Diferencia entre revisiones de «EXEQUIAS. HILETAK/eu»

De Atlas Etnográfico de Vasconia
Saltar a: navegación, buscar
Línea 1: Línea 1:
 
<languages></languages>
 
<languages></languages>
−
== Les espaces domestiques pour les outils agricoles, les produits et le bétail ==
+
== Etxeko espazioak lanabesentzat, produktuentzat eta aziendarentzat ==
  
−
Les cultures en plein champ, pour des raisons climatiques, sont saisonnières et ainsi, en fonction de la saison dont il s'agit, certains outils de travail sont plus nécessaires à un moment ou à un autre. Ceux qui ne sont pas employés pendant la période où ils ne sont pas nécessaires sont rangés dans différents dépens de la maison et ceux qu'il faut garder sous la main dans d'autres. De plus, dans cette section sont décrits les dépens domestiques ou écartés où sont conservées la nourriture des animaux domestiques et les herbes pour préparer les litières.
+
Landako laboreak, klima dela-eta, urtarokoak dira, eta, horregatik, lanabes batzuk edo besteak behar dituzte urtaroaren arabera. Behar ez diren garaian erabiltzen ez direnak etxeko gune jakin batzuetan gordetzen dira, eta beti eskura izan behar direnak beste batzuetan. Horrez gain, etxeko animalien jakiak eta ukuiluak egokitzeko belarrak kontserbatzeko erabiltzen diren etxeko zein etxe alboko guneak ere deskribatzen dira.
  
−
=== Le porche et l'entrée. Atariko tresneria ===
+
=== Ezkaratza eta probalekua. Atariko tresneria ===
  
−
En Álava, dans plusieurs villages, divers témoignages indiquent que sous les porches il y avait des remises à grain. C'était ainsi le cas à Abezia (A), où il a été constaté que sous les porches il était habituel de voir de grandes remises, appelées ''comportos'', qui montaient jusqu'au plafond et qui disposaient d'une petite trappe en bas pour extraire le grain. Pour y introduire le grain, certains comportaient une trappe au plafond, tandis que dans d'autres cas quelques planches de la propre remise servaient de couvercles qui se retiraient ou se plaçaient en fonction des besoins. À côté du ''comporto'' se situait la table d'abattage et la porte du ''cuartico''. Sous certains porches il existait des mangeoires fixes pour les cochons.
+
Arabako zenbait herritan, ezkaratzetan aletegiak zeudela dioten lekukotasunak jaso dira. Hala zen Abezian (A), non egiaztatu den ohikoa zela ezkaratzetan aletegi handiak izatea, ''comportos'' zeritzenak; sabairaino iristen ziren eta behealdean zulo txiki bat zeukaten janaria ateratzeko. Alea sartzeko, batzuek sabaian zituzten zuloak eta beste kasu batzuetan aletegiko oholak berak ziren beharraren arabera kentzen edo ezartzen ziren estalkiak. Hiltzeko bankua eta ''cuartico'' zeritzonera jotzen zuen atea kokatzen ziren ''comportoaren'' ondoan. Ezkaratz batzuetan txerri-aska finkoak egoten ziren.
  
−
Dans d'autres villages, il a été signalé que c'était des outils de travail et agricoles en rapport avec les tâches propres à la maison qui étaient gardés sous le porche. C'était ainsi le cas à Bedarona (B), où la plupart des fermes disposaient d'un grand porche où on trouve en général les éléments suivants : un établi et des outils de menuisier, le char à bœufs et un tas de bois. Au mur, un râtelier où sont suspendus les râteaux, les fourches, les faux et les bêches. Dans certaines fermes où on cultivait du tabac, on mettait les feuilles à sécher sous le porche suspendues au plafond.
+
Beste herri batzuetan, adierazi da etxeko lanekin lotutako tresnak eta lanabesak gordetzen zirela ezkaratzean. Hala jaso da Bedaroan (B), non baserri gehienek daukaten portalea, eta hartan elementu hauek biltzen ziren: arotzeriako mahaia eta tresnak, idi-orga eta su-egur pila bat. Paretan, langa bat, eskuareak, orkak, segak eta aitzurrak esekitzeko. Baserri batzuetan tabakoa landatzen zuten, eta hostoak sabaitik zintzilik jartzen zituzten lehortzen.
  
