Eduki-taula

---

I. OSASUNA ETA HERRI PENTSAMENDUA

Gorputza

Ilea

• • Ilearen kolorea
  • Ilea eta gaixotasuna

Begien kolorea

• • Begien koloreei egotzitako ezaugarriak
  • Begien kolorea eta gaixotasuna

Gorputzaren osasun-ezaugarriak

• • Gorputz gizena
  • Gorputz gordina
  • Beste osasun ezaugarri batzuk

Tenperamentuak, jenioak, izaerak

• • Tenperamentu motak
  • Euskarazko izenak

Ingurugiroaren eragina

Klima

• • Gaueko airea
  • Ihintza
  • Haizeak

Gaixoaren gelako airea hobetzea

• • Azukrea, alkohola eta intsentsua erretzea
  • Belarrak erre eta egostea. Erramua erre

Elikadura. Janari-edari onak eta txarrak

• • Janari-edari onak eta txarrak
  • Lehen ontzat jotako janari-edari txarrak
  • Gorputza indartzen duten janariak eta edariak
  • Janari-edari freskagarriak
  • Janari-edariak irenstea
  • Uraren ahalmen sendagarriak

 

II. SINTOMAK ETA SENDAGAI OROKORRAK

Sukarra edo kalentura

Sukarrarekin zerikusia duten gaixotasunak

• • Sukarra umeen gaixotasunetan

Sukar motak

• • Sukar ustelak
  • Maltako sukarrak

Gripearen sukarren eta sukar arrunten aurkako sendagaiak

• • Oihal bustiak jartzea eta bainuak hartzea
  • Infusioak eta odol-ateratzeak
  • Likidoak eta janariak irenstea
  • Beste sendagai batzuk

Transpirazioa

Transpirazioa aktibatzeko moduak

• • Izerdia botatzea eta ohean egotea
  • Esne beroa eztiarekin
  • Ardoarekin egindako edabeak

Igurzketak

Igurzketetan erabilitako likidoak eta bestelako elementuak

• • Igurzketak alkoholarekin
  • Igurzketak iodoarekin
  • Igurzketak ozpinarekin
  • Igurzketak gantzekin
  • Igurzketak asunekin
  • Igurzketak enplastuekin
  • Igurzketak produktu farmazeutikoekin

 

III. SASIMEDIKUNTZA

Sasimedikuntza

Sasimedikuak

• • Sasimediku lokalak
  • Hezur-konpontzaileak
  • Askotariko gaixotasunen sasimedikuak

Sendatze-praktikak egiten dituzten pertsonak

• • Laguntzaile-figurak

 

BURUA

IV. BURUKO GAIXOTASUNAK

Buruko minak

Buruko minen aurkako sendagaiak

• • Atsedena ohean
  • Enplastuen aplikazioa
  • Infusioak
  • Lurrunak
  • Buruko kongestioa kentzea
  • Zenbait sendagai
  • Sendagai magikoak
  • Botikak

Bertigoa eta zorabioa

Zorabioa

• • Zorabioaren aurkako sendagaiak
  • Sutontziek eragindako zorabioa
  • Bidaiek eragindako zorabioa

Alienazioa. Burutik egon

Eromenaren kausak

• • Sufrimendua eta depresioa
  • Buru-ahalegina eta kolpeak buruan
  • Herentzia eta odolkidetasuna. Odoletik
  • Emakumeen ugaltze-fisiologia
  • Ilargia eta hego-haizea
  • Adin handia eta beste kausa batzuk

 

 

VI. BEGIETAKO GAIXOTASUNAK

Bekatxoa, begitxindorra

Sendagaiak

• • Burdinazko giltza bat aplikatzea
  • Urrezko eraztun bat aplikatzea

 

 

LARRUAZALA

VIII. LARRUAZALEKO LESIOAK ETA NARRITADURAK

LARRUAZALEKO LESIOAK:

Urradura eta azaleko zauriak

Sendagai enpirikoak

• • Ura eta xaboia
  • Koipea
  • Belarrak
  • Baratxuria eta arrautzak
  • Hautsak eta gernua

Zauri latz eta pozoituentzako sendagaiak

• • Ur irakina eta xaboia
  • Tipula eta olioa belarrekin
  • Pasmo-belarra eta ebaki-belarra
  • Malba

Erredurak

Sendagaiak

• • Ur hotza, elurra, elur-ura eta beroa
  • Xaboia, olio birjina eta gisua
  • Patata, arrautza-zuringoa eta beste produktu batzuk
  • Animalien gorotzak, simaurra
  • Intsusa, argizaria eta olioa
  • Landareak
  • Erre-trapuak

Larruazaleko pitzadura. Itzebakiak

Pitzaduraren aurkako sendagaiak

• • Gernua
  • Koipea eta argizaria
  • Landareak
  • Larruazala

Kailuak, maskurrak

Sendagai enpirikoak

• • Landareak
  • Ur-bainuak eta arraspatzeak

Sendagai farmazeutikoak

 

LARRUAZALEKO NARRITADURAK:

Ekzema, legena

Sendagai enpirikoak

• • Koipeak
  • Landareak
  • Infusioak
  • Ur sendagarriak

 

IX. LARRUAZALEKO INFEKZIOAK ETA GAIXOTASUN KUTSAKORRAK

LARRUAZALEKO INFEKZIOAK:

Ospelak

Sendagaiak

• • Uraren egosketak. Elurra
  • Landareak. Errautsa
  • Desinfektatzaileak
  • Objektu goriak

Erlakiztenak, zaldarrak

Sendagai enpirikoak

• • Tipula
  • Ur-oihalak
  • Enplastuak eta ukenduak

• • • Tipula
    • Gatzagia eta ogi-mamia
    • Berbena-belarra eta zahia
    • Huntza eta uztaia
    • Osabelarra eta uztabelarra
    • Intsusa
    • Irabelarra eta latexa
    • Malba
    • Olioa, koipea eta argizaria
    • Barraskiloak eta buztina

Erpurukoa, elturra

Sendagai enpirikoak

• • Ur beroa
  • Tipula
  • Ogizko edo irinezko enplastuak
  • Landare-enplastuak
  • Ukendu koipetsuak

Garauak eta aknea

Garauak, pinportak

• • Sendagaiak

Aknea

• • Sendagaiak

Erisipela, isipula

Sendagai enpirikoak

 

LARRUAZALEKO GAIXOTASUN KUTSAKORRAK:

Sarna, hatza

Sendagai enpirikoak

• • Koipea eta sufrea. Uratsa
  • Landareen ur-bainuak eta disolbatze urtsuak

Sinesmenean oinarritutako sendagaiak

• • San Joan suaren bidezko arazketa
  • San Joan eguneko ihintzaren bidezko arazketa, Doniane-iruntza
  • San Joan eguneko ura

 

X. LARRUAZALEKO MARKAK. ILEA ETA AZAZKALAK

LARRUAZALEKO MARKAK:

Garatxoak

Sendagai enpirikoak

• • Landareen latexa
  • Enplastuak
  • Zilar nitratoa eta beste produktu batzuk
  • Zetazko hariarekin lotzea
  • Menstruazioa eta listua

Errituak landareekin eta fruituekin

• • Ihiak
  • Ipuru-baiak
  • Sagarrak. Urdaia
  • Baratxuria. Tipulak
  • Gari aleak, txitxirioak eta harriak
  • Ezpel eta olibondo hostoak
  • Bareak, lapak eta zapoak
  • Txanpon erremusinalariak

Oreztak eta orinak

Apetak eta burusia

 

ILEA ETA AZAZKALAK:

