127 728
ediciones
Cambios
m
En el Goiherri guipuzcoano y en otras comarcas del país=== Otorduen banaketa === Tradizionalki, tenían lugarbi otordu nagusiei ''gosaria'' eta ''bazkaria'' deitu izan zaie.'' ''Bi otordu horiei eutsi zaie, berrogei-berrogeita hamarretako hamarkadak arte, artzainen, arrantzaleen eta beren jarduera etxetik urrun egitea eskatzen duten lanbideetako langileen artean soilik, aurrerago ikusiko dugun bezala. Oinarrizko bi otordu horiek egitetik, respectivamentepopulazio ia osoa hiru otordu nagusi egitera pasatu da: gosaria, sobre las diez de la mañana y las cuatrootordu nagusia eta afaria. Horien ondoan, beste bi garatu dira: askaria, arratsaldearen erdialdean, eta jaiki orduko egindako gosariaren osagarri bat, eguerdi artean. === Otordu bakoitzaren osagaiak === Kolaziorik ugariena eta ondoen egindakoa eguerdikoa da, eta haren ondoren afarikoa eta goizaldeko janariarena; azkeneko hori ez da aldi bakarrean egiten, goizetik eguerdira bitartean egindako hainbat saiotan baizik, ordutegia eta osagaiak aldatuta urtaroaren, lanaren eta eskualdearen arabera. Umeek ia urte osoan eta nagusiek udako arratsalde luzeetan, gosea arintzen dute arratsaldeetan askariarekin; leku eta egoera batzuetan, neguan, askariak bat egiten du afariarekin, afari-seis de la tardemerienda osatuta, eguneko otorduen azken kapitulu gisa. === Bazkaria === Eguerdiko otorduari ''bazkaria'' deritzo, eskuarki. Lekaleak eta animalia-proteinak izan ohi dira eguneko otordu nagusiaren oinarria. Egoskaria, lapikokoa, babarrunez, patataz eta urdaia, lukainka, saiheskia eta gisako txerrikiz osatua eskuarki, izan da bazkarien oinarria Bizkaian, Gipuzkoan, Araban eta herrialdeko beste eskualde batzuetan. Zerbitzatzeko modua aldatzen zen: plater bakar gisa arestian aipatutako osagai guztiekin, edo, bestela, osagaiak bereizita: salda, babarrunak eta, amaitzeko, arestian aipatutako txerrikiak. === Askaria === Umeek egunero jaten dute urte osoan; gehienetan, ogi zati bat txokolatearekin, gaztarekin, lukainkarekin, urdaiazpikoarekin edo antzeko zerbaitekin, gailetak eta fruta. Lan astunak egiten dituzten gizonek ere askaldu egiten dute, ogitarteko bat edo ''hamaiketakoaren'' antzeko beste elikagairen bat. Emakume askok kafesnea hartzen dute, eta, gutxiagotan, txokolatea, gailetekin edo opilekin. === Afaria === Eguneko lanak amaitu eta gero hartzen den azken kolazioa. Tradizionalki, familia elkartu egiten zen afaltzeko, baina, azken urteetan, izandako aldaketa sozialen ondorioz eta telebistaren eraginagatik, etxe askotan bananduta afaltzen dute, ordutegia, menua eta are afaltokia ere telebistaren programaziora egokituta. Menua aldatu egiten da urtaroaren, eskualdearen eta familia bakoitzaren ohituren arabera. Afari oso arinak (tortilla eta esnea, adibidez) zein astunagoak egiten dira, bi platerez eta postrez osatutakoetara, baina beti bazkaria baino arinagoak izaten dira. == Etxetik kanpoko jatorduak: artzainak, arrantzaleak eta beste batzuk == Duela hamarkada gutxi arte, Bermeoko (B) arrantzaleak, itsaso zabalean, goizaldeko bostetan altxatzen ziren, kafe bat hartzen zuten eta beren jarduerei ekiten zieten. Hamarrak inguruan, arrantzaren arabera, lehen jatordua egiten zuten, ''armuzue'' deitutakoa.'' ''Berriro ere lanari ekin ondoren, arratsaldeko laurak edo bostak inguruan etenaldia egiten zuten, arrantzaren arabera beti, bigarren jatordurako, ''marmitxe'' deitutakorako.'' ''Gaur egun, itsasontzi guztietan lehorreko ordutegiei jarraitzen zaie, hau da, zazpi eta erdiak eta zortziak artean gosaltzen da, ordu bata inguruan bazkaltzen da, eta arratsaldeko zazpiak inguruan afaltzen da. == Igandeetako jatorduak == Igandeetan gosari-hamaiketako arinagoa egiten da, eta bazkaria ohi baino beranduago eta kalitate handiagokoa. Batzuetan askaria ez da egiten, eta afaria edo afari-merienda lanegunetan egindakoen antzekoa da. Bazkaria izan da, neurri handi batean, herrialdearen zati handi batean, zopa, garbantzuak, eta aurrekoei zukua eta zaporea eman dien okela, tomatearekin; batzuetan, bestelako plateren bat, hala nola, bakailao lehorra, oilaskoa