Diferencia entre revisiones de «LA NATURALEZA COMO ESPACIO LUDICO/eu»

Revisión actual del 08:42 26 jun 2019

Otros idiomas:

Gizarte tradizionaleko haur jarduera ludikoaren zati handi bat gaur egun, oihartzun entziklopediko samar batez, natura deritzogunean egiten zen. Baina iraganeko haurrarentzat kontua soilagoa zen. Natura arrainez, edo gutxienez igelez eta zapaburuz, betetako ibaia zen, udan kilkerren kantuz eta udaberrian lorez betetako landak, sugandilen ezkutaleku ziren harresiak, saguzarren babesleku ziren arkupeak, alboan masustak zituzten bideak, haitzulo isilak, euritatik babesteko ataripeak, ibilaldi luzeetarako mendiak, itsasertzeko haitzak lapen eta karrakelen haztegiekin eta txoriek habiak eraikitzeko erabiltzen zituzten arbolak.

Giro hori ez zen landako komunitateetan bizi ziren haurrena soilik. Haurrak gaur egun baino libreago zeuden eskolako betebeharretatik, eta edozein herri edo hirik zeuzkan, bere barruan edo gertu, haiek bilketa, ehiza edo gutxienez esplorazioko jarduerak egitera gonbidatzeko naturako elementuak.

Jarduera horietan, era askotako harremanak izaten zituzten haurrek animaliekin. Horietako batzuekin, marigorringoarekin eta enararekin adibidez, errespetuz jokatzen zuten, baina kasurik gehienetan harremana amaitzerako haurrek animalia lesionatu, mutilatu edo hiltzen zuten.

Animaliekiko harremana

Marigorringoa

Marigorringoa aurkitzen duen haurrak eskuan hartzen du eta ahurrean zein eskugainean edo atzamarretan ibiltzen uzten dio. Eskuaren bazterrera edo atzamar baten puntara iristen denean, hegan hasten da, eta horregatik animaliatxoarekin ahalik eta denbora gehienez jolasteko eskua jiratu behar da halako moldez non beti izango duen ibiltzen jarraitzeko azalera.

Kilkerrak harrapatzea. Txirtxiletara

Kilkerretara joatea udaberriko eta udako jarduera da, eta horretan mutil koxkorrek hartzen dute parte batez ere, neska koxkorrak baztertzen ez diren arren.

Kilkerraren ezkutalekua bilatzeko, lehenik haren kantua nondik datorren jakin behar da. Ezkutatuta dagoen zuloa aurkitu eta gero, handik aterarazteari ekiten zaio.

Barraskilok eta bareak

Barraskiloak biltzea bi sexuetako haurren jarduera ludikoa da berez. Horretarako unerik egokiena udako zaparrada baten ondorengoa da. Etxera eraman eta kontsumitzeko biltzen dira, edo bestela, askotan, besterik gabe jostailu gisa erabiltzeko.

Oskolean ezkutatutako barraskilo bat aurkitzen denean, handik irtetera bultzatzeko behin eta berriro kantatzen zaio geografikoki oso zabalduta dagoen kanta bat, nahiko egitura uniformekoa:

Caracol, miricol/biricol,

Caracol, col, col

saca los cuernos al sol

que tu madre y tu padre

también los sacó.

(“Barraskilo, atera adarrak eguzkitara, zure aita-amek ere atera dituzte eta.”)

Arrantza

Ibaietako arrantzak helburu ludikoa izan du batez ere, baina batzuetan jasotako piezak etxera eraman eta kontsumitzeko baliatu izan dira.

Habien bila. Txori-ikasten

Animalien munduarekin lotutako ehizako edo jolaseko jardueren artean, bada bere konplexutasunarengatik nabarmentzen den bat: txori-habien bilaketa.

Udaberria iristean, txoriek ugalketari ekiten diote. Herrietan eta landa eremuetan, haurrak ez zeuden gaur egungoak bezain integratuta eskola-sistema xurgatzaile batean, eta naturak ehiztari senik ezkutuenak kitzikatzen zizkien. Hala ere, grina hori gehiago zen ludikoa zinegetikoa baino, txoritxoen aprobetxamendua guztiz baztertu ez arren.

