Cambios

Saltar a: navegación, buscar

Acertijos en euskera

59 bytes añadidos, 15:12 16 jul 2019
sin resumen de edición
Este mismo acertijo se aplica ''al hacha ''del leñador, en Zeanuri (B) y ''al rabo de la vaca ''en Amorebieta (B) y Aramaio (A).
'''=== Aizkora '''(El hacha) ===
''Etxean ixilik, eta ohianean kankaz. ''(Donibane Garazi-Ip). En casa calla y en el bosque canta.
''Basorantzean etzera begire, etzerantzean basora begire. ''(Zeanuri-B). Camino del bosque mira a casa, camino de casa mira al bosque.
'''=== Alkatearen makila '''(La vara del alcalde) ===
''Basoan jaio, basoan azi, errira etorri ta bera na-''
''Sasian sortu, sasian hazi, etxerat etorri eta han nagusiaren laguna bilakatu. ''Nace en la maleza, crece en la maleza, llega a casa y allí llega a ser amigo del amo.
'''=== Arrana '''(El cencerro) ===
''Etzien beti negarrez, errekara joan eta negarrik ez. ''(Aramaio-A). En casa siempre está llorando; va al río y deja de llorar.
''Errekara joan eta urik edan barik etorri. ''(Zeanuri'''=== B). '''=== Va al río ''y ''vuelve sin beber agua.
'''=== Arrautza '''(El huevo) ===
''Lapikotxo txikien, kolore biko saldea. ''(Zeanuri'''=== B). '''=== En una olla pequeñita, un caldo de dos colores.
''Bi ardo klase dare ontzi baten, eta ez dira alkarrekin naasten. ''(Zerain-G). Dos clases de vino en un mismo recipiente ''y ''no se entremezclan.
''Bi punta, ta bi zulo. Zer da? ''(Zerain-G). Dos puntas y dos agujeros. ¿Qué es?
'''=== Asuarra '''(La zarzamora) ===
''Luze da luxe sokea legez; aginek dituz atsoak legez. ''
En otra versión recogida por Azkue en esta misma localidad los dientes aludidos son los del lobo, ''otsoak. ''
'''=== Atautea '''(El ataúd) ===
''Basoan yayo, basoan azi, etzera etorri eta danok negarrez asi. ''(Zeanuri-B). Nace en el monte, crece en el monte; cuando él llega a casa todos empiezan a llorar.
'''=== Barea '''(La lombriz) ===
''Muturra bai, ankarik ez; adarrak bai, odolik ez. ''
(Oñati-G)*. Tiene hocico pero no patas; tiene cuernos pero no sangre.
'''=== Behiaren buztena '''(El rabo de la vaca) ===
''Basura doanien etxera begire d etxera datorrenien basora begire. ''(Aramaio-A, Amorebieta-B). Cuando va al monte (bosque) mira a casa y cuando viene a casa mira al monte.
''Mine da mine, asune lez; bixerrak daukoz gizonak lez. ''(Gernika-B) *. Es picante picante como la ortiga; tiene barbas como el hombre.
Eltzea edo '''=== dupina '''(El puchero) ===
''Tripa lodi, eta ahoa zabal-zabala. ''(Donibane Garazi-Ip). La tripa gorda y la boca del todo abierta.
<sup>504 </sup>AZKUE, ''Euskalerriaren Yakintza, ''III, op. cit., p. 388.
'''=== Garla '''(El trigo) ===
''Txikie banintzen, andie banintzen, maiatzerako burutu nintzen. ''(Aramaio-A, Zeanuri-B). Que si era pequeño, que si era grande, para el mes de mayo ya había yo granado. <sub>5o5 </sub>
A. Irigaray recogió una versión similar en Baztan (N). ''Ttipi banaiz, aundi banaiz, maiatzean erdiko naiz. ''Sea pequeño, sea mayor, para mayo habré parido.
'''=== Gaztañea '''(La castaña) ===
''Aite latza, ama baltza eta umea zurie. ''(ZeanuriB). El padre áspero, la madre negra y el hijo blanco.
'''=== Gatza '''(La sal) ===
''Xurisko, lazko; pentsatzeko gaixto. ''(Aria-N). Blanquecino, asperito; dificil de adivinar.
APAT-ECHEBARNE, ''Noticias y viejos textos, ''op. cit., p. 240.
