Duela hogeita bost urte arte, txerri-hiltzea Baskoniako landa-eremuetako etxe eta familia gehienetako jarduera komuna izan da, halako moldez non herri askotan txerririk hiltzen ez zuten etxeak ''pobreak'' zirela esaten zen, eta, alderantziz, zenbat eta txerri gehiago sakrifikatu, orduan eta aberats-ospe handiagoa zuten etxeek:
== Ardiak eta arkumeak. Ardikiak = Gizentzea ===
Ardiaren okelari ''ardikia ''(ZeanuriTxerria landako edo baratzeko produktuekin gizentzen da, eskualdearen arabera: arbia, erremolatxa, patata, babak, aza, artoa, gari-B) deitzen zaio, zahia eta ahariarenari ''zikirokia ''(LuzaideN)abar. Oso ohikoa izan da horren kontsumoa lurraldeko eskualde askotan duela berrogei Batzuetan elikadura horri artirina edo hirurogei urte arte, baina gaur egun kontsumo hori urrituta dagozahia zeukaten egoskariak gehitzen zitzaizkion.
=== Sakrifizioa Hiltzearen garaia eta sinesmenak. Azeguna ===
Ardia Txerri-hiltzea etxeko gizonaren lana udazkeneko eta neguko hilabete hotzetan egiten da. San Martin jaia, azaroaren 11, egun seinalatua da; hestebeteak egiteaz eta okelaren kontserbazioazlan horretarako, Arabako esaldi herrikoiaren arabera: ''«Por San Martín sal del cortín»'' («San Martin egunez, aldizirten ukuilutik»). Nafarroako eremurik hegoaldekoenean, emakumea arduratzen hiltzea urtarrilean eta otsailean egiten dabatez ere.
Abuztuan=== Sakrifizioa. Txerri-hiltzea === Hiltzearen eguna finkatu eta gero, ondorengo lan gogorretan erabiliko diren elementu guztien erosketa edo hornidura egiten da. Ahaideei eta auzokideei abisatzen zaie. Hiltzeak dakartzan zeregin ugarien ondorioz, ezinbestekoa da horien laguntza eta lankidetza, hala gizonena nola emakumeena. === Erreskaldatzea === Behin odolustuta, larruazala erretzen zaio. Arabako leku askotan, ardi antzu bat erosten zitzaien artzaineihankak eta belarriak ebakitzen zaizkio aurretik. Belarrietako hutsuneak eta odolustu deneko zauria trapu zuri batekin edo lastoa sartuta estaltzen dira, errautsik ez sartzeko. === Hustea === Aberea erreskaldatu eta garbitu ondoren, ireki egiten da, barrutik husteko, ''antzue, tripie'' ''errape ihartua duena, askatu''errape(Bermeo-galdueB). Horretarako, eskailera batetik edo horretarako prestatutako kako batetik zintzilik jartzen da, eta kanalean zabaltzen da labana batekin edo ''poadera''edo hausnar ahuldua duenabatekin (Elo-N). Aurretik, uzkia itxi zaio, ''ausnerrea gelditu. cular''Urrira arte gizendu egiten zituzten(Galdames-B) === Hoztea eta uztea === Behin erraiak atera eta hustuta, ur hotzarekin eta urriaren amaieran hiltrapu fin batekin garbitzen da barrua. Abere osoa aprobetxatzen zen: hesteekin odolkiak egiten zirenLeku askotan, okela zezinatan gordetzen oihal hori lihozkoa izaten zen, eta larruazala, ''ardi-narru ehunezko''(Zeanuri-B). Ondoren, leku fresko batean jartzen da zintzilik, beste animalien (txakurrak, katuak edo saguak) irismenetik kanpo, eta utzi egiten da hurrengo egunera arte; hurrengo egunean, zatikatu egingo da. Aireztatzeko eta hobeto lehortzeko, irekita eusten da, makila edo taket batzuk zeharka kokatuta, erraiak ateratzeko sabelean egindako zuloa baliatuta horretarako. === Pisatzea eta zatikatzea === Garbituta eta hoztuta, animalia kanalean pisatzen da, haren salneurria kalkulatzeko eta zehazteko zenbat egunetan egon beharko duten urdaiek eta urdaiazpikoek adoboan. === Hestebeteak === Hiltzearen ondoko bigarren edo hirugarren egunean prestatzen dira, odolkia izan ezik, odolkia odola fresko dagoela egiten baita. Eskuarki, gehien prestatzen diren hestebeteak odolkiak eta txorizoak edo lukainkak dira, eta emakumeek izaten dute horiek egiteko ardura. Gizonaren parte-hartzea urria da. Batzuetan, emakumeei laguntzen diete okela txorizoetarako zatikatzen, saldu egin ohi zitzaien traperoeijanaria txikitzeko makina abian jarrita. === Hiltzearen garaiko opariak === Hiltzea dela-eta, auzokideei eta ahaideei odolkiak eta txerriaren beste zati batzuk ematen zaizkie opari. Kortesiazko ekintza bat da, eta auzokidetasunaren edo ahaidetasunaren hurbiltasun fisikoaz harago doan harremana eta lotura adierazten du. ''«Odolosteak ordeaz» ''bizkaierazko esaldiak adierazten du opari hori aurrez ezarritako truke baten parte dela.
== Untxiak ==
