Cambios

''Medicina Popular (Herri Medikuntza) ''liburu hau Euskal Herriko Atlas Etnografikoa osatuko duen obraren beste aleetako bat dugu. Atlasaren xede nagusia kultura tradizionala egituratzen duten gertaeren bilketa sistematikoa egitea da. Proiektu honen barruan, ale honen aurretik ''La Alimentación Doméstica (Etxeko Elikadura, ''1990, berrargitalpena 1999an), ''Juegos Infantiles (Haur Jolasak, ''1993, berrargitalpena 2005erako aurreikusita), ''Ritos Funerarios (Heriotz Ohikuneak, ''1995), ''Ritos del Nacimiento al Matrimonio en Vasconia (Euskal Herriko Ohikuneak Jaiotzatik Ezkontzara, ''1998) eta ''Ganadería y Pastoreo (Abeltzaintza eta Artzaintza, ''2001) argitaratu ziren. Orain arte argitaratutako aleen sarreretan Atlas Etnografikoaren planifikazioa agertu izan dugu, baita tokian tokiko ikerlanen eta, horren ondoren, bildutako materiala lantzeko proze­suan prozesuan erabili dugun metodologiaren berri ere. Ale bakoitzak unitate bat osatzen duenez, berriro ere aurretik dagoeneko landuta dauden kontzeptu batzuk jasoko ditugu hemen.

José Miguel Barandiaranek (1889-1991), hogeiko hamarkadatik hasita euskal etnografia aztertzen lan egin zuen ikerlari handiak, ''I. Congreso de Artes y Costumbres ''delakoan (Zaragoza, 1968), ''Bosquejo de un Atlas Etnográfico del Pueblo Vasco''<ref>José Miguel BARANDIARAN. “Bosquejo de un atlas etnográfico del pueblo vasco. Trabajos preliminares” in ''Etnología y Tradiciones Populares. I Congreso Nacional de Artes y Costumbres Populares. ''Zaragoza: 1969, 53-57 or.</ref> izeneko komunikazioa aurkeztu zuen. Bertan, eus­kal euskal arloan ordura arte egindako ikerlan etnografikoen zerrenda aipatu ondoren, iritzi kritikoa agertu zuen, arlo horretan izandako huts eta gabeziarik nagusienak zehaztuz.

Hurrengo urtean, ''V. Jornadas de Estudios Folklóricos Aragoneses ''izenekoan beste ponentzia bat aurkeztu zuen, ''Criterios generales para una investigación etnográfica de los Pueblos Pirenaicos''<ref>Idem, “Criterios generales para una investigación etnográfica de los Pueblos Pirenaicos” in ''Actas de V Jornadas de Estudios Folklóricos Aragoneses''. Zaragoza: 1969.</ref> titulua zuena. Ponentzia horrekin batera galdeketa etnografiko bat aurkeztu zuen, Europako Etnolo­giaren Etnologiaren Nazioarteko Konferentziak 1965ean prestatutako plangintzaren arabera berreratua.

:1. Gure argitalpen etnografiko askotan, herri-tradizioak guganaino ekarri digun materiala bai­no baino ez dugu bildu. Baina gaur egun gure kultura ez da bakarrik gure herriaren prozesu his­torikoak historikoak orain arte izan dituen faseetako bizieren multzoa. Edozein aldetatik datozkigun eta gure galdeketak egin ohi ditugun euskal komunitateetan onartutako biziera berriek ere osatzen dute.

:2. Guk egindako azterlan eta argitalpenetako asko gertaeren deskripzio estatiko eta ia mor­fologiko morfologiko hutsak dira. Egileek material batzuk jaso zituzten kultur multzo nahasi horreta­tik horretatik eta datu garbi gisa erakutsi zituzten, dagozkion espezialitateko gertaerak zehaztu eta deskriba tzen dituen naturalistaren jokaerari jarraituz. Azken gertaera horiek badute berezko nolabaiteko esangura, baina beste haiek —kultur gertaerak— behatzailearenak ez diren beste neutraltasun batzuetara bideratzen gaituzten seinaleak dira. Beraz, ez da bide zuzena gertaera horiek bakandu, sustantibatu eta manipulatzea, naturalistak bere gertaerekin laborategian egingo lukeen antzera. Kultur gertaerak beraiei dagokien giza­kontestutik gizakontestutik apartatzean eta objektibatzean beraien benetako izatetik aldendu baino ez ditugu egiten.

:3. Sinboloei bakarrik begiratuta, ezin dugu kultura ulertu, ezinbestekoa baitugu sinbolo horiek erreferentziatzen duten errealitatea bizi izatea, inguru horrekin eta beste gizaki batzuekin harremanak dituen jendearekin batera. Etnologiaren barruan ezin liteke ondo uler­tu ulertu benetan bizi izan ez dena.

