Cambios

Saltar a: navegación, buscar

Otras formulas en euskera

952 bytes añadidos, 06:27 23 may 2019
m
Texto reemplazado: «:''– » por «:''— »
:''txantxi-parra kasti-llano,''
:''bidian bidian kanta-soño''
:''erla, erla, tiki, taka, pist''<ref>IbidemAPD. Cuad. 9, ficha 949.</ref>.
Las tres siguientes proceden de Ondarroa (B), la primera de ellas relacionada con las anteriores:
:''sakitin fuera.''
La siguiente versión fue recogida por Lekuona<ref>Manuel de LEKUONA, . «Las canciones infantiles»in ''Yakintza'', cit., II (1933) p. 139.</ref> sin especificar localidad:
:''Don do nil''
En Leitza (N) utilizaban esta otra para jugar a ''«Balea»'': ''«Gaztañe - gora- bera- txipitin - txapatan - fuera».''
El señalado con el ''fuera ''quedaba excluido del círculo en el que se efectuaba el sorteo. Así continuaba éste hasta que sólo quedase un niño que recibía el nombre de ''betetzen ''y era el encargado de tratar de capturar a los demás<ref>IbídemJuan GARMENDIA LARRAÑAGA. Juegos juveniles» in AEF, XXXIII (1985-86) p. 25.</ref>.
Esta misma versión la cita Aingeru Irigaray<ref>A. APAT-ECHEBARNE, . ''Noticias y viejos textos, de la «Lingua Navarrorum»''op. cit.San Sebastián, 1971, p. 242.</ref>: ''«Gaztaiña gora bera txikitun txakutun fuera».''
Una más, ésta de Maya (N): ''«Gaztaña, txikitin, xakutun fuera»''<ref>APD. Cuad. 3, ficha 288.</ref>.
:''enrielen pozez.''
:''* Sorgiña piruliña''
:''erratza gaiñean''
:''ipurdia zikiña''
:''kapela buruan.''
:''Sorgiña, sorgiña,''
:''ipurdia zikiña''
:''ezetz harrapatu?''
:''Tentela zara zu.''
En Andoain (G)<ref>LEF.</ref> para echar suertes para el juego recitaban:
:''Isabela, Manuela''
:''Catalina veinte;''
:''veinte bulete,''
:''zipi-zipiton,''
:''Martin zapatón,''
:''carnabela trompeta''
:''lau kirikon.''
:''Lau kiri Andrés,''
:''bost si sila gurutze,''
:''enonita santagurutze,''
:''enonita santa gurutze.''
Además de las fórmulas recogidas por Manuel Lekuona citadas con anterioridad, a continuación se mencionan otras, algunas de ellas del mismo estilo que las precedentes. En ningún caso se cita su lugar de procedencia, sin embargo se incluyen por su interés<ref>Manuel de LEKUONA. «Las canciones infantiles» in ''<nowiki>* Sorgiña piruliña Yakintza'', II (1933) pp. 138-142.</nowikiref>erratza gaiñean ipurdia zikiña kapela buruan. Sorgiña, sorgiña, ipurdia zikiña ezetz harrapatu? Tentela zara ''zu.
En Andoain (G)<sup>230</sup> para echar suertes para el juego recitaban:''* Pin-pon, lau seron;'':''tres sardinas y un capón;'':''saltxa-pika, tortolika'':''de putzon.''
:''Isabela* Don-don kikelabon;'':''saltsa-luka, Manuela Catalina veinteesla-buka'':''buka, madre, saltsa-bon; veinte bulete'':''likan-likan,tortolikan...'':''Bran-brutx!''
:''zipi* Don-zipitondon,kikilikon;'':''saltsa-pica, tortolica...'':''Bran-brutx!''
:''Martin zapatón* Don-don, carnabela trompeta lau kirikonke-bon;'':''attona Martxelon;'':''kiski-ti, kaska'':''kaska-melon.''
:''Lau kiri Andrés* Don-don, bost si sila gurutzekikilikon;'':''tartali kopulente,'':''attona Martxelon'':''kañabera-kañabera'':''lau pilikon;'':''mizketan-mizketan'':''koxka melon.''
