Cambios

''Medicina Popular (Herri Medikuntza) ''liburu hau Euskal Herriko Atlas Etnografikoa osatuko duen obraren beste aleetako bat dugu. Atlasaren xede nagusia kultura tradizionala egituratzen duten gertaeren bilketa sistematikoa egitea da. Proiektu honen barruan, ale honen aurretik ''La Alimentación Doméstica (Etxeko Elikadura, ''1990, berrargitalpena 1999an), ''Juegos Infantiles (Haur Jolasak, ''1993, berrargitalpena 2005erako aurreikusita), ''Ritos Funerarios (Heriotz Ohikuneak, ''1995), ''Ritos del Nacimiento al Matrimonio en Vasconia (Euskal Herriko Ohikuneak Jaiotzatik Ezkontzara, ''1998) eta ''Ganadería y Pastoreo (Abeltzaintza eta Artzaintza, ''2001) argitaratu ziren. Orain arte argitaratutako aleen sarreretan Atlas Etnografikoaren planifikazioa agertu izan dugu, baita tokian tokiko ikerlanen eta, horren ondoren, bildutako materiala lantzeko proze­suan prozesuan erabili dugun metodologiaren berri ere. Ale bakoitzak unitate bat osatzen duenez, berriro ere aurretik dagoeneko landuta dauden kontzeptu batzuk jasoko ditugu hemen.

José Miguel Barandiaranek (1889-1991), hogeiko hamarkadatik hasita euskal etnografia aztertzen lan egin zuen ikerlari handiak, ''I. Congreso de Artes y Costumbres ''delakoan (Zaragoza, 1968), ''Bosquejo de un Atlas Etnográfico del Pueblo Vasco''<ref>José Miguel BARANDIARAN. “Bosquejo de un atlas etnográfico del pueblo vasco. Trabajos preliminares” in ''Etnología y Tradiciones Populares. I Congreso Nacional de Artes y Costumbres Populares. ''Zaragoza: 1969, 53-57 or.</ref> izeneko komunikazioa aurkeztu zuen. Bertan, eus­kal euskal arloan ordura arte egindako ikerlan etnografikoen zerrenda aipatu ondoren, iritzi kritikoa agertu zuen, arlo horretan izandako huts eta gabeziarik nagusienak zehaztuz.

Hurrengo urtean, ''V. Jornadas de Estudios Folklóricos Aragoneses ''izenekoan beste ponentzia bat aurkeztu zuen, ''Criterios generales para una investigación etnográfica de los Pueblos Pirenaicos''<ref>Idem, “Criterios generales para una investigación etnográfica de los Pueblos Pirenaicos” in ''Actas de V Jornadas de Estudios Folklóricos Aragoneses''. Zaragoza: 1969.</ref> titulua zuena. Ponentzia horrekin batera galdeketa etnografiko bat aurkeztu zuen, Europako Etnolo­giaren Etnologiaren Nazioarteko Konferentziak 1965ean prestatutako plangintzaren arabera berreratua.

:1. Gure argitalpen etnografiko askotan, herri-tradizioak guganaino ekarri digun materiala bai­no baino ez dugu bildu. Baina gaur egun gure kultura ez da bakarrik gure herriaren prozesu his­torikoak historikoak orain arte izan dituen faseetako bizieren multzoa. Edozein aldetatik datozkigun eta gure galdeketak egin ohi ditugun euskal komunitateetan onartutako biziera berriek ere osatzen dute.

:2. Guk egindako azterlan eta argitalpenetako asko gertaeren deskripzio estatiko eta ia mor­fologiko morfologiko hutsak dira. Egileek material batzuk jaso zituzten kultur multzo nahasi horreta­tik horretatik eta datu garbi gisa erakutsi zituzten, dagozkion espezialitateko gertaerak zehaztu eta deskriba tzen dituen naturalistaren jokaerari jarraituz. Azken gertaera horiek badute berezko nolabaiteko esangura, baina beste haiek —kultur gertaerak— behatzailearenak ez diren beste neutraltasun batzuetara bideratzen gaituzten seinaleak dira. Beraz, ez da bide zuzena gertaera horiek bakandu, sustantibatu eta manipulatzea, naturalistak bere gertaerekin laborategian egingo lukeen antzera. Kultur gertaerak beraiei dagokien giza­kontestutik gizakontestutik apartatzean eta objektibatzean beraien benetako izatetik aldendu baino ez ditugu egiten.