:4. Objektuaren deskripzioa, beraz, ezin da guztiz estatikoa izan. Gizarte batean, herri bate­anbatean, elementu guztiek hartzen dute parte beren ezaugarri fisikoen bidez —dimentsioak, pisua, bolumena, kolorea—, eta nolabaiteko esanahia dutelako, hau da, keinuak, jarrerak, bizi izateko moduak adierazten dituztelako, gizatiartuta daudelako eta esangura kulturala dutelako. Elementuok ikusteak berak keinuak pizten ditu beraiek sortu edo erabili dituz­tenengandituztenengan. Asmoen, nozioen eta gizakiek beren inguruan lantzen dituzten ideien mun­duaren munduaren bistako keinuak dira. Hau horrela izanik, azterketa etnologikoetan, historikoetan bezala, interpretazioak egiteko orduan, ezin dugu ikusten ez den hori guztia albo batera utzi.

:6. Euskal Herrian asko dira etnografo batek inoiz ikertu gabeko guneak. Horietan, makinis­moarekin makinismoarekin duten kontaktuak galbiderantz daramatza biziera tradizionalak. Makinismoaren fenomenoak ere gure arreta beharko du, baina baita prozesuaren aldez aurreko faseek ere.

:7. Herritarrik petoenen eta eskualde bakoitzeko jakituriak modelatutako jendearen akulturi­zazio akulturizazio prozesua gutxitan deskribatu izan dugu. Herria hobeto ezagutzeko, ondo ulertu behar dugu kulturaren osagaiak zergatik errotu izan diren hobeto osagai horiek modurik nabar­menenean nabarmenenean agertzen dituzten norbanakoengan.

Guztiok ohartu ginen Kultur Atlas hori egiteko zailtasun praktikoaz. Halere, zenbait taldek proiektua begi onez ikusi zuten eta haren aldeko giroa sortu zen. Dena den, behar-beharrezkoa zen hainbat monografia etnografiko egitea Euskal Herriko eskualde guztietan. Horretarako lan­kidelankide-taldea osatu beharra ikusi zen, Atlasak hartuko zuen eremuan hedatzeko.

Proiektu erraldoi hori gaur egun ''Etniker Proiektua ''izenarekin ezagutzen duguna da, eta tradi­zioz tradizioz Euskal Herritzat ezagutu izan dugun eremuko bizimoduaren ezaugarri diren arauak, egitu­rak egiturak eta funtzioak aztertzea du helburu.

Asmo horri eutsi nahian, eremua benetan zabala eta anitza zela kontuan izanik —bai admi­nistrazio administrazio bai kultur aldetik—, herrialdeka antolatu behar izan zen. Horretarako, Barandiaranen ekimenez, lehenengo eta behin Nafarroako ikerlari-taldea eratu ostean —Nafarroako Unibertsi­tatean Unibertsitatean Euskal Etnologiako katedraren jabe baitzen—, ''Etniker taldeak ''eratu ziren, ikerketa etno­grafikoari etnografikoari ekiteko prest zeuden lantaldeak. Talde horiek lurralde bakoitzean jadanik bazeuden beste kultur erakunde batzuei atxikita zeuden. Esate baterako, Nafarroako taldea Nafarroako Unibertsitateko Arkeologia Departamentuari atxiki zitzaion (1969), Gipuzkoakoa Donostiako Aranzadi Zientzia Elkarteari (1972), Bizkaikoa Bilboko Labayru Ikastegiko Etnografia Sailari (1973), Arabakoa Gasteizko Iradier elkarteari zegoen atxikita lehenengo eta behin (1973) eta, gaur egun, Arabako Mintegi Etnografikoari; eta Iparraldekoa —Frantziako Pirinio Atlantiarren departamentua hartzen duena— Baionako Lauburu Elkarteari (1986). Lantalde horietako tal­dekide taldekide guztiek dute prestakuntza unibertsitarioa eta denek egin dute tokian tokiko ikerlanera­ko ikerlanerako ikastaroren bat, metodologia etnografikoaren inguruan. Talde horietako bakoitzean zenbait lankide daude, lurraldeko arduradunak koordinatuta.

«Etniker es un término que significa ‘investigación étnica’. En nuestro caso es el estudio de la cultura tradicional del pueblo vasco y del proceso de su evolución contemporánea. Aunque se trata de una tarea iniciada allá por el año 1921 en Vitoria, podemos decir que con el nombre actual y con nuevo método empezó el año 1964, como complemento de la cátedra de Etnología Vasca que funciona en la Universidad de Navarra gracias a la protección de la ‘Institución Prín­cipe Príncipe de Viana’»<ref>Cfr. Euskalerriko Etniker Taldeen ''Akta Liburua''. ADEL.</ref>.

Etniker taldeek beren ikerketa etnografikoetarako zehaztutako estrategiaren oinarriak hona­ko honako puntu hauek dira:

:1. Ikerketari ekiteko herri bat aukeratu ondoren, herri horretan bertan jaiotako edo senitar­tekotasunagatik senitartekotasunagatik lotura handia duen lankideren bat izango da, ikerlaria. Baldintza horri esker herrietako informatzaileekiko harremana estuagoa izan ohi da, beraiek izandako bizie­ren bizieren berri jasotzea errazagoa izanik.

:3. Ikerlariak ondo ezagutzen ditu herriko hizkuntza eta bertan erabili ohi den euskalkia. Ezin­bestekoa Ezinbestekoa da hizkuntza ondo jakitea bai erabilitako terminologia bai kontatutakoa modu zuzen eta egokian interpretatu eta transkribatzeko.

