Diferencia entre revisiones de «LA CAZA DE ALIMAÑAS/eu»

De Atlas Etnográfico de Vasconia
Saltar a: navegación, buscar
(Página creada con «<div style="margin-left:0cm;"></div>»)
 
(No se muestran 21 ediciones intermedias de 2 usuarios)
Línea 1: Línea 1:
 
<languages></languages>
 
<languages></languages>
 +
__TOC__
 +
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
Línea 10: Línea 18:
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
En tiempos pasados los de la Sierra de Izarraitz (G) portaban en algunos casos una escopeta de un cañón de las de avancarga.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
 
 +
Gaztelaniazko ''alimaña'' hitza latinezko ''animalia'' hitzetik dator, ''animal'' hitzaren pluraletik. Paradoxikoa da hitz hori aziendarentzako kaltegarri den animaliak izendatzeko erabiltzea herritarrek, hizkuntza erromantze batzuetan etimo latindarrak etxeko abereak izendatzeko hitzak eman baititu.
 +
 
 +
Antzina ez zen ohikoa artzainek ehizatzea, eta, sarritan, zailtasunak zituzten artaldeetako buruak hiltzen zizkieten basapiztiei aurre egiteko. Hala jaso da Allon (N), non ez duten gogoan basapiztiak ehizatzera irteten zirenik, eta landan agertuz gero ere ezin izaten zuten ezer askorik egin, zeukaten arma bakarra artzain-makila baitzen.
 +
 
 +
Urkabustaizen (A) diote artzainaren armak zirela labana, makila eta txakur esaneko bat. Inoiz ez zuten eskopetarik izaten aldean.
 +
 
 +
Artzainak armak eduki zituzten kasuetan, gehiago izan zen basapiztiengandik babesteko, zaletasun zinegetikoarengatik baino.
 +
 
 +
Iraganean Izarraitz mendilerroan (G) kanoi bakarreko eskopeta izaten zuten aldean, aurrekargakoa.
 +
 
 +
Eugin (N) diote normalean ez zela armarik egoten etxeetan, etxekoak ehiztariak izan ezean. Nolanahi ere, informatzaileetako baten etxean pistola bat zegoen otsoengandik babesteko.
 +
 
 +
Erronkariko (N) artzain batek dio eskuarki ez zutela armarik edukitzen, nahiz eta gogoan duen XX. mendearen hasieran bizkar-zorroan errebolberra eramaten zutela; hark dioenez, aldean zutela esateko eta jomugara tiro egiten aritzeko izaten zen. Artzainak ezin zuen eskopetarik izan aldean, debekatua zuelako ehizakiak akabatzea.
  
−
En Eugi (N) señalan que generalmente no había armas en las casas a no ser que fueran cazadores. De todos modos en el domicilio de uno de los informantes había una pistola para protegerse de los lobos.
+
Aiaran (A), otsoa inguruan zebilenean, batzuek eskopeta bizkarrean eramaten zuten, baina gutxitan gertatzen zen hori.
  
−
Un pastor de Roncal (N) señala que generalmente no solían tener armas aunque recuerda que a principios del siglo XX algunos llevaban revólver en la mochila, pero según él era por decir que lo llevaban y para tirar al blanco. El pastor no podía portar escopeta pues tenía prohibido matar caza.
+
Aramotz mendilerroan (Beltxikieta-B) ez zuten eskopetarik erabili hirurogeiko hamarkadara arte, baina, data horren ondoren, haren erabilera zabaltzen hasi zen. Anboto mendilerroko (B) batzuek gogoan dute mendira eraman izana.
  
−
En Ayala (A) cuando andaba el lobo algunos solían llevar la escopeta al hombro, pero de todos modos era algo raro.
+
Badaia mendilerroan (A) armatuta egoten ziren, baina eskopeta mendian ezkutatuta edukitzen zuten. Azeriek arkumeei edo antxumeei mehatxu egiten zieten garaian, herriko ehiztariren batek laguntzen zien. XX. mendearen hasieran, inguruan otso bat zebilenean, eskopetak aldean zituztela igotzen ziren herrietatik.
  
−
Los pastores de la Sierra de Aramotz (Belatxikieta-B) no utilizaron escopeta hasta los años sesenta pero con posterioridad a esta fecha se ha ido introduciendo su empleo. Algunos de la Sierra de Anboto (B) sí recuerdan haberla llevado en el monte.
+
Batzuetan, artzainek bizi ziren inguruak emandako aukerak ere baliatzen zituzten ehizatzeko, eta, horrela, beraien elikadurarentzako osagarri bat eskuratzen zuten.
  