:3. Sinboloei bakarrik begiratuta, ezin dugu kultura ulertu, ezinbestekoa baitugu sinbolo horiek erreferentziatzen duten errealitatea bizi izatea, inguru horrekin eta beste gizaki batzuekin harremanak dituen jendearekin batera. Etnologiaren barruan ezin liteke ondo uler­tu ulertu benetan bizi izan ez dena.

:4. Objektuaren deskripzioa, beraz, ezin da guztiz estatikoa izan. Gizarte batean, herri bate­anbatean, elementu guztiek hartzen dute parte beren ezaugarri fisikoen bidez —dimentsioak, pisua, bolumena, kolorea—, eta nolabaiteko esanahia dutelako, hau da, keinuak, jarrerak, bizi izateko moduak adierazten dituztelako, gizatiartuta daudelako eta esangura kulturala dutelako. Elementuok ikusteak berak keinuak pizten ditu beraiek sortu edo erabili dituz­tenengandituztenengan. Asmoen, nozioen eta gizakiek beren inguruan lantzen dituzten ideien mun­duaren munduaren bistako keinuak dira. Hau horrela izanik, azterketa etnologikoetan, historikoetan bezala, interpretazioak egiteko orduan, ezin dugu ikusten ez den hori guztia albo batera utzi.

:6. Euskal Herrian asko dira etnografo batek inoiz ikertu gabeko guneak. Horietan, makinis­moarekin makinismoarekin duten kontaktuak galbiderantz daramatza biziera tradizionalak. Makinismoaren fenomenoak ere gure arreta beharko du, baina baita prozesuaren aldez aurreko faseek ere.

:7. Herritarrik petoenen eta eskualde bakoitzeko jakituriak modelatutako jendearen akulturi­zazio akulturizazio prozesua gutxitan deskribatu izan dugu. Herria hobeto ezagutzeko, ondo ulertu behar dugu kulturaren osagaiak zergatik errotu izan diren hobeto osagai horiek modurik nabar­menenean nabarmenenean agertzen dituzten norbanakoengan.

Guztiok ohartu ginen Kultur Atlas hori egiteko zailtasun praktikoaz. Halere, zenbait taldek proiektua begi onez ikusi zuten eta haren aldeko giroa sortu zen. Dena den, behar-beharrezkoa zen hainbat monografia etnografiko egitea Euskal Herriko eskualde guztietan. Horretarako lan­kidelankide-taldea osatu beharra ikusi zen, Atlasak hartuko zuen eremuan hedatzeko.

Proiektu erraldoi hori gaur egun ''Etniker Proiektua ''izenarekin ezagutzen duguna da, eta tradi­zioz tradizioz Euskal Herritzat ezagutu izan dugun eremuko bizimoduaren ezaugarri diren arauak, egitu­rak egiturak eta funtzioak aztertzea du helburu.

Asmo horri eutsi nahian, eremua benetan zabala eta anitza zela kontuan izanik —bai admi­nistrazio administrazio bai kultur aldetik—, herrialdeka antolatu behar izan zen. Horretarako, Barandiaranen ekimenez, lehenengo eta behin Nafarroako ikerlari-taldea eratu ostean —Nafarroako Unibertsi­tatean Unibertsitatean Euskal Etnologiako katedraren jabe baitzen—, ''Etniker taldeak ''eratu ziren, ikerketa etno­grafikoari etnografikoari ekiteko prest zeuden lantaldeak. Talde horiek lurralde bakoitzean jadanik bazeuden beste kultur erakunde batzuei atxikita zeuden. Esate baterako, Nafarroako taldea Nafarroako Unibertsitateko Arkeologia Departamentuari atxiki zitzaion (1969), Gipuzkoakoa Donostiako Aranzadi Zientzia Elkarteari (1972), Bizkaikoa Bilboko Labayru Ikastegiko Etnografia Sailari (1973), Arabakoa Gasteizko Iradier elkarteari zegoen atxikita lehenengo eta behin (1973) eta, gaur egun, Arabako Mintegi Etnografikoari; eta Iparraldekoa —Frantziako Pirinio Atlantiarren departamentua hartzen duena— Baionako Lauburu Elkarteari (1986). Lantalde horietako tal­dekide taldekide guztiek dute prestakuntza unibertsitarioa eta denek egin dute tokian tokiko ikerlanera­ko ikerlanerako ikastaroren bat, metodologia etnografikoaren inguruan. Talde horietako bakoitzean zenbait lankide daude, lurraldeko arduradunak koordinatuta.

