Diferencia entre revisiones de «JUEGOS DE SALTO/eu»

De Atlas Etnográfico de Vasconia
Saltar a: navegación, buscar
(Página creada con «<div style="margin-left:0cm;"></div>»)
 
(No se muestran 22 ediciones intermedias de 2 usuarios)
Línea 33: Línea 33:
  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 +
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
Línea 40: Línea 42:
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
  
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
Línea 243: Línea 247:
  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 +
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>
Línea 255: Línea 261:
  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 +
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
Línea 264: Línea 272:
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>  
  
La otra forma de jugar consiste en desplazar la piedra con el pie tras ser lanzada al primer recuadro, saltando también a la pata coja, llevándola de casilla en casilla y descansando sólo donde esté permitido. Una vez completado el recorrido se continúa con los demás recuadros, tal como se ha descrito antes, pero siempre moviendo la piedra.  
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
Jauzi egitea oinarritzat duten jolasak bi multzo handitan banatzen dira. Lehendabizikoan, parte-hartzaile bat edo batzuk makurtu egiten dira, astoarena deritzon jarrera hartuta eskuarki, eta gainerakoek horien gainera jauzi egiten dute edo horien gainetik pasatzen dira. Batez ere mutil koxkorrek antolatutako jolasak dira, eta oso soilak izaten dira arauei dagokienez. Trebetasuna eta nahiko indar handia eskatzen dute.
 +
 
 +
Bigarren multzoa soka baten gainean jauzi egiten direnekoek osatzen dute. Neska koxkorrenak dira nagusiki eta gehienetan taldean praktikatzen dira; batzuetan bakarka ere bai. Azken hamarkadan, atalaren amaieran landuko den aldaera bat sartu da; horretan, hala jauzi egiteko modua nola jolaserako erabilitako elementua aldatu da, sokaren ordez goma elastikoa erabiltzen delako. Jarduera hauek trebetasun handia eskatzen diete parte-hartzaileei.
 +
 
 +
Azkenean, egikera aldetik oso uniformeak diren jolas batzuk tratatuko ditugu, jauzia osagai garrantzitsu bai baina elementu definitzaile ez dutenak. Lurrean marraztu eta laukitan banatutako figuren gainean garatzen dira, eta horietan jolasteko harria edo antzeko zerbait behar da, tamaina egokikoa. Jolas horien funtsa hanka bakarrean laukiz lauki jauzi egitea da, arau batzuei jarraituz eta hutsegiterik gabe.
 +
 
 +
== Asto gainera jauzi egiteko jolasak ==
 +
 
 +
''«Saltar al burro»'' esaldiarekin («Asto gainera jauzi egitea»), jarduera ludiko bat izendatzen da; jarduera horretan, haur bat makurtuta dagoen beste baten gainean pasatzen da, eta horregatik makurtuta dagoenari ''burro'' edo ''astoa'' deritzo. Eskuarki, jauzia zangoak bata bestetik bereizita eta eskuak makurtuaren bizkarrean bermatuta egiten da.
 +
 
 +
Hori da jolasteko modurik soilena; hala ere, hainbat modutan konplika daiteke. Batzuetan, jauzi egiteko moduari zailtasunak gehituta, jarrera batzuk hartuta adibidez, edo ''astoarengandik'' gero eta urrutiago kokatzen den arraia baten atzetik jauzi eginda. Bai eta estrofak errezitatuz edo kantatuz ere, batzuetan besterik gabe eta beste batzuetan hitzek arau gisa ezartzen dutena irudikatuz.
 +
 
 +
Jolasa garatzeko modu horrek ez du eskatzen makurtutako parte-hartzaile bat baino gehiago, beste jolas batzuek eskatzen duten bezala, hala nola ''chorro-morro'' deritzonak, horretan elkarrekin kateatutako zenbait ''asto'' behar baitira. Bereizketa hori, arbitrario samarra bada ere, tarteko formak ere badirenez, baliagarria zaigu jolas hauek sailkatzeko.
 +
 