−
[[File:FIGURA.png|RTENOTITLE_FIGURA]]
+
Bardean (N), eskuarki, ez ziren ehiztariak izan. Untxiak harrapatu zituzten, antza denez, animalia horien izurrite bat egon zen garaian, informatzaile baten arabera, «eskortetara joaten zirelako hiltzera». Horretarako, bi metodo erabiltzen zituzten: tranpak edo zepoak eta makila batekin kolpekatzea «ohean zeudenean», hau da, beren gordelekuan. Arrakasta izateko, isil-gordean hurreratu behar izaten zuten. Azeriak ere ehizatu izan dituzte, arkume jaioberriei erasotzen baitiete; hala ere, inoiz ez dute eperrik edo txoririk harrapatu, zer janik ez zuten uneren batean izan ezik.
  
−
Los pastores propietarios de la Sierra de Badaia (A) iban armados, pero tenían la escopeta escondida en el monte. En tiempos en que los raposos acechaban a los corderos o cabritos les acompañaba algún cazador del pueblo. A principios del siglo XX cuando merodeaba algún lobo subían de los pueblos con las escopetas.
+
Izarraitzen ez zuten ehizatu ohi, eta ehizatzen zutenean erbiren bat edo beste harrapatzen zuten, baita basakaturen bat eta txoriren bat ere.
  
−
En ocasiones los pastores también han aprovechado las posibilidades que les ofrecía el medio en el que se desenvolvían para cazar y así obtener un complemento a su alimentación.
+
Artzainen jarduera zinegetikoa murritza izan arren, ehiztariekin izan dituzten harremanak ez dira oso adeitsuak izan. Batzuen zein besteen interesek ez dute bat egiten basapiztien ehizan; lehenengoek beharrarengatik egiten dute, eta bigarrengoek, olgatzeko. Kodes mendilerroan (N) esaten da antzina goialdeetara igotzen ziren bakarrak artzainak eta ehiztariak zirela, eta, lehenengoek ere ehizarako zaletasuna izan arren, kalte egiten zieten metodo batzuk gaitzesten zituztela. Ez zitzaien gustatzen basurdeak harrapatzeko lakioak erabil zitzaten, batzuetan horietan ardiak geratzen zirelako harrapatuta, ezta zepoak ere, horiek batzuetan haien txakurrak harrapatzen zituztelako.
  
−
En las Bardenas (N) por lo general no fueron cazadores. Capturaron conejos en un tiempo en el que al parecer hubo una plaga de estos animales, ya que según un informante «iban a morir a los corrales». Utilizaban para ello dos métodos: trampas o cepos y golpearlos con un palo cuando se encontraban «en la cama», es decir, en su guarida. Para tener éxito necesitaban acercarse con sigilo. También han cazado zorros ya que suelen atacar a los corderos recién nacidos; sin embargo, nunca han capturado perdices o pájaros, salvo en alguna ocasión en que no tenían qué comer.
+
Artzainen eta ehiztarien arteko arazorik larrienak sortzen dira ehiztariek beren jardueran txakurrak erabiltzen dituztenean, sarritan kalte egiten baitiete artaldeei, kasurik gehienetan ardiak izutzen dituztelako eta, batzuetan, haietako bat edo besteren heriotza eragiten dutelako (Karrantza-B).
  
−
En Izarraitz no acostumbraba a cazar y cuando lo hacía capturaba alguna liebre que otra, también algún gato montés, ''basakatua'', y algún pájaro.
+
Basapiztiak harrapatzeko modu tradizionalei dagokienez, Caro Barojak jasotzen duenez, «Espainiako iparraldean oinarrizko prozedurek lotura estua dute artzainen erregimenarekin [...] baina, dudarik gabe, ikuspuntu kultural batetik begiratuta, hura baino lehenagokotzat jo behar dira, eta esparru askoz handiagoan daude zabalduta. Modu horietako bat uxaldia da; horretan, jendeak burrunba handia egiten du ikuspegi sozial batetik begiratuta, aziendarentzat etengabeko mehatxu direlako, akabatzea komeni den basapiztiak dauden inguruan. Bestea, askoz ere bitxiagoa, tranpa bidezko ehiza sistema da. Batzuetan biak konbinatzen dira»<ref>Julio CARO BAROJA. ''Los pueblos del Norte. ''Donostia: 1977, 188. or..</ref>.
  