«Etniker es un término que significa ‘investigación étnica’. En nuestro caso es el estudio de la cultura tradicional del pueblo vasco y del proceso de su evolución contemporánea. Aunque se trata de una tarea iniciada allá por el año 1921 en Vitoria, podemos decir que con el nombre actual y con nuevo método empezó el año 1964, como complemento de la cátedra de Etnología Vasca que funciona en la Universidad de Navarra gracias a la protección de la ‘Institución Prín­cipe Príncipe de Viana’»<ref>Cfr. Euskalerriko Etniker Taldeen ''Akta Liburua''. ADEL.</ref>.

Etniker taldeek beren ikerketa etnografikoetarako zehaztutako estrategiaren oinarriak hona­ko honako puntu hauek dira:

:1. Ikerketari ekiteko herri bat aukeratu ondoren, herri horretan bertan jaiotako edo senitar­tekotasunagatik senitartekotasunagatik lotura handia duen lankideren bat izango da, ikerlaria. Baldintza horri esker herrietako informatzaileekiko harremana estuagoa izan ohi da, beraiek izandako bizie­ren bizieren berri jasotzea errazagoa izanik.

:3. Ikerlariak ondo ezagutzen ditu herriko hizkuntza eta bertan erabili ohi den euskalkia. Ezin­bestekoa Ezinbestekoa da hizkuntza ondo jakitea bai erabilitako terminologia bai kontatutakoa modu zuzen eta egokian interpretatu eta transkribatzeko.

:4. Datuak biltzea ez da bakarrik objektu eta gertaera etnografikoen morfologia jasotzea; tes­tuinguru testuinguru kulturalean duten betekizuna eta esanahia ere jaso behar dira.

Gorago aipatu dugunez, ''Etniker Proiektuan ''parte-hartzaile diren kide guztiek galdeketa bera erabiltzen dute gidaliburutzat, tokian tokiko ikerlana egiteko. Beharrezkoa da hori modu horre­tara horretara egitea, lana bateratua izan dadin. Galdeketa hori Barandiaranek berak prestatutakoa da. Behin eta berriz argitaratu izan da ''Galdetegi etnografiko baterako gida ''izenburupean. Guztira 850 galdera daude bertan, bederatzi atal nagusitan banatuta.

:2. ''Etxeko ohiturak'': Altzariak. Atsedena eta garbitasuna. Helduen jokoak. Haur jokoak. Gaixota­sunak Gaixotasunak eta sendagaiak. Bizikera erlijiosoa. Ohikuneak: jaiotza eta bataioa, senar-emaztegaiak, ezkontza, heriotza.

Euskal Herriko Atlas Etnografikoa egiteko, 1976tik lankidetzan jardun zuten Etniker taldeek 1987an erabaki zuten lan-plangintza beste era batera antolatu eta zuzendaritzarako zituzten organoak aldatu egingo zituztela. Idazkaritza teknikoa eratu zuten, eta, tokian tokiko ikerlanak koordinatzeaz gain, ikertutako gaien berri idaztearen ardura izango zuen. Idazkaritza horren egoitza nagusia Labayru Ikastegiaren Etnografia Sailean dago, Derion (Bizkaia), gai etnografi­koetan etnografikoetan espezializatutako bibliotekaren laguntza duelarik egoitzan bertan.

Ikerketen planifikazioari zegokionez, aurrerantzean Etniker taldeek beren kanpo ikerketak sinkronizatu egingo zituztela ere erabaki zuten, urtero galdeketa nagusiko gai bat landuko zute­larikzutelarik.

Lehenengo bost urteetako lanetan garatzeko gaietarako honako hurrenkera hau zehaztu zuten: ''Elikadura tradizionala etxean eta elikadurari buruzko erritoak ''(1988). ''Haurren mundu ludikoa: jolasak eta abestiak ''(1989). ''Bizitzako ohikuneak: jaiotza, haurtzaro, gaztaro, ezkontza eta heriotzari buruz­ko buruzko ohikuneak ''(1990-1993). ''Herri-sendabideak ''(1994).