 +
== Soka saltoko jolasak. Soka saltoka ==
 +
 
 +
Soka saltoko jolasaren oinarria jirarazitako soka batek zehaztutako elipsoidearen barruan jauzi egitea da. Sokaren muturrari jauzi egiten duen neska koxkor berak eutsi diezaioke edo beste bi parte-hartzailek. Lehen kasuan, jolasa indibiduala da eta bigarrenak gutxienez hiru neska koxkorren parte-hartzea eskatzen du. Batzuetan, askoz gehiago izaten dira.
 +
 
 +
Asto gaineko jauziak ez bezala, jolas hauek ia neska koxkorrentzako soilik dira. Auzo txikietan, beste jolas batzuen kasuan bezala, era berean hartzen dute parte bi sexuetako haurrek.
 +
 
 +
Jolas honen izenik komunenak hauek dira: ''«A la cuerda»'', ''«A la soga»'', ''«A la comba»'' eta ''«A la carde»''. Euskaraz, honako hauek: «Karneka» (Bermeo-B), «Kordetan» (Izpura-NB), «Saltasoka» (Beasain-G), «Soka-salto» (Garagartza-Arrasate, Elgoibar eta Zerain-G), «Soka-dantza» (Gorozika-B), «Soketan» (Zeanuri-B), «Sopletan» (Goizueta-N) eta «Jauzteka» (Uhartehiri-NB).
 +
 
 +
Kalean jolasten da eskuarki, baina, espazio askorik behar ez duenez, aterpean jolastu daiteke euria egiten duen egunetan.
 +
 
 +
== Gomako jauzi jolasak ==
 +
 
 +
''«Saltar a la goma»'' deritzona («Goma gainean jauzi egitea») da beharbada jauzikoen saileko jolasen artean berriena; hala ere, herrikoi bihurtu da denbora gutxian. Murchanten eta Garden (N), gogoan dute hirurogeiko hamarkadan jolasten hasi zela; Lezaunen (N), berrogeita hamarren inguruan; Aramaion (A) diote duela hamarkada batzuk hasi zirela; eta Allon (N) eta Portugaleten (B), gaur egun hogeita hamar urtetik gora duten emakumeek ez zuten ezagutu haurtzaroan. Beasaingo (G) neska koxkorrek ''«A la cuerda»'' jauziaren ordez ''«A las gomas»'' deritzona egiten dute. Herri batzuetan batez ere neska koxkorrek hartzen dute parte eta beste batzuetan neska koxkorrek soilik.
  
Durante la ejecución del juego se debe evitar la comisión de ciertos errores que parecen ser comunes a la mayoría de las modalidades y poblaciones donde se practica. No se puede pisar ninguna raya del esquema mientras se salta y tampoco apoyar ambos pies en los recuadros destinados a permanecer a la pata coja. Cuando se arroja la piedra con la mano a una casilla no debe caer fuera de ella, bien en el exterior del esquema o en otro cuadro, o quedar sobre las líneas que la delimitan. Mientras se desplaza la piedra con el pie, en las modalidades en que se juega así, no se deben cometer tampoco los anteriores fallos señalados para cuando se realiza el lanzamiento al inicio de cada turno.  
+
Praktikatzeko, hainbat metro luze den goma bat baino ez da behar, zabal samarra, oso elastikoa, neska koxkorrek dendetan metroko hainbat ordainduta erosi eta gero muturretatik korapilo batekin lotzen dutena. Bonbatxoen, galtzen, gonen eta abarren gerrian kokatzeko erabiltzen den bera da.
  
El jugador que comete cualquiera de estos errores pierde y debe dejar que prosigan participando los demás. Cuando han tomado parte todos y le vuelve a tocar el turno no tiene que empezar de nuevo sino que lo hace desde la posición en que erró.  
+
Gutxienez hiru jokalari behar dira, bi gomari eusteko eta beste bat jauzi egiten duena. Kopuru hori jotzen da egokientzat; baina ez dira beti hiru izaten jokalariak: Bilbon (B), bik gomari eusten diote eta bik jauzi egiten dute; Murchanten ere (N), multzo txikietan jolasten da; Elon (N), lau edo bost lagun aritzen dira; eta Zamudion (B) diote parte-hartzaileen kopuruak bitik gorakoa izan behar duela, baina ez zortzitik gorakoa.
  
