Menú de navegación
Identificarse / Crear cuenta
Toggle navigation
Atlas Etnográfico
de Vasconia
Identificarse / Crear cuenta
Inicio
Temas
Alimentación Doméstica en Vasconia
Juegos Infantiles en Vasconia
Ritos Funerarios en Vasconia
Ritos del Nacimiento al Matrimonio en Vasconia
Ganadería y Pastoreo en Vasconia
Medicina Popular en Vasconia
Casa y Familia en Vasconia
Agricultura en Vasconia
Proyecto Etniker
José Miguel de Barandiaran
Proyecto Etniker
Grupos Etniker
Atlas Etnográfico de Vasconia
Digitalización del Atlas
Contacto
en
Español
Euskera
Francés
Inglés
Exportar traducciones
Saltar a:
navegación
,
buscar
Preferencias
Grupo
AGONIA Y MUERTE. AGONIA ETA HERIOTZA
Agricultura en vasconia
AJUAR Y ARTESANIA PASTORIL
ALIMENTACION DEL GANADO ESTABULADO
Alimentacion domestica en vasconia
ALIMENTOS Y COMIDAS RITUALES
AMORTAJAMIENTO. HILAREN BEZTITZEA
APARECIDOS Y ANIMAS ERRANTES. ARIMA HERRATUAK
APROVECHAMIENTO PROPIO Y COMERCIO AGRICOLA
ASOCIACIONES EN TORNO A LA MUERTE
Atlas etnografico de vasconia
Aviso Legal
BAUTISMO. BATAIOA
BEBIDAS
Bibliografia Agricultura en vasconia
Bibliografia Alimentacion domestica en vasconia
Bibliografia Casa y familia en vasconia
Bibliografia Ganaderia y pastoreo en vasconia
Bibliografia Juegos infantiles en vasconia
Bibliografia Medicina popular en vasconia
Bibliografia Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
Bibliografia Ritos funerarios en vasconia
CAMINOS MORTUORIOS. HILBIDEAK
CAPITULACIONES MATRIMONIALES
Casa y familia en vasconia
CIMIENTOS Y PAREDES
CLASES DE PASTORES
COMUNICACION DE LA MUERTE
CONGELACION INSOLACION AHOGAMIENTO Y CAIDA DE RAYOS
CONMEMORACION DE LOS DIFUNTOS
Consideraciones generales sobre la agricultura Agricultura en vasconia
Consideraciones sobre el juego infantil Juegos infantiles en vasconia
CONSUMO DE ANIMALES ACUATICOS
CONSUMO DE SETAS Y CARACOLES
CONSUMO Y CONSERVACION DE PRODUCTOS VEGETALES
Contacto
CREENCIAS RELACIONADAS CON EL NACIMIENTO
CREENCIAS SOBRE EL DESTINO DEL ALMA
CREENCIAS SOBRE LA CAUSA DE ALGUNAS ENFERMEDADES
CREENCIAS Y COSTUMBRES
CRIANZA DE ANIMALES
Cuestionario Agricultura en vasconia
Cuestionario Casa y familia en vasconia
Cuestionario Ganaderia y pastoreo en vasconia
Cuestionario Juegos infantiles en vasconia
Cuestionario Medicina popular en vasconia
Cuestionario Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
Cuestionario Ritos funerarios en vasconia
CULTIVO DE ARBOLES FRUTALES
CULTIVO DE LINO Y CAÑAMO
CULTIVO DEL OLIVO Y LA VID
CURANDERISMO
DENOMINACION ORIENTACION Y SITURACION DE LAS CASAS
DENTICIONES. ENURESIS. PROBLEMAS DEL HABLA Y DE LOS NERVIOS
DIAS EXEQUIALES
Digitalizacion del atlas
DISTRIBUCION INTERNA DE LA CASA
DISTRIBUCION Y ROTACION DE CULTIVOS. CALENDARIO AGRICOLA
DOLENCIAS REUMATICAS Y LUMBAGO
DUELO DOMESTICO Y AYUDA VECINAL
Edicion digital Agricultura en vasconia
Edicion digital Alimentacion domestica en vasconia
Edicion digital Casa y familia en vasconia
Edicion digital Ganaderia y pastoreo en vasconia
Edicion digital Juegos infantiles en vasconia
Edicion digital Medicina popular en vasconia
Edicion digital Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
Edicion digital Ritos funerarios en vasconia
EL BANQUETE DE BODAS. EZTEIAK
EL CORTEJO FUNEBRE. SEGIZIOA
EL ESQUILEO. ARDI-MOZTEA
EL GANADO DE MONTE
EL LUTO. DOLUA
EL ORDEÑO DE LAS OVEJAS. ARDI-JEIZTEA
EL PAISAJE AGRARIO
EL PERRO DE PASTOR. ARDI-TXAKURRA
EL POBLAMIENTO EN VASCONIA
EL VELATORIO. GAUBELA
ENFERMEDADES DE LOS OIDOS
ENFERMEDADES DE LOS OJOS
ENFERMEDADES INFANTILES
ENFERMEDADES RESPIRATORIAS
ENTRADA EN EL DOMICILIO CONYUGAL. ETXE-SARTZEA
EQUIPO MOBILIAR DEL HOGAR Y DE LA COCINA
EQUIPO MOBILIAR SALA DORMITORIOS Y ASEO
ESPACIOS PARA LABORES AGRICOLAS Y CONSTRUCCIONES COMPLEMENTARIAS
ESTABLECIMIENTOS PASTORILES DE MONTAÑA
ESTABLOS Y RECINTOS PARA LA CRIA DE ANIMALES
ESTOMAGO Y TRIPAS
EXEQUIAS. HILETAK
FAMILIA Y PARENTESCO
FERIAS GANADERAS Y COMPRAVENTA DE GANADO
FRACTURAS Y LUXACIONES
Ganaderia y pastoreo en vasconia
Grupos etniker
HERIDAS Y HEMORRAGIAS. EXTRACCION DE ESPINAS
HIGADO RIÑON Y OTRAS VISCERAS
HOGAR ALUMBRADO Y COCINA
HONOR DE LA FAMILIA
Indice Agricultura en vasconia
Indice Alimentacion domestica en vasconia
Indice Casa y familia en vasconia
Indice Ganaderia y pastoreo en vasconia
Indice Juegos infantiles en vasconia
Indice Medicina popular en vasconia
Indice Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
