XV. EZKONDU ONDORENGO ESKAINTZA ETA ETXE-SARTZEA
Orrialde honetako edukia
Ezkontzako ospakizunen zikloa ezkondu ondorengo igandean ixten zen Baskoniako zati handi batean. Egun horretan etxe berrira joandako emazteak hilobi sinbolikoa hartzeko zeremonia erritual batean parte hartzen zuen elizan. Beste batzuetan, igande hori baliatzen zen, besterik gabe, ospakizun soil batez ezkontzaren bidez elkartutako bi familien arteko lotura markatzeko.
Eztei-bidaia, familia dirudunen edo maila altukoen kasuan izan ezik, ez da ageri ezkontzarekin lotura duten herrialdeko ohituren artean. Pixkanaka joan da sartzen gertaera hori eta, gure inkestetan jasotako datuen arabera, hogei eta hogeita hamarreko hamarkadako urteetatik aurrera zabaldu zen, salbuespen izanik, Baskonia penintsularrean, gerraosteko urte gogorrak. Lehenik, egun bakarreko txangoak egiten ziren, gero egun batzuetarako joatea eskatzen zuten lekuetara joaten zen, eta gaur egun herrialde exotikoetara joaten da.
Eztei-bidaiaren sarrerak eta unibertsalizazioak ospakizunen berrantolaketa txiki bat eragin dute, bikotearen itzulera harrerako oturuntzarekin bateratu baita; azken horri leku batzuetan "tornaboda" deritzo.
Horren deskribapena, horrenbestez, oso lotuta dago ezkontzako ospakizun sailaren amaiera markatzen zuen oturuntzarenarekin eta emakumezko jabe berria senar-emazteen etxean sartzearekin.
Eztei-bidaia
Eztei-bidaia maitasun handiz gogoratzen dute inkestatuek, hura zelako etxetik hain urrun joaten ziren lehen aldia, bai eta bakarrik zeudena ere (Agoitz-N).
Mendearen hasieran, familia dirudunen edo maila altukoen kasuan izan ezik, ez zen ohikoa ezkonberriek eztei-bidaia egitea. Leku batzuetan adierazten da esplizituki inoiz ez zutela ezkonberriek eztei-bidaiarik egiten (Lekunberri-NB).
Inkesta egindako herrietan, oro har, ezkontzako errituaren ondoren afariusi txiki bat egin eta gero etxeko eta landako zeregin normalekin jarraitzen zutenen kasu asko kontatzen dira[1] (Apodaka, Artziniega, Berganzo, Bernedo, Moreda, Pipaón-A; Markina eta Orozko-B).
Hala ere, 20 eta 30eko hamarkadako urteetatik aurrera, eztei-bidaiak handitu egin dira, hala egunen kopuruari dagokionez nola jomuga den lekuaren urruntasunari dagokionez. Horretan erabakigarria izan da lan harremanen legezko markoaren aldaketa, gaur egun joera nagusia bi ezkontideek lan egitea baita, eta gainera inorentzako langileak izatea. Bestalde, funtsezkoa izan dira garraiobideetan egin den jauzi kualitatiboa eta bidaien antolaketan espezializatutako enpresen eskaintza zabalak.
Ezkondu ondorengo eskaintza
Baskoniako zati handi batean, ezkontzaren ondorengo igandean emazte ezkonberriak hileta-eskaintza bat egiten zuen senarraren familiaren hilobian. Praktikan, hilobi sinbolikoa hartzeko erritua zen, eliz-hartzea edo sepultura-hartzea, estu lotua kide berri bat hartzen zuen etxean gertatutako estatus aldaketekin.
Etxearen emakumezko jabe berriak, une horretatik aurrera, bere gain hartzen zuen bera hartzen zuen etxeko hilobiaren gainean argien, ogien eta limosnen eskaintzak egiteko zeregina. Betebehar hori kapitulazioen bidez jasotzen zen idatziz, gurasoak bizi ziren artean etxearen gobernua hartan bizitzen ezarritako senar-emazte berriei eskualdatzen zieten klausulen arabera.
Egun horretan berean, eta denboran bat eginik ezkontzako ospakizunen zikloak eta hilobia hartzeko igandeak, leku askotan "tornaboda'' deritzen banketeak antolatzen ziren, nagusiki euskaraz hitz egiten den lurraldean etxe-sartzea edo etxeko boda deritzenak. Horiek esparru mugatuago batean egiten ziren, eskuarki senar-emazteekin lotura zuzena zuten familia nuklearrekin.
Etxe-sartzeko bazkaria ere ager daiteke etxean kide berri bat hartzearekin lotuta soilik ere, besterik gabe. Kasu horretan, ezkondu ondorengo banketea kanpotik etorritako ezkontidearen etxean egiten da, bi etxeen arteko lotura adieraziz.
Gaur egun "tornaboda hitzaren adiera galduta dago eta hitzaren erabilera ere galdu egin da nagusiki gaztelaniaz hitz egiten den Baskoniako zatian. Euskarazko izenek, ezteiak, kontraezteiak, etxeko boda, etxe-sartzea, sarjargia, gertaera horrek askotariko esanahiak izan dituela erakusten dute.
Ateneoak XX. mendearen hasieran egindako inkestetan, tornaboda ospatzeko ohitura jasotzen da Nafarroako Agoitz, Castejón, Lizarra, Faltzes eta Iruñea herrietan. Ikerketa horren arabera, Agoitzen ezkontzatik hamar egunetara egiten zen; Iruñean eta Castejónen, ezkontzaren bigarren egunean. Lizarran, eztei-bidaiatik itzultzean ezkontzako gonbidatu guztiekin egindako afari bat zen. Faltzesen, afari hori emazte berriaren gurasoen etxean egiten zen. Oso zaratatsua izaten zen eta goizaldera arte irauten zuen dantzaldi batekin amaitzen zen[2].
Moredan (A), Urdulizen (B) eta San Martin Unxen (N), bezperako bazkariaren, ezkontzakoaren, errepikapenari deritze "tornaboda"; soberan geratutako janaria jateko asmoz egiten zen, eta familiako kideek baino ez zuten parte hartzen.
Artaxoako (N) informatzaileek ez dute ezagutzen "tornaboda" hitzaren esanahia, baina gogoratzen dute esaera hau: "lo que no se da en la boda, tarde en la tornaboda" ("ezkontzan ematen ez dena, berandu etxe-sartzean").