Burusoiltasuna

Burusoiltasunaren aurkako sendagaiak

• • Gomendioak eta sinesmenak
  • Sendagai enpirikoak
  • Ukenduak

Azazkalak

Hatz-bizarrei buruzko sinesmenak

 

TRANSPIRAZIOA:

 

ODOLA

XI. ODOLA

Odolaren ezpurutasunak. Odola loditzea

Odolaren ezpurutasunen aurkako sendagaiak

• • Odolaren garbitasuna
  • Odola mehetzea. Tentsio altua
  • Odolaren zirkulazioaren hobekuntza

 

BARRUKO ORGANOAK

XII. ARNASKETAKO GAIXOTASUNAK

Burutik beherakoa, katarroa

Sendagai orokorrak

• • Lurrunak inhalatzea
  • Esnea eztiarekin edo limoi ura
  • Ardo egosia
  • Infusioak
  • Oinak bainatzea

Sudurreko katarroa, sudur-jarioa

Sudurreko katarroaren aurkako sendagaiak

• • Ura gatzarekin
  • Lurrunak inhalatzea

Eztarriko gaixotasunak, eztarriko mina

Eztarriko gaixotasunen aurkako sendagaiak

• • Errautsa, zahia, gatza
  • Enplastuak
  • Artilea
  • Alkoholez bustitako oihala
  • Eztarria igurztea
  • Gargarak egitea
  • Lurrunak inhalatzea, lurrinak
  • Ardo egosia
  • Infusioak
  • Zukuak eta askotariko sendagaiak

Eztularen aurkako sendagaiak

• • Esne beroa eta zukuak
  • Infusioak eta jarabeak
  • Sendagai farmazeutikoak

Afonia, marranta; eztarri itxia, sama zarratua

• • Gargarak
  • Edariak eta infusioak

Bularreko katarroa, bularrestua

Bularreko katarroaren aurkako sendagaiak

• • Enplastuak
  • Alkoholez bustitako oihalak
  • Eserita hartutako bainuak
  • Iodozko tintea
  • Lurrunak inhalatzea
  • Jarabeak
  • Infusioak

Biriketakoa, alborengoa

Bentosak

• • Honako hauek erabiliz tratatzen diren gaixotasunak
  • Aplikazio-metodoak
  • Aplikatzen dituzten pertsonak eta garaiak
  • Iraupena

Bularretik egon

Sendagaiak eta kautelak

• • Gomendioak
  • Etxeko sendagaiak
  • Enplastuak
  • Kautelazko jokabideak
  • Tuberkulosiaren aurkako erietxeak

Hegaletako minak, alboko mina

Hegaletako minen aurkako sendagaiak

• • Beroa aplikatzea
  • Enplastuak
  • Beste sendagai batzuk

Zotina

Sendagai enpirikoak

• • Sustoa
  • Ura edatea. Zurrutekoak
  • Arnasari eustea
  • Janzki bati edo objektu bati buelta ematea
  • Presioak eta egokerak

 

XIII. URDAILA ETA TRIPAK

Urdailaren nahasketak, tripako minak

Urdailaren nahasketen kausak

• • Gehiegi jan eta edatea
  • Hozteak
  • Nerbioak jota egotea, nahigabeak eta kausa genetikoak

Urdaileko minak eta horien aurkako sendagaiak

• • Kamamilazko infusioak
  • Te basatizko, tilazko eta mentazko infusioak
  • Beste landare batzuen infusioak
  • Urdailean beroa aplikatzea
  • Enplastuak eta igurzketak
  • Dieta egitea
  • Edari digestio-laguntzaileak

