127 728
ediciones
Cambios
sin resumen de edición
En Durango (B) los niños colocan la palma de la mano extendida hacia arriba sobre una superficie plana y la persona que hace de ''ama ''va tocando con el dedo índice las yemas de los dedos de los niños mientras canta las siguientes estrofas:
:''kolori panJoan nintzen basora'':''topau neban erbi bat'':''jaurti neutzen arri bat'':''atera neutzen begi bat.'':''Zelemiñe kanpan,'':''zelemiñe kanpan,'':''gari-buru txiki bat.''
:''zure semea errotan'' ''errota txikia dabillinian klinAtxea-klan.motxea'' ''loan nintzen basora topau neban erbi bat jaurti neutzen arri bat atera neutzen begi bat. Zelemiñe kanpan,'' ''zelemiñe kanpan,'' '/ 'gari-buru txiki bat.'' ''Atxea-motxea / kolori pan / ''/ tu hijo en el molino / cuando el molino funciona hace / klin klan. // Fui al monte / encontré una liebre / le arrojé una piedra / le saqué un ojo. / El celemín en la campa, / el celemín ''en ''la campa, / una espiguita de trigo.
Hasta terminar de decir la última sílaba del último verso no se podían retirar los dedos y al niño que al decir el último ''«bat» ''aún no lo había retirado a su boca, el ''ama ''le agarraba el dedito y a modo de castigo se lo mordisqueaba.
En Zeanuri (B), el niño ponía un dedo sobre la mesa o la rodilla de la madre junto al dedo de ésta, quien le recitaba:
:''Atxea motxia kolori plan,'':''neure semea errotan'':''yoan nintzen baso batera'':''topau noan erbi bet,'':''yaurti nuntsen arri bet,'':''atera nuntsen begi bet,'':''zelemiñe kanpan, zelemiñe kanpan,'':''gari gorri, gorri... bet!''
:''neure semea errotanAtxea motxia kolori plan,''/ mi hijo en el molino / me fui a un monte / me encontré una liebre, / le arrojé una piedra, / le saqué un ojo, / el celemín en la campa, el celemín en la campa, / un trigo rojo, rojo...
Al oir la última sílaba el niño debía guardar su dedo en la boca para que el ''yoan nintzen baso bateraama ''no se lo cogiera.
:''yaurti nuntsen arri betAtxea motxea konilipan'':''zaure semea errotan'':''errota txikerra klin-klan'':''Katalina bentan, korrentan'':''tipirripiton Martin zapaton'':''kañabera tronpeta lau kirikon,'':''txipirri-txaparra, txipirri-txaparra...'':''Txaust!'':''Pispit ala koskot?''
''atera nuntsen begi betAtxea motxea konilipan'' / tu hijo en el molino / el molinito klin-klan / Catalina en la venta, ''korrentan'' / tipirripiton Martín zapatón / caña trompeta cuatro ''kirikon,''/ ''txipirri-txaparra, txipirri-txaparra'' / ''¡Txaust! ''/ ¿Pispit o koskot?
:''zelemiñe kanpanAtxea motxea konilipan'':''zaure semea errotan'':''errota txikerra klin-klan'':''yoan nintzen basora'':''topau nauen erbi bet'':''yaurti nautzen arri bet'':''t'atera nauntzen ezkerreko'':''begi gorri-gorri bet, zelemiñe kanpan'':''zelemine kanpa, gari gorri, gorrizelemine kanpa... bet'':''Txaust!'':''Pispit ala koskot?''
Hasta llegar al verso ''«txipirri-txaparra» ''o ''«zelemine kanpa» ''no se podía retirar el dedo. A partir de ahí entraba la destreza del niño; si el abuelo le pillaba el dedo al niño venía el castigo que consistía en un pellizco, ''pispit ''o en un coscorrón, ''koskot. ''Si fallaba el abuelo o se dejaba ganar, entonces el castigo era para el abuelo, y el niño pasaba a hacer de ''ama.''
En Zamudio (B) el padre o la madre va tocando los dedos del pequeño, haciendo una especie de rifa, mientras recita:
:''Atxi mitxi, komuni pan, '':''nire semeak errotan,'' :''joan nintzen errotara.'' :''Bidean tope nenduan erbi bat, '':''jaurti neuntzen arri bat, '':''atara neuntzen begi bat, '':''zelemine kanpa'':''gari, buru, buru andi bat.''
Si la niña no retiraba su dedo a tiempo se le preguntaba: ''«Nor dozu nobioa?», ''¿Quién es tu novio?. A lo que debía contestar diciendo el nombre de un niño.