Indice Ritos funerarios en vasconia
INDUMENTARIA DEL PASTOR
INFANCIA Y PUBERTAD
INFECCIONES Y ENFERMEDADES CONTAGIOSAS DE LA PIEL
INICIOS DE LA RELACION AMOROSA
Interes Agricultura en vasconia
Interes Alimentacion domestica en vasconia
Interes Casa y familia en vasconia
Interes Ganaderia y pastoreo en vasconia
Interes Juegos infantiles en vasconia
Interes Medicina popular en vasconia
Interes Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
Interes Ritos funerarios en vasconia
Introduccion Agricultura en vasconia
Introduccion Casa y familia en vasconia
Introduccion Ganaderia y pastoreo en vasconia
Introduccion Medicina popular en vasconia
Introduccion Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
Investigacion Agricultura en vasconia
Investigacion Alimentacion domestica en vasconia
Investigacion Casa y familia en vasconia
Investigacion Ganaderia y pastoreo en vasconia
Investigacion Juegos infantiles en vasconia
Investigacion Medicina popular en vasconia
Investigacion Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
Investigacion Ritos funerarios en vasconia
Jose miguel de barandiaran
JUEGOS DE ADIVINAR. ACERTIJOS
JUEGOS DE BALANCEO
JUEGOS DE CARRERAS
JUEGOS DE ESCONDERSE
JUEGOS DE HABILIDAD
JUEGOS DE IMITACION ESCENIFICACION Y MIMICA
JUEGOS DE LANZAMIENTO
JUEGOS DE LENGUAJE
JUEGOS DE MANOS Y DEDOS
JUEGOS DE PASTORES
JUEGOS DE SALTO
JUEGOS DIVERSOS. EL COLECCIONISMO INFANTIL
Juegos infantiles en vasconia
JUEGOS ORGANIZADOS EN FIESTAS POPULARES
JUEGOS RITMICOS
JUEGOS Y CANCIONES PARA LA PRIMERA EDAD
JUVENTUD. GAZTAROA
LA ALIMENTACION EN IPARRALDE
LA BODA. EZKONTZA
LA CAZA DE ALIMAÑAS
LA CONDUCCION DEL CADAVER A LA IGLESIA
LA ELABORACION TRADICIONAL DEL PAN
LA FABRICACION DEL QUESO. GAZTAGINTZA
LA HIERBA Y OTROS FORRAJES
LA INDUMENTARIA EN EL CORTEJO FUNEBRE
LA LECHE Y SUS DERIVADOS
LA MECANIZACION DE LA AGRICULTURA
LA NATURALEZA COMO ESPACIO LUDICO
LA REPRODUCCION
LA SANGRE
LA SUBIDA CON EL REBAÑO AL MONTE
LAS ABEJAS. ERLEA
LAS SEPULTURAS EN LAS IGLESIAS. JARLEKUAK. FUESAS
LENGUAJE Y TRATO A LOS ANIMALES
LESIONES E IRRITACIONES DE LA PIEL
LIMPIEZA DE LA CASA ROPA Y VAJILLA
LOS JUGUETES. ARTESANIA INFANTIL
LOS RITOS FUNERARIOS EN IPARRALDE
LUGARES Y MODOS DE ENTERRAMIENTO
Main Page
MALES DE CABEZA
MALES DE DIENTES HAGINEKO MINA
MANO DE OBRA Y FUERZA EMPLEADA EN LA AGRICULTURA
MARCAS DE LA PIEL. PELO Y UÑAS
MARCAS DE PROPIEDAD
MATANZA DOMESTICA DE ANIMALES
MATANZA DOMESTICA DE ANIMALES 1
Medicina popular en vasconia
MOBILIARIO AGRICOLA TRADICIONAL
MODELOS COMARCALES DE CASAS
MORDEDURAS Y PICADURAS HOZKA
NACIMIENTO. JAIOTZA
NOMBRES DE LOS ANIMALES. ABEREEN IZENAK
NOVIAZGO
OFRENDA POSTNUPCIAL Y TORNABODA
OFRENDAS Y SUFRAGIOS EN LA SEPULTURA. ARGIAK OLATAK HILOTOITZAK
ORGANIZACION DE LA INGESTA OTORDUAK
ORNAMENTACION DE LA CASA
PASTOS COMUNALES
PATRIMONIO FAMILIAR Y SU TRANSMISION
PLEGARIAS EN LA MESA FAMILIAR
Política de privacidad
PORTADORES DE OFRENDAS EN EL CORTEJO
PRACTICAS Y RITOS DE PROTECCION EN LA AGRICULTURA
Preambulo Casa y familia en vasconia
Preambulo Ganaderia y pastoreo en vasconia
Preambulo Medicina popular en vasconia
Preambulo Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
Preambulo Ritos funerarios en vasconia
Prefacio Agricultura en vasconia
PREPARACION DE LA TIERRA DE CULTIVO
PREPARACION DE LAS COMIDAS DOMESTICAS
PREPARACION Y CONSERVACION DE HUEVOS
PREPARATIVOS DE LA BODA. DEIUNE-ALDIA
PRESAGIOS DE MUERTE. HERIOTZAREN ZANTZUAK
Presentacion Agricultura en vasconia
Presentacion Alimentacion domestica en vasconia
Presentacion Casa y familia en vasconia
Presentacion Ganaderia y pastoreo en vasconia
Presentacion Juegos infantiles en vasconia
Presentacion Medicina popular en vasconia
Presentacion Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
Presentacion Ritos funerarios en vasconia
PRIMERA INFANCIA. HAURTZAROA
PROCEDIMIENTOS DE SELECCION PREVIOS A LOS JUEGOS
PRODUCCION DE ACEITE VINO TXAKOLI Y SIDRA
Proemio Alimentacion domestica en vasconia
Prologo Agricultura en vasconia
PROTECCION CREENCIAL DEL GANADO
Proyecto etniker
Publicacion impresa Agricultura en vasconia
Publicacion impresa Alimentacion domestica en vasconia
Publicacion impresa Casa y familia en vasconia
Publicacion impresa Ganaderia y pastoreo en vasconia
Publicacion impresa Juegos infantiles en vasconia
Publicacion impresa Medicina popular en vasconia
Publicacion impresa Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