Urdail eroria, bihotz-koilarakoa

• • Kausak eta izenak
  • Sendagaiak

Urdaileko ultzera

• • Sendagaiak

Betekada

• • Sendagaiak

Bihotzerrea

• • Sendagaiak

Gonbitoa, goitikoa, oka

Gonbitoen kausak

• • Kausa naturalak
  • Bat-bateko kausak

Gonbito-eragileak

• • Gonbitoa eragiteko bitartekoak

Intoxikazioak eta pozoitzeak

• • Pozoitzeen aurkako sendagaiak

Beherakoa

Sendagai enpirikoak

• • Baraua eta dieta
  • Arroza, limonada, ardo zuria
  • Irasagarra, arrautzaren zuringoa, sagar birrindua eta beste fruta batzuk
  • Esnekiak
  • Beherakoaren aurkako zenbait sendagai

Landare-infusioak

• • Tea, kamamila eta salikaria
  • Astalarrosa, milorria eta sasiaren kimuak
  • Lihoa eta beste landare batzuk

Idorreria, urdail(eko) sikua / lehorra

Sendagai enpirikoak

• • Fruta bidezko dieta
  • Olio gordina eta errizino-olioa
  • Ura edatea

Zizareak

Kausak

• • Gozokiak jatea
  • Esnea edo ura edatea
  • Zikintasun bidezko kutsadura

Botika bermifugoak

• • Baratxuriak
  • Edabeak
  • Infusioak
  • Enplastuak
  • Aiutak
  • Sendagai farmazeutikoak

Sinesmenean oinarritutako sendagaiak

• • Baratxuria
  • Bortusaia

 

XIV. GIBELA, GILTZURRUNA ETA BESTE ERRAI BATZUK

Ikterizia, min horia, larumina

Ikteriziaren aurkako sendagaiak

• • Zorriak irenstea
  • Infusioak hartzea
  • Atseden hartzea eta janari garbiak jatea
  • Sinesmenean oinarritutako sendagaiak

Giltzurruneko gaixotasunak, giltzurrunetakoa

Zistitisaren, maskuri-katarroaren aurkako diuretikoak eta sendagaiak

• • Arto-bizarrak
  • Azeri-buztana
  • Askimotza, zearbedarra. Gerezi-astak
  • Perrexila
  • Zenbait infusio
  • Beroa aplikatzea

Giltzurruneko harrien aurkako sendagaiak, harrienak

• • Harri-haustaileak, pixa-belarrak
  • Tipula

 

HEZURRAK

XV. GAIXOTASUN ERREUMATIKOAK ETA LUNBAGOA

Erreumatismoa, umorea

Erreumatismoaren aurkako sendagaiak

• • Beroa aplikatzea
  • Igurzketak
  • Bainuak
  • Infusioak eta disolbatze urtsuak
  • Baratxuriekin egindako sendagaiak
  • Asunekin egindako sendagaiak
  • Muxar-urina eta azkonar-urina
  • Kobrezko eskumuturrekoak
  • Patata edo gaztaina poltsikoan
  • Sinesmenean oinarritutako beste praktika batzuk

Lunbagoa, gerriko mina

Lunbagoaren aurkako sendagaiak

• • Beroa aplikatzea
  • Igurzketak, masajeak eta bainuak
  • Gerrikoa berotzea eta partxeak aplikatzea
  • Sinesmenean oinarritutako praktikak

 

 

LESIOAK

XVII. ZAURIAK ETA HEMORRAGIAK. ARANTZEN ERAUZKETA

Zauriek eragindako hemorragiak geldiaraztea

Zauri txikiak

• • Ura eta desinfektatzaileak
  • Presioa eragiten
  • Erretzeko papera eta amaraunak
  • Gardulatzak eta beste landare batzuk
  • Errautsa, kedarra, eta substantzia pulberulentoak. Beste praktika batzuk

Gangrena, pasmoa

Sendagaiak eta prebentzioak

• • Kauterizazioa eta odol-ateratzea
  • Enplastuak. Pasmo-belarra
  • Infusioak

 

XVIII. HAGINKADAK ETA ZIZTADAK

Txakurren haginkadak

Amorrua. Amorratuta egotea

• • Ogi salutadorea. Ogi salutadorea
  • Amorruaren kausak
  • Gaixotasunaren sintomak
  • Tratamendua
  • Salutadoreak
  • Gaixotasunaren emaitza