:''enonita santagurutze* Don-don-don;'':''bera-bera baña'':''cuatro ríos que hay en Prantzia'':''arre matxube,'':''arre mandube'':''don-don-don'':''que se salga usted.''
:''enonita santa gurutze* Pin-ion, la-Va la-Valentzia;'':''aquí Española Prantzia;'':''pone-pone así'':''aberia opendi.'':''Pin-pon, Don Vicente Don.''
Además de las fórmulas recogidas por Manuel Lekuona citadas con anterioridad:''* Dona-dona Isabela'':''Manuela, a continuación se mencionan otrasCatalina;'':''veinte bonete, algunas de ellas del mismo estilo que las precedentes. En ningún caso se cita su lugar de procedencia'':''zipi-zipitón'':''Martín-zapatón, sin embargo se incluyen por su interés<sup>231</sup>.* ''Pin-pon:''kañabela tronpeta, '':''lau seronkirikon;'':''zaku zar batian'':''iru gizon;'':''lau kiri-andre'':''bost señala gurutze'':''Elduñeta Santa'':''Gurutze.''
:''* Dingi-lingo mañe''
:''bijar Santa Mañe''
:''etzi San Andres,''
:''abadie kantuan,''
:''umia zilluan;''
:''atte samiñez,''
:''ama negarrez.''
:''Din-dana.''
:''* Elie,''
:''errotan gari berrie,''
:''Antziola’ko oyan azpin''
:''aingeru kaska-zurie.''
:''tres sardinas y un capón* Arrelando-lando'':''Marikita buscando;'':''cinco compañía; saltxa'':''emen gatoz lau'':''kanpae-pika, tortolikajoten bi;'':''emaizu limosnia'':''Jaungoikuagaitik.''
:''de putzon.* Otsailko-otsailko,''* :''Don-don kikelabonnik otzoa biek ilko;'':''okela bat eta okela bi'':''nere burruntzie bete bedi.''
:''* Txixta-mixta, organixta;''
:''emen ez dagola, or dagola.''
:''* Mix-mix, Erramix;''
:''arratoia kolkoan;''
:''ematen, ematen, ematen...''
:''neronei ematen.''
:''saltsa-luka* Iru ta iru, esla-buka bukasei'':''iru bederatzi'':''amar emeretzi, madre, saltsa-bon'':''bat ogei; likan-likan, tortolikan... Bran-brutx!''* :''Don-don, kikilikon; saltsa-pica, tortolica... Bran-brutx!kixkili ta mixkili''* :''Don-don, ke-bon; attona Martxelon; kiski-ti, kaskairurogei.''
:''* Iru ta iru sei,''
:''iru bederatzi,''
:''amar emeretzi,''
:''bat ogei,''
:''bost egun,''
:''sei milla,''
:''atxuketa-billa.''
:''Ku-ku!''
:''* Kurrillo-kurrillo lepo-luze;''
:''Naparro-naparro bide-luze.''
:''kaska* Fuera-melonfuera,'':''xexena fuera;'':''adarra motxa'':''punta-zorrotxa...'':''Arrapatzen ba-zaitut,'':''arrapatzen ba-zaitut,'':''bertan-bertan ilko zaitut.''
<sup>230</sup> LEF:''* Txan-txin-txibirin,'':''Bilbo'ra ba, une.'':''Txan-txin-txibirin'':''zer eiten?'':''Txan-txin-txibirin'':''makillatxuek'':''txan-txin-txibirin'':''ekarten.''
231 LEKUONA:''* Txin-txirikitin txorie, «las canciones infantiles»'':''txoritxo txilibitarie...'':''Erein nuen ogie'':''oso arlo aundie.'':''uste nuen eun anega, cit'':''imiña bat zan guztie'':''imiña bat zan guztie., pp. 138-142. * ''Don:''Txin-dontxirikitin, kikilikon; tartali kopulentetxorie, attona Martxelon kañabera-kañabera lau pilikon;'':''txoritxo txilibitarie.''