:4. Datuak biltzea ez da bakarrik objektu eta gertaera etnografikoen morfologia jasotzea; tes­tuinguru testuinguru kulturalean duten betekizuna eta esanahia ere jaso behar dira.

Gorago aipatu dugunez, ''Etniker Proiektuan ''parte-hartzaile diren kide guztiek galdeketa bera erabiltzen dute gidaliburutzat, tokian tokiko ikerlana egiteko. Beharrezkoa da hori modu horre­tara horretara egitea, lana bateratua izan dadin. Galdeketa hori Barandiaranek berak prestatutakoa da. Behin eta berriz argitaratu izan da ''Galdetegi etnografiko baterako gida ''izenburupean. Guztira 850 galdera daude bertan, bederatzi atal nagusitan banatuta.

:2. ''Etxeko ohiturak'': Altzariak. Atsedena eta garbitasuna. Helduen jokoak. Haur jokoak. Gaixota­sunak Gaixotasunak eta sendagaiak. Bizikera erlijiosoa. Ohikuneak: jaiotza eta bataioa, senar-emaztegaiak, ezkontza, heriotza.

Euskal Herriko Atlas Etnografikoa egiteko, 1976tik lankidetzan jardun zuten Etniker taldeek 1987an erabaki zuten lan-plangintza beste era batera antolatu eta zuzendaritzarako zituzten organoak aldatu egingo zituztela. Idazkaritza teknikoa eratu zuten, eta, tokian tokiko ikerlanak koordinatzeaz gain, ikertutako gaien berri idaztearen ardura izango zuen. Idazkaritza horren egoitza nagusia Labayru Ikastegiaren Etnografia Sailean dago, Derion (Bizkaia), gai etnografi­koetan etnografikoetan espezializatutako bibliotekaren laguntza duelarik egoitzan bertan.

Ikerketen planifikazioari zegokionez, aurrerantzean Etniker taldeek beren kanpo ikerketak sinkronizatu egingo zituztela ere erabaki zuten, urtero galdeketa nagusiko gai bat landuko zute­larikzutelarik.

Lehenengo bost urteetako lanetan garatzeko gaietarako honako hurrenkera hau zehaztu zuten: ''Elikadura tradizionala etxean eta elikadurari buruzko erritoak ''(1988). ''Haurren mundu ludikoa: jolasak eta abestiak ''(1989). ''Bizitzako ohikuneak: jaiotza, haurtzaro, gaztaro, ezkontza eta heriotzari buruz­ko buruzko ohikuneak ''(1990-1993). ''Herri-sendabideak ''(1994).

Ikerketa-egitarau hori bete ondoren, beste plangintza bati ekin zioten, jorratzeko gaiak hona­ko honako hauek izanik: ''Janzkera (1995). Abelazkuntza eta Artzaintza (1996-1997). Etxea (1998). Altzariak eta tresnak (1999). Familia eta senitartekotasuna (2000-2001)''. ''Nekazaritza ustiapena ''(2002-2003). ''Itsasoa eta Arrantza ''(2003).

Tokian tokiko ikerlan guztiak adierazitako epeetan egin dira. Horrela, galdetegitik, dagoene­ko dagoeneko jorratu dira etxeko gaiei (I eta II) eta jarduerei dagozkien gaiak (III eta IV).

Etniker taldeek, datozen urteetarako, honako gaien gaineko kanpo lanak egiteko asmoa dute: ''Artisautza eta beste ogibide batzuk ''(2004-2005). ''Auzoa eta herria ''(2006). ''Herri-zuzenbidea eta konstitu­zioak konstituzioak ''(2007). ''Kulturizazioa ''(2008).

Atlasa egiteko erabilitako materialak, gehienbat, tokian tokiko galdeketa etnografikoetan oina­rrituta oinarrituta daude. Zeregin zail eta neketsu horri esker, obra honek ekarpen berria eskaintzen digu.

Oraingo obra honetarako —''Herri Medikuntza''— tokian tokiko galdeketak Euskal Autonomia Erkidegoko, Nafarroako Foru Komunitateko eta Pirinio Atlantiarreko Departamentu Frantsese­ko Frantseseko zati batean dauden herrietan egin dira. Aukeratutako herri horien ezaugarri fisiko eta demo­grafikoen demografikoen berri jaso dugu dagokion atalean, eta leku bakoitzaren kokapena sarrera honetan sar­tu sartu dugun mapan adierazi da.

Lekuan lekuko ikerketaren datuak jasotzeko orduan erabili dugun metodologiari buruz labur­pen laburpen txiki bat egin nahi genuke jarraian. Hasteko, esan beharra daukagu oinarrizko galdeketa ez dugula bakarrik erabili zenbait gertaera benetan jazo izan diren ala ez jakiteko edo toki bakoitzean nola deitzen diren jakiteko.

Tokian tokiko ikerketa egiten duena ez da, gure kasuan behintzat, inkestagile hutsa. Ikergai izango duen taldearen barruan bizi behar izango du, lekukoen bizimodua behatu, informatzai­leekin informatzaileekin harreman estua izan, datuak neurtu eta alderatu. Informazio horrekin guztiarekin, eta berak bizi izandako gertaerak lagungarri dituela, memoria etnografikoa prestatu behar du, gal­deketan galdeketan proposatutako galderei hurrenez hurren jarraituz.

