127 728
ediciones
Cambios
sin resumen de edición
=== Etxeko hilobia ===
Egindako inkesta askotan jaso da hirurogeita hamarreko hamarkadara arte familia bakoitzak bere etxeko hilobia zeukala elizaren barruan. Arrindak egiaztatu zuen 1971n Bizkaiko, Gipuzkoako eta Nafarroako 25 parrokiatan inkesta eginda, egin berriak ziren hirutan izan ezik, gainerako guztietan egon zirela hilobiak, eta haietako askotan, hiru lurraldeetan, oraindik ere urte horretan hilobiak aktibatzeko eta haietan eskaintzak egiteko ohiturari eusten ziotela<ref>Anastasio ARRINDA. ''Euskalerria eta eriotza. ''. Tolosa: 1974, 83-84. or.</ref>.
Euskal Herrian, bizien eta hilen egoitzak beti osatu dute banaketarik gabeko eremu bakar bat. Echegarayk dioenez, jendearentzat hilobia beti izan zen esertzeko leku bat baino gehiago, eta Elizak baimendu egin zuen familia bakoitzak tenpluan leku bat esleitua izatea, halako moldez non eskubide bat sortzen zen, jabetzarik gabekoa baina transmititu zitekeena<ref>Bonifacio de ECHEGARAY. «Significación “Significación jurídica de algunos ritos funerarios del País Vasco» Vasco” in RIEV, XVI (1925) 191. or.</ref>.
== Hilobiratze-hatuak ==
Inkestek emandako datuetan jasotzen da etxe baten edo familia baten kategoria soziala hilobiratze-hatuetan ere islatzen zela. Herri batzuetan, familia aberatsek argimutila erabiltzen zuten argi-eskaintzetarako, eta saskitxoa familia apalagoentzat geratzen zen. Argimutila bera ere artistikoagoa eta luxuzkoagoa izaten zen familien arabera. Era berean, oihala edo zamauak egiteko erabilitako ehunak, eta zutargiak egiteko erabilitako ahokadurek, metalak eta artisau-lanak, baita belaunaulkiek ere, haien jabeen ahalmen ekonomikoaren bereizketa argia markatzen zuten.
== Hilobiaren aktibazioa. Ezkoak Ezkoen piztea ==
Etxeko hilobia modu iraunkorrean elizako nabean baldin bazegoen ere, familiako emakumeek aktibatu egiten zuten etxeko bat hiltzen zenean, hala hileta elizkizunetan nola hirurrenetan, bederatziurrenetan eta ondorengo ekitaldi erlijiosoetan, lutoak irauten zuen bitartean. Aktibazioa zen hilobian argiak piztea eta hartan errespontsuak errezatzea, aurretik hatua ezarrita.
Lan hori batez ere etxekoandreak egiten zuen, eta hark ezin baldin bazuen, etxeko gainerako emakumeetako batek. Ohikoa izan zen etxeko ezein emakumek hilobira joaterik ez zuenean auzoko emakume bat edo hilobia gertu zeukan beste emakume bat arduratzea hartaz. Zenbait lekutan ezagutu da, halaber, batzuetan behintzat, hilobiaren ardura serorak, beatak edo emakume elizainak izatea ere. Kasu batzuetan, testamentuko xedapenetan legatu bat ezartzen zen hilobiaren arreta eta mantentze gastuei aurre egiteko. Hori behar bezala betetzeko, testamentugileak berak agintzari bat uzten zuen bere alaben, emakumezko iloben eta emakumezko biloben alde, ordainean bere borondatea bete beharra ezarrita.
== Sepultura Hilobia hartzea ==
Etxeko hilobiaren buru egiteko eta hartan eskaintzak egiteko ardura, lehen esan den bezala, etxekoandrearena izan da beti. Betebehar hori ezkontza-hitzarmenetan jasotzen zen antzina; hitzarmen horien bidez, gurasoak bizirik zirela, etxearen gobernamendua hartan bizitzen ezartzen ziren senar-emazte ezkonberriei transferitzen zitzaien.
Transmisioak bere adierazpen errituala ere izaten zuen etxeko hilobiari dagokionez. Bizkaian eta Gipuzkoan, garai batean oso zabalduta egon zen, eta Nafarroako Erronkaribarrera ere iristen zen ohitura bat jaso zuen Azkuek:
«Ezkontzaren ondorengo lehen jaiegunean, etxekoandre zaharrak emazte ezkonberria familiaren hilobira eramaten du. Amaginarrebak (apaizaren) estolari musu ematen dio, eta bi libra ogi ematen ditu. Errainak eskaintza eramaten du, eta errespontsuak ere ateratzen ditu»<ref>Resurrección M.ª de AZKUE. ''Euskalerriaren Yakintza. ''. l. liburukia. Madril: 1935, 277. or.</ref>.
Horrela, etxeko hilobia bereganatzen zuen, haren arbasoekin lotzen zen eta senarraren familian sartzen zen. Aurrerantzean, bi emakumeek elkarrekin egingo zuten hileta-errituen buru elizako hilobian edo ''jarlekuan'', etxeko bizimodua ere elkarrekin zuzenduko zuten modu berean. Etxekoandre zaharra falta zenean, etxekoandre berriak egiten zuen hilobiaren buru, baita etxekoandre zaharraren alabek etxean bizitzen jarraitzen baldin bazuten ere.
