<div style="margin-left:0cm;"></div>
Oro har, Landa-lanetan jaso da etxeko garbiketa lanaz eta arropa pertsonalaren zein etxeko arropen zainketaz etxeko emakumea edo emakumeak arduratzen zireladenaren arabera, eta garbiketa horren izaera funtsean higienikoa iraganean ohikoa izan delazen hileta segizioan parte hartzen zutenek, hala hilaren senitartekoek nola auzokoek, eskaintzak eramatea. Etxearen garbiketaren barruan sartzen zen gela guztienaEmakumeek, ogiak edo ezkoa; gizonek, sukaldearena kandelak edo aizkorak; eta bakoitzari dagokion hatuarenadenek, argiak. Garai bateanHaurrak, sarritan, txorrotako urik ez zuteneankandelak eramanez joaten ziren segizioaren buruan, arropa eta baxera garbitzeko lanak neketsuagoak gauza bera egiten zuten kofradiako kideek eta hilkutxaren ondoan zihoazen senitartekoek. Emakumeek ohol bati espiralean lotutako ezkozko biribilkiak eramaten zituzten familiako hilkutxarako eta gizonek gero parrokiako gurtzarako elizan uzten zirenaizkorak. Tradizio horri leku askotan eutsi zaio berrogeita hamarreko eta hirurogeiko hamarkadara arte. Antzina, eskaintzak animaliak, errekara joan animalia zatiak edo etxera ura garraiatu beharra baitzegoen lan horiek egiteko. Putzu edo zipu propio edo partekatuak edukitzeak arindu egiten zituen neurri batean zeregin horiekbestelako okelak izaten baldin baziren ere, aipatutako horien ordez, denborak aurrera egin ahala, koroenak eta lore sortenak erabili ziren.
Arropa garbitzeko erabili izan dira xaboi pastillakEskaintza orokorrez gain, sodazko bolak arropa oso zikinarentzathiletako segizioan neurri batean hilaren etxea sinbolizatzen zuen aparteko eskaintza bat eramaten zen. Herri batzuetan, gizonen lan-jantzientzat adibidezharen barruan eramaten ziren argimutilak, kandelak eta kristalezko botiletan ontziratutako lixibafamiliaren hilobi sinbolikoaren gainerako osagarriak. Sukaldeko hatuaHileta segizioaren buru egiten zuen eskaintza horrek batzuetan, harraska eta sukalde-gainaldea xaboi pastillaz eta espartzuz garbitzen ziren. Zurda naturalekin egindako eskuilaz eta kartoizko kutxetan merkaturatutako harea finez hareaztatzen ziren zoruak eta zurezko mahaiak; beheko suko errautsa are parrokiako gurutzearen aurretik ere erabiltzen joanda, aurrean eramaten zenogiak berak ulertarazten duen moduan. UrreBeste batzuetan, hilkutxaren ondoan joaten zen edo haren atzetik ondo-kolorekoakondoan. Herri batzuetan, hala nola harraskako txorrota eskaintzaile bat izaten zen segizioaren buruan eta sukalde ekonomikoko uraren lurrun-andelabeste bat haren amaieran. Figura hori gainbehera izaten hasi zen aspaldi, gatzez eta ozpinez garbitzen ziren. Kristalak garbitzeko1936ko gerra zibilaren garaiaren inguruan lausotu zen, ozpina nahiz eta geroagoko arrastoak ere badauden berrogeita hamarreko eta egunkari-papera erabiltzen zutenhirurogeiko hamarkadetara arte.
Hiriguneetan Nafarroa Behereko eta Zuberoako lurraldeetan ohikoa izan da emakumea etxean geratzea familiaz eta zen auzoko lehen emakumeak saski txiki batean eramatea hilaren etxeko lanez arduratzeko; landa-eremuetankandela, berrizeta, horrez gainbatzuetan, nekazaritzako berea eta abeltzaintzako lanetan laguntzen zuenauzoko lehen emakumeena. Emakumeen doluaren buru egiten joaten zen etxekoandrearen ondoan. Nafarroa Beherean ''mantaleta'' batez janzten zen.
== Etxearen garbiketa ==Elizara iristean, saskia etxeko jabearen aurrean ezartzen zuen.
=== Etxearen garbiketaEskaintza berezi hori, extremarbeste batzuekin batera, garbi-ikuzia ===elizaren barruan uzten zen, hilaren etxeko hilobi sinbolikoan.