−
Aunque los pastores hayan realizado una limitada actividad cinegética sus relaciones con los cazadores no han solido ser precisamente cordiales. Unos y otros sólo han visto confluir sus intereses en la caza de alimañas, los primeros por necesidad y los segundos por diversión.
+
Mendi batzuetan otso zuloak daude oraindik ere, bi hegietan hobi sakon batean batzera jotzen duten pareta banaz zedarritutako lursailak. Antolamendu horrek erraztu egiten zuen, jakiten zenean mendian otsoren bat zebilela, uxaldiak emaitza ona izatea. Otso zulorik ez zegoen lekuan, ehiza ez zen hain segurua. Hala ere, talde batek txakurren laguntzaz egindako uxaldi konbinatu baten bidez piztiak amildegi baterantz uxatzen ahalegintzen ziren, eta, han, beste ehiztari batzuk izaten zituzten zain eskopetekin armatuta<ref>José Miguel de BARANDIARAN. «Aspectos sociográficos de la población del Pirineo Vasco» in ''Eusko-Jakintza'', VII (1953-1957), 19. or.</ref>.
  
−
Se dice en la Sierra de Codés (N) que antaño los únicos que subían a los altos eran los pastores y los cazadores y aunque los primeros también eran aficionados a la caza detestaban ciertos métodos que llegaban a perjudicarles. No eran amigos de los lazos para el jabalí donde ocasionalmente quedaban atrapadas ovejas ni de los cepos en los que alguna vez caían prisioneros sus perros.
+
Askoz ere prekarioagoak izan dira harrapakariak sua erabiliz edo zarata handiak eginez uxatzeko prozedurak. Beste baliabide batzuek, berriz, hala nola pozoiak, eragin suntsigarria izan dute.
  
−
Los mayores problemas entre ellos surgen cuando los cazadores emplean perros en su actividad ya que a menudo ocasionan perjuicios en los rebaños, la mayoría de las veces porque asustan a las ovejas y ocasionalmente porque causan la muerte de alguna (Carranza-B).
+
== Otsoaren harrapaketa ==
  
−
En cuanto a las formas tradicionales para capturar las alimañas Caro Baroja recoge que «algunos procedimientos rudimentarios de caza en el norte de España están relacionados estrechamente con el régimen pastoril [...] aunque sin duda, desde un punto de vista cultural, deben ser considerados como anteriores a aquél y se hallan en un área mucho mayor. Uno de ellos es el de la caza al ojeo armando la gente grandes estrépitos en la zona en que hay alimañas, que socialmente conviene aniquilar, porque son amenaza constante para los ganados. El otro, mucho más curioso, es el sistema de caza con trampas. A veces se combinan ambos»<ref>Julio CARO BAROJA. ''Los pueblos del Norte. ''San Sebastián, 1977, p. 188.</ref>.
+
Otsoa izan da gure mendietako harrapakari nagusia azken mendeetan, eta artzainaren lehiakide nagusia habitat horretan.
  
−
En determinadas montañas existen todavía loberas, es decir, terrenos enmarcados por dos costados con sendas paredes que convergen hacia una fosa profunda. Esta disposición facilitaba el resultado de la caza de ojeo cuando se sabía que algún lobo andaba por la montaña. Donde no había lobera la caza era menos segura. Aun así mediante una batida combinada de un grupo, auxiliado por perros, se procuraba espantar a las fieras obligándolas a huir hacia un desfiladero donde otros cazadores las aguardaban armados con escopetas<ref>José Miguel de BARANDIARAN. «Aspectos sociográficos de la población del Pirineo Vasco» in ''Eusko-Jakintza'', VII (1953-1957) p. 19.</ref>.
+
Otsoa gorrotatzeko motibo nagusietako bat izan da jaten dituen baino animalia gehiago hiltzen dituela, horrek oker handiak eragiten baititu artaldeetan (Urkabustaiz-A). Horri gehitu behar zaizkio otsoak erasoaldiak egiten dituenean izututa amiltzen diren ardiak.
  
−
Mucho más precarios han sido los procedimientos de asustar a los depredadores mediante el empleo de fuego o realizando fuertes ruidos. Otros recursos como el veneno han tenido por el contrario efectos devastadores.
 