Inkesta irekiko metodo horren bidez lortutako informazioa askoz aberatsagoa da. Galdetuta­koaren Galdetutakoaren zehaztasunetik harago doazen ñabarduraz betetzen da informazioa. Barandiaranek sarri esan izan zuen gizakiak bizi izandakoak ezin direla aldez aurretik zehaztutako galdeketetara mugatu. Gizakiaren errealitatea gure galderen gainetik dago.

Hala ere, modu horretan eskuratutako informazioa desberdina eta desordenatuagoa da. Hori oztopo handia dugu obra osatuko duten testuak ontzeko orduan; baina, era berean, edukia abe­rastu aberastu egiten du horrek, ekarpen pertsonalek ikuspegia ireki egiten dute eta.

El proyecto José Miguel Barandiaranek formulatutako ''Etniker ''formulado por Barandiaran impulsó a partir de 1970 sucesivas investiga­ciones etnográficas que seguían las pautas del cuestionario generalproiektuak hainbat ikerketa etnografiko bultzatu zituen, galdetegi orokorreko jarraibideetan oinarrituta. Tales trabajos se publicaron principalmente en las revistasLan horiek honako aldizkarietan argitaratu ziren batez ere: ''Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra'', ''Anuario de Eusko Fol­kloreFolklore, Etniker -Bizkaia ''y eta ''Ohitura.''.

Algunos de estos investigadores completaron la encuesta en todos sus capítulos y publicaron monografías etnográficas de las localidades encuestadas; Etniker taldeetako zenbait kidek galdetegiko atal guztiak osatu zituzten, eta galdetegiko herrietako monografia etnografikoak argitaratu zituzten: Francisco Javier y eta José Ángel Zubiaur sacaron a la luz en 1980 la monografía correspondiente a Zubiaurrek 1980an argitaratu zuten San Martín de Unx Martin Unxekoa (N); las investiga­ciones realizadas por Luciano Lapuente entre los años Lapuentek 1971-1979 culminaron con su obra urteetan egindako ikerketen berri jaso zuen ''Las Améscoas, ''que apareció en (1990) izeneko obran; Jesús Ruiz de Larramendi publicó su estudio etnográfico sobre la villa de Salvatierra-Larramendik Agurain uriari (A) en 1994; José Zufiaurre la relativa a Beasain (G) en el año 1998 y buruzko azterlan etnografikoa kaleratu zuen 1994an, eta Anton Erkoreka la de Bermeo Erkorekak Bermeori (B) en los años buruzkoa 2002 y eta 2003. urteetan.

Dentro del plan inicial de aportación de materiales etnográficos para la elaboración de un Atlas Etnográfico de VasconiaMaterial etnografikoak eskuratzeko hasierako plangintza haren barruan 1983tik 1987ra bitartean Euskal Herriari zegokion eremuan beste ikerlan batzuk ere bideratu ziren, los Grupos Etniker llevaron a cabo entre 1983 y 1987 investiga­ciones conjuntadas que obtuvieron las Becas José Eusko Ikaskuntzak bultzatutako “José Miguel de Barandiaran promovidas por la Sociedad de Estudios Vascos-Eusko-IkaskuntzaBarandiarán” izeneko bekak lortu zituzten lanak bilduta. Estas investigaciones dieron como resultado las publicaciones siguientesHauek dira haietako zenbait: ''Contribución al Atlas Etnográfico de Euskalerria. Investigaciones en Bizkaia y Gipuzkoa ''(1987), ''Contribución al Atlas Etnográfico de Vasconia. Investigaciones en Álava y Navarra ''(1990), ''Contribution à l’étude ethnographique de la mort en Pays Basque Nord ''(1997).

Para la redacción de este volumenAle hau idazteko, así como de los anterioresorain artekoetan bezala, se han tenido en cuenta las aportaciones que figuran en todos estos trabajos de campo llevados a cabo dentro del proyecto kontuan izan ditugu Etniker y que han seguido el cuestionario etnográfico de Barandiaranproiektuaren barruan Barandiaranen galdeketari jarraituz egindako tokian tokiko ikerlan horiek guztiak.

Los materiales etnográficos provenientes de otros autores queHemen landutako gaiei buruzko ikerlanak egin dituzten beste egile batzuk ere aipatu ditugu orri-oinetan, fuera del proyecto Etniker, han publicado sobre los temas aquí tratados son citados puntualmente a pie de páginabatez ere beraiengana sarri jo behar izan dugunean.

Para Vasconia continentalIparraldeari dagokionez, además de las encuestas de campo dentro del proyecto hemos recu­rrido a las llevadas a cabo por Barandiaran durante los años cuarenta y cincuenta en las locali­dades de Etniker proiektuaren barruan sartutako tokian tokiko galdeketez gain José Miguel Barandiaranek berak berrogei eta berrogei eta hamarreko hamarkadetan Sara (Lapurdi), Donoztiri, Heleta, Uharte-Hiri (Baja NavarraNafarroa Beherea) y Liginaga eta Liginagan (Zuberoa)egindakoak ere kontuan izan ditugu. Estas investigaciones se publicaron en las revistas Ikerlan horiek ''Ikuska ''y eta ''Anuario de Eusko Folklore.''aldizkarietan plazaratu ziren.