Begetalekin lotutako jarduerak

Haurren jarduera ludiko asko begetalen munduarekin lotuta daude. Animaliekin lotutakoetan mutil koxkorrek hartzen dute parte batik bat, eta begetalekin lotutakoetan neska koxkorrek, oro har, nahiz eta beti ez den horrela izaten. Fruituen bilketa eta lapurreta talde mistoetan egiten da; produktu begetal batzuk tabako gisa erabiltzearena mutil koxkorren kontua da batik bat, nahiz eta adin goiztiar hauetan neska koxkorrek ere parte hartzen duten.

Bilketa

Haurren jarduera garrantzitsu bat fruitu basatien bilketa da. Askotan, haurrek berek kontsumitzeko eta haurrek berek jolasteko baliatzen dira; hala ere, batzuetan etxera eramaten dituzte, han aprobetxatzeko.

Apaingarriak egitea

Neska koxkorren udako zereginetako bat izan da elementu begetalekin idunekoak, eskuturrekoak, belarritakoak, koroak eta soinekoak egitea, apaintzeko. Dudarik gabe, erabilienak bitxiloreen buruxkak izan dira, eta horiekin batera astoarrosak edo arkakaratsak.

Igarkizunak loreekin eta fruituekin

Oso ohitura zabaldua da bitxilorea hostogabetzea (deshojar) «petalo» bakoitzari formula klasikoaren arabera galdetuz «maite nau» edo «ez nau maite», harik eta denak kendu arte. Azkenekoak emango du behin betiko erantzuna.