edo untxia, eta etxeko postreak (arroz-esnea, natillak, flana...) edo fruta. Gizonezko askok, ardoaz gain, kafea, kopa eta purua hartzen zituzten hain bazkari seinalatuko erremate gisa. == Mahaikideen banaketa == Mahaiko kokapenaren errituala oso antzekoa izan da Baskonia osoan: aitak hartzen du leku nagusia, ama sutatik gertu esertzen da janaria zaintzeko eta banatzeko, eta familiako gainerako kideak mahaiaren inguruan edo, mahairik ezean, janaria zerbitzatzeko lapikoaren edo erretiluaren inguruan. Tradizionalki, etxeko sukaldean jan izan da, sutatik gertu, eta jangela jai nagusietan baino ez zen erabiltzen, etxean gonbidatu mordo bat jasotzen zenean. == Plater komunetik bakarkakora == Orain dela berrogei edo berrogeita hamar urte inguru arte, gehienek mahaiaren erdian jarritako erretilu komun batetik jaten zuten; denen eskura jartzen zen erretilua. Edaria ura zerbitzatzeko erabiltzen zen pitxer beretik edaten zen, edo edalontzi bakar batetik ardoaren kasuan. Gaur egun, bakoitzak bere platera dauka, are bere plater sakona eta bere plater laua ere hurrenez hurren, eta txikiagoa postrerako. Gaur egun, elikagai bakar batzuk baino ez dira kontsumitzen zuzenean mahaiaren erdian jarritako erretilutik: entsalada, zartaginkada, txuletak, gozogintzako zenbait postre... == Mahai tresnak ==
En esa misma época algunos agricultores y la mayoría de los habitantes de los núcleos urbanosAntzina, dedicados al comerciomahaikideek beren erdian kokatutako ontzitik altxatzen zuten jakia, industriaatzamarrekin, servicios y otras profesioneszuzenean ahora eramateko. Sarako (Ip) zaharrenek entzun izan diete beren gurasoei antzina eskuekin hartzen zela jakia, llevaban a cabo ya tres comidas principales al día que coincidían sustancialmente con lo que denominamos ''desayunoahurka'' (eskuaren barrualdea adierazten duen ''ahur'' hitzetik), comida y cenaare lapikokoa ere.''
Con la mejora de la situación económicaMahai tresnen artean, sobre todo a partir de principios de nuestro siglokoilara izan zen lehena agertzen. Mendearen hasieran, herrialde osoan ezagutzen zituzten ezpelezko koilarak, el número de refecciones va en aumento junto a una mejora sustancial de la calidad y cantidad de los alimentos que hace olvidar las hambrunas de siglos pasadosbaina pago-zurez egindakoak ere izaten ziren, sustituidas radicalmente por un periodo de sobrealimentación en el que nos encontramos actualmentebi zurak baitira oso finak eta ez baitira margultzen. Bi koilara mota horiek oso sakonak eta finak ziren.{{DISPLAYTITLE: ORGANIZACIÓN DE LA INGESTAI. JATEKOAREN ANTOLAKETA. OTORDUAK}}{{#bookTitle:Alimentación doméstica en Vasconia Etxeko Elikadura Euskal Herrian | Alimentacion_domestica_en_vasconia/eu}}<div class="subindice">Véase también:=== [[Comidas_domesticas_en_dias_laborables|Comidas domésticas en días laborables]] ====== [[Comidas_fuera_del_hogar_pastores_pescadores_y_otros|Comidas fuera del hogar: pastores, pescadores y otros]] ====== [[Comidas_de_domingo|Comidas de domingo]] ====== [[Secuencia_de_los_diversos_platos|Secuencia de los diversos platos]] ====== [[Colocacion_de_los_comensales|Colocación de los comensales]] ====== [[La_mesa|La mesa]] ====== [[Del_plato_comun_al_plato_individual|Del plato común al plato individual]] ====== [[Los_cubiertos|Los cubiertos]] ===</div>
Texto reemplazado: «{{#bookTitle:Etxeko Elikadura Euskal Herrian|Alimentacion_domestica_en_vasconia/eu}}» por «{{#bookTitle:Etxeko Elikadura Euskal Herrian | Alimentacion_domestica_en_vasconia/eu}}»
<languages></languages>
== Jatekoaren antolaketa ==
Gure mendeko lehen hamarkadetatik elikadurari buruz bildu dugun informazio etnografiko ugariak erakusten digu XIX. mendearen bigarren erdian lanbide askotako langileek egunean bi otordu egiten zituztela: artzainek, arrantzaleek, egurginek, ikazkinek eta abar.
Garai berean, nekazari batzuk eta industrian, zerbitzuetan, merkataritzan eta beste arlo batzuetan lan egiten zuten hiriguneetako biztanle gehienek hiru otordu nagusi egiten zituzten egunero, funtsean ''gosaria'', ''bazkaria'' eta ''afaria'' deitutakoekin bat zetozenak.