Respecto al recurso a documentación etnográfica inédita hemos de mencionar primeramente el archivo del P. José Oraindik argitaratu gabe dagoen dokumentazio etnografikoari dagokionez, lehenengo eta behin Aita Jose Antonio de Donostia: sus datos proceden principalmente de pueblos ubicados en la montaña de Navarra y fueron obtenidos por él en las décadas de los años veinte y treintaaipatu beharko genuke. El acceso a este archivo ha sido posible gracias a la mediación de DBerak jasotako datuak Nafarroako mendialdeko herrietakoak dira, hogei eta hogeita hamarreko hamarkadetan bildutakoak.ª Artxibo horiek Aita Donostiaren loba den Teresa Zulaika, sobrina del P. Donostia, y del P. eta Jorge de Riezu Riezuri (G.B.)esker erabili ahal izan ditugu.

El Ateneo de MadridMadrileko Ateneoak, llevó a cabo en España en los primeros años del siglo XX. mendeko hasierako urteetan, una encuesta sobre “Nacimientoinkesta bat egin zuen Espainian: ''Costumbres populares referentes al Nacimiento, Matrimonio, Defunción” (1901-1902)y Muerte. Una parte de sus resultados''Inkesta horretako emaitzen zati bat, la relati­va al nacimientojaiotzari dagokiona, fue publicada en dos volúmenes en 1990 por el 1990ean argitaratu zuen Museo del Pueblo Español con el título deritzanak ''El ciclo vital en España. ''La otra parteizenburupean, al menos en lo que atañe al País Vasco y a Navarrabi bolumenetan banatuta. Material horretako bigarren zatia, Euskal Herriari dagokiona behintzat, permanece aún inéditaoraindik argitaratu gabe dago. Hemos utilizado este material consultando los ficheros que se conser­van en el ''Archivo Biltegi hori erabiltzeko aukera izan dugu Bartzelonako Consejo Superior de Investigaciones Científicas erakundearen “Archivo de Etnografía y Folklore de Cataluña. , Institución Milá y Fontanals ''del Consejo Supe­rior de Investigaciones Científicas de BarcelonaFontanals” delakoan gordeta duten kopiari esker<ref>La encuesta del Ateneo se llevó a cabo, si bien con desigual grado de aplicación, en las localidades de LaguardiaAteneoaren inkesta honako herrietan egin zen (aplikazio maila desberdinarekin): Biasteri, LlodioLaudio, BilbaoBilbo, Gernika, Deba, Mendaro, Bergara, Oñati, Azpeitia, PamplonaIruña, SumbillaSunbilla, AoizAgoitz, EstellaLizarra, Tafalla, FalcesFaltzes, Caparroso y Kaparroso eta Monteagudo. Las fichas con las respuestas de estas localidades forman un único grupo dentro de la distribución regional de la encuesta. Gracias a la ama­bilidad del DrHerri horiei buruzko erantzunen fitxak talde berean bilduta daude inkestako lurraldekako banaketan. Lluis Calvo, director de la Institución Milá y Fontanalserakundeko zuzendariaren eskuzabaltasunari esker, una copia de estos materiales figura en el Archivo del Departa­mento de Etnografía del Instituto Labayru (ADEL)Ikastegiko Etnografia Arloko artxiboan material horien kopia daukagu.</ref>.

Otra fuente de datos etnográficosEra berean, hasta ahora inéditos, proviene de las fichas de campo remi­tidas por sus colaboradores al Laboratorio de Etnología y orain arte argitaratu gabeak ziren datu etnografikoak lortzeko beste iturri bat ere izan dugu: Barandiaranek 1936ko gerraren aurretik Gasteizen zuzentzen zuen Etnologia eta Eusko Folklore que dirigía Barandia­ran en Vitoria antes de la guerra de 1936Folkloreko Laborategiaren kolaboratzaileek bidalitako tokian tokiko fitxak. Este pequeño archivoArtxibo hori galduta egon da gerra zibilaren ondoren, deslocalizado a raíz de la con­tienda civilbaina laurogeiko hamarkadan berreskuratu egin zuten, fue recuperado en los años ochenta y entregado por su director a los Grupos Etni­ker con destino al eta laborategiko zuzendariak berak Etniker taldeei eman zien Atlas EtnográficoEtnografikorako.

Las fotografías que ilustran el texto han sido aportadas en su mayoría por los propios investi­gadoresTestua ilustratzen duten argazkiak geure ikerlariek lortutakoak dira gehienak. Algunas de ellas proceden del Archivo Fotográfico del Instituto Batzuk LabayruIkastegiko Argazki Artxibokoak, del Archivo del Seminario Alavés de Etnografía Arabako Etnografia Seminariokoak (Grupo Etniker-ÁlavaAraba Taldea) y del Archivo Municipal de Vitoria mientras que otras han sido rescatadas de diversas publicacioneseta Gasteizko Udal Artxibokoak dira, eta beste batzuk, berriz, argitalpen batzuetatik atera ditugu. En cada caso se ha menciona­do fielmente la procedenciaKasu guztietan zehatz aipatu dugu jatorria. Los dibujos son de Marrazkiak Iñaki Zorrakin AltubeAltuberenak dira.