En Hondarribia (G) mientras se ejecutaba el «''Txingo-txingo''» se debía repetir:
+
== Truquemé. Txintxirrika ==
  
:''Arria pasakona''
+
Truquemé deritzona, gure azterketa eremutik kanpora ''«rayuela»'' eta ''«infernáculo»'' izenekin ezagunagoa, oso entretenimendu komuna da, zabalkunde geografiko handikoa. Labur azalduta, harri lau batekin edo teila puska batekin jolasten da, lurrean marraztutako lauki multzo baten gainean zango bakarraren gainean jauzi eginez.
:''Arria pasakona''
 
:''Arria pasakona''
 
:''………….…….........''
 
:''Arria pasakona''
 
:''Kanpora!''
 
  
Cuando en Carranza (B) jugaban «A la pita» y una de las participantes tardaba mucho en fallar, las demás le cantaban para que se pusiese nerviosa:
+
Jolas honen funtsa eta jolasteko lurrean marrazten den eskema nahiko soilak dira. Hala ere, horren adierazpen zehatzetan barietate eta dibertsitate handia du<ref>Ezagutzen den diagramarik zaharrenetako bat Erromako foroko lurrean marraztutakoa da. Erromatar Inperioaren zabalkundearen garaian, Europako herri eta hiriak lotzeko baliatu ziren harrizko galtzadak azalera ideala izan ziren soldaduek Europako zati handi bateko haurrei irakatsi zieten jolas honetarako. Frederic V. GRUNFELD. ''Juegos de todo el mundo''. Madril, 1978, 165. or.</ref>.
  
:''Debajo de una piedra''
+
Jolasteko erabilitako objektua tamaina txikiko harri laua edo teila puska leundua izaten da eskuarki, edo azuleju, lauza edo marmol puska bat. Ibai-zolako harri leunduak ere baliatzen dira horretarako.
:''hay una culebra''
 
:''que dice que dice''
 
:''que «Luisita» pierda.''
 
  
Coplillas similares se entonaban en algunas localidades con la misma intención mientras se saltaba a la cuerda.  
+
Laukitan zatitutako figura baten gainean jolasten da. Ia beti lur gogorra izaten da nahiago. Harrizko lauzen gainean jolasten baldin bada, ez da beharrezkoa eremua mugatzea, lauza horien ertzek mugatzen baitute. Eremua marraztea ezinbestekoa denean, teila edo adreilu puska bat, edo kare haitz puska bat edo klariona erabiltzen da horretarako. Lur gainean jolasten baldin bada, makila baten laguntzaz marrazten da.
  
Seguidamente se describen diferentes modalidades cuya práctica ha sido constatada durante la realización de la encuesta. Se encuentran ordenadas según el criterio establecido con antelación.
 
<div class="subindice">
 
Apartados:
 
=== [[Juegos_en_los_que_no_se_arrastra_la_piedra|Juegos en los que no se arrastra la piedra]] ===
 
=== [[Juegos_en_los_que_se_desplaza_la_piedra|Juegos en los que se desplaza la piedra]] ===
 
=== [[Otros_juegos_de_truqueme|Otros juegos de truquemé]] ===
 
</div>
 
<br/><br/>
 
=== '''JUEGOS DE SALTO VARIOS''' ===
 
Dentro de los juegos de salto los hay que no corresponden a las modalidades anteriormente tratadas. Habida cuenta su gran diversidad que hace dificil su clasificación, se han agrupado en este apartado a modo de cajón de sastre y se describen seguidamente.
 