Ikerketa-egitarau hori bete ondoren, beste plangintza bati ekin zioten, jorratzeko gaiak hona­ko honako hauek izanik: ''Janzkera (1995). Abelazkuntza eta Artzaintza (1996-1997). Etxea (1998). Altzariak eta tresnak (1999). Familia eta senitartekotasuna (2000-2001)''. ''Nekazaritza ustiapena ''(2002-2003). ''Itsasoa eta Arrantza ''(2003).

Tokian tokiko ikerlan guztiak adierazitako epeetan egin dira. Horrela, galdetegitik, dagoene­ko dagoeneko jorratu dira etxeko gaiei (I eta II) eta jarduerei dagozkien gaiak (III eta IV).

Etniker taldeek, datozen urteetarako, honako gaien gaineko kanpo lanak egiteko asmoa dute: ''Artisautza eta beste ogibide batzuk ''(2004-2005). ''Auzoa eta herria ''(2006). ''Herri-zuzenbidea eta konstitu­zioak konstituzioak ''(2007). ''Kulturizazioa ''(2008).

Atlasa egiteko erabilitako materialak, gehienbat, tokian tokiko galdeketa etnografikoetan oina­rrituta oinarrituta daude. Zeregin zail eta neketsu horri esker, obra honek ekarpen berria eskaintzen digu.

Oraingo obra honetarako —''Herri Medikuntza''— tokian tokiko galdeketak Euskal Autonomia Erkidegoko, Nafarroako Foru Komunitateko eta Pirinio Atlantiarreko Departamentu Frantsese­ko Frantseseko zati batean dauden herrietan egin dira. Aukeratutako herri horien ezaugarri fisiko eta demo­grafikoen demografikoen berri jaso dugu dagokion atalean, eta leku bakoitzaren kokapena sarrera honetan sar­tu sartu dugun mapan adierazi da.

Lekuan lekuko ikerketaren datuak jasotzeko orduan erabili dugun metodologiari buruz labur­pen laburpen txiki bat egin nahi genuke jarraian. Hasteko, esan beharra daukagu oinarrizko galdeketa ez dugula bakarrik erabili zenbait gertaera benetan jazo izan diren ala ez jakiteko edo toki bakoitzean nola deitzen diren jakiteko.

Tokian tokiko ikerketa egiten duena ez da, gure kasuan behintzat, inkestagile hutsa. Ikergai izango duen taldearen barruan bizi behar izango du, lekukoen bizimodua behatu, informatzai­leekin informatzaileekin harreman estua izan, datuak neurtu eta alderatu. Informazio horrekin guztiarekin, eta berak bizi izandako gertaerak lagungarri dituela, memoria etnografikoa prestatu behar du, gal­deketan galdeketan proposatutako galderei hurrenez hurren jarraituz.

Inkesta irekiko metodo horren bidez lortutako informazioa askoz aberatsagoa da. Galdetuta­koaren Galdetutakoaren zehaztasunetik harago doazen ñabarduraz betetzen da informazioa. Barandiaranek sarri esan izan zuen gizakiak bizi izandakoak ezin direla aldez aurretik zehaztutako galdeketetara mugatu. Gizakiaren errealitatea gure galderen gainetik dago.

Hala ere, modu horretan eskuratutako informazioa desberdina eta desordenatuagoa da. Hori oztopo handia dugu obra osatuko duten testuak ontzeko orduan; baina, era berean, edukia abe­rastu aberastu egiten du horrek, ekarpen pertsonalek ikuspegia ireki egiten dute eta.

Etniker taldeetako zenbait kidek galdetegiko atal guztiak osatu zituzten, eta galdetegiko herrie­tako herrietako monografia etnografikoak argitaratu zituzten: Francisco Javier eta José Ángel Zubiaurrek 1980an argitaratu zuten San Martin Unxekoa (N); Luciano Lapuentek 1971-1979 urteetan egin­dako egindako ikerketen berri jaso zuen ''Las Améscoas ''(1990) izeneko obran; Jesús Ruiz de Larramendik Agurain uriari (A) buruzko azterlan etnografikoa kaleratu zuen 1994an, eta Anton Erkorekak Bermeori (B) buruzkoa 2002 eta 2003. urteetan.

