Cambios

Saltar a: navegación, buscar

Otras formulas en euskera

1565 bytes añadidos, 06:27 23 may 2019
m
Texto reemplazado: «:''– » por «:''— »
:''txantxi-parra kasti-llano,''
:''bidian bidian kanta-soño''
:''erla, erla, tiki, taka, pist''<ref>IbidemAPD. Cuad. 9, ficha 949.</ref>.
Las tres siguientes proceden de Ondarroa (B), la primera de ellas relacionada con las anteriores:
:''sakitin fuera.''
La siguiente versión fue recogida por Lekuona<ref>Manuel de LEKUONA, . «Las canciones infantiles»in ''Yakintza'', cit., II (1933) p. 139.</ref> sin especificar localidad:
:''Don do nil''
Otra fórmula similar:
:''Don don niten'':''sakiti sakiti fuera,'':''Doña Petra Salamuera,'':''tú quisiera, si era fuera.''&emsp;(Berastegi-G)
Más versiones:
:''Mingala, mingala''
:''tu te la fa''
:''itturritik behera''
:''joan ta ¡fuera!''&emsp;&emsp;&emsp;(Lekunberri-N)
(Lekunberri-N):''Jesukriston baratzan'':''aza burue loratzen'':''aitatxo, amatxo,'':''purra, purra'':''itxito.''&emsp;&emsp;&emsp;&emsp;&emsp;&emsp;&emsp;(Zerain-G)
En Ataun (G) se han recogido las tres siguientes:* ''Harrapaketan berriketan zarie zertan''
:''* Harrapaketan berriketan'':''zarie zertan'':''hamalau erregaletan'':''horra bada bertan.''
También en el primer verso ''«bertan» ''por ''«berriketan»''.
:''* Ezkutaketan ketan''
:''denok jolasketan''
:''batzuek aldamenetan''
:''zu bakarrik bertan.''
:''* Ezkutaketan berriketan''
:''zarie zertan''
:''hamalau erregaletan''
:''horra bada bertan.''
La siguiente se utilizaba en Erasun (N) para determinar quién debía ser el perseguidor en un juego de escondite conocido como ''«Altxaketa»: «Ruxe - muxe - errote - kabe - lore - viene - kox».''
En Leitza (N) utilizaban esta otra para jugar a ''«Balea»'': ''«Gaztañe - gora- bera- txipitin - txapatan - fuera».''
El señalado con el ''fuera ''quedaba excluido del círculo en el que se efectuaba el sorteo. Así continuaba éste hasta que sólo quedase un niño que recibía el nombre de ''betetzen ''y era el encargado de tratar de capturar a los demás<ref>Juan GARMENDIA LARRAÑAGA. Juegos juveniles» in AEF, XXXIII (1985-86) p. 25.</ref>.
Esta misma versión la cita Aingeru Irigaray<ref>A. APAT-ECHEBARNE. ''Noticias y viejos textos de la «Lingua Navarrorum»''. San Sebastián, 1971, p. 242.</ref>: ''«Gaztaiña gora bera txikitun txakutun fuera».''
Una más, ésta de Maya (N): ''«Gaztaña, txikitin, xakutun fuera»''<ref>APD. Cuad. 3, ficha 288.</ref>.
El ''«Bule» ''era un juego de escondite en San Sebastián (G). Se empezaba por hacer el sorteo para designar el que había de ser ''para, ''cantando: ''«Don don, candel, barriola, barriola plust»''<ref>José de ELIZONDO. «Folklore donostiarra. Juegos de la infancia» ''in Euskalerriaren Alde, ''XVIII (1985) p. 298.</ref>.
En Oiartzun (G)<ref>Manuel de LEKUONA. «Cantares populares» in AEF, X (1930) p. 67.</ref> y Elizondo (G)<ref>APD. Cuad. 3, ficha 356.</ref> se conocen fórmulas prácticamente idénticas a la anterior.
De Arraioz (N) procede esta otra:
:''enrielen pozez.''