−
À Allo (N), les petites maisons utilisaient l'entrée comme magasin improvisé pour l'aliment des animaux ou on y gardait divers éléments comme les bêches, les louchets, les besaces, les bâts, etc. Les maisons plus vastes avaient une entrée pavée de briques cuites ou de galets où on disposait quelque chaise, voire un fauteuil. Il s'agissait en général de meubles résistants, à dossier incurvé et assise en paille. Parfois, on y installait une table à rallonges, collée au mur pour qu'elle occupe le moins de place possible.
+
Allon (N), etxe txikiek sarrera pentsuen biltegi inprobisatu gisa erabiltzen zuten, edo, bestela, tresna batzuk gordetzen zituzten han, hala nola alportxak, bastak, aitzurrak, laiak eta abar. Etxe handienek adreilu egosiz edo errekarriz egindako zorua eduki ohi zuten, eta haren gainean aulkiren bat ezarri ohi zuten, are hirukotxo bat ere inoiz. Altzari gogorrak izaten ziren, bizkarralde kurboa eta lastozko eserlekua zeukatenak. Batzuetan, hegalak zabaltzeko aukera ematen zuen mahai bat ezartzen zen, paretari atxikita ahalik eta leku gutxien har zezan.
  
−
=== Le grenier, ganbara ===
+
=== Ganbara ===
  
−
De façon générale, signalons que les greniers étaient, comme leur nom l'indique, l'endroit où l'on gardait le grain. Il servait aussi de réserve et de séchoir pour les produits domestiques horticoles et les fruits. C'est là qu'on suspendait, pour qu'ils sèchent, les produits de l'abattage du cochon et d'autres animaux. Dans certaines maisons, une partie du grenier servait à garder le foin et la paille, mais il était plus courant de les garder dans un autre endroit, le fenil. On gardait aussi au grenier des outils agricoles et autres peu utilisés ou à l'époque où ils ne sont pas employés. Il est courant qu'il serve d'endroit où on laisse les vieux objets devenus inutilisables. Dans certains villages, il a été signalé qu'occasionnellement une chambre pouvait être aménagée au grenier.
+
Oro har, esan daiteke ganbarak alea gordetzeko lekuak izan direla. Etxeko barazkiak eta frutak gordetzeko ere erabiltzen dira. Han zintzilikatzen ziren, ontzeko, txerriaren zein beste animalia batzuen hiltzeen ondoren eskuratutako produktuak. Etxe batzuetan ganbararen zati batean belar ondua eta lastoa gordetzen ziren, baina eskuarki belar horiek beste gune batean kontserbatzen ziren, lastategian. Ganbaran gorde izan dira erabilera urriko nekazaritzako tresnak eta lanabesak, haien beharrik ez zen garaian. Ohikoa da ganbara baliatu ezin diren traste zaharrak uzteko lekua izatea. Herri batzuetan adierazi dute, batzuetan, ganbara logela batean ezarri izan dela.
  
−
=== L'étable, korta, ikuilua ===
+
=== Korta, ukuilua ===
  
−
L'étable en général fait partie du bâtiment principal de la maison et c'est là qu'étaient gardés, dans des espaces séparés, le bétail bovin, équin et ovin, le cochon et les poules. Anciennement, son sol était en terre battue sur laquelle on répandait du foin ou de la fougère pour faire la litière du bétail, à renouveler périodiquement, puis on l'utilisait comme fumier en l'empilant dans un coin de l'étable.
+
Ukuilua etxeko eraikuntza nagusiaren parte izan da eskuarki, eta haren barruan bereizitako guneetan gordetzen ziren behi azienda, zaldi azienda, ardi azienda, txerria eta oiloak. Antzina, zorua buztinezkoa zen, eta haren gainean belar ondua edo iratzea ezartzen zen, aziendarentzako etzaleku moduan; tarteka berritu egin behar izaten zen, eta gero simaur moduan erabili eta ukuilu bereko bazter batean metatzen zen.
  
