127 728
ediciones
Cambios
m
En las crisis también se produce un regreso a las actividades agrarias por quienes las habían abandonado por sectores que ofrecían mayor rentabilidad pero que soportan peor los períodos de declive económicoKrisietan ere, nekazaritzara itzultzen dira errentagarritasun handiagoa eskaintzen zuten sektoreengatik jarduerok bertan behera utzi zituztenak, sektore horiek atzeraldi ekonomikoei aurre egiteko zailtasunak dituztenean. En ese sentido la tierra siempre ha supuesto una garantía de supervivenciaAlde horretatik, lurra bizirauteko bermea izan da betidanik.
En los últimos tiempos también se observa una incorporación a la actividad agraria de jóvenes con un lejano vínculo familiar con el campo o carente de élAzken aspaldion ere, landa-ingurunearekin familia-lotura urruna duten edo inolako loturarik ez duten gazteak hurbildu dira nekazaritzako jarduerara. No pueden acceder a una actividad agraria profesional tal y como se entiende hoy en día ya que tienen muy difícil el acceso a la tierra y además requieren inversiones económicas tan cuantiosas que quedan fuera de su alcanceEzin dute nekazaritzako jarduera profesionala gaur ulertzen den moduan garatu, lurra eskuratzea oso zaila delako eta euren eskura ez dauden inbertsio ekonomiko handiak egin behar dituztelako. Se suelen dedicar a actividades hortícolas con las que se autoabastecen y obtienen un excedente que suelen vender en mercados localesAutohornikuntzarako jarduerak garatzen dituzte baratzean, eta soberakoa tokiko merkatuetan jartzen dute salgai. Lo habitual es que se dediquen a esta actividad productora con técnicas encuadradas en la agricultura ecológicaOro har, nekazaritza ekologikoko teknikak darabiltzate ekoizpen-jarduera hori garatzeko.
Otra razón que anima a la gente que dispone de tierra a cultivar sus propios alimentos es por “saber qué comen”Bestetik, es decirlurra duen jendea ere bere elikagaiak landatzen hasi da “zer jaten duen jakitearren”, por controlar en la medida de lo posible la producción de los alimentos que consumen ante la duda creciente que generan los métodos empleados por la agroindustriahau da, ahal duen neurrian jaten dituen elikagaien ekoizpena kontrolatzearren, nekazaritza-industriak erabilitako metodoak gero eta zalantzagarriagoak direlako.
En este sentido se observan movimientos pendulares en los que se recuperan viejas prácticas si bienAlde horretatik, como es lógicopendulu-mugimendurik ere badago, adaptadas a los tiempos modernoseta, bertan, antzinako jarduerak berreskuratzen ari dira, baina, ulertzeko modukoa denez, garai modernoetara egokituta. Cuando a finales de los años 1980 concluimos el primer tomo del Atlas dedicado a la alimentación doméstica1980ko hamarkadaren amaieran etxeko elikadurari buruzko atlaseko lehenengo liburukia amaitu genuenean, ya se había abandonado la elaboración casera del panogia ez zen etxeko erara egiten. La fabricación de este alimento ha experimentado desde entonces un progresivo proceso de “industrialización” que además de su abaratamiento ha acarreado una notable pérdida de calidadHarrezkero, elikagai horren ekoizpena apurkaapurka “industrializatu” egin da, merkatu egin da, eta kalitatea ere galdu du nabarmen. Como reacciónHori dela eta, azken urteotan, ogia artisauen erara egiten hasi gara berriro, eta, horretarako, en los últimos años se observa un resurgimiento de la elaboración artesanal del panantzinakoen antzekoak diren irinak darabiltzagu, con harinas muy parecidas a las que se utilizaron antaño y recurriendo incluso a la vieja práctica de la “masa madre”baita behinolako “ore ama” bera ere.
En la periferia de algunos municipios de carácter urbano se han acondicionado huertos con todos los requerimientos necesarios para poder cultivarlos y que son distribuidos entre las personas interesadasHiriguneko zenbait udalerritako aldirietan, baratzeak atondu dira, landatuak izateko beharrezko eskakizun guztiak betetzen dituzte eta interesdunen artean banatzen dira. Son la versión controlada y ordenada de una tendencia que siempre ha existido en los alrededores de las ciudades y de los núcleos de población importantes donde eran aprovechados los pedazos de tierra abandonados como lugares de cultivoHirien eta biztanle-gune handien inguruan betidanik egon den joeraren kontrolpeko bertsio antolatua dira. Bertan, por lo general por gentes que habían emigrado a los mismos desde el campohain zuzen ere, inork erabiltzen ez zituen lur-zatiak atontzen ziren laborantza-leku moduan, eta, oro har, landa-ingurunetik emigratutako jendeak landatzen zituen. Las propias localidadesAntzina, udalerrietan bertan, handienetan ere, incluso las importantesnorberaren kontsumorako produktuak landatzeko baratzeak zeuzkaten, contaron en el pasado con huertas donde cultivaban productos para consumo propio y su recuerdo ha quedado reflejado en la eta bertako toponimia y en los nombres de algunas calleszein kale batzuen izenak dira horren adierazgarri.