  
−
La presencia de estos animales ha dado lugar a numerosos topónimos como los que a continuación se recogen a modo de ejemplo, todos ellos constatados en poblaciones alavesas: Pieza del Lobo (Lagrán), Portillo del Lobo (Montes de Vitoria), Cueva del Lobo y Ventana del Lobo (Apellániz), Paso de los Lobos y Loma de las Raposeras (Bujanda), Raposera (Lagrán y Markinez), Cueva del Raposo (Santa Cruz de Campezo) y Peña del Raposo (Alda)<ref>Los datos referentes a la montaña alavesa han sido tomados de Gerardo LÓPEZ DE GUEREÑU. «La caza en la montaña alavesa» in ''Munibe'', IX (1957) pp. 226-227, 240-250.</ref>.
+
{{DISPLAYTITLE: XVIII. BASAPIZTIEN EHIZA}} {{#bookTitle:Abeltzaintza eta Artzaintza Euskal Herrian | Ganaderia_y_pastoreo_en_vasconia/eu}}
−
<div class="subindice">
 
−
Apartados:
 
−
=== [[La_captura_del_lobo|La captura del lobo]] ===
 
−
=== [[Las_loberas|Las loberas]] ===
 
−
=== [[La_caza_del_zorro|La caza del zorro]] ===
 
−
=== [[Perros_asilvestrados|Perros asilvestrados]] ===
 
−
=== [[Depredadores_menores|Depredadores menores]] ===
 
−
=== [[El_oso|El oso]] ===
 
−
=== [[Contratacion_de_alimañeros|Contratación de alimañeros]] ===
 
−
=== [[Recompensa_por_los_animales_capturados|Recompensa por los animales capturados]] ===
 
−
=== [[Apendice_Descripcion_de_algunas_loberas|Apéndice: Descripción de algunas loberas]] ===
 
−
</div>
 
−
<br/>
 
−
{{DISPLAYTITLE: XVIII. LA CAZA DE ALIMAÑAS}} {{#bookTitle:Ganadería y Pastoreo en Vasconia|Ganaderia_y_pastoreo_en_vasconia}}
 
−
&nbsp;
 

Revisión actual del 08:59 25 jun 2019

Otros idiomas:
Inglés • ‎Español • ‎Euskera • ‎Francés

Contenido de esta página

Gaztelaniazko alimaña hitza latinezko animalia hitzetik dator, animal hitzaren pluraletik. Paradoxikoa da hitz hori aziendarentzako kaltegarri den animaliak izendatzeko erabiltzea herritarrek, hizkuntza erromantze batzuetan etimo latindarrak etxeko abereak izendatzeko hitzak eman baititu.

Antzina ez zen ohikoa artzainek ehizatzea, eta, sarritan, zailtasunak zituzten artaldeetako buruak hiltzen zizkieten basapiztiei aurre egiteko. Hala jaso da Allon (N), non ez duten gogoan basapiztiak ehizatzera irteten zirenik, eta landan agertuz gero ere ezin izaten zuten ezer askorik egin, zeukaten arma bakarra artzain-makila baitzen.

Urkabustaizen (A) diote artzainaren armak zirela labana, makila eta txakur esaneko bat. Inoiz ez zuten eskopetarik izaten aldean.

Artzainak armak eduki zituzten kasuetan, gehiago izan zen basapiztiengandik babesteko, zaletasun zinegetikoarengatik baino.

Iraganean Izarraitz mendilerroan (G) kanoi bakarreko eskopeta izaten zuten aldean, aurrekargakoa.

Eugin (N) diote normalean ez zela armarik egoten etxeetan, etxekoak ehiztariak izan ezean. Nolanahi ere, informatzaileetako baten etxean pistola bat zegoen otsoengandik babesteko.

Erronkariko (N) artzain batek dio eskuarki ez zutela armarik edukitzen, nahiz eta gogoan duen XX. mendearen hasieran bizkar-zorroan errebolberra eramaten zutela; hark dioenez, aldean zutela esateko eta jomugara tiro egiten aritzeko izaten zen. Artzainak ezin zuen eskopetarik izan aldean, debekatua zuelako ehizakiak akabatzea.

Aiaran (A), otsoa inguruan zebilenean, batzuek eskopeta bizkarrean eramaten zuten, baina gutxitan gertatzen zen hori.

Aramotz mendilerroan (Beltxikieta-B) ez zuten eskopetarik erabili hirurogeiko hamarkadara arte, baina, data horren ondoren, haren erabilera zabaltzen hasi zen. Anboto mendilerroko (B) batzuek gogoan dute mendira eraman izana.

Badaia mendilerroan (A) armatuta egoten ziren, baina eskopeta mendian ezkutatuta edukitzen zuten. Azeriek arkumeei edo antxumeei mehatxu egiten zieten garaian, herriko ehiztariren batek laguntzen zien. XX. mendearen hasieran, inguruan otso bat zebilenean, eskopetak aldean zituztela igotzen ziren herrietatik.

Batzuetan, artzainek bizi ziren inguruak emandako aukerak ere baliatzen zituzten ehizatzeko, eta, horrela, beraien elikadurarentzako osagarri bat eskuratzen zuten.