−
Au fil des années, le sol a été bétonné pour faciliter son nettoyage et les tas de fumier ont été évacués à l'extérieur. Lorsqu'il était contre un mur ou dans un coin, il était très fréquent de placer dessus une sorte d'échelle suspendue à l'horizontale au plafond et calée contre le mur que faisait fonction de poulailler. Les poules y grimpaient par une planche étroite striée pour qu'elles puissent s'y accrocher en montant.
+
Urteek aurrera egin ahala, porlanezko zorua egin zen, garbiketa errazteko, eta simaurtegiak kanpora atera ziren. Hondakinak pareta baten kontra edo bazter batean zeudenean, ohikoa zen haien gainean eskailera bat ezartzea, sabaitik zintzilik horizontalean ezarria eta oilategiarena egiten zuen paretaren kontra ziriekin bermatua; oiloak ohol estu batetik zehar igotzen ziren hara, eta oholak koskak zituen oiloak haiei helduta igo ahal izateko.
  
−
Il pouvait exister aussi des dépens, séparés ou non des maisons, pour loger le bétail. Elles comportaient habituellement deux niveaux : le rez-de-chaussée servant d'étable, de bûcher et d'entrepôt pour les outils agricoles, et un étage supérieur destiné à la paille et au foin.
+
Batzuetan aparteko eraikinak zeuden, etxeari atxikiak edo ez, aziendarentzat. Bi solairu eduki ohi zituzten: behekoa ukuilu moduan eta su-egurra zein nekazaritza-lanabesak gordetzeko erabiltzen zen, eta goikoa lastategi moduan.
  
−
== Les constructions complémentaires ==
+
== Eraikin osagarriak ==
  
−
=== Généralités ===
+
=== Ohar orokorrak ===
  
−
Dans nombre de maisons, à l'intérieur, généralement à l'étable, il existait une distribution pour que les différents animaux puissent occuper leur espace sans se mélanger. C'était aussi un peu le cas avec le tas de fumier et les outils nécessaires pour travailler avec les animaux. En raison du manque d'espace, d'une question d'hygiène, de la nécessité d'avoir des espaces mieux rangés et indépendants, de la croissance ou de la diminution de l'activité agricole ou d'élevage, diverses constructions complémentaires sont venus entourer la maison. Parfois adossées ou séparées, mais toujours proches de la maison, et à d'autres occasions séparées et adossées. Dans d'autres exemples, ces constructions complémentaires ont formé un tout avec la maison dès le départ.
+
Etxe askoren barnealdean, eskuarki ukuiluan, espazioaren banaketa egiten zen, animaliek beren lekua izan zezaten elkarrekin nahastu gabe. Antzeko zerbait gertatzen zen simaurtegiarekin eta animaliekin lan egiteko behar ziren tresna eta lanabesekin. Espazio faltaren, higiene arrazoien, esparru ordenatuago eta independenteak izan beharraren eta nekazaritzako zein abeltzaintzako jardueren hazkundearen edo murrizketaren ondorioz, etxetik kanpo eraikin osagarriak altxatu ziren. Batzuetan, atxikiak; beste batzuetan, aparte baina etxetik gertu, eta beste batzuetan, bi moduetan. Adibide batzuetan, hasieratik ezagutu izan dira horrelako eraikin osagarriak etxearen osotasunaren parte eginda.
  
−
À noter que bien souvent ces petites constructions ne répondent pas à une seule finalité mais qu'elles ont plusieurs emplois. Ainsi par exemple la remise du four à pain peut accueillir d'un côté la soue ou le poulailler, et de l'autre un espace pour garder les outils agricoles et le bûcher ; ou alors il peut s'agir d'une construction sur deux niveaux avec le tas de fumier en bas et le fenil en haut. La maison, en tant qu'élément vivant, élargit constamment son espace avec de nouveaux bâtiments à proximité d'elle, adaptés aux besoins qui surgissent.
+
Esan beharra dago askotan eraikin txiki horiek ez direla zeregin bakar baterako eginak, zenbaitetarako baizik. Adibidez, ogia egiteko labearen kasetan egon daiteke alde batean txerritegia edo oilategia, eta bestean nekazaritzako lanabesak eta su-egurra gordetzeko tegia; egon daiteke bi solairuko eraikin bat ere, behean simaurtegia eta goian lastategia daukana. Etxeak, bizia denez, espazio berriak bereganatzen ditu etengabe, sortzen diren premiei erantzuten dieten eta gertu dauden eraikinekin.
  