Publicacion impresa Ritos funerarios en vasconia
PUERPERIO
PUERTAS Y VENTANAS
RAZAS DE ANIMALES
RECOLECCION DE LOS CULTIVOS Y CONSERVACION
REGIMEN DE PROPIEDAD. PROPIEDAD COMUNAL Y PROPIEDAD PRIVADA
REGRESO A LA CASA MORTUORIA Y AGAPES FUNERARIOS
RELACION DE LA CASA CON EL SUELO EL CLIMA Y LA ACTIVIDAD
RELACIONES CON LA FAMILIA Y LOS PARIENTES
REPRODUCCION Y CUIDADOS DE LOS ANIMALES
Resumen
Resumen Agricultura en vasconia
Resumen Alimentacion domestica en vasconia
Resumen Casa y familia en vasconia
Resumen Ganaderia y pastoreo en vasconia
Resumen Juegos infantiles en vasconia
Resumen Medicina popular en vasconia
Resumen Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
Resumen Ritos funerarios en vasconia
Ritos del nacimiento al matrimonio en vasconia
RITOS EN TORNO AL FUEGO DOMESTICO
Ritos funerarios en vasconia
SALUD Y MENTALIDAD POPULAR
SALUD Y RELIGION POPULAR
SEPELIO
SIEMBRA Y CUIDADOS DE LOS CULTIVOS
SIMBOLOS PROTECTORES DE LA CASA
SINTOMAS Y REMEDIOS GENERALES
SOLTERIA Y CELIBATO. CASAMIENTO DE VIUDOS Y VIEJOS
TABACO
TEJADO
TERRENOS CULTIVADOS
TRANSFORMACIONES OPERADAS DURANTE EL PRESENTE SIGLO EN EL REGIMEN ALIMENTARIO DOMESTICO
TRANSPORTE ANIMAL. EL CARRO GURDIA
TRASHUMANCIA Y TRANSTERMINANCIA
TRATOS NORMAS Y FORMULAS INFANTILES
UNIDADES DE MEDIDA
UNIONES LIBRES E HIJOS NATURALES
VIATICO Y EXTREMAUNCION. AZKEN SAKRAMENDUAK
VIDA Y FUNCIONES DE LOS ESPOSOS
Idioma
aa - Qafár af
ab - Аҧсшәа
ace - Acèh
ady - адыгабзэ
ady-cyrl - адыгабзэ
aeb - تونسي/Tûnsî
aeb-arab - تونسي
aeb-latn - Tûnsî
af - Afrikaans
ak - Akan
aln - Gegë
am - አማርኛ
an - aragonés
ang - Ænglisc
anp - अङ्गिका
ar - العربية
arc - ܐܪܡܝܐ
arn - mapudungun
arq - جازايرية
ary - Maġribi
arz - مصرى
as - অসমীয়া
ase - American sign language
ast - asturianu
av - авар
avk - Kotava
awa - अवधी
ay - Aymar aru
az - azərbaycanca
azb - تۆرکجه
ba - башҡортса
ban - Basa Bali
bar - Boarisch
bbc - Batak Toba
bbc-latn - Batak Toba
bcc - جهلسری بلوچی
bcl - Bikol Central
be - беларуская
be-tarask - беларуская (тарашкевіца)
bg - български
bgn - روچ کپتین بلوچی
bho - भोजपुरी
bi - Bislama
bjn - Bahasa Banjar
bm - bamanankan
bn - বাংলা
bo - བོད་ཡིག
bpy - বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী
bqi - بختیاری
br - brezhoneg
brh - Bráhuí
bs - bosanski
bto - Iriga Bicolano
bug - ᨅᨔ ᨕᨘᨁᨗ
bxr - буряад
ca - català
cbk-zam - Chavacano de Zamboanga
cdo - Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄
ce - нохчийн
ceb - Cebuano
ch - Chamoru
cho - Choctaw
chr - ᏣᎳᎩ
chy - Tsetsêhestâhese
ckb - کوردیی ناوەندی
co - corsu
cps - Capiceño
cr - Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ
crh - qırımtatarca
crh-cyrl - къырымтатарджа (Кирилл)
crh-latn - qırımtatarca (Latin)
cs - čeština
csb - kaszëbsczi
cu - словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ
cv - Чӑвашла
cy - Cymraeg
da - dansk
de - Deutsch
de-at - Österreichisches Deutsch
de-ch - Schweizer Hochdeutsch
de-formal - Deutsch (Sie-Form)
diq - Zazaki
dsb - dolnoserbski
dtp - Dusun Bundu-liwan
dty - डोटेली
dv - ދިވެހިބަސް
dz - ཇོང་ཁ
ee - eʋegbe
egl - Emiliàn
el - Ελληνικά
eml - emiliàn e rumagnòl
en - Inglés
en-ca - Canadian English
en-gb - British English
eo - Esperanto
es - Español
et - eesti
eu - Euskera
ext - estremeñu
fa - فارسی
ff - Fulfulde
fi - suomi
fit - meänkieli
fj - Na Vosa Vakaviti
fo - føroyskt
fr - Francés
frc - français cadien
frp - arpetan
frr - Nordfriisk
fur - furlan
fy - Frysk
ga - Gaeilge
gag - Gagauz
gan - 贛語
gan-hans - 赣语(简体)
gan-hant - 贛語(繁體)
gd - Gàidhlig
gl - galego
glk - گیلکی
gn - Avañe'ẽ
gom - गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni
gom-deva - गोंयची कोंकणी
gom-latn - Gõychi Konknni
got - 𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺
grc - Ἀρχαία ἑλληνικὴ
gsw - Alemannisch
gu - ગુજરાતી
gv - Gaelg
ha - Hausa
hak - 客家語/Hak-kâ-ngî
haw - Hawaiʻi
he - עברית
hi - हिन्दी
hif - Fiji Hindi
hif-latn - Fiji Hindi
hil - Ilonggo
ho - Hiri Motu
hr - hrvatski
hrx - Hunsrik
hsb - hornjoserbsce
ht - Kreyòl ayisyen
hu - magyar
hy - Հայերեն
hz - Otsiherero
ia - interlingua
id - Bahasa Indonesia
ie - Interlingue
ig - Igbo
ii - ꆇꉙ
ik - Iñupiak
ike-cans - ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ
ike-latn - inuktitut
ilo - Ilokano
inh - ГӀалгӀай
io - Ido
is - íslenska
it - italiano
iu - ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ/inuktitut
ja - 日本語
jam - Patois
jbo - la .lojban.