En definitiva vivimos tiempos de profundos cambiosAzken batean, gaur egun, aldaketa sakonak dira nagusi. La agricultura tradicional que aquí se describeHemen azaldutako eta, en buena medida conservada tan solo en la memoria de nuestros informantes de mayor edadneurri batean, tiene los días contadosadin handiagoko informazio-emaileen oroimenean bakarrik gordetako nekazaritza tradizionalak ez du luzaroan iraungo. Sobrevive una agricultura profesionalizada cada vez más intensiva e industrializada y más dependiente de avatares políticos y económicos dictados muy lejos de los campos de laborNekazaritza profesionalizatuak dirau bizirik, gero eta intentsiboagoa eta industrializatuagoa da, eta laborantza-soroetatik urrun gertatutako gorabehera politiko zein ekonomikoen eraginpean dago. Pero a juzgar por los movimientos que se resisten a darlo todo por perdidoHala ere, dena galduta ez dagoela uste duten mugimenduen arabera, no parece que esta actividadez dirudi gure historiarekin eta lurraldearekin hain lotuta dagoen jarduera hau, este modo de vidabizimodu hau, tan ligado a nuestra historia y a nuestro territoriobehin betiko desagertuko denik. Liburuki honen bidez, vaya a extinguirseageriagerian utzi nahi dugu gure landa-inguruneko bizilagunek eta haien arbasoek ezagutu eta garatutako nekazaritzaren eskala gizatiarragoa izan zela eta ikuspegi holistikoagoa eduki zuela. Sirva este volumen para dejar constancia de que nuestra gente del campo y sus antepasados conocieron y practicaron una agricultura cuya escala era más humana y con una visión más holísticaBertan, donde no solo se tenía en cuenta el rendimiento sino también la compleja red de factores físicos y seres vivos implicados en una actividad que en definitiva se basa en cultivar la vida que nos da alimentohain zuzen ere, etekina ez ezik, azken batean jaten ematen digun bizia lantzeko prozesuan oinarritutako jardueran inplikatuta dauden izaki bizidunen eta faktore fisikoen sare konplexua ere hartzen zen kontuan.{{DISPLAYTITLE: Consideraciones generales sobre la agriculturaNekazaritzari buruz oro har kontuan hartu beharrekoak}}{{#bookTitle:Agricultura en Vasconia Nekazaritza Euskal Herrian| Agricultura_en_vasconia/eu}}
Texto reemplazado: «Labayru Fundazioa: fondo» por «Labayru Fundazioa: Fondo»
<languages></languages>
=== Lanaren edukia ===
Eskulana ere izango da hizpide, baita zeinen garrantzitsua zen familiako kide guztiek nekazari tzako lanetan parte hartzea, haien adina edo sexua edozein zela ere; garrantzitsua zen, halaber, auzokoei laguntzea eta, isurialde mediterraneoan, jornaleko langileak kontratatzea, batez ere, uztak biltzeko orduan, lur handiak zirelako eta azkar bildu beharra zegoelako. Era berean, animalien indarraren garrantzia ere izango dugu aztergai, garai hartan makinak gaur egun ezagutzen ditugun moduan agertu ez zirela kontuan hartuta.
[[File:8.1_Faneuse_1896._Oleo_de_Emile_Claus.png|framecenter|500px|Faneuse, 1896. Óleo de Émile Claus. Fuente: ''Émile Claus'' (1849-1924)''. Paris: Bibliothèque de l Image, 2013, p. 46.]]
Beste kapitulu batean, animalia bidezko garraioa ere jorratuko da, baina, batez ere, ezin garran tzitsuagoa izandako idi-gurdia, baita uztarria eta idi-parea uztartzeko beharrezkoak ziren osagarri guztiak ere. Multzo honetako azken kapituluan, nekazaritzaren mekanizazioa eta makina modernoek nekazaritzan sorrarazi dituzten aldaketak izango dira hizpide.
Informazio-emaileen adina zein den eta informazioaren zati bat orain dela zenbait hamarkada bildu zela kontuan hartuta, XIX. mendearen amaieratik XX. mendearen erdialdera doan nekazaritza islatuko dugu batik bat.