−
Sur le versant atlantique, l'espace, tant de la maison que des édifices complémentaires, est ouvert, tandis que sur le versant méditerranéen les constructions annexes sont tournées vers l'intérieur et généralement fermées autour d'une cour.
+
Isurialde atlantikoan, hala etxearen nola eraikin osagarrien espazioa irekia da; isurialde mediterraneoan, aldiz, aldameneko eraikinak barnealdera begira eginak dira eta estali gabeko leku baten inguruan itxita daude eskuarki.
  
−
Quant à la distribution géographique, signalons que dans les villages à habitat concentré les édifications complémentaires se situent à la périphérie, tandis que dans ceux à habitat dispersé ils se trouvent autour ou près de la maison.
+
Banaketa geografikoari dagokionez, aipatzekoa da biztanleria kontzentratua duten herrietan eraikin osagarriak periferian daudela; biztanleria sakabanatua dutenetan, aldiz, etxearen inguruan edo etxetik gertu egoten dira.
  
−
La maison possède généralement des terrains où il existe aussi des constructions ou des cabanes. Il s'agit là d'un mode de colonisation du territoire et au fil du temps certaines de ces cabanes ont été converties en maisons. Les vignes disposent également d'une cabane de surveillance. Elle est la conséquence d'un principe logique qui veut qu'au fur et à mesure que la terre est éloignée de la maison principale, il doit y avoir une présence de celle-ci à cet endroit.
+
Etxeak etxetik gertu dauden lursailak izan ohi ditu, eta, han, kasetak edo txabolak. Lurraldea kolonizatzeko modu bat izan da, eta denborak aurrera egin ahala txabola horietako batzuk etxe bihurtu dira. Mahastietan ere zaintzako kasetak izaten dira. Lursaila etxetik urrun dagoen neurrian leku horretan etxearen presentzia bat izatea eskatzen duen printzipio logikoaren ondorio da hori.
−
{{DISPLAYTITLE: XIV. LES ESPACES POUR LES TÂCHES AGRICOLES ET LES CONSTRUCTIONS COMPLÉMENTAIRES}} {{#bookTitle:Heriotz Ohikuneak Euskal Herrian|Ritos_funerarios_en_vasconia/eu}}
+
{{DISPLAYTITLE: XIV. NEKAZARITZAKO LANETARAKO ESPAZIOAK ETA ERAIKIN OSAGARRIAK}} {{#bookTitle:Heriotz Ohikuneak Euskal Herrian|Ritos_funerarios_en_vasconia/eu}}

Revisión del 07:41 12 jun 2019

Otros idiomas:
Inglés • ‎Español • ‎Euskera • ‎Francés

Etxeko espazioak lanabesentzat, produktuentzat eta aziendarentzat

Landako laboreak, klima dela-eta, urtarokoak dira, eta, horregatik, lanabes batzuk edo besteak behar dituzte urtaroaren arabera. Behar ez diren garaian erabiltzen ez direnak etxeko gune jakin batzuetan gordetzen dira, eta beti eskura izan behar direnak beste batzuetan. Horrez gain, etxeko animalien jakiak eta ukuiluak egokitzeko belarrak kontserbatzeko erabiltzen diren etxeko zein etxe alboko guneak ere deskribatzen dira.