jut - jysk
jv - Basa Jawa
ka - ქართული
kaa - Qaraqalpaqsha
kab - Taqbaylit
kbd - Адыгэбзэ
kbd-cyrl - Адыгэбзэ
kg - Kongo
khw - کھوار
ki - Gĩkũyũ
kiu - Kırmancki
kj - Kwanyama
kk - қазақша
kk-arab - قازاقشا (تٴوتە)
kk-cn - قازاقشا (جۇنگو)
kk-cyrl - қазақша (кирил)
kk-kz - қазақша (Қазақстан)
kk-latn - qazaqşa (latın)
kk-tr - qazaqşa (Türkïya)
kl - kalaallisut
km - ភាសាខ្មែរ
kn - ಕನ್ನಡ
ko - 한국어
ko-kp - 한국어 (조선)
koi - Перем Коми
kr - Kanuri
krc - къарачай-малкъар
kri - Krio
krj - Kinaray-a
ks - कॉशुर / کٲشُر
ks-arab - کٲشُر
ks-deva - कॉशुर
ksh - Ripoarisch
ku - Kurdî
ku-arab - كوردي (عەرەبی)
ku-latn - Kurdî (latînî)
kv - коми
kw - kernowek
ky - Кыргызча
la - Latina
lad - Ladino
lb - Lëtzebuergesch
lbe - лакку
lez - лезги
lfn - Lingua Franca Nova
lg - Luganda
li - Limburgs
lij - Ligure
liv - Līvõ kēļ
lki - لەکی
lmo - lumbaart
ln - lingála
lo - ລາວ
loz - Silozi
lrc - لۊری شومالی
lt - lietuvių
ltg - latgaļu
lus - Mizo ţawng
luz - لئری دوٙمینی
lv - latviešu
lzh - 文言
lzz - Lazuri
mai - मैथिली
map-bms - Basa Banyumasan
mdf - мокшень
mg - Malagasy
mh - Ebon
mhr - олык марий
mi - Māori
min - Baso Minangkabau
mk - македонски
ml - മലയാളം
mn - монгол
mo - молдовеняскэ
mr - मराठी
mrj - кырык мары
ms - Bahasa Melayu
mt - Malti
mus - Mvskoke
mwl - Mirandés
my - မြန်မာဘာသာ
myv - эрзянь
mzn - مازِرونی
na - Dorerin Naoero
nah - Nāhuatl
nan - Bân-lâm-gú
nap - Napulitano
nb - norsk bokmål
nds - Plattdüütsch
nds-nl - Nedersaksies
ne - नेपाली
new - नेपाल भाषा
ng - Oshiwambo
niu - Niuē
nl - Nederlands
nl-informal - Nederlands (informeel)
nn - norsk nynorsk
nov - Novial
nrm - Nouormand
nso - Sesotho sa Leboa
nv - Diné bizaad
ny - Chi-Chewa
oc - occitan
olo - Livvinkarjala
om - Oromoo
or - ଓଡ଼ିଆ
os - Ирон
pa - ਪੰਜਾਬੀ
pag - Pangasinan
pam - Kapampangan
pap - Papiamentu
pcd - Picard
pdc - Deitsch
pdt - Plautdietsch
pfl - Pälzisch
pi - पालि
pih - Norfuk / Pitkern
pl - polski
pms - Piemontèis
pnb - پنجابی
pnt - Ποντιακά
prg - Prūsiskan
ps - پښتو
pt - português
pt-br - português do Brasil
qu - Runa Simi
qug - Runa shimi
rgn - Rumagnôl
rif - Tarifit
rm - rumantsch
rmy - Romani
rn - Kirundi
ro - română
roa-tara - tarandíne
ru - русский
rue - русиньскый
rup - armãneashti
ruq - Vlăheşte
ruq-cyrl - Влахесте
ruq-latn - Vlăheşte
rw - Kinyarwanda
sa - संस्कृतम्
sah - саха тыла
sat - Santali
sc - sardu
scn - sicilianu
sco - Scots
sd - سنڌي
sdc - Sassaresu
sdh - کوردی خوارگ
se - sámegiella
sei - Cmique Itom
ses - Koyraboro Senni
sg - Sängö
sgs - žemaitėška
sh - srpskohrvatski / српскохрватски
shi - Tašlḥiyt/ⵜⴰⵛⵍⵃⵉⵜ
shi-latn - Tašlḥiyt
shi-tfng - ⵜⴰⵛⵍⵃⵉⵜ
shn - ၽႃႇသႃႇတႆး
si - සිංහල
sk - slovenčina
sl - slovenščina
sli - Schläsch
sm - Gagana Samoa
sma - Åarjelsaemien
sn - chiShona
so - Soomaaliga
sq - shqip
sr - српски / srpski
sr-ec - српски (ћирилица)
sr-el - srpski (latinica)
srn - Sranantongo
ss - SiSwati
st - Sesotho
stq - Seeltersk
su - Basa Sunda
sv - svenska
sw - Kiswahili
szl - ślůnski
ta - தமிழ்
tcy - ತುಳು
te - తెలుగు
tet - tetun
tg - тоҷикӣ
tg-cyrl - тоҷикӣ
tg-latn - tojikī
th - ไทย
ti - ትግርኛ
tk - Türkmençe
tl - Tagalog
tly - толышә зывон
tn - Setswana
to - lea faka-Tonga
tokipona - Toki Pona
tpi - Tok Pisin
tr - Türkçe
tru - Ṫuroyo
ts - Xitsonga
tt - татарча/tatarça
tt-cyrl - татарча
tt-latn - tatarça
tum - chiTumbuka
tw - Twi
ty - reo tahiti
tyv - тыва дыл
tzm - ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ
udm - удмурт
ug - ئۇيغۇرچە / Uyghurche
ug-arab - ئۇيغۇرچە
ug-latn - Uyghurche
uk - українська
ur - اردو
uz - oʻzbekcha/ўзбекча
uz-cyrl - ўзбекча
uz-latn - oʻzbekcha
ve - Tshivenda
vec - vèneto
vep - vepsän kel’
vi - Tiếng Việt
vls - West-Vlams
vmf - Mainfränkisch
vo - Volapük
vot - Vaďďa
vro - Võro
wa - walon
war - Winaray
wo - Wolof
wuu - 吴语
xal - хальмг
xh - isiXhosa
xmf - მარგალური
yi - ייִדיש
yo - Yorùbá
yue - 粵語
za - Vahcuengh
zea - Zeêuws
zh - 中文
zh-cn - 中文(中国大陆)
zh-hans - 中文(简体)
zh-hant - 中文(繁體)
zh-hk - 中文(香港)
zh-mo - 中文(澳門)
zh-my - 中文(马来西亚)
zh-sg - 中文(新加坡)
zh-tw - 中文(台灣)
zu - isiZulu
qqq - Message documentation
Formato
Exportar para traducción sin conexión
Exportar en formato nativo
__TOC__ <languages></languages> {{ #pageLangs: es | eu | fr }} === Tradizio handiko kultura === Duela mende erdi edo, hauxe idatzi zuen Barandiaranek: «euskal Pirinioaren ardatzak —Pirinio osorako ere gauza bera esan daiteke— tradizio handiko kultura baten arrastoak gordetzen ditu bere tolesduren labirintoan»<ref>Vide José Miguel de BARANDIARAN. «Aspectos sociográficos de la población del Pirineo Vasco» in ''Eusko Jakintza'', VII (1953-1957), 7. or.</ref>. Kultura horren adierazbiderik esanguratsuena abeltzaintza eta artzaintzarekin lotutako bizimoduan nabaritzen da. Hasteko, dokumentazio historikoak ematen digun informazioaren arabera, Erdi Aroaren amaieran eta gaur egun ere gure ibarretako abere-taldeak mendi berberetara joaten dira udan<ref>Vide ''Cartulario de San Millán, Cartulaire des rôls gascons. Le livre d’or de Bayyone, etc. ''Haristoyren zita: ''Recherches historiques sur le Pays Basque. ''Bayonne, 1883, II, 402-406, 547-551. orr.