Variantes de la misma canción para este juego de dedos fueron recogidas por Azkue<sup>34</sup><nowiki>; las </nowiki>dos siguientes pertenecen a Lekeitio (B): <sup>34</supref> AZKUE, ''Euskalerriaren Yakintza, ''IV, op. cit., p. 287. Cfr.'' Cancionero Popular Vasco. ''Tomo I. Op. cit., pp. 219-220.ATXIA-MOTXIA </ref>; las dos siguientes pertenecen a Lekeitio (Lekeitio-B)<div style="margin-left:0.508cm;margin-right:14.893cm;">[[Image:Irudia14.png|top]]bat en- o -tatxi - ki - nakklin bat en- e -katxi - ki - nakplist''Atxia motxia perolipan nire semea errotan.''
:''Atxia motxia perolipan'':''nire semea errotan.'':''Errotara ninoiala'':''topa neban asto bat'':''kendu neutsan bustan bat'':''ipini neutsan beste bat'':''errota txikinak klin klan.''
:''topa neban asto batAtxia motxia perulipan,''/mi hijo en el molino. / Yendo yo al molino / me encontré con un asno, / le quité el rabo / le puse otro / el molino pequeño (hace) clin clan.
:''herido Atxia motxia perolipan,'':''nire semea errekan.'':''Errekara ninoiala'':''topa neban erbi bat'':''kendu neutsan bustan begi bat '':''ipini neutsan beste barri bat errota '':''erreka txikinak klin klanplist plast.''
En Rigoitia (B) se obtuvo esta versión:
:''Aikije mikije kornelipan '':''nire seintxue errotan '':''errota txikijen urunik ez. '':''Errota txikije klin klan '':''joan nitzan basora,'' :''topen naben astoa'' :''kendu notsan buztena imiñi notsan bar►ije, Juan Anton barregarrije. Aikije mikije kornelipan errota txikijen urunik ''ez<sup>35</sup>. :''Akije mikije kornelipan / ''mi hijito en el molino / en el molinito no hay harina. / El molinito klin klan / fui al monte, / encontré el burro / le quité el raboimiñi notsan barrije, / le puse uno nuevo, / Juan Antón el ridículo. / ''Akije mikije kornelipan / ''en el molinito no hay harina. También en Motriko (G)<sup>36</sup> se empleaba una fórmula similar: ''Atxixa motxixa perulipan bere semia errotanJuan Anton barregarrije.'' :''errotara nijualaAikije mikije kornelipan'' :''billatu nuan asto baterrota txikijen urunik ez'' 35 <ref>LEF. <sup>36</supref> ARNO-MENDI in ''Euzkadi, ''22 de julio de 1927. [[Image:Irudia15.png|top]]
También en Motriko (G)<ref>ARNO-MENDI in ''kendu nion buztanaEuzkadi, ''22 de julio de 1927.</ref> se empleaba una fórmula similar:
:''Atxixa motxixa perulipan'':''bere semia errotan'':''errotara nijuala'':''billatu nuan asto bat'':''kendu nion buztana'':''ipiñi nion beste bat'':''errota txikixa plist plast.''
Este mismo juego con recitado distinto ha sido recogido en Artajona (N). Participaban el padre o la madre con los hijos; también se jugaba entre hermanos o amigos. Cada participante ponía el dedo índice de la mano derecha sobre la mesa. El padre u otro jugador iba señalando sucesivamente los dedos, recitando esta fórmula:
La versión más antigua decía:
:''Atxie motxie perolipan '':''neure semie errotan '':''errotatxuek klinklan. '':''Bein joan nintzen basora'' :''topa neban erbixe '':''artu neban arrixe '':''jaurti notzen arrixe '':''atera notzen, atera notzen'' :''ezkerreko begi gorri gorrixe.''
:''Atxie motxie perolipan / ''/ mi hijo en el molino / el molinito hace klin-klan. / Una vez fui al monte / encontré una liebre / cogí una piedra / le arrojé la piedra, / le saqué, le saqué / el ojo rojo-rojo de la izquierda. 87 Esta forma de juego es más parecida a la que más adelante se describirá para ''Pin pin, serapin.''
Actualmente se canta esta otra:
:''Atxia motxia perolipan '':''neure semie errotan '':''errota txikiñak klin klan.'' :''Bein joan nintzen basora'' :''topa neban erbi bat'' :''atera notzen ezkerreko begi'' :''gorri, gorri... bat.''
:''Atxia motxia perolipan / ''/ mi hijo en el molino / el molinito hace klin klan. / Una vez fui al monte / encontré una liebre / le saqué el ojo izquierdo / rojo, rojo... ya.