Material etnografikoak eskuratzeko hasierako plangintza haren barruan 1983tik 1987ra bitartean Euskal Herriari zegokion eremuan beste ikerlan batzuk ere bideratu ziren, Eusko Ikaskuntzak bultzatutako “José Miguel de Barandiarán” izeneko bekak lortu zituzten lanak bilduta. Hauek dira haietako zenbait: ''Contribución al Atlas Etnográfico de Euskalerria. Investiga­ciones Investigaciones en Bizkaia y Gipuzkoa ''(1987), ''Contribución al Atlas Etnográfico de Vasconia. Investigaciones en Álava y Navarra ''(1990), ''Contribution à l’étude ethnographique de la mort en Pays Basque Nord ''(1997).

Iparraldeari dagokionez, Etniker proiektuaren barruan sartutako tokian tokiko galdeketez gain José Miguel Barandiaranek berak berrogei eta berrogei eta hamarreko hamarkadetan Sara (Lapurdi), Donoztiri, Heleta, Uharte-Hiri (Nafarroa Beherea) eta Liginagan (Zuberoa) eginda­koak egindakoak ere kontuan izan ditugu. Ikerlan horiek ''Ikuska ''eta ''Anuario de Eusko Folklore ''aldizkarietan pla­zaratu plazaratu ziren.

Oraindik argitaratu gabe dagoen dokumentazio etnografikoari dagokionez, lehenengo eta behin Aita Jose Antonio Donostia aipatu beharko genuke. Berak jasotako datuak Nafarroako mendialdeko herrietakoak dira, hogei eta hogeita hamarreko hamarkadetan bildutakoak. Artxi­bo Artxibo horiek Aita Donostiaren loba den Teresa Zulaika eta Jorge de Riezuri (G.B.) esker erabili ahal izan ditugu.

Madrileko Ateneoak, XX. mendeko hasierako urteetan, inkesta bat egin zuen Espainian: ''Cos­tumbres Costumbres populares referentes al Nacimiento, Matrimonio y Muerte. ''Inkesta horretako emaitzen zati bat, jaiotzari dagokiona, 1990ean argitaratu zuen Museo del Pueblo Español deritzanak ''El ciclo vital en España ''izenburupean, bi bolumenetan banatuta. Material horretako bigarren zatia, Euskal Herriari dagokiona behintzat, oraindik argitaratu gabe dago. Biltegi hori erabiltzeko aukera izan dugu Bartzelonako Consejo Superior de Investigaciones Científicas erakundearen “Archivo de Etnografía y Folklore de Cataluña, Institución Milá y Fontanals” delakoan gordeta duten kopia­ri kopiari esker<ref>Ateneoaren inkesta honako herrietan egin zen (aplikazio maila desberdinarekin): Biasteri, Laudio, Bilbo, Gernika, Deba, Menda­roMendaro, Bergara, Oñati, Azpeitia, Iruña, Sunbilla, Agoitz, Lizarra, Tafalla, Faltzes, Kaparroso eta Monteagudo. Herri horiei buruzko erantzunen fitxak talde berean bilduta daude inkestako lurraldekako banaketan. Lluis Calvo Milá y Fontanals erakundeko zuzendariaren eskuzabaltasunari esker, Labayru Ikastegiko Etnografia Arloko artxiboan material horien kopia daukagu.</ref>.

Era berean, orain arte argitaratu gabeak ziren datu etnografikoak lortzeko beste iturri bat ere izan dugu: Barandiaranek 1936ko gerraren aurretik Gasteizen zuzentzen zuen Etnologia eta Eus­ko Eusko Folkloreko Laborategiaren kolaboratzaileek bidalitako tokian tokiko fitxak. Artxibo hori gal­duta galduta egon da gerra zibilaren ondoren, baina laurogeiko hamarkadan berreskuratu egin zuten, eta laborategiko zuzendariak berak Etniker taldeei eman zien Atlas Etnografikorako.

Argitalpen honen edukia ''Galdetegi etnografiko baterako gida''-ko (Barandiaran, 1974) “Gaixotasu­nak “Gaixotasunak eta Sendagaiak” atalean azaldutako galderei tokian-tokian emandako erantzunetan oinarri­tu oinarritu da. Atal hori, aldi berean, ''Etxeko ohiturak ''kapituluan dago sartuta. Egituraketa hori kontuan izan behar dugu liburu honetako orientazio, ezaugarri eta mugak ulertzeko.