Sugeen haginkadak

Sendagai enpirikoak

• • Kauterizazioak
  • Sendagai begetalak
  • Oilo baten kloakaren aplikazioa
  • Ebakia zabaltzea, xurgatzea eta torniketea aplikatzea
  • Zenbait sendagai

 

XIX. ZOZTEA, INTSOLAZIOA, ITOTZEA ETA OINAZTARRIAK ERORTZEA

Oinaztarriak erortzea. Oinaztarriak jo

Pertsonak babestea

• • Ardurak zuhaitzekin. Elorri zuria
  • Ardurak metalezko tresnekin
  • Ardurak aziendarekin
  • Etxearekin lotutako ardurak
  • Beste ardura batzuk

 

UGALTZE-ZIKLOA

XX. UGALKETA

Menstruazioa, hilekoa

Ardurak menstruazioaren garaian

• • Emakumeari berari dagozkionak
  • Janariak eta landareak ukitzeari dagozkionak

Bular-emaileen gaixotasunak

Bular-mina

• • Beroa aplikatzea
  • Zinginarria edo ugatzarria, bularrak babesteko kutuna
  • Bularrekoak

Abortuak

Eragindako abortua, haur botea

• • Landare abortu-eragileak eta beste metodo batzuk

 

LEHEN ADINA

XXI. HAURREN GAIXOTASUNAK

Gaixotasun kutsakorrak

Elgorria, txarranpina, gorrina

• • Gaixotasuna eta izenak
  • Sendagaiak

Kukutxeztula, kukurruku-eztula, kokaluxea

• • Gaixotasuna eta izenak
  • Sendagaiak

• • • Aire osasuntsua
    • Barraskiloaren lirdinga
    • Indipikondoaren izerdia
    • Kerosenoa
    • Kea arnastea
    • Infusioak eta esnea
    • Izerdia
    • Ura edatea
    • Txertoak hartzea

Paperak, lepamina, hazizurriak

• • Gaixotasuna eta izenak
  • Sendagaiak

• • • Zahia eta enplastuak
    • Artilea
    • Zapia

Larruazaleko gaixotasunak

Zolda, errosena

• • Izenak eta identifikazioa
  • Sendagaiak

 

 

SINESMENEAN OINARRITUTAKO MEDIKUNTZA

XXIII. GAIXOTASUN BATZUEN KAUSARI BURUZKO SINESMENAK

Begizkoa eta osasunean dituen eraginak

Sendagai babesleak

• • Kutuna. Ebanjelioak
  • Antzinako kutunak
  • Paxea
  • Domina erlijiosoak

Begizkoa sendatzea

• • Hiru elizatako ur bedeinkatua
  • Familiako ura eta ur anilduna
  • Aitaren soineko alkandora
  • Arropa alderantzikatua
  • Berun urtuaren bidezko diagnostikoa

 

XXIV. OSASUNA ETA HERRI ERLIJIOA

Gaixotasun kasuetan maiz bisitatutako baseliza eta santutegiak

Ondorengoak izatea erregutzeko

• • Santa Casilda. Briviesca (Burgos)
  • San Fausto. Bujanda (A)
  • Angostoko Ama Birjina eta Oroko Santutegia (A)
  • Aralarko San Migel (N)
  • Uxueko Andre Maria. Xabierko Gaztelua (N)
  • Gaztelugatxeko Doniene. Almikeko Andra Maria (B)
  • Agirreko Andra Maria. Gorliz (B)
  • Loiolako Basilika (G)
  • Sandaili (San Elias). Oñati (G)
  • Erromesaldietarako beste leku batzuk