<div class="subindice">
 
Apartados:
 
=== [[Saltos_de_longitud|Saltos de longitud]] ===
 
=== [[Saltos_de_altura._Andre-saltoka|Saltos de altura. Andre-saltoka]] ===
 
=== [[Otros_juegos_de_salto|Otros juegos de salto]] ===
 
</div>
 
  
{{#bookTitle:Haur Jolasak Euskal Herrian|Juegos_infantiles_en_vasconia/eu}}
+
{{DISPLAYTITLE: VII. JAUZI JOLASAK}} {{#bookTitle:Haur Jolasak Euskal Herrian|Juegos_infantiles_en_vasconia/eu}}

Revisión actual del 08:55 26 jun 2019

Otros idiomas:
Inglés • ‎Español • ‎Euskera • ‎Francés

Jauzi egitea oinarritzat duten jolasak bi multzo handitan banatzen dira. Lehendabizikoan, parte-hartzaile bat edo batzuk makurtu egiten dira, astoarena deritzon jarrera hartuta eskuarki, eta gainerakoek horien gainera jauzi egiten dute edo horien gainetik pasatzen dira. Batez ere mutil koxkorrek antolatutako jolasak dira, eta oso soilak izaten dira arauei dagokienez. Trebetasuna eta nahiko indar handia eskatzen dute.

Bigarren multzoa soka baten gainean jauzi egiten direnekoek osatzen dute. Neska koxkorrenak dira nagusiki eta gehienetan taldean praktikatzen dira; batzuetan bakarka ere bai. Azken hamarkadan, atalaren amaieran landuko den aldaera bat sartu da; horretan, hala jauzi egiteko modua nola jolaserako erabilitako elementua aldatu da, sokaren ordez goma elastikoa erabiltzen delako. Jarduera hauek trebetasun handia eskatzen diete parte-hartzaileei.

Azkenean, egikera aldetik oso uniformeak diren jolas batzuk tratatuko ditugu, jauzia osagai garrantzitsu bai baina elementu definitzaile ez dutenak. Lurrean marraztu eta laukitan banatutako figuren gainean garatzen dira, eta horietan jolasteko harria edo antzeko zerbait behar da, tamaina egokikoa. Jolas horien funtsa hanka bakarrean laukiz lauki jauzi egitea da, arau batzuei jarraituz eta hutsegiterik gabe.

Asto gainera jauzi egiteko jolasak

«Saltar al burro» esaldiarekin («Asto gainera jauzi egitea»), jarduera ludiko bat izendatzen da; jarduera horretan, haur bat makurtuta dagoen beste baten gainean pasatzen da, eta horregatik makurtuta dagoenari burro edo astoa deritzo. Eskuarki, jauzia zangoak bata bestetik bereizita eta eskuak makurtuaren bizkarrean bermatuta egiten da.

Hori da jolasteko modurik soilena; hala ere, hainbat modutan konplika daiteke. Batzuetan, jauzi egiteko moduari zailtasunak gehituta, jarrera batzuk hartuta adibidez, edo astoarengandik gero eta urrutiago kokatzen den arraia baten atzetik jauzi eginda. Bai eta estrofak errezitatuz edo kantatuz ere, batzuetan besterik gabe eta beste batzuetan hitzek arau gisa ezartzen dutena irudikatuz.

Jolasa garatzeko modu horrek ez du eskatzen makurtutako parte-hartzaile bat baino gehiago, beste jolas batzuek eskatzen duten bezala, hala nola chorro-morro deritzonak, horretan elkarrekin kateatutako zenbait asto behar baitira. Bereizketa hori, arbitrario samarra bada ere, tarteko formak ere badirenez, baliagarria zaigu jolas hauek sailkatzeko.

Soka saltoko jolasak. Soka saltoka

Soka saltoko jolasaren oinarria jirarazitako soka batek zehaztutako elipsoidearen barruan jauzi egitea da. Sokaren muturrari jauzi egiten duen neska koxkor berak eutsi diezaioke edo beste bi parte-hartzailek. Lehen kasuan, jolasa indibiduala da eta bigarrenak gutxienez hiru neska koxkorren parte-hartzea eskatzen du. Batzuetan, askoz gehiago izaten dira.

Asto gaineko jauziak ez bezala, jolas hauek ia neska koxkorrentzako soilik dira. Auzo txikietan, beste jolas batzuen kasuan bezala, era berean hartzen dute parte bi sexuetako haurrek.