Tokian-tokian jasotako materialak antolatzeko orduan, gure informatzaileek giza gorputzaren gainean duten irudia eta gaixotasunen jatorriari emandako interpretazioa izan ditugu kontuan. Era berean, osasun ezaugarrien eta gaixotasunetan inguruak duen eraginaren gainean herrita­rrek herritarrek duten iritziei ere erreparatu diegu.

Horrekin batera, 24 kapitulutan, gaixotasunak sendatzeko XX. mendean (ikerketak denbora­tarte denboratarte hori jorratu du) aplikatu izan diren erremedio enpiriko tradizionalak eta sinesmenezko baliabideak jaso dira.

Beste leku batean aipatu dugunez, obra honetarako irizpideak zehaztu edo testuak prestatze­ko prestatzeko ardura Idazketa Batzordea osatzen dutenena izan da. Idazketa Batzorde hori lurraldeetako Etniker taldeetako partaide batzuek osatzen dute. Idazketa Batzorde horretako kideen artean, aipamen berezia merezi du Luis Manuel Peñaren lanak, izan ere, urteak daramatza herri medi­kuntza medikuntza eta albaitaritzaren gaia aztertzen Karrantzan (B).

Argitalpen hau ontzeko zereginean aipatzekoa da benetan Labayru Ikastegiko Etnografia Sai­leko Saileko lankideen lana: Segundo Oar-Arteta, M. Luisa Romarate, Edurne Romarate, Akaitze Kami­ruagaKamiruaga, Igone Etxebarria eta José Ignacio García, Gurutzi Arregiren zuzendaritza eta koordina­ziopeankoordinaziopean. Beraiei dagokie obra handi, zabal eta nahasi hau moldatzeko lan eskerga eta zaila. Ezin­bestekoa Ezinbestekoa izan dute kanpoan bildutako material guztia berriro sailkatzea, beharrezko bibliografian arakatzea, itzulpenak egitea, lexiko aldetiko egokitzapenak egitea, ilustrazioak aukera tzea eta ediziorako prestakuntzarekin zerikusia duen guztiaz arduratzea. Hain zuzen ere, Jon Elorriaga Labayru Ikastegiko argitalpenen burua izan da edizioaren arduraduna.

Esta obra no persigue una finalidad filológica o lingüísticaObra honen helburua ez da filologikoa edo linguistikoa. Por elloBeraz, el tratamiento de las expresiones en lengua vasca o de términos populares en las diferentes variedades locales del cas­tellano se ha hecho procurando que el grado de comprensión sea el más amplio posible para el lector medioeuskara edo gaztelerazko tokian tokiko aldaeretan emandako hitzen idazkera irakurleak errazen ulertzeko modua kontuan izanik eman dugu.

Debido a la disparidad de criterios utilizados en las recogidas de Bildutako material etnográfico para los términos en euskeraetnografikoan euskarazko adierak jasotzeko irizpideak hain desberdinak izan direnez, la transcripción de palabras en esta lengua puede resultar pluralhizkuntza horretara egindako transkripzioak ugariak izan litezke. Gene­ralmenteOrokorrean, a lo largo de estos últimos añosazken urteotan, los encuestadores han pretendido acercarse lo más posible a la pronunciación peculiar de cada lugarinkestalariek ardura handia hartu izan dute hitzak jasotako lekuetan esaten dituzten modu-moduan biltzeko, llegando a transcribir los matices fonéticos más insignificantesukitu fonetiko txikienak ere transkribatzeko ahalegina eginez, bien por falta de una referencia estandarizada en euskera o simplemente por desconocimiento de la grafía común en esta lenguabatez ere euskaraz erreferentzia estandarizaturik ez egotearren edo hizkuntza horretarako grafia bateratua ez ezagutzearren. Esta tendencia quedará reflejada en nuestro Joera hori argi eta garbi azalduko da gure Atlas y no serán pocas las veces en que hayamos podido caer en contradiccioneshonetan, eta askotan kontraesanak ere izango dira, seguru.

A pesar de ello hemos tratado de organizar el material de las encuestas y de las diversas fuen­tes bibliográficas actualizándolo en la medida de lo posibleDena den, si bien no hasta el punto de arries­garnos a falsear los datos genuinos de las memorias remitidasinkestetako eta iturri bibliografikoetako materiala ahalik eta gehien eguneratuz transkribatzen saiatu gara, nahiz eta inoiz ez dugun arriskuan jarri bidalitako memorietako datuen fidagarritasuna.

