José Miguel de Barandiaran
José Miguel de Barandiaran 1889an jaio zen Gipuzkoako Ataun herrian. 1904an Baliarraingo (G) ikastegian sartu zen latineko eta humanitateetako ikasketak egitera. 1906tik 1912ra bitartean Filosofia eta Teologia ikasketak egin zituen Gasteizko Kontzilio Apaiztegian. Geologia, fisika eta matematikak interesatu zitzaizkion, eta bere kabuz ikasi zituen frantsesa, alemana eta ingelesa. Ordena Sakratuetara sartu aurretik Irakasletza ikasi zuen bere kabuz, eta maisu titulua eskuratu zuen Gasteizko Eskola Normalean.
Ikasketa teologikoak egiten ari zela krisi intelektual bat izan zuen, eta erlijioaren jatorriari eta erlijioen historiari buruzko irakurketei ekin zien. 1913an Leipzigeko Unibertsitatera (Alemania) jo zuen, Wilhelm Wundtek emandako ikastaro batera. Han jasotako orientabideek eta irakasle horrekin gero izan zuen harremanak bere inguru kulturalera zuzendu zituzten Barandiaranen ikerketa antropologiko eta etnografikoak, eta liburuetan soilik oinarritutako zientziatik urrundu zuten. 1914an abadetu zen Gasteizen. 1915ean Burgosko Eliza Unibertsitatera bidali zuten, eta, han, Teologiako lizentziatura eskuratu zuen.
Gasteizko Apaiztegiko zientzietako irakasle hasi zen lanean 1916an, eta han aritu zen 1936ra arte. “Aralarren ehortzitako jentilak” gaitzat zituzten kondairak jaso zituen Ataunen, eta horiek trikuharri-gune bat aurkitzera eraman zuten. Aurkikuntza horien argitalpenak Telesforo de Aranzadi eta Enrique Eguren irakasleekin luzaz iraun zuen harremana izateko bidea zabaldu zion. Ordutik aurrera prospekzio arkeologikoekin jarraitu zuen, historiaurreari buruzko interes hori datu etnografikoen bilketarekin konbinatuz.
1921ean, Eusko-Folklore. Materiales y Cuestionarios aldizkaria hileroko maiztasunez argitaratzen hasi zen, eta 1975era arte iraun zuen zeregin horretan. Urte berean Sociedad de Eusko-Folklore sortu zuen. Elkarte horretako kideen landa-lanak Anuario de la Sociedad de Eusko-Folklore aldizkarian argitaratu ziren, zeina gero Anuario de Eusko-Folklore deituko zen eta gaur arte iraun duen.
1928an, argitalpen askotan parte hartzeaz eta beste batzuk zuzentzeaz gain, kamerarekin filmaketak egiten hasi zen, horien artean batzuk etnografikoak. 1934an, Anuario de Eusko Folklore-ren XIV. liburukian, “Cuestionario para una investigación de la vida popular” (“Herritarren bizitzaren ikerketa baterako galdetegia”) argitaratu zuen, Euskal Herri osoko esparruan inkesta etnografiko bat egiteko proiektuaren ondorio.
1936an erbesteratu egin zen, eta etnografiari eta historiaurreari buruzko ikerketak egiten jarraitu zuen Euskal Herri kontinentalean, lurralde horretako zenbait herritan finkatu ahala.
1946an, Ikuska/Institut Basque de Recherches sortuta, gerra zibilak eta mundu gerrak etendako jarduerei berrekin zien, berak hogeita bost urte lehenago Gasteizen sortutako bi erakundeen jarraipena izan baitzen hura: Sociedad de Eusko Folklore (1921) eta Centro de Investigaciones Prehistóricas (Historiaurreari buruzko Ikerketen Zentroa, 1925). Ikuska buletina ere argitaratu zuen, institutu horretan egiten ziren ikerketak ezagutzera emateko. 1949an, Ikuska proiektuaren barruan, “Cuestionario para un estudio etnográfico del pueblo vasco” (“Euskal herriaren ikerketa etnografiko baterako galdetegia”) argitaratzen hasi zen.
En 1953 regresó del exilio e inauguró en la Universidad de Salamanca la “Cátedra Larramendi” con un curso sobre el estado de los estudios vascos. En 1955, tras veinte años de interrupción, publicó un nuevo número del Anuario de Eusko Folklore. En 1964 se hizo cargo de la asignatura de “Etnología del pueblo vasco” dentro de la Cátedra de Lengua y Cultura vascas que se creó en la Universidad de Navarra. La regentó hasta el curso 1979-80.
En 1968 creó en la Universidad de Navarra el primer grupo Etniker. En 1970 en el volumen XXIII del Anuario de Eusko Folklore ofreció las pautas para el plan de investigación Etniker. En 1971 nació Etniker Álava y en 1972 Etniker Gipuzkoa. En 1973 en la Biblioteca Vasca del Seminario de Derio se estableció el grupo Etniker Bizkaia.
En 1974, a los 84 años, realizó sus últimas excavaciones arqueológicas en Axlor. En el volumen XXV del Anuario de Eusko-Foklore se publicó la primera parte del cuestionario etnográfico con vistas a una encuesta sistemática. Aparecieron en esta publicación los primeros trabajos llevados a cabo por miembros de Etniker. En 1975 terminó la redacción del cuestionario etnográfico general iniciado en 1968.
En 1987 los Grupos Etniker acordaron la elaboración del Atlas Etnográfico de Vasconia. En 1990 escribió el prólogo al primer volumen sobre la Alimentación doméstica dentro de este proyecto del Atlas, diseñado y dirigido por él. Fue su último escrito.
Falleció en Ataun en 1991.