</ref>. Baina Erdi Aroko dokumentuotan adierazitako abeltzainen bizimodua askozaz lehenagotik dator, historiaurreko monumentuen kokapen-esparruak iradokitzen digun legez. ''Baratz ''edo ''espil ''izenekoak harri zutez eginiko zirkuluak dira eta, historiaurreko ikerlarien aburuz, bretoierazko ''cromlech ''terminoaz izendatzen diren horien parekoak dira. Burdin Aroko hileta-eraikuntzak dira eta euskal Pirinioetako goi-lautada eta mendi-lepoetan aurki ditzakegu, mendiaren bi isurialdeetako larreen artean. Monumentuok udako abel tzaintza egiten zen guneetan daude kokatuta, eta inoiz ez dira aurkitu bizimodu hori egin ez den lekuetan. Horrek esan nahi du eraiki tzaileak abeltzainak zirela eta gaurko abeltzainen bizimodu tradizionala eta Burdin Aroan zegoena berdin-berdina dela. Kokapen-kointzidentzia bera ikus daiteke gaur egungo abeltzaintza-gune eta Eneolitikoaren aurreko garaian eta Neolitikoaren amaieran egin ziren trikuharrien esparruan. Lekuberekotasun hori handia da; izan ere, ez dago trikuharririk lurraren izaera eta klimaren baldintzak direla-eta bordak egiteko aukerarik ez daukaten lekuetan<ref>Vide On Joxemiel Barandiaranek egin zuen eta ''Anuario de Eusko Folklore ''aldizkariak argitaratu zuen mapa: ''Anuario de Eusko Folklore'', VII (1927), 137. or.</ref>. Euskal mendietako abeltzaintzak mendeak iraun ditu, eta horregatik azal dezakegu ganadu-espezie batzuen zein tresneriaren izenak berta-bertakoak izatea eta ez Europako alde honetara K. a. lehen milurtekoan etorri ziren indoeuropar hizkuntzetatik hartutakoak. Indoeuroparrak ez direnen artean daude abereon izenak: AHUNTZ, AKER, ARDI, BEHI, ZEZEN, ZEKOR, IDI, ZALDI, BEHOR, URDE, AHARDI, AKETZ, OR, ZAKUR<ref>R. L. TRASK. ''The history of basque. ''London (Routledge), 1997, 295-303 orr.</ref>. [[File:3.1_Coincidencia_entre_areas_megaliticas_y_zonas_de_pastoreo_segun_Barandiaran_(1927).jpg|center|600px|Coincidencia entre áreas megalíticas y zonas de pastoreo según Barandiaran (1927). Fuente: ''Anuario de Eusko Folklore'', Tomo VII. 1927 (Dibujo de Don José Miguel de Barandiaran).]] Azken ikerketa arkeologikoek<ref>Mª Amor BEGUIRISTAIN. «Los yacimientos de habitación durante el Neolítico y la Edad de Bronce en el Alto valle de Ebro», ''Trabajos de Arqueología Navarra (TAN), ''3 (1982), 59-156. orr. A. CAVA; Mª Amor BEGUIRISTAIN. «El abrigo prehistórico del abrigo de la Peña (Marañon, Navarra)» in ''Trabajos de Arqueología Navarra (TAN), ''10, (1991-1992), 69-135. orr. A. ALDAY. «Abrigo de Atxoste-Puerto de Azáceta (Virgala). II Campaña de excavación arqueológica», ''Arqueoikuska ''1997. Idem (1998b): «El depósito prehistórico de Kanpanoste Goikoa (Virgala, Álava). Memoria de las actuaciones arqueológicas 1992-1993». ''Memoria de Yacimientos Alaveses ''5. Arabako Foru Aldundia. J. FERNÁNDEZ ERASO. (1997): «Excavaciones en el abrigo de Peña Larga (Cripán, Álava)» in ''Memoria de Yacimientos Alaveses ''4, (1997) Arabako Foru Aldundia. J. GARCÍA GAZOLAZ. «Los origenes de la economía de producción en el País Vasco meridional: de la descripción a la explicación» in ''Illunzar ''2 (1994), 87-99. orr. Idem. «Apuntes para la comprensión de la dinámica de ocupación del actual territorio navarro entre el VI y el III milenio» in ''Cuadernos de Arqueología de la Universidad de Navarra ''3, (1995), 86-146. orr.</ref> Euskal Herriko Neolitizazioa uste baino zaharragoa dela egiaztatzen dute. Mendebaldeko Piri nioan, abereen presentzia Kristo aurreko V. milurtekoaren azken laurdenean dokumentatzen da, bai Bizkaiko golkoko isurialdean (Arenazako haitzuloa-B), baita mediterranearrean ere (Peñalarga-A; Los Cascajos, Los Arcos-N). Etapa goiztiar horretan, ardi eta ahuntzen familiakoak izan ziren ugarienak, baina behiaren familiakoak ere bazeuden. Arabako Peñalargako kobazuloan, ardiez —horixe baita ugariena besteen artean— eta behiez gain, etxeko txerria ere bazeuden. === Abeltzaintzaren erregimen tradizionala === Leku jakin batzuetan abeltzaintza eta ganaduaren hazkuntza librea irauteko, ondoko baldintzak izan dira beharrezkoak: herri-lurrak egotea, larreei probetxua ateratzea libre izatea eta abere-taldeak hara eta hona libre ibiltzeko aukera edukitzea. Lurralde menditsuetan, herri-lurrek garrantzia izan dute inguruko herrien ekonomia tradizionala hobetzeko. Hori dela-eta, denon artean ustiatu ahal izateko, herrien arteko elkarteak eta batasunak sortu ziren. Halakoak izan dira, besteak beste, Sierra Salvadakoak, Guibijokoak, Izkizekoak, Aizkorrikoak (Araba eta Gipuzkoako Unio edo Partzuergo Orokorra), Eniriokoak eta Aralarrekoak, eta Bardeetakoak Nafarroan. Antzekoak dira Pirinioaren isurialde bietan kokatutako udalen arteko batasun eta ''facería ''izeneko elkarteak. Herri-lurretan bazkalekuak eta zuhaiztiak — pagoak, haritzak eta arteak— dauzkaten larreen ustiaketa librea indarrean egon da hainbat herritan. Herritarrek larreok aprobetxatzen izan dituzte ganaduaren bazka lortzeko —ardiak, behiak eta zaldiak—, nahiz etxerako egurra, ukuiluan sartutako ganaduen azpigarrirako ira eta txerrientzako ezkurrak biltzeko. Historikoki, ganaduaren zirkulazio libreak ez du mugarik izan, ez badira lur pribatuak eta beste herri, partzuego edo unio batzuetako larreak banatzeko munarriak. Hormaz edo hesiz mugatu bako lur pribatuetan ere ibiltzeko aukera izan du ganaduak, uzta bildu ostean beti ere. Abere-taldeek soroetan zehar ibiltzeko aukera hori, honako esapidean aipatzen da: ''Soroak zor dio larreari. ''Horixe baita Pirinioetako haranetan gaur egun puri-purian dagoen larre-erregimena (Erronkari-N, esate baterako). [[File:3.5_Perennite_des_zones_de_paturages._Dolmen_de_Gaxteenia._Mendibe_(BN)_1980.jpg|center|600px|Pérennité des zones de pâturages. Dolmen de Gaxteenia. Mendibe (BN), 1980. Fuente: Blot, Jacques. ''Artzainak. Les bergers basques. Los pastores vascos''. San Sebastián, Elkar, 1984.]] Antzinako abeltzaintza moeta, azienda ukuiluan sartzen hasi baino lehenagokoa, honelakoa zen: mendian hazten ziren behiak eta behorrak, ezelako loturarik gabe, eta okela eta kumeak ziren etekin bakarrak. Bizimodu erdibasatia zuten animaliok euren etxeko marka zeukaten