@@ Línea 4: / Línea 4: @@
 <div style="margin-left:0cm;"></div>
-Durante estas actividades, los niños establecían relaciones de muy diferente naturaleza con los animales. Con algunos de ellos, como la mariquita y las golondrinas, eran respetuosos, pero en la mayoría de las ocasiones tenían como final la muerte, mutilación o lesión del animal.
+<div style="margin-left:0cm;"></div>
-A la conclusión del capítulo también se recogen varias cancioncillas que los niños han tenido por costumbre entonar durante la manifestación de ciertos fenómenos atmosféricos, como los chaparrones veraniegos que tanta algazara levantan entre los pequeños.
+Gizarte tradizionaleko haur jarduera ludikoaren zati handi bat gaur egun, oihartzun entziklopediko samar batez, natura deritzogunean egiten zen. Baina iraganeko haurrarentzat kontua soilagoa zen. Natura arrainez, edo gutxienez igelez eta zapaburuz, betetako ibaia zen, udan kilkerren kantuz eta udaberrian lorez betetako landak, sugandilen ezkutaleku ziren harresiak, saguzarren babesleku ziren arkupeak, alboan masustak zituzten bideak, haitzulo isilak, euritatik babesteko ataripeak, ibilaldi luzeetarako mendiak, itsasertzeko haitzak lapen eta karrakelen haztegiekin eta txoriek habiak eraikitzeko erabiltzen zituzten arbolak.
-<div class="subindice">
-Apartados:
+Giro hori ez zen landako komunitateetan bizi ziren haurrena soilik. Haurrak gaur egun baino libreago zeuden eskolako betebeharretatik, eta edozein herri edo hirik zeuzkan, bere barruan edo gertu, haiek bilketa, ehiza edo gutxienez esplorazioko jarduerak egitera gonbidatzeko naturako elementuak.
-=== [[La_relacion_con_los_animales|La relación con los animales]] ===
-=== [[Actividades_relacionadas_con_los_vegetales|Actividades relacionadas con los vegetales]] ===
+Jarduera horietan, era askotako harremanak izaten zituzten haurrek animaliekin. Horietako batzuekin, marigorringoarekin eta enararekin adibidez, errespetuz jokatzen zuten, baina kasurik gehienetan harremana amaitzerako haurrek animalia lesionatu, mutilatu edo hiltzen zuten.
-=== [[Otras_actividades_desarrolladas_en_plena_naturaleza|Otras actividades desarrolladas en plena naturaleza]] ===
-</div>
+== Animaliekiko harremana ==
-{{DISPLAYTITLE: II. LA NATURALEZA COMO ESPACIO LÚDICO}} {{#bookTitle:Juegos Infantiles en Vasconia | Juegos_infantiles_en_vasconia}}
+=== Marigorringoa ===
+Marigorringoa aurkitzen duen haurrak eskuan hartzen du eta ahurrean zein eskugainean edo atzamarretan ibiltzen uzten dio. Eskuaren bazterrera edo atzamar baten puntara iristen denean, hegan hasten da, eta horregatik animaliatxoarekin ahalik eta denbora gehienez jolasteko eskua jiratu behar da halako moldez non beti izango duen ibiltzen jarraitzeko azalera.
+=== Kilkerrak harrapatzea. Txirtxiletara ===
+Kilkerretara joatea udaberriko eta udako jarduera da, eta horretan mutil koxkorrek hartzen dute parte batez ere, neska koxkorrak baztertzen ez diren arren.
+Kilkerraren ezkutalekua bilatzeko, lehenik haren kantua nondik datorren jakin behar da. Ezkutatuta dagoen zuloa aurkitu eta gero, handik aterarazteari ekiten zaio.
+=== Barraskilok eta bareak ===
+Barraskiloak biltzea bi sexuetako haurren jarduera ludikoa da berez. Horretarako unerik egokiena udako zaparrada baten ondorengoa da. Etxera eraman eta kontsumitzeko biltzen dira, edo bestela, askotan, besterik gabe jostailu gisa erabiltzeko.
+Oskolean ezkutatutako barraskilo bat aurkitzen denean, handik irtetera bultzatzeko behin eta berriro kantatzen zaio geografikoki oso zabalduta dagoen kanta bat, nahiko egitura uniformekoa:
+:''Caracol, miricol/biricol,''
+:''Caracol, col, col''
+:''saca los cuernos al sol ''
+:''que tu madre y tu padre ''
+:''también los sacó.''
+:(“Barraskilo, atera adarrak eguzkitara, zure aita-amek ere atera dituzte eta.”)
+=== Arrantza ===
+Ibaietako arrantzak helburu ludikoa izan du batez ere, baina batzuetan jasotako piezak etxera eraman eta kontsumitzeko baliatu izan dira.
+=== Habien bila. Txori-ikasten ===
+Animalien munduarekin lotutako ehizako edo jolaseko jardueren artean, bada bere konplexutasunarengatik nabarmentzen den bat: txori-habien bilaketa.
+Udaberria iristean, txoriek ugalketari ekiten diote. Herrietan eta landa eremuetan, haurrak ez zeuden gaur egungoak bezain integratuta eskola-sistema xurgatzaile batean, eta naturak ehiztari senik ezkutuenak kitzikatzen zizkien. Hala ere, grina hori gehiago zen ludikoa zinegetikoa baino, txoritxoen aprobetxamendua guztiz baztertu ez arren.
+== Begetalekin lotutako jarduerak ==
+Haurren jarduera ludiko asko begetalen munduarekin lotuta daude. Animaliekin lotutakoetan mutil koxkorrek hartzen dute parte batik bat, eta begetalekin lotutakoetan neska koxkorrek, oro har, nahiz eta beti ez den horrela izaten. Fruituen bilketa eta lapurreta talde mistoetan egiten da; produktu begetal batzuk tabako gisa erabiltzearena mutil koxkorren kontua da batik bat, nahiz eta adin goiztiar hauetan neska koxkorrek ere parte hartzen duten.
+=== Bilketa ===
+Haurren jarduera garrantzitsu bat fruitu basatien bilketa da. Askotan, haurrek berek kontsumitzeko eta haurrek berek jolasteko baliatzen dira; hala ere, batzuetan etxera eramaten dituzte, han aprobetxatzeko.
+=== Apaingarriak egitea ===
+Neska koxkorren udako zereginetako bat izan da elementu begetalekin idunekoak, eskuturrekoak, belarritakoak, koroak eta soinekoak egitea, apaintzeko. Dudarik gabe, erabilienak bitxiloreen buruxkak izan dira, eta horiekin batera astoarrosak edo arkakaratsak.
+=== Igarkizunak loreekin eta fruituekin ===
+Oso ohitura zabaldua da bitxilorea hostogabetzea (''deshojar'') «petalo» bakoitzari formula klasikoaren arabera galdetuz «maite nau» edo «ez nau maite», harik eta denak kendu arte. Azkenekoak emango du behin betiko erantzuna.
+{{DISPLAYTITLE: II. NATURA ESPAZIO LUDIKO GISA}} {{#bookTitle:Haur Jolasak Euskal Herrian|Juegos_infantiles_en_vasconia/eu}}