224 Ibídem. 225 APAT-ECHEBARNE, ''Noticias y viejos textos, ''op. cit., p. 242. 226 APD. Cuad. 3, ficha 288. 227 José de ELIZONDO. «Folklore donostiarra. Juegos de la infancia» ''in Euskalerriaren Alde, ''XVIII (1985) p. 298. 228 Manuel de LEKUONA. «Cantares populares» in AEF, X (1930) p. 67. 229 APD. Cuad. 3, ficha 356.:''<nowiki>* Sorgiña piruliña </nowiki>erratza gaiñean ipurdia zikiña kapela buruan. Sorgiña, sorgiña, ipurdia zikiña ezetz harrapatu? Tentela zara ''zu. En Andoain (G)<sup>230</sup> para echar suertes para el juego recitaban: ''Isabela, Manuela Catalina veinte; veinte bulete,erratza gaiñean'' :''zipi-zipiton,ipurdia zikiña'' :''Martin zapatón, carnabela trompeta lau kirikonkapela buruan.'' :''Lau kiri AndrésSorgiña, bost si sila gurutzesorgiña,'' :''enonita santagurutze,ipurdia zikiña'' :''enonita santa gurutze.ezetz harrapatu?'' Además de las fórmulas recogidas por Manuel Lekuona citadas con anterioridad, a continuación se mencionan otras, algunas de ellas del mismo estilo que las precedentes. En ningún caso se cita su lugar de procedencia, sin embargo se incluyen por su interés<sup>231</sup>.* :''Pin-pon, lau seron;''   ''tres sardinas y un capón; saltxa-pika, tortolika'' ''de putzon.''* ''Don-don kikelabon;''   ''saltsa-luka, esla-buka buka, madre, saltsa-bon; likan-likan, tortolikan... Bran-brutx!''* ''Don-don, kikilikon; saltsa-pica, tortolica... Bran-brutx!''* ''Don-don, ke-bon; attona Martxelon; kiski-ti, kaska''   ''kaska-melon.'' <sup>230</sup> LEF. 231 LEKUONA, «las canciones infantiles», cit., pp. 138-142. * ''Don-don, kikilikon; tartali kopulente, attona Martxelon kañabera-kañabera lau pilikon;''   ''mizketan-mizketan koxka melon.''* ''Don-don-don; bera-bera baña cuatro ríos que hay en Prantzia arre matxube, arre mandube don-don-don que se salga usted.''* ''Pin-ion, la-Va la-Valentzia; aquí Española Prantzia; pone-pone así aberia opendi. Pin-pon, Don Vicente Don.''* ''Dona-dona Isabela Manuela, Catalina;''   ''veinte bonete,'' ''zipi-zipitón'' ''Martín-zapatón, kañabela tronpeta, lau kirikon;'' ''zaku ''zar ''batian iru gizon;'' ''lau kiri-andre'' ''bost señala gurutze Elduñeta Santa Gurutze.''* ''Dingi-lingo mañe bijar Santa Mañe etzi San Andres, abadie kantuan, umia zilluan; atte samiñez,''   ''ama negarrez. Din-dana.''* ''Elie,''   ''errotan gari berrie,'' ''Antziola ko oyan azpin aingeru kaska-zurie.''* ''Arrelando-lando Marikita buscando; cinco compañía;''   ''emen gatoz lau'' ''kanpae-joten bi;''''emaizu limosnia Jaungoikuagaitik.''* ''Otsailko-otsailko,''   ''nik otzoa biek ilko•,'' ''okela bat eta okela bi nere burruntzie bete bedi.''* ''Txixta-mixta, organixta; emen ez dagola, or dagola.''* ''Mix-mix, Erramix; arratoia kolkoan;''   ''ematen, ematen, ematen... neronei ematen.''* ''Iru ta iru, sei iru bederatzi amar emeretzi, bat ogei;''   ''kixkili ta mixkili irurogeiTentela zara zu.''* ''Iru ta iru sei, iru bederatzi, amar emeretzi, bat ogei,''   ''bost egun,''
''sei milla,''En Andoain (G)<ref>LEF.</ref> para echar suertes para el juego recitaban:
:''atxuketa-billa. Ku-ku!Isabela, Manuela''* :''Kurrillo-kurrillo lepo-luzeCatalina veinte; Naparro'':''veinte bulete,'':''zipi-naparro bide-luzezipiton,'':''Martin zapatón,'':''carnabela trompeta'':''lau kirikon.''* :''Fuera fueraLau kiri Andrés,'':''bost si sila gurutze,'':''enonita santagurutze,'':''enonita santa gurutze.''
Además de las fórmulas recogidas por Manuel Lekuona citadas con anterioridad, a continuación se mencionan otras, algunas de ellas del mismo estilo que las precedentes. En ningún caso se cita su lugar de procedencia, sin embargo se incluyen por su interés<ref>Manuel de LEKUONA. «Las canciones infantiles» in ''Yakintza'', II (1933) pp. 138-142.</ref>.
:''* Pin-pon, lau seron;''
:''tres sardinas y un capón;''
:''saltxa-pika, tortolika''
:''de putzon.''
:''xexena fuera* Don-don kikelabon;'':''saltsa-luka, esla-buka'':''buka, madre, saltsa-bon;'':''likan-likan, tortolikan...'':''Bran-brutx!''
:''adarra motxa punta* Don-zorrotxa... Arrapatzen ba-zaitutdon, arrapatzen bakikilikon;'':''saltsa-zaitutpica, bertan-bertan ilko zaituttortolica...''* :''TxanBran-txin-txibirin, Bilbo'ra ba, une. Txan-txin-txibirin zer eiten? Txan-txin-txibirin makillatxuek txan-txin-txibirin ekarten.brutx!''