Jolas honen izenik komunenak hauek dira: «A la cuerda», «A la soga», «A la comba» eta «A la carde». Euskaraz, honako hauek: «Karneka» (Bermeo-B), «Kordetan» (Izpura-NB), «Saltasoka» (Beasain-G), «Soka-salto» (Garagartza-Arrasate, Elgoibar eta Zerain-G), «Soka-dantza» (Gorozika-B), «Soketan» (Zeanuri-B), «Sopletan» (Goizueta-N) eta «Jauzteka» (Uhartehiri-NB).

Kalean jolasten da eskuarki, baina, espazio askorik behar ez duenez, aterpean jolastu daiteke euria egiten duen egunetan.

Gomako jauzi jolasak

«Saltar a la goma» deritzona («Goma gainean jauzi egitea») da beharbada jauzikoen saileko jolasen artean berriena; hala ere, herrikoi bihurtu da denbora gutxian. Murchanten eta Garden (N), gogoan dute hirurogeiko hamarkadan jolasten hasi zela; Lezaunen (N), berrogeita hamarren inguruan; Aramaion (A) diote duela hamarkada batzuk hasi zirela; eta Allon (N) eta Portugaleten (B), gaur egun hogeita hamar urtetik gora duten emakumeek ez zuten ezagutu haurtzaroan. Beasaingo (G) neska koxkorrek «A la cuerda» jauziaren ordez «A las gomas» deritzona egiten dute. Herri batzuetan batez ere neska koxkorrek hartzen dute parte eta beste batzuetan neska koxkorrek soilik.

Praktikatzeko, hainbat metro luze den goma bat baino ez da behar, zabal samarra, oso elastikoa, neska koxkorrek dendetan metroko hainbat ordainduta erosi eta gero muturretatik korapilo batekin lotzen dutena. Bonbatxoen, galtzen, gonen eta abarren gerrian kokatzeko erabiltzen den bera da.

Gutxienez hiru jokalari behar dira, bi gomari eusteko eta beste bat jauzi egiten duena. Kopuru hori jotzen da egokientzat; baina ez dira beti hiru izaten jokalariak: Bilbon (B), bik gomari eusten diote eta bik jauzi egiten dute; Murchanten ere (N), multzo txikietan jolasten da; Elon (N), lau edo bost lagun aritzen dira; eta Zamudion (B) diote parte-hartzaileen kopuruak bitik gorakoa izan behar duela, baina ez zortzitik gorakoa.

Truquemé. Txintxirrika

Truquemé deritzona, gure azterketa eremutik kanpora «rayuela» eta «infernáculo» izenekin ezagunagoa, oso entretenimendu komuna da, zabalkunde geografiko handikoa. Labur azalduta, harri lau batekin edo teila puska batekin jolasten da, lurrean marraztutako lauki multzo baten gainean zango bakarraren gainean jauzi eginez.

Jolas honen funtsa eta jolasteko lurrean marrazten den eskema nahiko soilak dira. Hala ere, horren adierazpen zehatzetan barietate eta dibertsitate handia du[1].

Jolasteko erabilitako objektua tamaina txikiko harri laua edo teila puska leundua izaten da eskuarki, edo azuleju, lauza edo marmol puska bat. Ibai-zolako harri leunduak ere baliatzen dira horretarako.

Laukitan zatitutako figura baten gainean jolasten da. Ia beti lur gogorra izaten da nahiago. Harrizko lauzen gainean jolasten baldin bada, ez da beharrezkoa eremua mugatzea, lauza horien ertzek mugatzen baitute. Eremua marraztea ezinbestekoa denean, teila edo adreilu puska bat, edo kare haitz puska bat edo klariona erabiltzen da horretarako. Lur gainean jolasten baldin bada, makila baten laguntzaz marrazten da.


  1. Ezagutzen den diagramarik zaharrenetako bat Erromako foroko lurrean marraztutakoa da. Erromatar Inperioaren zabalkundearen garaian, Europako herri eta hiriak lotzeko baliatu ziren harrizko galtzadak azalera ideala izan ziren soldaduek Europako zati handi bateko haurrei irakatsi zieten jolas honetarako. Frederic V. GRUNFELD. Juegos de todo el mundo. Madril, 1978, 165. or.