Lehen adineko gaixotasunak

Haurren aurkezpena santutegietan

• • Olmoko Andre Maria. Quintanilla Gaubea eta Angostoko Andre Maria (A)
  • Urkiolako San Antonio (B)
  • Antioko Andre Maria. Urduña (B)
  • Gardotzako Andra Maria. Berriatua (B)
  • Aralarko San Migel (N), Dorletako Andre Maria eta Arrateko Andre Maria (G)
  • Lezoko Santo Kristo (G)
  • Corpus Christiaren aldarea. Agurain (A)

Errakitismoa

• • Arrateko Andre Maria. Eibar (G)
  • Lamindaoko Magdalenako Andra Maria. Dima (B)
  • Santa Magdalena. Atharratze (Z)
  • Erromesaldietarako beste leku batzuk

Ibiltzen ikasteko atzerapena

• • San Kiliz. Otazu (A)
  • Villabonako San Migel Artaza. Foronda (A)
  • San Esteban. Oñati (G)
  • San Bartolome. Antzuola (G)
  • Santa Ana. Albiztur (G)
  • San Buenaventura. Unanua (N)
  • San Bizente (Bixintxo). Heleta (BN)
  • San Esteban. Errezil (G)

Araoak

• • Araoen Ama Birjina. Arbeitza (N)
  • Urkiolako San Antonio (B)
  • Zariketeko San Pedro. Zalla (B)
  • San Felicisimo. Deustua (B)
  • Haroko Vegako Andre Maria (La Rioja)
  • Barriako San Bernardoren monasterioa (A)
  • Santa Isabel. Idiazabal (G)

Loaren nahasketak

• • Gaztelugatxeko Doniene. Bermeo (B)
  • Olaberriko Donibane (G)
  • San Bartolomeren baselizak
  • San Bartolomeren Oratorioa. Zangoza (N)
  • Santimamiñe, Zamudio eta Kortezubi (B)
  • Ubako Ama Birjina, Altza, eta Santa Marina, Asteasu (G)
  • San Migel Bekoa, Errezil. San Esteban, Bergara. San Isidro, Oñati. San Pelaio, Zarautz (G) eta Lekunberri (N)

Nagusien gaixotasunak

Buruko minak

  Burua gune hutsetan sartzea

• • San Migel in Excelsis. Aralar (N)
  • San Esteban. Usurbil (G)
  • Zegamako San Pedro eta Zikuñagako Andre Maria Hernani (G)
  • Bien Aparecidako Ama Birjinaren Santutegia. Ampuero (Kantabria)
  • Ostegun Santuko Monumentuaren Sagrarioa

  Burua kanpaiaren barruan sartzea

• • Oro Santutegia. Murgia (A)
  • Antioko Andra Maria. Ondarroa (B)
  • Gaztelugatxeko Doniene. Bermeo (B)
  • Okongo Andre Maria (A)
  • San Martin. Artea (B)

  Janzkiak, ura eta itzulingurua baselizari

• • Santa Felizia. Labiao (N)
  • San Gillermo. Obanos (N)
  • Gaunako San Bitor (A)
  • San Bitor. Obekuri (A)
  • Santa Ageda. Alonsotegi (B)
  • Santa Ageda. Natxitua (B)

  Beste praktika batzuk

• • Hirutasun Santua. Andagoia (A)
  • San Prudentzio. Getaria (G)
  • San Formerio. Erriberagoitia (A)
  • San Pantaleon. Zalla (B)
  • Santa Leokadia. Urnieta (G)
  • Santa Elena. Irun (G)
  • Dorletako Andre Maria. Gatzaga (G)
  • Erromesaldietarako beste leku batzuk

Larruazaleko gaixotasunak

• • Ur sendagarrien iturriak eta putzuak

• • • Zolda edo herpesa. Arrosa
    • Erlakiztenak
    • Garatxoak

Amorrua

• • Barriako San Bernardo (A)
  • Santa Kiteria
  • San Roke
  • Beste santu babesle batzuk