[[File:8.3_Laietan_Zeanurin_(B)_1920.png|framecenter|600px|Laietan Zeanurin (B), 1920. Fuente: Archivo Fotográfico Labayru Fundazioa: fondo Fondo Felipe Manterola.]]
Nekazaritza hori familiarra zen, etxeko kide guztiak inplikatzen zituen, haien adina edo sexua edozein zela ere, eta autohornikuntza zeukan ezaugarri bereizgarri, edo, gutxienez, horixe zen bere joera, ahal zuen bitartean.
Jakintza horren corpusa ez zen zurruna, iragazkorra baizik, lurra ereiten zuena beti zegoelako prest hazi eta teknika berriak erabiltzeko, baina ondo funtzionatzen zutela egiaztatzean sortutako enpirismotik. Gizarte modernoak erdeinatu egin duen arren, jakintza hori zientifikoa zen nolabait, saiakuntzaren eta errorearen teknikan zegoelako oinarrituta. Gainera, metagarria ere bazen, belaunaldi bakoitzak saiakuntzen bidez lortzen zituen jakintzak jasotako corpusean erantsi eta hurrengo belaunaldiari igortzen zitzaizkiolako. Metatutako jakintza horri esker, familiek bazekiten zein ziren laborantza-mota bakoitzerako lur onenak.
[[File:8.5_Recolte_des_betteraves_fin_du_XIXe_siecle._Huile_d’Emile_Claus.png|framecenter|600px|Récolte des betteraves, fin du XIXe siècle. Huile d’Émile Claus. Fuente: ''Émile Claus'' (1849-1924). Paris: Bibliothèque de l Image, 2013, p. 35.]]
[[File:8.7_Desherbage_late_19th_century._Oil_painting_by_Emile_Claus.png|framecenter|600px|Désherbage, late 19th century. Oil painting by Émile Claus. Fuente: ''Émile Claus'' (1849-1924). Paris: Bibliothèque de l Image, 2013, p. 43.]]
Lurrarekin ezarritako lotura sakonaren ondorioz sortzen zen jakitate hori. Izan ere, autohornikuntzan oinarritutako ekonomian, lurra errespetatu behar zen ezinbestean, biziraupena bera haren menpean zegoen-eta. Hain zuzen ere, gaur egun laborantza-lurrak higatu egiten direnez, bertan, hondakin kimikoak pilatzen direla kontuan hartuta, urteen joan-etorrian behinolako nekazaritza-lurrek apurka-apurka egiten zuten hobera lantzen ziren neurrian, eta belaunaldiz belaunaldi ereindakoa zen preziatuena.
Ustiategi asko, baina, batez ere, lurrak alokatzeagatik errenta gehiago ordaindu behar dutenak, defizitarioak izango lirateke NPEko laguntzarik jasoko ez balute. Beraz, lehen ezezaguna zen mendetasuna sortu da. Hala ere, badago ordainik, nekazariek kontrol zorrotza jasaten dutelako administrazioko arauei men egitean, zigorra jasotzeko mehatxupean. Alde handia dago nekazariek aurreko hamarkadetan zeukaten nolabaiteko askatasunaren eta gaur egun laborantzen inguruan dagoen kontrolaren artean, ia euren jarduera osoa dagoelako araupean.
[[File:8.6_Arracheuse_de_betteraves._Argandoña_(A)_2003.png|framecenter|600px|Arracheuse de betteraves. Argandoña (A), 2003. Fuente: Juan José Galdos, Grupos Etniker Euskalerria.]]
Adibidez, gaur egun, nekazari guztiek azalera landagarriaren zati bat lugorri utzi behar dute derrigorrean, edo lurrari nitrogenoa ematen dioten laborantza proteikoak sartu behar dituzte; lekadunak, esaterako. Horretarako, nekazaritza eta ingurumen arloko laguntza ekonomiko zehatza jasotzen dute, laborantza guztietarako orokorraz gain. 15 hektareatik gorako ustiategi guztiek gu txienez euren azalera osoaren % 5 erabili behar dute interes ekologikoko azaleretarako: lugorria, nitrogenoa finkatzeko laborantzak, oihaneztatutako azalerak edota nekazaritzako basogintza. Horrez gain, laborantzak dibertsifikatzeko asmoz, NPEn xedatutakoaren arabera, 30 hektareatik beherako ustiategiek bi laborantza desberdin egin behar dituzte gutxienez, eta laborantza nagusiaren tamaina azalera osoaren % 75 baino txikiagoa izan behar da. 30 hektareatik gorako ustiategiek, ordea, hiru laborantza desberdin erein behar dituzte, eta bi nagusien tamaina azalera osoaren % 95 baino txikiagoa izan behar da; eta handienarena, % 75 baino txikiagoa.