Etxekoandreak egunero Ohitura zabaldua izan zen argiaren edo bi egunez behin garbitzen zuen etxea, «sepulturaren» eramailea arduratzea hilaren familiaren baldintzen eta osaketaren arabera. Lan horren barruan sartzen zen gelak aireztatzeahilobiko argiak zaintzeaz, oheak egitea, erratza pasatzea eta hautsa kentzea. Zoruak ezkoztatu eta distirarazi gutxiagotan egiten zen. Lan hori eskuarki goizez hiletak egiten zen, kasu batzuetan arratsaldeko lehen orduan, bazkaldu ondoren, eta lan jakin batzuk astebururako uzten zirenbitartean.
Landa-eremuetan, garbitasunari dagokionez, sukaldea zegoen lekuari, beheko solairuari edo lehen solairuari kasuen arabera, eta ezkaratzari ematen zitzaien lehentasuna. Goiko solairua, eskuarki logelen lekua, ez zen hainbesteko intentsitatez eta hain maiz garbitzen. Nekazaritzako eta abeltzaintzako lanak nagusi ziren etxeetan, hiriguneetakoetan ez bezala, etxearen garbitasuna bigarren mailan geratzen zen, lan horiek hartzen baitzuten familiako kideen denborarik gehiena, baita emakumeena ere.== Eskaintzaren eramailea ==
Oheak egunero egiten ziren burusiak eta izarak altxatuta eta koltxoiak astinduz eta koltxoei buelta emanez, higieneagatik ez ezik, baita biziorik ez hartzeko ere=== Ogi-eskaintzailea.Aurrogia ===
=== Zoruen garbiketa ===Lehenik eskaintza ogia edo ogia eta ezkoa zela baieztatu den herriak agertzen dira. Antza denez, ogizko eskaintzaren ordez argiena nagusitu zen, kandelen edo “sepultura” sinbolikoa osatzen zuten elementuen bidez, eta, azkenik, diruarena.
Zoruak zenbait motatako erratzak pasatuz garbitzen ziren.Meñakan (B), ur pixka segizioaren buru auzoko emakume bat sakabanatuz hautsa harrotzea eragoztekojoaten zen, ''aurreogije'' zeritzona, ogiaren eramailea. Erratzarra geroago agertu Ezkondua edo ezkongabea izan behar zuen, hilaren egoera zibilaren arabera. Bataiatu berrien kasuan, ama puntakoa izan ohi zen. Besapean zamau txiki batek estalitako saskitxoa edukitzen zuen, hiriguneetan. Etxeko geletako zoruak hareaz eta lixibaz garbitzen , han, ogi-opil txiki bat eramaten zuen antzina, eta hareaztatzen ziren, espartzuak eta eskuilak erabilitamendearen hasieran, hamar zentimoko txanpon bat, errespontsuaren prezioaren baliokidea<ref>Manuel de MARCAIDA. "Creencias y ritos funerarios en Meñaka (Bizkaya)", in AEF, eta ezko birjinaz ezkoztatzen zirenIII (1923) 34. or.</ref>.
== Arroparen garbiketa = Argi-eskaintzailea. Ezkoanderea ===
Arropa zuria eta koloretakoa bereizita garbitzen Ezkoandereak funtzio bera zuen segizioan, ogia edo argiak eramanda. Ondoren argiak eskaintzen zirenherri batzuk aipatzen dira. Koloretako arropa arrunta maizago garbitzen Euskal Herri penintsularrean, ezkoandere horrek segizioaren buru egiten zuen edo leku garrantzitsua hartzen zuen hartan. Litekeena da antzina hura joatea segizioaren buruan Euskal Herri kontinentalean ere. Hala jaso zenIholdin<ref>Jean HARITSCHELHAR. «Coutumes funéraires à Iholdy (Basse-Navarre)» in ''Bulletin du Musée Basque''. 37. zenbakia (1967) 112. or., 7. oharra.</ref> (BN), leku askotan asteronon antzina hilaren etxearen auzoko lehen emakumea joaten zen segizioaren buruan, mantaletaz jantzita eta arropa zuria eta beste janzki batzuk ez horren maizeskuan kandela zuela. Gaur egun, arropa metatu nahi izaten baitzeninkestetan egiaztatu denez, hilean behin edo are denbora tarte handiagoz garbitzekoinformatzaileen oroimenean dago ezkoandereak leku garrantzitsua zuela emakumeen doluan.