=== Contenido de la obra Obraren edukia ===

El contenido de esta publicación se ajusta básicamente al resultado obtenido en campo a las cuestiones que plantea la Argitalpen honen edukia ''Guía para una encuesta etnográfica Galdetegi etnografiko baterako gida''-ko (Barandiaran, 1974) en su apartado “Enfermedades y Medicinas”“Gaixotasunak eta Sendagaiak” atalean azaldutako galderei tokian-tokian emandako erantzunetan oinarritu da. Este apartado a su vez pertenece al capítulo que trata de los Atal hori, aldi berean, ''Usos del grupo doméstico. Etxeko ohiturak ''No se ha de perder de vista este encuadramiento para entender la orienta­ciónkapituluan dago sartuta. Egituraketa hori kontuan izan behar dugu liburu honetako orientazio, el alcance y los límites de su contenidoezaugarri eta mugak ulertzeko.

Para la ordenación de los materiales recogidos en campo se ha atendido a la representación que nuestros informantes han ofrecido del cuerpo humano y a la interpretación que han dado al origen de las enfermedadesTokian-tokian jasotako materialak antolatzeko orduan, gure informatzaileek giza gorputzaren gainean duten irudia eta gaixotasunen jatorriari emandako interpretazioa izan ditugu kontuan. También se han tenido en cuenta las valoraciones populares sobre los signos de salud y las influencias ambientales o de otro signo en las enfermedadesEra berean, osasun ezaugarrien eta gaixotasunetan inguruak duen eraginaren gainean herritarrek duten iritziei ere erreparatu diegu.

Junto a ello a lo largo de Horrekin batera, 24 capítulos se exponen los remedios empíricos tradicionales así como los recursos creenciales que se han aplicado a las dolencias a lo largo del siglo kapitulutan, gaixotasunak sendatzeko XX que es el periodo que comprende la investigación llevada a cabo. mendean (ikerketak denboratarte hori jorratu du) aplikatu izan diren erremedio enpiriko tradizionalak eta sinesmenezko baliabideak jaso dira.

=== Redacción Idazketa ===

Tal como se hace constar en su lugarBeste leku batean aipatu dugunez, tanto en la formulación del plan general de esta obra como en la elaboración de los textos que la componen ha intervenido el Comité de Redacción, cuyos miembros pertenecen a los diversos Grupos honetarako irizpideak zehaztu edo testuak prestatzeko ardura Idazketa Batzordea osatzen dutenena izan da. Idazketa Batzorde hori lurraldeetako Etniker regionalestaldeetako partaide batzuek osatzen dute. Entre los miembros de este Comité de Redacción cuyos nombres figuran en otro lugarIdazketa Batzorde horretako kideen artean, merece una mención particular la cualificada intervención de aipamen berezia merezi du Luis Manuel Peña que durante años viene estudiando el tema de la medicina y de la veterinaria populares en su valle natal de Carranza Peñaren lanak, izan ere, urteak daramatza herri medikuntza eta albaitaritzaren gaia aztertzen Karrantzan (B).

En cuanto a la realización de la publicación debemos mencionar también la decisiva inter­vención que han tenido los colaboradores del Departamento de Etnografía del Instituto Labay­ruArgitalpen hau ontzeko zereginean aipatzekoa da benetan Labayru Ikastegiko Etnografia Saileko lankideen lana: Segundo Oar-Arteta, Mª M. Luisa Romarate, Edurne Romarate, Akaitze Kamiruaga, Igone Etxe­barria y Etxebarria eta José Ignacio García, bajo la dirección y coordinación de su Directora Gurutzi ArregiArregiren zuzendaritza eta koordinaziopean. A ellos ha correspondido la difícil tarea de vertebrar esta Beraiei dagokie obra y para ello han tenido que reclasi­ficar todo el handi, zabal eta nahasi hau moldatzeko lan eskerga eta zaila. Ezinbestekoa izan dute kanpoan bildutako material obtenido en campoguztia berriro sailkatzea, revisar ybeharrezko bibliografian arakatzea, en casositzulpenak egitea, reelaborar los textoslexiko aldetiko egokitzapenak egitea, indagar en la bibliografía pertinente, realizar las traducciones, proceder a los ajustes lexicalesilustrazioak aukera tzea eta ediziorako prestakuntzarekin zerikusia duen guztiaz arduratzea. Hain zuzen ere, seleccionar las ilustraciones y ejecutar todo lo relacionado con la preparación y puesta a punto de la publica­ción que ha estado a cargo de Jon Elorriaga responsable de ediciones del Instituto LabayruIkastegiko argitalpenen burua izan da edizioaren arduraduna.

=== Criterios para la transcripción de los términos en euskera Euskara eta gaztelaniazko hitzak transkribatzeko irizpideak ===

Esta obra no persigue una finalidad filológica o lingüísticaObra honen helburua ez da filologikoa edo linguistikoa. Por elloBeraz, el tratamiento de las expresiones en lengua vasca o de términos populares en las diferentes variedades locales del cas­tellano se ha hecho procurando que el grado de comprensión sea el más amplio posible para el lector medioeuskara edo gaztelerazko tokian tokiko aldaeretan emandako hitzen idazkera irakurleak errazen ulertzeko modua kontuan izanik eman dugu.

