada) egindako inkestetan, los relatos de aparecidosgertakari horiek jeinu gaiztoen (''parte txarrekoak'', conforme va anulándose la vinculación espiritual hacia ellos''gaiztokoak'', pasan a presentarse en forma de episodios humorísticos ''y beste mundukoak''en más de una ocasión serán motivo de chanza...) ekintzekin nahasten dira kasu askotan, eta mamuen ezaugarri eta jarduera asko beste izaki mitologiko batzuen ezaugarri eta jardueren oso antzekoak dira (jentilak, sobre todo por parte de niños o jóveneslamiak eta abar). Haien ekintzen denbora ere gaua da kasurik gehienetan. Behin baino gehiagotan agertzen da arimen ezpainetan gaueko numen horien esaldi tipikoa: ''gauba gaubezkoentzat eta eguna egunezkoentzat''.
Se han recogido numerosas referencias a bromas de este tipo. En varias localidades se mencionan casas en que se han producido ruidosHorren ondorio da, retumbos, roturas de cristalesneurri batean,agerpen horiei buruz herri kontakizunetan askotariko iritziak izatea... y ha resultado que se trataba de fechorías llevadas a cabo por alguna persona interesada (Apodaca-A, Sangüesa-NMailaketa horren mutur batean mamu bat agertu eta hildakoarekin aparteko ezer gertatu ez balitz bezala hitz egitea normaltasun osoz onartzen duen lekukoa dago; beste mutur batean, Baigorri-BN)mamuaren gaiztotasunak eta perbertsioak beldur larria eta are lekukoaren heriotza ekartzen dutela dioten hipotesiak.
Es también común que grupos de muchachos fabriquen seres fantasmagóricos colocando velas encendidas dentro de remolachasFamiliaren etxea eta haren inguru gertukoena dira, naboshain zuzen ere, calabazasmamuen agertoki nagusiak. Etxeko gelek, hala nola sukaldeak, bihitegiak,... vaciados ''y ''con agujeros formando ojoslogelek edo barruko eskailerak, nariz y boca que se sitúan al borde de caminos o lugares de tránsito (Apodaca-A). En el valle de Carranza (B) reciben el nombre de «espantos»gailentasun handia hartzen dute alde horretatik.
Asimismo se cuentan episodios en que grupos de chicos o jóvenes «se aparecen» a personas crédulas o mendigosBarandiaran jabetu zen kontu askotan bat zetozela mamuei buruzko kontakizunak eta familiaren etxeko gaueko bisitariei buruzko istorioak, cubriéndose con sábanas o arrastrando cadenas jeinu txiki kasu askotan onberak (Gamboa''saindi-Amaindiak'', Bermeo-B''etxajaunak'' eta abar), nahigabea agertzen dutenak beheko suaren txingarrak itzaliz gero edo afarian erabilitako baxera garbitu eta jaso gabe egonez gero. Errautsen eta beheko suaren hausberoaren pilaketari edo sukaldearen txukuntasunari buruzko errituetako asko hilen etxerako itzulerarekin lotzen dira gaur egun. Hilak, gainera, tximiniatik sartu ohi dira etxean.
En más de una ocasiónGarrantzia hartzen duten beste agertoki batzuk dira, sucesos extraños observados en las inmediaciones de un cementerio dan lugar igualmente a interpretaciones erróneasetxeaz gain, hilen atseden lekutzat jotzen diren esparruak. Es también muy común que los grupos de jóvenes hagan apuestas de noche en este recinto o en la iglesia (Salvatierra-A, Ataun-GHorregatik, Viana-N)hala elizak nola hilerriak mamuen agerpenen eta arimen ekintzen leku izaten dira sarritan.
Junto con esto no faltan juicios populares que determinan que es inconveniente o reprobable bromear con el tema de la muerte (Carranza-B)Aldi berean, eta beste kontakizun mitologikoetan gertatzen den bezala, horien ohiko markoak, hala nola basoa, bideak eta ibilbideen arteko bidegurutzeak, arimen gaueko adierazpenen gune ere izaten dira.