El mismo Lekuona en otro texto citado con anterioridad varias veces, incluye estas otras<ref>Manuel de LEKUONA. «La poesía popular vasca» in ''Quinto Congreso de Estudios Vascos. Arte popular vasco''. San Sebastián, 1934, pp. 138-139.</ref>:
:''* Bolinén-bolinén,''
:''fardín-fardín,''
:''gordín-gordín...''
:''álere báskuné.''
:''Ke burdún, ke bardán,''
:''arruá lo burdún;''
:''turún-tarán, taríariarán...''
:''álere báskuné...''
:''prantsés-euskálduné…''
:''mizketan* Anianda-mizketan koxka melon.manianda''* :''Don-don-donMaria itsusia ohean da; bera-bera baña cuatro ríos que hay en Prantzia arre matxube'':''leio ttipi, xapatera minje, arre mandube don-don-don que se salga usted.''* :''atxipotin zillarra'':''Pin-ion, la-Va la-Valentzia; aquí Española Prantzia; pone-pone así aberia opendiAñato’ren bearra.. Pin-pon, Don Vicente Don.''* :''Dona-dona Isabela Manuela, Catalina;Opilttuttela billatu!''
:''* Arla-marla,''
:''etxola kamala,''
:''betria gliga,''
:''truntxa muntxa,''
:''errota kafia,''
:''linjera kostera!''
:''* Pin-pin txoria''
:''txori papo-gorria,''
:''lan jan, koinata,''
:''txori-saltza on bat da.''
''veinte bonete,'' ''zipi-zipitón'' ''Martín-zapatón, kañabela tronpeta, lau kirikon;'' ''zaku ''zar ''batian iru gizon;'' ''lau kiri-andre'' ''bost señala gurutze Elduñeta Santa Gurutze.:''* ''Dingi-lingo mañe bijar Santa Mañe etzi San Andres, abadie kantuan, umia zilluan; atte samiñez,''   ''ama negarrez. Din-dana.''* ''Eliedan,balan dan''   ''errotan gari berrie,'' ''Antziola ko oyan azpin aingeru kaska-zurie.''* ''Arrelando-lando Marikita buscando; cinco compañía;''   ''emen gatoz lau'' ''kanpae-joten bi;''''emaizu limosnia Jaungoikuagaitik.''* ''Otsailko-otsailko,''   ''nik otzoa biek ilko•,'' ''okela bat eta okela bi nere burruntzie bete bedi.''* ''Txixta-mixta, organixta; emen ez dagola, or dagola.''* ''Mix-mix, Erramix; arratoia kolkoan;''   ''ematen, ematen, ematen... neronei ematen.''* ''Iru ta iru, sei iru bederatzi amar emeretzi, bat ogei;''   ''kixkili ta mixkili irurogei.''* ''Iru ta iru sei, iru bederatzi, amar emeretzi, bat ogei,''   ''bost egun,'' ''sei milla,'' ''atxuketa-billa. Ku-ku!''* ''Kurrillo-kurrillo lepo-luze; Naparro-naparro bide-luze.''* ''Fuera fuera,''   ''xexena fuera;'' ''adarra motxa punta-zorrotxa... Arrapatzen ba-zaitut, arrapatzen ba-zaitut, bertan-bertan ilko zaitut.''* ''Txan-txin-txibirin, Bilbo'ra ba, une. Txan-txin-txibirin zer eiten? Txan-txin-txibirin makillatxuek txan-txin-txibirin ekarten.'' * ''Txin-txirikitin txorie, txoritxo txilibitarie...''   ''Erein nuen ogie oso arlo aundie.'' ''uste nuen eun anega, imiña bat zan guztie imiña bat zan guztie... Txin-txirikitin, txorie, txoritxo txilibitarie.'' El mismo Lekuona en otro texto citado con anterioridad varias veces, incluye estas otras<sup>232</sup>:* ''Bolinén-bolinén, fardín-fardín, gordín-gordín... álere báskuné. Ke burdún, ke bardán,''   ''arruá lo burdún; turún-tarán, taríariarán...'' ''álere báskuné... prantsés-euskálduné...''* ''Anianda-manianda''   ''Maria itsusia ohean da•, leio ttipi, xapatera minje, atxipotin zillarra'' ''Añato ŕen bearra...'' ''Opilttuttela billatu!''* ''Arla-marla, etxola kamala, betria gliga, truntxa muntxa,''   ''errota kafia, linjera kostera!''* ''Pin-pin txoria txori papo-gorria, lan jan, koinata, txori-saltza on bat da.''* ''Din-dan, balan dan Balerakoak elizan,''   :''elizakoak kanpoan:'' :''— Betiri buru gogorra, '':''non duk ire beorra? '':''— Antxet zagok'' :''lau-zangoz ipurdi-gora.''* ''Kadira-kadira lumatxa, Txantxin-txarreko neskatxa. Upa! Upa! Mariaño!'' 