Debido a la disparidad de criterios utilizados en las recogidas de Bildutako material etnográfico para los términos en euskeraetnografikoan euskarazko adierak jasotzeko irizpideak hain desberdinak izan direnez, la transcripción de palabras en esta lengua puede resultar pluralhizkuntza horretara egindako transkripzioak ugariak izan litezke. Gene­ralmenteOrokorrean, a lo largo de estos últimos añosazken urteotan, los encuestadores han pretendido acercarse lo más posible a la pronunciación peculiar de cada lugarinkestalariek ardura handia hartu izan dute hitzak jasotako lekuetan esaten dituzten modu-moduan biltzeko, llegando a transcribir los matices fonéticos más insignificantesukitu fonetiko txikienak ere transkribatzeko ahalegina eginez, bien por falta de una referencia estandarizada en euskera o simplemente por desconocimiento de la grafía común en esta lenguabatez ere euskaraz erreferentzia estandarizaturik ez egotearren edo hizkuntza horretarako grafia bateratua ez ezagutzearren. Esta tendencia quedará reflejada en nuestro Joera hori argi eta garbi azalduko da gure Atlas y no serán pocas las veces en que hayamos podido caer en contradiccioneshonetan, eta askotan kontraesanak ere izango dira, seguru.

A pesar de ello hemos tratado de organizar el material de las encuestas y de las diversas fuen­tes bibliográficas actualizándolo en la medida de lo posibleDena den, si bien no hasta el punto de arries­garnos a falsear los datos genuinos de las memorias remitidasinkestetako eta iturri bibliografikoetako materiala ahalik eta gehien eguneratuz transkribatzen saiatu gara, nahiz eta inoiz ez dugun arriskuan jarri bidalitako memorietako datuen fidagarritasuna.

Hemos intentado también estandarizar al máximo las frases y textos de origen dialectal en len­gua vascaEra berean, para evitar al lector actual problemas de comprensióneuskalkietako esaldi eta testuak ere ahal denik eta gehien estandarizatzen ahalegindu gara, gaur eguneko irakurleak ulermen aldetik arazorik izan ez dezan. Se ha pretendido guardar siempre, sin embargoHala ere, las características morfológicas y sintácticas propias de la variedad lin­güística de cada lugarleku bakoitzeko euskalkiaren ezaugarri morfologiko eta sintaktikoak gorde nahi izan ditugu beti.

Por último hay que indicar que nos hemos atenido al resultado de materiales de campo con­cretosAmaitzeko, y que el hecho de que no figuren en el texto todas las designaciones de una práctica no indica que se hayan descartado sino que simplemente no se han consignado entre nuestros materiales de informacióngogoan izan behar dugu tokian-tokian egindako bilketa zehatzetara mugatu dugula gure lana, eta gauza edo praktika bat izendatzeko aldaera guzti-guztiak bildu ez izanak ez duela esan nahi guk baztertu egin ditugula, baizik eta gure informazio-iturrietan ez direla agertu izan.

=== Advertencias al lector Zenbait ohar irakurlearentzat ===

''Referencia a las localidadesHerriez'': Cada vez que en el texto se menciona una localidadTestuan herriren bat aipatu dugunean, su nombre se acompaña de una indicación en abreviatura del territorio en el que se emplazaizenarekin batera laburdura bat idatzi dugu, zein lurraldetakoa den zehazteko. Las poblaciones de Vasconia continental se registran bajo las siglas siguientesIparraldeko lurraldeei dagozkien hizkiak hauek dira: (L) Lapurdi, (BN) Baja Navarra y Nafarroa Beherea eta (Z) Zuberoa. Las empleadas para los territorios de Vasconia peninsular sonHegoaldeko lurraldeei dagozkienak: (A) ÁlavaAraba, (B) Biz­kaiaBizkaia, (G) Gipuzkoa y eta (N) NavarraNafarroa.

La ubicación de las poblaciones donde se ha realizado la encuesta puede consultarse en el mapa de localización geográfica de las localidades encuestadas que figura en este capítulo intro­ductorioInkesta egin dugun herrien kokagune geografikoa sarrerako atal honetan bertan jasotako mapan ikus liteke.

''Distribución geográfica de los datosDatuen banaketa geografikoaz'': Dado el carácter de la publicaciónArgitalpenaren taiua gogoan hartuta, los datos consignados están referidos a aquellas localidades donde su existencia ha sido verificada mediante la encues­tabertan bildutako datuak inkestan egiaztatu izan diren herrietakoak baino ez dira. Es obvio interpretar que tales hechos no se ciñen a estas poblaciones; en el conjunto geo­gráfico la referencia de lugar tiene un carácter indicativo de un área más extensaBistakoa da, interpretazio horiek ez direla bakarrik herri horretarako baliagarriak izango. Zilegi litzateke, beraz, herri horiek hartzen dutena baino eremu zabalagoari dagozkiola pentsatzea.