Otro modo de pervivenciaKontakizun horien iraupenari dagokionez, si bien indirecto, de estas creencias se puede atestiguar a través de formas lingüísticas que han quedado fosilizadas en el habla popular. En castellano, por ejemplo, es frecuente utilizar fórmulas como «parecer un ánima en pena», «tener el alma en pena», etc. (Salvatierra-A, Muskiz-B). En euskera, ''y ''sobre todo en Vasconia continental, son muy utilizadas expresiones de este tenor: ''«arima herratua bezalakoa da», ''es como un ánima en pena (haciendo referencia a un personaje oscuro, nada brillante); ''«hor daila arima herratua bezala», ''ahí anda como ánima en pena (haciendo referencia a una persona que se agita violentamente); ''«lanean ari da arima herratua bezala, ezin ahal», ''anda trabajando como ánima en pena sin conseguir sus objetivos (comparando su situación con la del ánima que no consigue dejar del todo el mundo de los seres vivos y sufre por ello); ''«iduri du arima herratua», ''parece un ánima en pena (Mendibe-BN; Azkaine, Hazparne, Itxasu-L)adierazi behar dugu bat datorrela kultura tradizionaleko iruditeria narratiboko beste elementu batzuen iraupenarekin.
Llama la atención lo reducido del número de narraciones popularesBitxia bada ere, en forma de historia cortamamuen kontakizunak, leyenda o cuentohaiekiko lotura espirituala galtzen den heinean, recopiladas en nuestro país en las zonas de habla castellana. El hecho de que folkloristas o lingüistas dedicaran más atención en nuestro entorno a la lengua vasca nos ha permitido conservar mayor volumen de relatos sobre aparecidos o seres mitológicos en generalumorezko pasarte gisa aurkezten hasten dira, hoy ya desaparecidoseta behin baino gehiagotan txantxarako motibo izango dira, batez ere haur eta gazteentzat.
Debemos entender, por lo tanto, que hoy día tiende a desaparecer la creencia en las apariciones de ánimas. Sí permanece el recuerdo, en cambio, de que nuestros ancestros de una u otra manera «vivían» con los muertos. Tal y como se recoge en testimonios actuales de Vasconia continental: ''La vieille génération, celle de mamère, vivait avec'' «''grima erratiak''»<ref>Michel DUVERT. “Données Ethnographiques sur le vécu traditionnel de la Mort en Pays Basque-nord” in ''Munibe'', XLII (1990) p. 485.</ref>.<div class="subindice">Apartados:=== [[Creencias_sobre_aparecidos|Creencias sobre aparecidos]] ====== [[Modos_de_aparicion_de_las_animas|Modos de aparición de las ánimas]] ====== [[Tiempos_de_aparicion|Tiempos de aparición]] ====== [[Escenarios_de_aparicion|Escenarios de aparición]] ====== [[Testigos_de_las_apariciones|Testigos de las apariciones]] ====== [[Comportamientos_ante_apariciones|Comportamientos ante apariciones]] ====== [[Presentimientos_y_temores_a_apariciones|Presentimientos y temores a apariciones]] ====== [[Practicas_asociadas_a_las_creencias_en_las_animas|Prácticas asociadas a las creencias en las ánimas]] ====== [[Narraciones_de_aparecidos_tradicionalizadas|Narraciones de aparecidos tradicionalizadas]] ====== [[Apendice_Relatos_de_aparecidos|Apéndice: Relatos de aparecidos]] ===</div><br/>{{DISPLAYTITLE: XXIV. APARECIDOS Y ANIMAS ERRANTES. MAMUAK ETA ARIMA HERRATUAK}} {{#bookTitle:Ritos Funerarios en Vasconia Heriotz Ohikuneak Euskal Herrian| Ritos_funerarios_en_vasconia/eu}}&nbsp;
127 728
ediciones