larruan grabatuta. Hala ere, ezin zaie abere izena eman. Animaliok mendian harrapatzeko erabiltzen ziren modu batzuk eta eraikitze-ehizan erabiltzen direnak antzekoak dira; segada eta doba-txakurrak erabiltzen ziren. Ganadua gobernatzeko modua, larreen aprobetxamendurako erregimena eta abeltzaintza moeta klimak eta lurraren izaerak baldintzatzen ditu. Orain dela bi mila urte, Pliniok (N.H. ''IV'', 10) ''Vasconum saltus ''delakoa (hezea eta basoz betea) eta ''Vasconum ager ''izenekoa (laborez eta mahastiz osotua) bereizi zituen. Bereizketa hura bat dator, oro har, Euskal Herriko alde heze eta lehorraren banaketarekin eta, ez hain zehatz, baina baita atlantiar eta mediterranear isurialdeen bereizketarekin ere. Lan honen gaia kontuan hartuta, ondo egokitzen da banaketa hori gaur egun ere. [[File:3.3_Atlas_honen_lurraldea_erromatarren_garaian_Santiago_Seguraren_arabera.jpg|center|600px|Atlas honen lurraldea erromatarren garaian, Santiago Seguraren arabera. Fuente: Segura, Santiago. ''Mil años de historia vasca''. Bilbao, Universidad de Deusto, 1997. (Dibujo adaptado por Luis M. Peña).]] Atlantiar isurialdean hazten diren abere arrazak bertako hezetasun gehiegira egokituta daude, batez ere sasoi hotzean. Hori aintzat hartuta, ardien familiako arrazak aipatu behar dira, beheko larreetan bazkatzen baitira. Larreotan dagoen hezetasun maila altua dela-eta, behien familiakoek ez daukate bertan bazkatzerik. Isurialde horren beste ezaugarri bat honakoa da: larre ugari ditu baina ganadua elikatzeko labore gutxi. Larreak desberdin hazten dira urtaroaren arabera eta, hori dela kausa, pilatzeko metodoak garatu izan dira; modu horretan, abereen elikadura bermatzen da larreak hazi barik dauden bitartean. Ukuiluko abeltzaintza esnetarako erabili izan da azken garaietan, behi-esnetarako, batez ere. Herrigune garrantzitsuak sortzeak eragina izan du horretan. Artaldeen esnea eta ardi-esnez egindako gazta ere azpimarratzeko moduko produktuak dira. Baserriak sakabanatuta daude eta, modu horretan, ukuiluak etxebizitzari atxikita edo inguruetan jar daitezke; etxe bakoitzak, ingurumenari etekinik handiena atera nahian, mota guztietako abereak hazten ditu, ardi eta behiak garrantzi ekonomiko handiena daukatenak badira ere. Artzaintzak izaera familiarra izan du: hau da, artaldea etxekoa da tradizio luzearen ondorioz, normalean ardiak hazten dira eta familiako batek zaintzen ditu. Euskal Herriko mediterranear isurialdearen ezaugarririk garrantzitsuena herri-lurrak izan dira. Gaur egun ere izaera horrekin jarraitzen dute; zenbait herriz osotutako elkarte eta ermandadeen bitartez ustiatzen dira. Atlantiar isurialdearekin dauzkan aldeek larreak, hazitako arrazak zein espezie bakoitzaren garrantzi erlatiboa baldintzatu dituzte. Araba eta Nafarroako herri askotan ahuntzak izan dira etxean kontsumitzeko esnea ematen izan dutenak. Bertan nekazaritzak garrantzi handiagoa izan duenez, lanerako animaliak nahitaezkoak izan dira. Abereen artean antzinatik bereiztu izan dira lanerako direnak eta lanerako ez direnak; lehenengo horiei herritik hur zegoen herri-lurra uzten zitzaien bazkatzeko, behar zenean uztartzeko prest egon zitezen. Galtzua, uzta jaso ondoren barreiatutako aleak, lugorriak eta soroen landu gabeko ertzak bazkaleku garrantzitsuak izan dira ganaduarentzat. Landutako lurren aprobetxamendua abeltzainen eskubidea izan da, ez nekazarien kontsezioa; trantsizioa izango litzateke, hortaz, abeltzaintza libretik nekazarien jabetza-erregimenera. Herrigune kontzentratuak abeltzaintza komunitatean egitera bultzatu du. Etxeetako abelburu kopurua txikia zenez, ez zituzten jabeek eurek gobernatzen; auzoko guztien abereak bildu eta ofizioko abeltzaina kontratatzen zuten (artzaina, unaia, ahuntzaina...), goizetik larreetara ateratzeko eta iluntzean ekartzeko. Jarduera horrek ''dula ''(edo ''almaje'') izena zeukan gaztelaniaz, eta abere moeta guztiei ematen zitzaien. Abeltzain ''dulero ''jakin batek gobernatzen zuen abere mota bakoitza eta, hori dela-eta, izen desberdinak gorde izan dira, euskaraz zein gaztelaniaz: ''machero, boyero, yegüacero, cabrero/ahuntzaina, azeia, bizalero, bizela; vaquero/unaia.'' === Gaur eguneko aldaketak === Abelazkuntzan izan diren aldaketek bizimodu tradizionalari eragiten dioten moldakuntza sakonagoak dauzkate oinarrian neurri handi batean. Baserrian jende gutxiago bizi da eta gutxiago dira abeltzaintzan aritzen direnak. Aldaketok azken hamarkadetan gertatu izan dira eta abeltzaintza erabat aldatu dute: ohiko ogibidea edo bizimodua izateari utzi eta jarduera ekonomiko bihurtu da. Oro har, etxean hazten diren espezien aniztasuna gutxitu egin da; gutxitze hori ekonomia autarkikotik produktibismora pasatzearen ondorioa da. Halandaze, familia-unitateko espezie gutxiago mantentzen da baina abelburuen kopurua nabarmen doa gora, buruko dagoen irabazia murriztuz joan delako. Hau da, espezializaziora jo da. Abere txikien —untxiak eta hegaztiak— hazkuntza nabarmen gutxitu da. Izan ere, abereon okela zein produktuak merkatuan lortzea askozaz ere merkeago da eta lan gutxiago ematen du: adineko pertsonak edo etxeko hazkuntza maite dutenak baino ez dira horretan aritzen. Produkzioa handitzeak bertako arrazen galera ekarri du apurka-apurka. Arraza horiek errentagarriak izan ziren antzina, inguruneari egokitzeko gaitasuna zutelako. Gaur egun ez dira hazten ia, produkzio txikikoak baitira; etekin handia lortzeko baliagarriak diren abereak ustiatzen dira gaur. Oraindik desagertu ez diren arrazak larreetan bazkatzen dira etekin handiagoa lortzen duten abereek aprobetxatu ezin dituzten