:''* Kadira-kadira lumatxa,''
:''Txantxin-txarreko neskatxa.''
:''Upa! Upa! Mariaño!''
Aingeru Irigaray recoge una versión más, empleada cuando se juega ''«Kukuka» ''para saber a quién le toca hacer de ''bete:''
232 LEKUONA, «La Poesía Popular Vasca, cit., pp. 138-139.:''Dobela, dobela, '':''kina, kina,'' :''eskola, erregina, '':''kondesina, bina, '':''bin, keko argin, '':''Salamanka,'' :''tripili trapala, '':''aingeru guarda, '':''para ti dama''<supref>233A. APAT-ECHEBARNE. ''Noticias y viejos textos de la «Lingua Navarrorum»''. San Sebastián, 1971, pp. 170-171.</supref>.''
También aparecen citadas por este mismo autor las siguientes fórmulas recogidas en el Valle de Salazar (N):* ''Martin bonbin''
:''* Martin bonbin''
:''errege ta sorgin,''
:''tipula ta gatza,''
:''Martin purdilatza.''
Se utiliza en un juego parecido al golf ''«Kalika iokoa». ''Sirve para distribuir los participantes en dos bandos. La declama cada uno de los jefes de equipo y aquél a quien corresponda la última sílaba pasa al grupo del recitador.
:''errege ta sorgin* Don,don bakadon'' :''tipula ta gatzaIsabela Manuela,'' :''Martin purdilatza.itipiti apata'' Se utiliza en un juego parecido al golf :''«Kalika iokoa». kaskaren trella''Sirve para distribuir los participantes en dos bandos. La declama cada uno de los jefes de equipo y aquél a quien corresponda la última sílaba pasa al grupo del recitador.* :''Don, don bakadon Isabela Manuelakanaderan trompeta, itipiti apata'':''lau kirikol.''
 ''kaskaren trella'' ''kanaderan trompeta, lau kirikol.:''* ''Ardo mardo''   :''kin, kin, kin,'' :''porta ziri porta min, '':''xere, mere, petxe''<supref>234A. APAT-ECHEBARNE. ''Noticias y viejos textos de la «Lingua Navarrorum»''. San Sebastián, 1971, p. 175. El P. Donostia cita una versión prácticamente idéntica para Sara (Ip): ''«Martín bonbin / erregeren sorgin / Tipula ta gatz / Martín ipurdi late.. ''Cfr. APD. Cuad. 3, ficha 334.</supref>.''
Esta otra la aporta Azkue ''y ''fue recogida en Murelaga (B):
:''Don don kandel,'' :''mitro miko muskatel, '':''txiribiri gaña'' :''norezikan baña'' :''pera paruala'' :''txiribon txiribon<sup>235</sup>.'' <supref>233</sup> APAT-ECHEBARNE, ''Noticias y viejos textos, ''opResurrección M. cit., ppª de AZKUE. 170171. 234 Ibidem, p. 175. El P. Donostia cita una versión prácticamente idéntica para Sara (Ip): ''«Martín bonbin / erregeren sorgin / Tipula ta gatz / Martín ipurdi late.. ''Cfr. APD. Cuad. 3, ficha 334. 233 AZKUE, ''Euskalerriaren Yakintza, ''. Tomo IV. Madrid, op. cit.1947, p. 306.</ref>.
127 728
ediciones