Bardean (N), eskuarki, ez ziren ehiztariak izan. Untxiak harrapatu zituzten, antza denez, animalia horien izurrite bat egon zen garaian, informatzaile baten arabera, «eskortetara joaten zirelako hiltzera». Horretarako, bi metodo erabiltzen zituzten: tranpak edo zepoak eta makila batekin kolpekatzea «ohean zeudenean», hau da, beren gordelekuan. Arrakasta izateko, isil-gordean hurreratu behar izaten zuten. Azeriak ere ehizatu izan dituzte, arkume jaioberriei erasotzen baitiete; hala ere, inoiz ez dute eperrik edo txoririk harrapatu, zer janik ez zuten uneren batean izan ezik.

Izarraitzen ez zuten ehizatu ohi, eta ehizatzen zutenean erbiren bat edo beste harrapatzen zuten, baita basakaturen bat eta txoriren bat ere.

Artzainen jarduera zinegetikoa murritza izan arren, ehiztariekin izan dituzten harremanak ez dira oso adeitsuak izan. Batzuen zein besteen interesek ez dute bat egiten basapiztien ehizan; lehenengoek beharrarengatik egiten dute, eta bigarrengoek, olgatzeko. Kodes mendilerroan (N) esaten da antzina goialdeetara igotzen ziren bakarrak artzainak eta ehiztariak zirela, eta, lehenengoek ere ehizarako zaletasuna izan arren, kalte egiten zieten metodo batzuk gaitzesten zituztela. Ez zitzaien gustatzen basurdeak harrapatzeko lakioak erabil zitzaten, batzuetan horietan ardiak geratzen zirelako harrapatuta, ezta zepoak ere, horiek batzuetan haien txakurrak harrapatzen zituztelako.

Artzainen eta ehiztarien arteko arazorik larrienak sortzen dira ehiztariek beren jardueran txakurrak erabiltzen dituztenean, sarritan kalte egiten baitiete artaldeei, kasurik gehienetan ardiak izutzen dituztelako eta, batzuetan, haietako bat edo besteren heriotza eragiten dutelako (Karrantza-B).

Basapiztiak harrapatzeko modu tradizionalei dagokienez, Caro Barojak jasotzen duenez, «Espainiako iparraldean oinarrizko prozedurek lotura estua dute artzainen erregimenarekin [...] baina, dudarik gabe, ikuspuntu kultural batetik begiratuta, hura baino lehenagokotzat jo behar dira, eta esparru askoz handiagoan daude zabalduta. Modu horietako bat uxaldia da; horretan, jendeak burrunba handia egiten du ikuspegi sozial batetik begiratuta, aziendarentzat etengabeko mehatxu direlako, akabatzea komeni den basapiztiak dauden inguruan. Bestea, askoz ere bitxiagoa, tranpa bidezko ehiza sistema da. Batzuetan biak konbinatzen dira»[1].

Mendi batzuetan otso zuloak daude oraindik ere, bi hegietan hobi sakon batean batzera jotzen duten pareta banaz zedarritutako lursailak. Antolamendu horrek erraztu egiten zuen, jakiten zenean mendian otsoren bat zebilela, uxaldiak emaitza ona izatea. Otso zulorik ez zegoen lekuan, ehiza ez zen hain segurua. Hala ere, talde batek txakurren laguntzaz egindako uxaldi konbinatu baten bidez piztiak amildegi baterantz uxatzen ahalegintzen ziren, eta, han, beste ehiztari batzuk izaten zituzten zain eskopetekin armatuta[2].

Askoz ere prekarioagoak izan dira harrapakariak sua erabiliz edo zarata handiak eginez uxatzeko prozedurak. Beste baliabide batzuek, berriz, hala nola pozoiak, eragin suntsigarria izan dute.

Otsoaren harrapaketa

Otsoa izan da gure mendietako harrapakari nagusia azken mendeetan, eta artzainaren lehiakide nagusia habitat horretan.

Otsoa gorrotatzeko motibo nagusietako bat izan da jaten dituen baino animalia gehiago hiltzen dituela, horrek oker handiak eragiten baititu artaldeetan (Urkabustaiz-A). Horri gehitu behar zaizkio otsoak erasoaldiak egiten dituenean izututa amiltzen diren ardiak.


  1. ↑ Julio CARO BAROJA. Los pueblos del Norte. Donostia: 1977, 188. or..
  2. ↑ José Miguel de BARANDIARAN. «Aspectos sociográficos de la población del Pirineo Vasco» in Eusko-Jakintza, VII (1953-1957), 19. or.
Obtenido de «https://atlasetnografico.labayru.eus/index.php?title=LA_CAZA_DE_ALIMAÑAS/eu&oldid=124424»