mendi eta basoetan. [[File:3.2_Moderno_establo_de_ovejas._Izurza_(B)_2000.jpg|center|600px|Moderno establo de ovejas. Izurza (B), 2000. Fuente: Archivo Fotográfico Labayru Fundazioa: José Ignacio García Muñoz.]] Bertako arrazak ez galtzeko interesa oraintsukoa da eta horretan pisutsuagoak dira arrazoi kulturalak abeltzainen kezkak baino. Azken urteotan sartu izan dira bertako arrazaren kontzeptuaren barruan antzinatik hazi izan diren abereak. Abeltzainek eurek ezagutzen ez zituzten izendapenak eman dizkiete gainera. Ofizioa zela-eta bidaiak hara eta hona egiten ibiltzen zirenak —tratanteak, kasurako— baino ez ziren ohartzen ganadu moeta bakoitzaren arraza-desberdintasunaz. Baserriko jendeak sekula ez die berrikuntzei muzin egin eta normalean hazten ez zituen abereak sartzeko ahalegina egin du, ezaugarriak hobetu asmoz; baina ondo zekien zelako baldintzak jartzen zizkien inguruneak abereoi. Gaur egun goitik behera aldatu da azienden arraza-konposizioa, abere produktiboagoak lortzeko ahaleginean. Honetara, intseminazio artifizialak mugak deuseztu ditu, urruneko abereen ezaugarri genetikoak sartzeko aukera ematen baitu kostu handiegirik gabe. Abelburuen kopurua handitu egin denez gero, higiene-eskakizunak areagotzeak eta abereen lanak errazteko beharrizanak hauxe ekarri du: etxeko korta alde batera utzi eta ukuilu handi eta modernoak eraikitzea. Izenak eurak ere aldatu dira; hona hemen izen berriak edo adiera berrituekin erabiliak: ''pabilioiak, abeletxeak, abeltegiak ''edo ''nabeak''. Bizkaiko itsasoari begira dauden eskualdeetako baserri zaharretan, familia biltzen zen sutearen ondoan zegoen abereen korta, beheko solairuan. Zurezko hormek banatzen zituzten areto biak; denboraren joanean, banaketa horiek sendoagotu egin ziren, baina abereak teilatu beraren pean zeuden oraindik ere. Barrurago dauden lurretan, eremu bereko eskualdeetan, gaineko bizimoduan zegoen familia eta, era horretan, beheko kortako beroa aprobetxatzen zuen. Mediterranear isurialdean herrigune kontzentratuak ez zuen baimenik ematen herrian bertan abereak izateko, edo zailtasun handiak jartzen zituen behintzat. Hala ere, abereentzako eskorta etxeari lotuta zegoen eraikina zen. Ukuilu berriak eraiki direnetik abereak etxekoekin batera bizitzetik produkzio berriko erregimenera pasatu dira, produkzio intentsiboa sarritan. Egoera berri hori administrazioan erabiltzen den terminologian ere islatzen da; dagoeneko ez dira ''baserriak, ukuiluak ''edo ''eskortak ''aipatzen ''abeltzainen ustiaketak ''baizik. [[File:3.4_Artzainaren_jeepa._Gorbea_Zeanuri_(B)_1988.jpg|center|600px|center|400px|Artzainaren jeepa. Gorbea, Zeanuri (B), 1988. Fuente: Ander Manterola, Grupos Etniker Euskalerria.]] Ganaduaren elikadura asko aldatu da; gero eta jateko gehiago inportatzen dituzte abeltzainen ustiaketak dauden lekuetara; jateko hori, pentsu moduan normalean, urrunetik dator sarri. Hori dela-eta, abeltzaintzak lurrarekiko tradizionalki izan duen lotura hautsi du nolabait. Elikadura-sistema horren ondorioetako bat honako hau da: klima eta larreak zirela eta, espezie batzuk hazi ezin ziren lekuetan hazteko aukera. Abeltzaintza-ustiaketaren intentsifikazioak aldaketa bortitzak ekarri ditu, hala nola satsaren kasua. Abereen satsa lurraren emankortasunari eusteko elementu garrantzitsua izan zen antzina. Lurrak, bestetik, oinarrizko elikagaiak ematen zituen iraupeneko ekonomia aurrera eraman ahal izateko. Behien familiako abereen azienda handitzeak eta kontzentratzeak, zein ustiaketa modu berriek sasoi bateko sats lehorra minda bihurtu dute. Minda hori ezin da nekazaritzan ongarritzat erabili nabarmen gutxitu diren soroetan. Garai batean aberastasun-iturri izan zena kutsadura-arazo da gaur egun. [[File:3.6_Etable_actuelle._Hazparne_(L)_2000.jpg|center|600px|Étable actuelle. Hazparne (L), 2000. Fuente: Ander Manterola, Grupos Etniker Euskalerria.]] Ardientzako elikagai berriak esku-eskura daudenez, trashumantziaren beharra gutxitu egin da; dagoeneko ez da neguan larre bila joan behar. Hala eta guzti ere, Bizkaiko itsasoaren aldean ohikoa da abere-taldeak ibarretako larreetan bazkatzea neguan. XIX. mendean zehar herri-lur asko galdu ziren, itsasoaren aldean batez ere; eta XX. mendean zehar antzina artaldeen eta beste abere batzuen bazkaleku ziren mendi batzuetan zuhaitzak sartu dituzte, espezie berriak landatuz; gaur egun, moeta horretako plantazio gehienak hesiz mugatuta daude. Mendeetan zehar, abeltzainek euren mendi-inguruak apurka-apurka egokitu eta aldatu egin zituzten euren jardueren bitartez. Gaur egun paisaia ikusgarritzat dauzka jendeak eta administrazioek parke natural izendatu dituzte babestu asmoz. Baina jokaera hori kalterako da paisaiak moldatu zituzten egileentzat eurentzat; euren jarduera kontrolatzen da eta aurrera egiteko bideak eteten dizkiete; horrezaz gainera, abeltzaintzari arrotz egiten zaizkion beharrizanak asetzeko hurbiltzen den jendez betetzen da mendia. Ildo beretik, antzina abeltzainentzat piztien kategorian sartzen ziren animaliak espezie babestuak dira gaur egun, artzainen harridurarako. Abeltzainek mendiko borda edo etxoletan ematen zuten uda; gaur egun asko gutxitu da joera hori. Azken hamarkadetan ur-instalazioak, argindarra eta bestelako baliabideak sartu dira bordetan; hala ere, gero eta abeltzain gutxiagok egiten du bizimodu hori eta eskualde batzuetan esnea emateari utzi diotenean eramaten dira ardiak mendira goiko larreak aprobetxa ditzaten; holan, artzainak ez du egunero bertan egon behar ardiak jaisteko, eta lantzean behineko bisitak baino ez ditu egiten. Mendietara