Hemos intentado también estandarizar al máximo las frases y textos de origen dialectal en len­gua vascaEra berean, para evitar al lector actual problemas de comprensióneuskalkietako esaldi eta testuak ere ahal denik eta gehien estandarizatzen ahalegindu gara, gaur eguneko irakurleak ulermen aldetik arazorik izan ez dezan. Se ha pretendido guardar siempre, sin embargoHala ere, las características morfológicas y sintácticas propias de la variedad lin­güística de cada lugarleku bakoitzeko euskalkiaren ezaugarri morfologiko eta sintaktikoak gorde nahi izan ditugu beti.

Por último hay que indicar que nos hemos atenido al resultado de materiales de campo con­cretosAmaitzeko, y que el hecho de que no figuren en el texto todas las designaciones de una práctica no indica que se hayan descartado sino que simplemente no se han consignado entre nuestros materiales de informacióngogoan izan behar dugu tokian-tokian egindako bilketa zehatzetara mugatu dugula gure lana, eta gauza edo praktika bat izendatzeko aldaera guzti-guztiak bildu ez izanak ez duela esan nahi guk baztertu egin ditugula, baizik eta gure informazio-iturrietan ez direla agertu izan.

=== Advertencias al lector Zenbait ohar irakurlearentzat ===

''Referencia a las localidadesHerriez'': Cada vez que en el texto se menciona una localidadTestuan herriren bat aipatu dugunean, su nombre se acompaña de una indicación en abreviatura del territorio en el que se emplazaizenarekin batera laburdura bat idatzi dugu, zein lurraldetakoa den zehazteko. Las poblaciones de Vasconia continental se registran bajo las siglas siguientesIparraldeko lurraldeei dagozkien hizkiak hauek dira: (L) Lapurdi, (BN) Baja Navarra y Nafarroa Beherea eta (Z) Zuberoa. Las empleadas para los territorios de Vasconia peninsular sonHegoaldeko lurraldeei dagozkienak: (A) ÁlavaAraba, (B) Biz­kaiaBizkaia, (G) Gipuzkoa y eta (N) NavarraNafarroa.

La ubicación de las poblaciones donde se ha realizado la encuesta puede consultarse en el mapa de localización geográfica de las localidades encuestadas que figura en este capítulo intro­ductorioInkesta egin dugun herrien kokagune geografikoa sarrerako atal honetan bertan jasotako mapan ikus liteke.

''Distribución geográfica de los datosDatuen banaketa geografikoaz'': Dado el carácter de la publicaciónArgitalpenaren taiua gogoan hartuta, los datos consignados están referidos a aquellas localidades donde su existencia ha sido verificada mediante la encues­tabertan bildutako datuak inkestan egiaztatu izan diren herrietakoak baino ez dira. Es obvio interpretar que tales hechos no se ciñen a estas poblaciones; en el conjunto geo­gráfico la referencia de lugar tiene un carácter indicativo de un área más extensaBistakoa da, interpretazio horiek ez direla bakarrik herri horretarako baliagarriak izango. Zilegi litzateke, beraz, herri horiek hartzen dutena baino eremu zabalagoari dagozkiola pentsatzea.

''Datación de los hechos culturalesKultur gertaeren datazioaz'': El lector podrá observar que a lo largo de la publicación se indi­ca la vigencia o el desuso de las diversas prácticasIrakurlea irakurri ahala konturatuko da sendabide hauetako batzuk oraindik indarrean daudela edo beraietako asko galdu egin direla. En ocasiones se hace una aproximación cronológica indicando la década o se toma como referencia un acontecimiento de gran transcen­dencia como es la guerra civil de 1936 para la Vasconia peninsularBatzuetan, hurbilketa kronologikoa egin dugu hamarkada zehaztuz edo berebiziko garrantzia izan zuten gertaerak aipatuz, 1936ko Gerra Zibila esaterako, Hegoalderako. No creemos que esto impli­que una indeterminación respecto a la dataciónEz dugu uste hori datazioan huts egitea denik, porque cualquiera que fuere la fecha aplicada tanto al inicio como a la desaparición de los hechos culturales sería inexactakultur gertaera horien hasiera edo amaiera emango lukeen edozein data ez bailitzateke guztiz zehatza izango.

