<languages></languages>
== Sarrera Gurdia ==
Frantziako Asanblea Nazionala unitate sistema egonkor, uniforme eta soil baten alde agertu zen 1790ean, eta metroa aukeratu zuen luzerako oinarrizko unitate gisa, hau Gurdia izan da, Lurraren meridianoaren koadrantearen hamar milioirena. Metrotik abiatuta definitu ziren: bolumen unitatea, litroa; pisu unitatea, grabeaantzinatik, zeina gero gramoa deituko zen; landa-eremuan garraiorako ibilgailu erabiliena Euskal Herria eta azalerakoa, areaare Espainia ere gainditzen duen esparru oso zabalean.
Sistema Metriko Hamartarra 1795eko lege batek sortu zuenIdien eta, eta haren bosgarren urteurreneansarriago, 1800. urteanbehien uztarriek tiratutako gurdiak ziren lasto, derrigorrezkoa egin zen Frantziansimaur, beste edozein sistema erabiltzea debekatuta. Sistema unibertsal gisa ezarri zuen Metroaren Tratatuak (Pariskare, 1875)egur, harri eta Pisuen eta Neurriei buruzko Konferentzia Orokorrak baieztatu zuen (Parisbeste material batzuetako zama handiak garraiatzeko modu tradizionala, 1989)landa traktoreen bidez mekanizatu aurretik. Haren helburua zen neurketa unitateak bateratzea eta arrazionalizatzea, honako ezaugarri hauek Euskal Herriko hegoaldeko eskualdeetan gurdiak zaldiek edo mandoek tiratu izan zitzaten: neutraltasuna, unibertsaltasuna, praktikoak izatea eta aise erreproduzitzeko modukoak izatea. Hiru dira oinarrizko magnitudeak: metroa, luzera unitate gisadituzte eskuarki; kilogramoakasu horretan, pisu unitate gisa; eta segundoagurdien egitura aldatu egiten zen, denboraren neurri gisa; horietatik abiatutabi haga izaten baitzituzten, horien multiploak eta azpimultiploakanimalia haien artean kokatzen zen.
Espainiako Estatuari dagokionez, nahiz eta 1849an, Elisabet II.aren garaian, Pisuen eta Neurrien Legea onartu, Sistema Metriko Hamartarra zabaltzeko denbora asko behar izan zen, antzinako neurriak oso sustraituta zeudelako. Sistema Metriko Hamartarra pixkanaka ezartzearekin batera, neurri tradizionalek eta horiek zehazteko bitartekoek eta tresnek lekua utzi diete berriei. Espainian ezartzeko lehen ahaleginak XIX. mendearen erdialdean egin ziren<ref>1849ko Pisuen eta Neurrien Legeak derrigorrezkotzat jo zuen sistema metriko hamartarraren erabilera merkataritzako salerosketa guztietan, eta 1852ko abenduaren 9ko Errege Aginduak Espainiako probintzia guztietako antzinako neurrien legezko metrikekiko korrespondentzia ofiziala ezarri zuen. Baliokidetasunetarako, honako dokumentu hau kontsultatu daiteke Espainiako Meteorologia Zentroan (CEM), helbide elektroniko honetan ere ikusgai: www.cem.es/ sites/default/files/00000458recurso.pdf.</ref>; hala, adibidez, Nafarroako Viana herriko udaletxera Sistema Metriko Hamartarraren unitateen bilduma bat iritsi zen 1868an; ordura arte, antzinako neurriak erabiltzen ziren. Horietako askok gaur egun arte iraun dute, edo gutxienez duela hamarkada gutxi arte, sistema ofizialarekin elkarbizitzan bada ere, eta, batzuetan, ikusiko dugun bezala, baliokidetasunak zehaztasunez ezagutu gabe.== Lera ==
AreagoLeraren edo ''narriaren'' aurretik, testu honen irakurketatik ondorioztatu ahal izango den moduan, printzipioz berberak ziren neurriek aldaketak izaten zituzten leku batzuetatik besteetara, baina horrek ez zeukan garrantzirik, antzina produktuen merkataritza eta trukea lurralde murritzean egiten zelako etaherri batzuetan jasotakoaren arabera, hartangarraio modu primitiboagoa ezagutu zen, jendeak baliokidetasunak ezagutzen zituelako, eta horrek interesa kentzen zion beste herri batzuetakoekin zehazki lekuz aldatu beharreko objektua zuzenean arrastaka eramatea edo arbola baten adarraren edo adar batzuen gainean ohe moduko bat ez etortzearieratuta haien gainean arrastaka eramateko.
Neurriekiko atxikimendu bat egiaztatu daHorrela, haiek kendu eta mende eta erdi geroago ere irauten duenaAtaunen (G) oso antzinako metodoa izan zen enborra lur biluziaren gainean irristaraztea. Horrela garraiatutako enborrari ''lorra'' zeritzon. Garraio modu horretarako bideei edo lerratokiei ''lorbidea'' zeritzen.