''Datación de los hechos culturalesKultur gertaeren datazioaz'': El lector podrá observar que a lo largo de la publicación se indi­ca la vigencia o el desuso de las diversas prácticasIrakurlea irakurri ahala konturatuko da sendabide hauetako batzuk oraindik indarrean daudela edo beraietako asko galdu egin direla. En ocasiones se hace una aproximación cronológica indicando la década o se toma como referencia un acontecimiento de gran transcen­dencia como es la guerra civil de 1936 para la Vasconia peninsularBatzuetan, hurbilketa kronologikoa egin dugu hamarkada zehaztuz edo berebiziko garrantzia izan zuten gertaerak aipatuz, 1936ko Gerra Zibila esaterako, Hegoalderako. No creemos que esto impli­que una indeterminación respecto a la dataciónEz dugu uste hori datazioan huts egitea denik, porque cualquiera que fuere la fecha aplicada tanto al inicio como a la desaparición de los hechos culturales sería inexactakultur gertaera horien hasiera edo amaiera emango lukeen edozein data ez bailitzateke guztiz zehatza izango.

Nuestra Gure obra es de carácter etnográfico y no históricohau etnografikoa da, eta ez historikoa; dena dela, lan honetan, si bien recoge las prácticas de medici­na tradicional que se emplazan en el pasado siglo XX, hasta allá donde alcanza la memoria de nuestros informantes. mendeko eta atzeragoko (muga bakarra gure informatzaileen gomuta da) sendabide tradizionalak jaso ditugu.

=== Agradecimientos Esker onak ===

Esta Gaur aurkeztu dugun obra que hoy presentamos ha contado con la ayuda y el patrocinio del Gobierno Vascohonek Eusko Jaurlaritzaren laguntza eta babesa izan du. En nombre de los Grupos Euskal Herriko Etniker Euskalerria queremos expresar aquí nuestro agradecimiento a la Consejera de Cultura D.ª taldeen izenean gure esker ona adierazi nahi diegu Miren AzkarateKultura sailburuari, al Viceconsejero D. Gurutz Larrañaga y a la Direc­tora de Patrimonio del mismo Departamento, D.ª sailburuordeari eta sail bereko Ondare zuzendari den Arantzazu ArzamendiArzamendiri. Hacemos extensible el agradecimiento al Consejero del Departamento de Cultura y Turismo-Institución Príncipe de Viana del Gobierno de NavarraGure esker ona, era berean, D. Juan Ramón Corpas Mauleón. También queremos agradecer a la Diputada Nafarroako Gobernuko Príncipe de Cultura de la Diputación Foral de Bizkaia DViana Kultura eta Turismo sailburuarentzat.ª Halaber, eskerrak eman nahi dizkiegu Belén Greaves y al Director de Cultura D. Bizkaiko Foru Aldundiko kultura diputatuari eta Ricardo BilbaoKultura zuzendariari. Así mismoEskerrik asko, era berean, expresamos nuestra gratitud a D. Juan Celaya, Presiden­te de Zelaia Oñatiko Euskal Fundazioa de OñatiFundazioko presidenteari eta Euskadiko Kutxari, y a Caja Laborallan honetarako egin duten diru-Euskadiko Kutxa por su aportación económi­ca a la edición de esta obraekarpenagatik.

Han pasado muchos años desde que D. Urte asko dira José Miguel de Barandiaran propusiera la realización de un Barandiaranek Euskal Herriko Atlas Etnográfico de VasconiaEtnografikoa egiteko asmoa agertu zuenetik. Los que nos consideramos sus discípulos estamos persua­didos de la importancia cultural de este proyectoGeure burua haren ikasletzat dugunok barru-barruan daramagu proiektu honen garrantzi kulturala.

Con el patrocinio institucional con el que esperamos seguir contando y con nuestro empeño y dedicaciónZiur gaude aurrerantzean ere hainbat instituzioren laguntza izango duguna, los Grupos eta horri eta gure kemenari esker Euskal Herriko Etniker Euskalerria estamos haciendo realidad aquel ambicioso pro­yecto queTaldeetako kideek proiektu erraldoi hau gauzatu egingo dugu, como legado de su larga y fecunda vida de investigador, nos ha dejado nuestro maes­troBarandiaranek ikertzen emandako bizi luze eta oparoaren fruitu ederra da-eta proiektua: la elaboración del Euskal Herriko Atlas Etnográfico de Vasconia que «posibilitará un conocimiento en pro­fundidad de la cultura tradicional de nuestro pueblo y de las transiciones que se están produ­ciendo y será, a la vezEtnografiko honek aukera emango digu «gure herriaren kultura tradizionala sakon ezagutzeko, un seguro punto de vista para integrar la etnografía de los vascos en un estudio comparativo de las culturas»gaur egun bizi dituen aldaketez ohartzeko eta euskal herritarren etnografia beste kultura batzuen ikusian alderatzeko».<p style="text-align: right;"><span style="font-size:smaller;">'''Ander Manterola'''<br/>Derio, septiembre de 20042004ko iraila</span></p>{{DISPLAYTITLE: IntroducciónSarrera}}{{#bookTitle:Medicina popular en VasconiaHerri Medikuntza Euskal Herrian|Medicina_popular_en_vasconia/eu}}[[File:1.0.1_Alimentacion_domestica_en_vasconia_mapa.jpg|900px|center]]