'''=== Iñurria '''(La hormiga) ===
''Buruen burutola; garrien garritola; eperdien txapitola. ''(Zeanuri-B)*. En la cabeza cabecita; en la
Azkue recogió varios acertijos similares relativos a la hormiga en Bizkaia, Navarra e Iparral-<sub>5o6 </sub>de Uno de estos reza: ''Burua burutto, gerria gerritto, iphurdia zakuto. ''La cabeza cabecita, la cintura cinturita, el trasero saquito.
'''=== Irea '''(El helecho) ===
''Juaniko anka bakarra d'iru mille baietz.... ''(Amorebieta-B). Juanico el de un solo pie y a que tiene tres mil (pies).
''Punta bat eta zulo bat dauka. ''(Zerain-G). Tiene una punta y un agujero.
'''=== Kandela biztua '''(La candela encendida) ===
''Zer dala ta zer dala: beti erretan eta beti negarrez? ''(Bermeo-B) *. ¿Qué es, qué es aquello que siempre está quemándose y no para de llorar?
'''=== '<apana '''(La garrapata) ===
''Jan da jan, da kakarik ez; eperdije bai ta zillorik ez. ''(Amorebieta-B). Come y come y no excrementa; tiene trasero pero sin agujero.
'''=== Kea '''(El humo) ===
''Xingola-mingola, itzuli-mitzuli, eta beti goiti ari. ''(Donibane Garazi-Ip). En zig-zag, dando vueltas y siempre hacia la altura.
'''=== Kirkila '''(El grillo) ===
''Kantatzen badaki baina ez da txoria; zuloan bizi da baina ez da sagua; saltan abila da baina ez da matxinsaltoa. ''(Aramaio-A). Sabe cantar pero no es pájaro; vive en un agujero pero no es ratón; es hábil saltador pero no es saltamontes.
<sup>5(16 </sup>AZKUE, ''Euskalerriaren Yakintza, ''III, op. cit., p. 396.
'''=== Mahia '''(La mesa) ===
''Basuen jaio, basuen azi; sukaldera etorri eta amantala jantzi. ''(Aramaio-A). Nace en el monte, crece en el monte; llega a la cocina y viste el delantal.
(Gernika-B) *. Nace en el (bosque) monte, se cría en el monte; viene a casa se viste de blanco.
'''=== Masusta '''(La mora) ===
''Aurrena berdea, gero gorrie eta gero beltza. ''(Zerain-G). Primeramente verde, luego rojo y por último negro.
''Itsasoan edan eta mendian txisa egin. ''(AramaioA). Bebe en el mar y mea en el monte.
'''=== Orinela '''(El orinal) ===
''Arrizko askie, okelezko tapie. ''(Aramaio-A). Un pesebre de piedra, con tapa de carne.
'''=== Orga errotak '''(Las ruedas del carro) ===
''Nik ikusten lau andere algar ondozko eta ez seküla algar atzamaiten. Zer da? ''(Altzai-Ip). Veo cuatro señoras (que marchan) una tras otra y que nunca se alcanzan. ¿Qué es?
|-
|}
'''=== Pertika '''(La aguijada) ===
''Nik ikusten aitañi bat bilo bat bera bürün gainean. Zer da? ''(Altzai-Ip). Veo un abuelo con un pelo sobre su cabeza. ¿Qué es?
'''=== Pikatxoia '''(El picachón) ===
''Punta bi eta zulo bat. ''(Oñati-G) *. Dos puntas ''y ''un agujero.
'''=== Sagarroia '''(El erizo) ===
''Soinekoak oro, gerrenez eginak. ''(Donibane Garazi-Ip). Todos sus vestidos confeccionados de varillas.
'''=== Sugia eta ezkurra '''(La serpiente y la bellota) ===
''—Norat hoa bihurria? ''
— ¿Dónde vas encorvada? / — ¿Qué dices ahorcada? / Si caigo sobre ti / te romperé la cabeza. / ¿Quiénes son?
'''=== Zorria '''(El piojo) ===
''Zein da ankak buruan dituen animalia? ''(Aramaio-A). ¿Cuál es el animal que tiene sus patas en la cabeza?
'''=== Zuloa '''(El agujero) ===
''Gero ta geiago kendu eta gero ta andiego. ''(Zeanuri-B). Cuanto más se le quita más grande es.
127 728
ediciones