Zeanurin Saran (BL) jaso da neurri asko Sistema Hamartarrarekin batera bizi izan direla, zeina derrigortasunez ezarri '' treina'' arbola adartsu bat zen XX, lurrean etzana, XIX. mendearen bigarren hamarkadanmendean mendian aldapa beherako garraiorako erabiltzen zena. Ordura arte, adibidez errotetanHorretarako, harrizko pisuak erabili haien adarren gainean zamatzen zirengaroak, ordutik aurrera debekatuakoteak edo garraitu beharreko beste objektu batzuk. Era horretako pisuakGizon batek tiratzen zuen hartatik, osagarri moduan heldulekuari atxikitako eraztunak haren zatirik lodienari edo burdinak dauzkatenakurkilari lotutako soka baten bidez. Batzuetan, kontserbatu egiten dira gaur egun ere herriko errota batzuetanharriz zamatuta eta behiek tiratuta erabiltzen zen laborantza sailetan goldeak iraulitako lurra berdintzeko. Kasu horretan ''arralda'' zeritzon.
XX. mendeko azken hamarkadetanBernedon (A), herri batzuetan indarrean jarraitzen zuen artean ere hainbat neurri-unitatek, besteak beste: idiek tiratutako arbola baten haga kakoduna erabiltzen zen ''obrerolera'' edo gizalanamoduan. Zornotzan (B), azalera unitate gisa; ''cántara'' edo pegarra, ardoarentzat; eta ''azumbre'' edo pitxerra, libra eta ''cuartillo'' edo pinta erdi ardoarentzatbaserri batzuetan arbola baten adar handia erabiltzen zen, esnearentzat eta olioarentzatparrila moduko bat osatzen zuten adar txikiagoekin. Alearentzat, irinarentzat Haren gainean ezartzen zen ebakitako belar pila eta patatarentzat, aldapa behera garraiatzen zuten; ''faneganarra'' edo anega zeritzoten eta ''celemines'' edo lakariak. Neurri horietako askoren erabilera galdu egin da, bai eta haien oroitzapena ere informatzaile edadetuenen oroimenean, hau da, haiek erabili dituztenen oroimeneanarrastaka jaisten zuten.
Inkesta egindako herrietako landa-lanetan jasotako eta deskribatutako neurriek neurketa egin ahal izateko tresneria behar izaten dute sarritanKarrantzan (B), belar lehorra arrastaka eramateko ''narra'' baino modu primitiboagoak erabili izan dira, garraiatu beharreko belarra adar batzuen gainean metatuta. Informatzaile batek gogoan du arte adarrak erabili izana horretarako. Etxeek neurketa tresna Arbola horiek hazten ez ziren lekuetan beste batzuk edukitzen zituztenerabiltzen ziren, hala nola Iparraldeko elorri zuria (''Crataegus monogyna'';'' ''gaztelaniaz,'' espina blanca''), oso egokia adarkadura ugari daukalako. Hutsuneak gelditzen ziren lekuetan adar txikiagoak elkartzen ziren. Adarraren abantaila zen ez guztiakzela narra bezain erraz irristatzen belardiaren azaleraren gainean; gehiago ''heltzen'' zion. Narrak azaroak sortzen zituen aldapa oso handia zenean eta ''pareak'' aldapan behera arrastatzen zuenean, jakinabatzuetan idien atzeko hanketara irristatzen zelako.
== Giza gorputzaGure inkestek jaso dute iraganean gurpilik gabeko garraio-gailuak erabiltzen zirela orografiaren ondorioz, neurri-patroi ==zamak aldapa handietan gurdi gurpildunetan garraiatzeak iraultzeko arriskua sortzen zuelako, edo garraiorako tresna horretatik tiratzen zuten animaliak zanpatzekoa.