Beste garai batean errekara jotzen zen arropa garbitzera, harik eta herri askotan garbileku publikoak eraiki ziren arte. Zenbait garbiketa metodo erabili izan dira, halaber, aldi berean; batzuetan, bokata egin edo arropa xaboitu etxean eta gero garbitu eta uretan eragin errekan, eta, beste batzuetan, lehenik errekan garbitu, eta gero bokata etxean egin errautsarekin, arropa zuritzeko.== Animalien antzinako eskaintzak segizioan ==
=== Arroparen garbiketa errekan Antzina, ohikoa izan zen hileta segizioan, beste eskaintzez gain, eskaintza nagusi gisa, animalia bat eramatea, eskuarki aharia edo garbileku publikoan ===idia, eta hura segizioaren buruan joaten zen hilkutxaren ondoan. Leku batzuetan, tenpluan sartzen zen, mezako eskaintzan eskainia izateko. Gure garaietatik gertuago, eskuarki atarian edo elizatik gertu lotuta geratzen zen, eta, gero, berreskuratu egiten zen diru kopuru baten truke. Batzuetan, nahiz eta animalia ez eraman segiziora, haren eskaintza egiten zen hiletan ere. Hilaren senitartekoen ahalmen ekonomikoaren eta hileta motaren araberakoa izaten zen eskainitako animaliaren kategoria, zeina izaten zen idia, aharia edo arkumea. Batzuetan, animalia baten zatiak edo beste okela batzuk ere eskaintzen ziren.
Etxeek zipua Gure inkestetako landa-lanak datu gutxi ematen ditu hiletetan eskainiak izateko animaliak edo txorrotako ura izan zuten arteokela eramateko antzinako ohitura horri buruz. Herri gutxi batzuetan baino ez ditugu jaso lekukotasun batzuk, bakanak eta informatzaile edadetuenek emandakoak, haiek beste pertsona batzuei entzunak eta, arropa errekan edo herrietako edo auzoetako bizilagunek eskura zituzten garbileku publikoetan garbitzen zen eskuarki. Errekan hainbat harri landu egoten zenhorrenbestez, zeregin horretarako egokitutakontakizun lausotuetan oinarrituak.
Garbilekuak, berez, harmaila bat dauka latsaria belaunikatu ahal izateko, == Lore sortak eta harlauza inklinatu bat, arropa jotzeko eta xukatzeko. Garbilekuetara jotzeko eskubidea zuten, etxeko bizilagunez gain, beste etxe batzuetakoek eta garbilekurik gabeko barneko kaleetakoek ere.koroak hileta segizioan ==
== Baxeraren garbiketaInkesta egindako herrietan jasotako datuek adierazten dute antzina ez zela ohikoa eramatea ez lorerik eta ez koroarik hileta segizioan. Oso zabaldua egon zen, harrikoa egin ==aitzitik, hilerrian hilobiak apaintzeko ohitura. Leku batzuetan egiaztatu da tradizioa antzinakoa dela, baina, kasu horietan, lore basatiak edo etxeko baratzean haziak eramaten ziren, eta auzokoek eskuz egindako sortak. Euskal Herri kontinentalean sustraituta egon zen perlaz egindako koroak eramateko ohitura, merkataritzan erosiak. Garai batean, familia aberatsek lore artifizialez osatutako koroak egiten edo alokatzen zituzten.
Herri batzuetan egiaztatu Dendetan erositako sortak eta koroak hileta segizioan eramateko ohitura berantiarragoa da iraganean, arroparekin gertatzen . Hirietan hasi zen bezalalehenik, errekara edo garbilekura jotzen zela baxera eta sukaldeko lanetan erabilitako ontziak garbitzeko, pixkanaka, herri txikietara zabaldu zen. Batzuek ura etxera eramaten zutenAskotan, otorduetarako erabilitako lapikoak hileta agentziak hilotzaren garraioari eta baxerak garbitzekolekualdatzeari dagokien guztiaren arduradun gisa ezartzearekin lotuta egon da.
Baxera lehortzeari dagokionez, jaso da zurezko, metalezko zein plastikozko xukaderak ezagutu direla, apalean harraskaren ondoan edo zintzilikatuta ezartzen zirenak. Laurogeiko hamarkadaren erdialdean, xukaderak sukaldeko armairuen barruan sartu ziren; mahai gainean eta sukalde-gainaldean ere uzten ziren, trapu baten gainean. Mahai-tresnak xukatzen uzteko erabiltzen ziren plastikozko ontzi batzuk ere ezagutzen dira. Mahai-tresnak, zartaginak eta eltzeak igurtzi edo lehortu egiten dira, baina ez edalontziak eta platerak, horrela distiratsuago gelditzen baitira; horregatik, hobe izaten da horiek ur hotzez eragitea.{{DISPLAYTITLE: XIII. ETXEAREN, ARROPAREN ETA BAXERAREN GARBIKETAESKAINTZEN ERAMAILEAK SEGIZIOAN}} {{#bookTitle:Heriotz Ohikuneak Euskal Herrian|Ritos_funerarios_en_vasconia/eu}}