Nuestra Gure obra es de carácter etnográfico y no históricohau etnografikoa da, eta ez historikoa; dena dela, lan honetan, si bien recoge las prácticas de medici­na tradicional que se emplazan en el pasado siglo XX, hasta allá donde alcanza la memoria de nuestros informantes. mendeko eta atzeragoko (muga bakarra gure informatzaileen gomuta da) sendabide tradizionalak jaso ditugu.

=== Agradecimientos Esker onak ===

Esta Gaur aurkeztu dugun obra que hoy presentamos ha contado con la ayuda y el patrocinio del Gobierno Vascohonek Eusko Jaurlaritzaren laguntza eta babesa izan du. En nombre de los Grupos Euskal Herriko Etniker Euskalerria queremos expresar aquí nuestro agradecimiento a la Consejera de Cultura D.ª taldeen izenean gure esker ona adierazi nahi diegu Miren AzkarateKultura sailburuari, al Viceconsejero D. Gurutz Larrañaga y a la Direc­tora de Patrimonio del mismo Departamento, D.ª sailburuordeari eta sail bereko Ondare zuzendari den Arantzazu ArzamendiArzamendiri. Hacemos extensible el agradecimiento al Consejero del Departamento de Cultura y Turismo-Institución Príncipe de Viana del Gobierno de NavarraGure esker ona, era berean, D. Juan Ramón Corpas Mauleón. También queremos agradecer a la Diputada Nafarroako Gobernuko Príncipe de Cultura de la Diputación Foral de Bizkaia DViana Kultura eta Turismo sailburuarentzat.ª Halaber, eskerrak eman nahi dizkiegu Belén Greaves y al Director de Cultura D. Bizkaiko Foru Aldundiko kultura diputatuari eta Ricardo BilbaoKultura zuzendariari. Así mismoEskerrik asko, era berean, expresamos nuestra gratitud a D. Juan Celaya, Presiden­te de Zelaia Oñatiko Euskal Fundazioa de OñatiFundazioko presidenteari eta Euskadiko Kutxari, y a Caja Laborallan honetarako egin duten diru-Euskadiko Kutxa por su aportación económi­ca a la edición de esta obraekarpenagatik.

Han pasado muchos años desde que D. Urte asko dira José Miguel de Barandiaran propusiera la realización de un Barandiaranek Euskal Herriko Atlas Etnográfico de VasconiaEtnografikoa egiteko asmoa agertu zuenetik. Los que nos consideramos sus discípulos estamos persua­didos de la importancia cultural de este proyectoGeure burua haren ikasletzat dugunok barru-barruan daramagu proiektu honen garrantzi kulturala.

Con el patrocinio institucional con el que esperamos seguir contando y con nuestro empeño y dedicaciónZiur gaude aurrerantzean ere hainbat instituzioren laguntza izango duguna, los Grupos eta horri eta gure kemenari esker Euskal Herriko Etniker Euskalerria estamos haciendo realidad aquel ambicioso pro­yecto queTaldeetako kideek proiektu erraldoi hau gauzatu egingo dugu, como legado de su larga y fecunda vida de investigador, nos ha dejado nuestro maes­troBarandiaranek ikertzen emandako bizi luze eta oparoaren fruitu ederra da-eta proiektua: la elaboración del Euskal Herriko Atlas Etnográfico de Vasconia que «posibilitará un conocimiento en pro­fundidad de la cultura tradicional de nuestro pueblo y de las transiciones que se están produ­ciendo y será, a la vezEtnografiko honek aukera emango digu «gure herriaren kultura tradizionala sakon ezagutzeko, un seguro punto de vista para integrar la etnografía de los vascos en un estudio comparativo de las culturas»gaur egun bizi dituen aldaketez ohartzeko eta euskal herritarren etnografia beste kultura batzuen ikusian alderatzeko».<p style="text-align: right;"><span style="font-size:smaller;">'''Ander Manterola'''<br/>Derio, septiembre de 20042004ko iraila</span></p>{{DISPLAYTITLE: IntroducciónSarrera}}{{#bookTitle:Medicina popular en VasconiaHerri Medikuntza Euskal Herrian|Medicina_popular_en_vasconia/eu}}[[File:1.0.1_Alimentacion_domestica_en_vasconia_mapa.jpg|900px|center]]