Giza gorputza unitate batzuen jatorria da, hala nola hazbetea, arra edo zehea, braza eta oina, gure lanaren esparru den lurraldean ezezagunak diren beste batzuez gain<ref>Izan ere, luzerako neurri tradizionalei eta beren arteko proportzioei erreparatzen badiegu, Leonardo da Vinciren marrazki ezaguna ekartzen diguten gogora: Vitruvioko Gizona. Brazaren baliokidea da beso zabalduen zabalera osoa, eta estadioa bat dator altuerarekin, eta biak berdinak dira, eta horregatik karratu bat zehazten dute. Brazak bi kana ditu, halako moldez non haren luzera bularrezurra eskuaren muturretik banatzen duen distantzia den; besoa tolestuz gero muturrarekin bularraren erdia ukitu arte, beso bat lortzen da, kana erdia; lau arrak edo lau zehek kana bat osatzen dute, hiru oinek edo hiru tertziak bezala. Gizonaren beso zabalduek eta haren altuerak osatzen duten karratuaren aldeen barruan dagoen azalera braza karratua da, eta karratuaren aldea ez baldin bada sei oinekoa, zazpikoa baizik, obra honetan aipatzen den bibliografian egiaztatu ahal izango den bezala, karratu hori bider ehun gizalan baten baliokidea izango da.</ref>. Horrez gain, ohikoa da neurketak egiten jarraitzea atzamarrak erabiliz, eskua atzamarrak luzaturik, hau da, arra edo zehea, oina edo pausoa, sistema metrikoarekiko baliokideak diren neurri-unitateetan pentsatu gabe, horren ordez patroi gisa gorputzaren atal horiek hartuta.== Uztarria ==
Karrantzan (B)Uztarria uztargile profesional batek edo herriko eskulangile batek egiten zuen idi pare jakin batentzat. Horregatik, animaliak leku berean kokatu behar ziren beti, bakoitzak bere orkoia zeukalako, besteekiko desberdina, giza gorputza neurri-unitate gisa hartzearekin lotutako hitz batzuk jaso diraeta uztarriaren indarra animalien adarretan bermatzen zelako. HorrelaIdiak aldatzean, diote hazbetea uztarria egokitu behar zen (gaztelaniazElgoibar-G), ''pulgada''lesiorik ez izateko (Agurain-A) erpuruaren muturraren , eta lehen artikulazioaren arteko distantzia dela, tolestuta dagoeneanhorrek ez baldin bazuen arazoa konpontzen, eta arra edo zehea berria eginarazten zen (gaztelaniazAgurain-A; Beasain, ''cuarta'' edo ''palmo''Elgoibar-G) eskua luze jarrita erpuruaren eta hatz nagiaren muturraren arteko distantzia. Elgoibarren diote uztarriak zerrendatik hausten zirela askotan, animalietako batek besteak baino gehiago tiratu zuelako une jakin batean. Ohiko uztarria hausten zenerako ordezko bat edukitzen zen beti.
Lekuan bertan distantzia bat neurtu behar deneanLandan lan egiteko uztarri arruntak zeuden, pauso luzeak emanez kalkulatzen daeta beste batzuk historiatuagoak, horietako bakoitza metro baten baliokidetzat jotzen baitaazienda azokara, ferietara eta erakustaldietara eramateko. Bedaroan Beste horrenbeste gertatzen zen azienda apaintzeko erabiltzen ziren gainerako elementuekin ere (B) ''pausue'' neurria jaso da, metroaren baliokidea gutxi gorabehera eta zabalera gutxiko lursailetako distantziak hala nola kopetakoak, ardi-larrua, kaskabiloak eta luzerak neurtzeko erabiliaabar.
Informatzaile karrantzarrek adierazten dute, metro bat kalkulatzeko inongo trepeta mekanikorik gabe eta erreferentzia gisa gorputza bera erabilita, beso bat luzatzen dela horizontalki alde batera eta metro bat dela urrundutako eskuaren atzamarren muturren Lehenik idientzako uztarriaren eta beste besoaren hasieraren arteko tartea. Antzeko moduanharen apaingarrien deskribapen xehatua eskaintzen dugu, kana Barandiaranek Saran (gaztelaniaz, ''vara''L) atzamarren muturren eta norberaren beso luzatuaren hasieraren arteko tartea da.1940ko hamarkadako urteetan jaso zuen moduan:
''Uztarria'' da gaztelaniaz ''yugo'' deritzonaren euskarazko izena; Lapurdiko herri horretakoa adar-uztarria zen, hau da, garondoan bermatuta adarrei lotzen zitzaienetakoa. Bikoitza zen (bi abelbururentzakoa), arku beheratuko ganbelekin, ''burulekuak''; adar-zuloak, ''adarroatzeak'', adarrentzat; muinoiak, ''kantxuak'' edo lorturak uztar-hedearentzat; kanalak, ''folak'', uztar-hedea pasatzeko; kantoi-habea edo kanpoko muturra, ''uztarrimuturra''; eta erdiko zuloa, ''urtedeziloa'', trapezio formakoa. Pieza bakarrekoa zen, intxaurrondo zurez –material onena– edo haltz zurez edo lizar zurez landua. Idientzako uztarriak 1,3 m luze ziren, eta behienak 1,1 m luze.
Barruko bi loturen ondoan bi zulo egoten ziren, eta haietako bakoitzean uztar-hedearen mutur bana zegoen finkatuta, ''herea'' edo ''hedea'' zeritzona. Erdiko zuloak uztarriari ''urterea'' edo ''urtedea'' zeritzon zirrindola lodi bat, larruzko zerrendekin txirikordatua, lotzeko balio zuen. Uztarriaren aurrealdea ebakidura ugarirekin apainduta egoten zen: gurutzeak, loreak eta, batzuetan, idi-buru estilizatuak.{{DISPLAYTITLE: XIIIXV. ANIMALIA BIDEZKO GARRAIOA. NEURRI-UNITATEAKGURDIA}} {{#bookTitle:Nekazaritza Euskal Herrian|Agricultura_en_vasconia/eu}}