:''* Don-don, ke-bon;'':''attona Martxelon;'':''Txinkiski-txirikitin txorieti, txoritxo txilibitarie..kaska'':''kaska-melon.''
:''* Don-don, kikilikon;''
:''tartali kopulente,''
:''attona Martxelon''
:''kañabera-kañabera''
:''lau pilikon;''
:''mizketan-mizketan''
:''koxka melon.''
:''* Don-don-don;''
:''bera-bera baña''
:''cuatro ríos que hay en Prantzia''
:''arre matxube,''
:''arre mandube''
:''don-don-don''
:''que se salga usted.''
:''Erein nuen ogie oso arlo aundie* Pin-ion, la-Va la-Valentzia;'':''aquí Española Prantzia;'':''pone-pone así'':''aberia opendi.'':''Pin-pon, Don Vicente Don.''
:''uste nuen eun anega* Dona-dona Isabela'':''Manuela, imiña bat zan guztie imiña bat zan guztie... TxinCatalina;'':''veinte bonete,'':''zipi-txirikitinzipitón'':''Martín-zapatón, txorie'':''kañabela tronpeta, txoritxo txilibitarie'':''lau kirikon;'':''zaku zar batian'':''iru gizon;'':''lau kiri-andre'':''bost señala gurutze'':''Elduñeta Santa'':''Gurutze.''
El mismo Lekuona en otro texto citado con anterioridad varias veces:''* Dingi-lingo mañe'':''bijar Santa Mañe'':''etzi San Andres, incluye estas otras<sup>232</sup>'':* ''Bolinén-bolinénabadie kantuan, fardín-fardín'':''umia zilluan;'':''atte samiñez, gordín'':''ama negarrez.'':''Din-gordíndana... álere báskuné. Ke burdún, ke bardán,''
:''* Elie,''
:''errotan gari berrie,''
:''Antziola’ko oyan azpin''
:''aingeru kaska-zurie.''
:''* Arrelando-lando''
:''Marikita buscando;''
:''cinco compañía;''
:''emen gatoz lau''
:''kanpae-joten bi;''
:''emaizu limosnia''
:''Jaungoikuagaitik.''
:''arruá lo burdún; turún* Otsailko-taránotsailko, taríariarán..'':''nik otzoa biek ilko;'':''okela bat eta okela bi'':''nere burruntzie bete bedi.''
:''álere báskuné... prantsés* Txixta-euskálduné...mixta, organixta;''* :''Anianda-maniandaemen ez dagola, or dagola.''
:''* Mix-mix, Erramix;''
:''arratoia kolkoan;''
:''ematen, ematen, ematen...''
:''neronei ematen.''
:''* Iru ta iru, sei''
:''iru bederatzi''
:''amar emeretzi,''
:''bat ogei;''
:''kixkili ta mixkili''
:''irurogei.''
:''Maria itsusia ohean da•* Iru ta iru sei, leio ttipi'':''iru bederatzi,'':''amar emeretzi, xapatera minje'':''bat ogei, atxipotin zillarra'':''bost egun,'':''sei milla,'':''atxuketa-billa.'':''Ku-ku!''
:''Añato ŕen bearra..* Kurrillo-kurrillo lepo-luze;'':''Naparro-naparro bide-luze.''
:''Opilttuttela billatu!* Fuera-fuera,'':''xexena fuera;''* :''adarra motxa'':''punta-zorrotxa...'':''ArlaArrapatzen ba-marlazaitut, etxola kamala, betria gliga, truntxa muntxa'':''arrapatzen ba-zaitut,'':''bertan-bertan ilko zaitut.''
:''* Txan-txin-txibirin,''
:''Bilbo'ra ba, une.''
:''Txan-txin-txibirin''
:''zer eiten?''
:''Txan-txin-txibirin''
:''makillatxuek''
:''txan-txin-txibirin''
:''ekarten.''
:''* Txin-txirikitin txorie,''
:''txoritxo txilibitarie...''
:''Erein nuen ogie''
:''oso arlo aundie.''
:''uste nuen eun anega,''
:''imiña bat zan guztie''
:''imiña bat zan guztie...''
:''Txin-txirikitin, txorie,''
:''txoritxo txilibitarie.''
''errota kafiaEl mismo Lekuona en otro texto citado con anterioridad varias veces, linjera kostera!incluye estas otras<ref>Manuel de LEKUONA. «La poesía popular vasca» in ''* Quinto Congreso de Estudios Vascos. Arte popular vasco''Pin-pin txoria txori papo-gorria. San Sebastián, lan jan1934, koinata, txoripp. 138-saltza on bat da139.''* ''Din-dan, balan dan Balerakoak elizan,''</ref>:
:''* Bolinén-bolinén,''
:''fardín-fardín,''
:''gordín-gordín...''