eta goiko larreetara heltzeko egin dituzten errepideek eta mendi-bideek zein 4x4 ibilgailuek ekarri dute egoera berri hori. Ardi-esnez eginiko gazta oso produktu estimatua da gaur egun eta higiene eta kalitate arloetan hobekuntza handia izan du; sarritan jatorri-izendapen batzuen kontseilu arautzaileek kontrolatzen dute kalitate hori. Dagoeneko ez da beti mendiko bordetan egiten eta ez dira horretan artzainak soilik aritzen. Gero eta gaztandegi edo gazta-fabrika gehiago dago; ardien esnea erosi, eraldatu eta komertzializatzen dute. Artzain batzuek bide hori hautatu dute, modu horretan lana gutxitzen baitute eta ez baitira salerosketaz arduratu behar. Artileak, ordea, ez dauka gaur egun balio handirik merkatuan (Bizkaiko golkoaren isurialdeko arrazenak behintzat). Hori dela-eta, motzaldiak helburu bakarra dauka: ardiek udan berorik ez izatea. Abereen salerosketan antzina izan zuten garrantzia galtzen joan dira ganadu-azokak. Gaur egun garrantzi handiagoa daukate arraza batzuen aleen erakusketek eta abere-lehiaketek. Artzainen bizimoduarekin zerikusia duten jarduera jakin batzuk (artisautza eta gaztangintza edo artilegintza, besteak beste) bertatik bertara ikusteko aukera eskaintzen duten hiritarrentzako jaiak dira oraingo azokak. Artzainen kulturaren beste jarduera batzuetan ere aurki daiteke ''folklorizazio ''hori, hala nola trashumantzia edo artaldeak mendira igotzearen kontuan; kasuotan aurretik iragarritako jai baten egitarauan daude txertatuta ekintzak eta artzaintzaren mundutik kanpo dagoen jendeak hartzen du parte. Sasoi batean pagoz edo urkiz egindako borda edo etxoletako tresnek XX. mendearen lehen hamarkadetara arte iraun zuten. Etekin handia ateratzen zizkieten tresna horiei; izan ere, pisu gutxikoak ziren eta ez ziren apurtzen batetik bestera garraiatzean. Zinka eta aluminioa —material arinak bi-biak— sartu zirenean geratu ziren aurrekoak baztertuta. Artzaintzak berak ematen dituen produktuek (larrua eta artilea) ezin izan diete aurre egin, jantziak eta oinetakoak egiteko orduan, modu industrialean produzitzen direnei. Langile batzuek antzinako artzainen tresnak artisauen eran egiten jarraitzen dute, baina halako esku-lanak apaingarri moduan baino ez dira erabiltzen. Beste abereekin egindako ekoizpen intentsiboaren prozesuei aurre egin die artzaintzak. Hala eta guzti ere, adierazi behar dugu artaldeek gero eta buru gehiago dituztela eta artzain batzuek abeltegi itxietan ustiatzeko erabakia hartu dutela. Azken urteotan Europako elkarteak laguntza-sistema ezarri du eta sistema horrek abeltegi itxiak hedarazi ditu, sustatu eta babestu egin dituelako. Europako dirulaguntzok eragina daukate artzaintzan ere. Bi moetatako ondorioak ekarri dituzte: batetik, hain errentagarriak ez diren abeltzain-jarduerak mantetzeko aukera dakar; baina, bestetik, aldaketa handiak ekarri dituen eragina izan dira. <div align="center"><nowiki> * * *</nowiki></div> Egin diren aldaketak gorabehera, modu tradizionalak erabiltzen dituzten abeltzainak eta artzainak topatzeko aukera ere bada oraindik. Ikuspegi etnografikoari erreparatuz, azpimarratu beharko litzateke auzune berberean edota etxe berberean bizimodu moeta desberdinak aurki daitezkeela. Horrela, bada, etxe berean belaunaldi luzeetan ia aldatu bako abeltzaintza edo artzaintza tradizionala ezagututako gizon nagusia egon daiteke, batetik eta, bestetik, aurrerapen guztiak dituen instalazio moderno batean —behi-esnearen produkzioan, esaterako— lan egiten duen gaztea. Tradizioaren apurketa nabarmena da: abeltzain gazteak arreta handiagoa jarriko die nekazari-jardueretako teknikari espezializatuen aholkuei, aita edo aititaren aholkuei baino, azken horiek belaunaldietan zehar metatutako jakintzak gorde arren. Apurketa horren emaitza kulturala begi-bistan dago: abeltzain aurreratuenek, jatorria dena delakoa izanda ere, ez daukate desberdintasunik euren artean: abereak antzekoak dira, makineria berdin-berdina da eta prozedurak estandarizatuta daude. Aldaketa horiek guztiak bizkortu egin dira XX. mendeko azken hamarkadetan. Abeltzainen ikuspegitik, aurrez aurre daukaten arazorik serioena hauxe izango litzateke: garatzen duten jardueraren kontrola galtzea. Dagoeneko jarduera hori ez dago euren esku, ez dago euren lan egiteko gaitasunaren esku, ezpada urrun dauden botere-zentroen erabakien menpean. Aldi berean, mugitzeko aukera askorik eskaintzen ez dien sare komertzial konplexu batean harrapatuta ikusten dute euren burua. Egoera horren aurrean, gero eta eragin txikiagoa eskaintzen dien sistemaren barruan etorkizuna kolokan ikusten duten abeltzain batzuk aurre egiten ari dira, ondo baitakite Europako aniztasun biologikoa eta kulturala nekazari-inguruan dagoena. Baserriko jendeak fenomeno orokorren berri badauka; ezagutzen ditu, esaterako, «globalizazioa» edo gero eta handiagoa den kontzientziazio ekologikoa. Europako abeltzaintzan gertatzen ari diren elikagai-krisialdi larriek arrazoia zeukatela egiaztatzen dutela dirudi. Geure buruari galdetu behar diogu, beraz, obra honetan bildutako lan egiteko modu tradizionalak guztiz ahaztuko diren edo, denbora aurrera joan ahala, aintzat hartuko diren horietako batzuk. Azken batean, liburu honetan hartzen dena belaunaldi askotan pilatutako esperientziaren emaitza da eta bat dator, oro har, oraintsu sortu den kontzeptu batekin (ekoizpenaren intentsifikazioaren aurrez aurre dagoena): ''garapen jasangarria ''izenekoarekin. {{DISPLAYTITLE: Abeltzaintza eta artzaintza eta bien bilakaera}}{{#bookTitle:Abeltzaintza eta Artzaintza Euskal Herrian | Ganaderia_y_pastoreo_en_vasconia/eu}}