Aldi berean, administrazioak erdiesten ari diren konplexutasun-mailaren erakusgarri ere badira aldarrikatzen dituzten lege zorrotzak eta nekazariek ulertu beharreko hizkera korapilotsua. Hurrengo paragrafoa, esaterako, horren adibide aparta da. Bertan, hain zuzen ere, NPEko azken eraldaketan “baterakuntza” izen teknikopeko prozesua nola garatuko den azaltzen da, eta hamarkada honetako bigarren zatian eragina edukiko duela hartu beharra dago kontuan:
[[File:8.2_Cosechadora_automotriz_de_cereal._Argandoña_(A)_2003.png|framecenter|600px|Cosechadora automotriz de cereal. Argandoña (A), 2003. Fuente: Juan José Galdos, Grupos Etniker Euskalerria.]]
[[File:8.8_Application_of_herbicides_in_lettuce._Argandoña_(A)_2003.png|framecenter|600px|Application of herbicides in lettuce. Argandoña (A), 2003. Fuente: Juan José Galdos, Grupos Etniker Euskalerria.]]
“Horrez gainera, kontuan izan behar duzu konbergentziari erreparatu zaiola jakinarazten zaizkizun eskubideen behin-behineko balioa zehazteko, hau da, hasierako unitate-balioak kalkulatzeko, eskualdeko batez besteko balioetara gerturatu dira haiek, modu progesiboan eta 5 etapa berdin-berdinean, 2015etik 2019ra. Zure eskubideen balioa zure eskualdeko batez besteko balioaren % 90etik beherakoa baldin bada, eskubide horien balioak igoera progresibo bat izango du, harik eta, 2019. urtean, zure batez bestekoaren eta eskualdeko batez bestekoaren % 90aren arteko diferentziaren hereneko igoera iritsi arte. Aitzitik, zure eskubideen balioa eskualdeko batez bestekoa baino handiagoa baldin bada, honako hau egingo da konbergentzia finantzatzeko: murriztu egingo da 2019an batez bestekotik gorako balioa duten ordainketarako eskubideak, baina murrizte hori haien balio nominalaren % 30ekoa izango da gehienez ere. Baldin eta, konbergentzia gorantz kalkulatu ondoren, ordainketarako dituzun eskubideak zure eskualdearen batez bestekoaren % 60tik beherako balioa baldin badute 2019an, batez bestekoaren % 60a iritsiko dute 2019an, salbu eta hori egiteak % 30etik gorako galerak badakarzkie ordaintzaileei. Azken egoera hori ematen baldin bada, % 60ra gerturatuko da balioa, baina balio horretara iritsi gabe. Azkenik, zure eskubideen balioa % 90aren eta eskualdeko batez bestekoaren artekoa baldin bada, ez dira konbergentziaren eraginpean izango<ref>2015ean Eusko Jaurlaritzako Garapen Ekonomiko eta Lehiakortasuneko Saileko Nekazaritza eta Abeltzaintzako Zuzendaritzak Euskal Autonomia Erkidegoko ekoizleei bidalitako jakinarazpenetik atera den paragrafoa.</ref>.
Halaber, nabarmendu behar da nekazaritzan dihardutenen kopuruak behera egin duen neurrian, era guztietako nekazaritza-elkarteak sortu direla eta administrazioek jarduera horrekin lotuta dituzten organigramak gero eta konplexuagoak direla.
[[File:8.4_Zizel-goldearekin_goldaketan._Argandoña_(A)_2003.png|framecenter|600px|Zizel-goldearekin goldaketan. Argandoña (A), 2003. Fuente: Juan José Galdos, Grupos Etniker Euskalerria.]]
Landa-ingurunean, elikaduraren arloko buruaskitasuna gero eta txikiagoa denez, nekazaritzako ekoizleen etxeetan ere nekazaritzako elikagaigintzak ekoitzitako eta merkatuan erositako gero eta elikagai gehiago daude. Tokiko ekoizpenak hiriguneetako elikaduran daukan zeresana testigan tzazkoa da ia. Horrez gain, gero eta urrunago gaude jaten ditugun elikagaien sorlekutik. Egoera horri aurre egiteko asmoz, kontsumitzaileak kontzientziatzeko eta tokiko produktuen garrantzia nabarmentzeko kanpainak egiten dira, eta nekazarien zenbait erakundek “elikaduraren burujabetza” eta antzeko kontzeptuak ere defendatzen dituzte.
Ontasun ekonomikoko garaian, baratzeko jarduera horrek atzera egiten du, lan horretan egindako ahalegina handiegia delako era guztietako elikagaiak erosteko aukera edukita. Krisialdi ekonomikoetan, ordea, etxeko janari-ekoizpena suspertzen da, familiaren diru-sarreren beherakadari aurre egin nahian.
 