:''álere báskuné.''
:''Ke burdún, ke bardán,''
:''arruá lo burdún;''
:''turún-tarán, taríariarán...''
:''álere báskuné...''
:''prantsés-euskálduné…''
:''* Anianda-manianda''
:''Maria itsusia ohean da;''
:''leio ttipi, xapatera minje,''
:''atxipotin zillarra''
:''Añato’ren bearra...''
:''Opilttuttela billatu!''
:''* Arla-marla,''elizakoak kanpoan:''etxola kamala,'':''betria gliga,'':''truntxa muntxa,'':''errota kafia,'':''linjera kostera!''
:''— Betiri buru gogorra, non duk ire beorra? — Antxet zagok* Pin-pin txoria'' :''lautxori papo-zangoz ipurdi-gora.gorria,''* :''Kadira-kadira lumatxalan jan, koinata, Txantxin'':''txori-txarreko neskatxasaltza on bat da. Upa! Upa! Mariaño!''
:''* Din-dan, balan dan''
:''Balerakoak elizan,''
:''elizakoak kanpoan:''
:''— Betiri buru gogorra,''
:''non duk ire beorra?''
:''— Antxet zagok''
:''lau-zangoz ipurdi-gora.''
:''* Kadira-kadira lumatxa,''
:''Txantxin-txarreko neskatxa.''
:''Upa! Upa! Mariaño!''
Aingeru Irigaray recoge una versión más, empleada cuando se juega ''«Kukuka» ''para saber a quién le toca hacer de ''bete:''
232 LEKUONA, «La Poesía Popular Vasca, cit., pp. 138-139.:''Dobela, dobela, '':''kina, kina,'' :''eskola, erregina, '':''kondesina, bina, '':''bin, keko argin, '':''Salamanka,'' :''tripili trapala, '':''aingeru guarda, '':''para ti dama''<supref>233A. APAT-ECHEBARNE. ''Noticias y viejos textos de la «Lingua Navarrorum»''. San Sebastián, 1971, pp. 170-171.</supref>.''
También aparecen citadas por este mismo autor las siguientes fórmulas recogidas en el Valle de Salazar (N):* ''Martin bonbin''
:''* Martin bonbin''
:''errege ta sorgin,''
:''tipula ta gatza,''
:''Martin purdilatza.''
Se utiliza en un juego parecido al golf ''«Kalika iokoa». ''Sirve para distribuir los participantes en dos bandos. La declama cada uno de los jefes de equipo y aquél a quien corresponda la última sílaba pasa al grupo del recitador.
:''errege ta sorgin* Don,don bakadon'':''Isabela Manuela,'':''itipiti apata'':''kaskaren trella'':''kanaderan trompeta,'':''lau kirikol.''
:''tipula ta gatza,* Ardo mardo'' :''Martin purdilatza.'' Se utiliza en un juego parecido al golf ''«Kalika iokoa». ''Sirve para distribuir los participantes en dos bandos. La declama cada uno de los jefes de equipo y aquél a quien corresponda la última sílaba pasa al grupo del recitador.* ''Donkin, kin, don bakadon Isabela Manuelakin, itipiti apata''   :''kaskaren trellaporta ziri porta min,'' :''kanaderan trompetaxere, lau kirikol.mere, petxe''* <ref>A. APAT-ECHEBARNE. ''Ardo mardoNoticias y viejos textos de la «Lingua Navarrorum»''   ''kin. San Sebastián, kin, kin1971,p. 175. El P. Donostia cita una versión prácticamente idéntica para Sara (Ip): '' «Martín bonbin / erregeren sorgin / Tipula ta gatz / Martín ipurdi late.. ''porta ziri porta minCfr. APD. Cuad. 3, xere, mere, petxe<sup>234ficha 334.</supref>.''
Esta otra la aporta Azkue ''y ''fue recogida en Murelaga (B):
:''Don don kandel,'' :''mitro miko muskatel, '':''txiribiri gaña'' :''norezikan baña'' :''pera paruala'' :''txiribon txiribon<sup>235</sup>.'' <supref>233</sup> APAT-ECHEBARNE, ''Noticias y viejos textos, ''opResurrección M. cit., ppª de AZKUE. 170171. 234 Ibidem, p. 175. El P. Donostia cita una versión prácticamente idéntica para Sara (Ip): ''«Martín bonbin / erregeren sorgin / Tipula ta gatz / Martín ipurdi late.. ''Cfr. APD. Cuad. 3, ficha 334. 233 AZKUE, ''Euskalerriaren Yakintza, ''. Tomo IV. Madrid, op. cit.1947, p. 306.</ref>.
127 728
ediciones