Ezkaratza eta probalekua. Atariko tresneria

Arabako zenbait herritan, ezkaratzetan aletegiak zeudela dioten lekukotasunak jaso dira. Hala zen Abezian (A), non egiaztatu den ohikoa zela ezkaratzetan aletegi handiak izatea, comportos zeritzenak; sabairaino iristen ziren eta behealdean zulo txiki bat zeukaten janaria ateratzeko. Alea sartzeko, batzuek sabaian zituzten zuloak eta beste kasu batzuetan aletegiko oholak berak ziren beharraren arabera kentzen edo ezartzen ziren estalkiak. Hiltzeko bankua eta cuartico zeritzonera jotzen zuen atea kokatzen ziren comportoaren ondoan. Ezkaratz batzuetan txerri-aska finkoak egoten ziren.

Beste herri batzuetan, adierazi da etxeko lanekin lotutako tresnak eta lanabesak gordetzen zirela ezkaratzean. Hala jaso da Bedaroan (B), non baserri gehienek daukaten portalea, eta hartan elementu hauek biltzen ziren: arotzeriako mahaia eta tresnak, idi-orga eta su-egur pila bat. Paretan, langa bat, eskuareak, orkak, segak eta aitzurrak esekitzeko. Baserri batzuetan tabakoa landatzen zuten, eta hostoak sabaitik zintzilik jartzen zituzten lehortzen.

Allon (N), etxe txikiek sarrera pentsuen biltegi inprobisatu gisa erabiltzen zuten, edo, bestela, tresna batzuk gordetzen zituzten han, hala nola alportxak, bastak, aitzurrak, laiak eta abar. Etxe handienek adreilu egosiz edo errekarriz egindako zorua eduki ohi zuten, eta haren gainean aulkiren bat ezarri ohi zuten, are hirukotxo bat ere inoiz. Altzari gogorrak izaten ziren, bizkarralde kurboa eta lastozko eserlekua zeukatenak. Batzuetan, hegalak zabaltzeko aukera ematen zuen mahai bat ezartzen zen, paretari atxikita ahalik eta leku gutxien har zezan.

Ganbara

Oro har, esan daiteke ganbarak alea gordetzeko lekuak izan direla. Etxeko barazkiak eta frutak gordetzeko ere erabiltzen dira. Han zintzilikatzen ziren, ontzeko, txerriaren zein beste animalia batzuen hiltzeen ondoren eskuratutako produktuak. Etxe batzuetan ganbararen zati batean belar ondua eta lastoa gordetzen ziren, baina eskuarki belar horiek beste gune batean kontserbatzen ziren, lastategian. Ganbaran gorde izan dira erabilera urriko nekazaritzako tresnak eta lanabesak, haien beharrik ez zen garaian. Ohikoa da ganbara baliatu ezin diren traste zaharrak uzteko lekua izatea. Herri batzuetan adierazi dute, batzuetan, ganbara logela batean ezarri izan dela.

Korta, ukuilua

Ukuilua etxeko eraikuntza nagusiaren parte izan da eskuarki, eta haren barruan bereizitako guneetan gordetzen ziren behi azienda, zaldi azienda, ardi azienda, txerria eta oiloak. Antzina, zorua buztinezkoa zen, eta haren gainean belar ondua edo iratzea ezartzen zen, aziendarentzako etzaleku moduan; tarteka berritu egin behar izaten zen, eta gero simaur moduan erabili eta ukuilu bereko bazter batean metatzen zen.

Urteek aurrera egin ahala, porlanezko zorua egin zen, garbiketa errazteko, eta simaurtegiak kanpora atera ziren. Hondakinak pareta baten kontra edo bazter batean zeudenean, ohikoa zen haien gainean eskailera bat ezartzea, sabaitik zintzilik horizontalean ezarria eta oilategiarena egiten zuen paretaren kontra ziriekin bermatua; oiloak ohol estu batetik zehar igotzen ziren hara, eta oholak koskak zituen oiloak haiei helduta igo ahal izateko.

Batzuetan aparteko eraikinak zeuden, etxeari atxikiak edo ez, aziendarentzat. Bi solairu eduki ohi zituzten: behekoa ukuilu moduan eta su-egurra zein nekazaritza-lanabesak gordetzeko erabiltzen zen, eta goikoa lastategi moduan.

Eraikin osagarriak

Ohar orokorrak

Etxe askoren barnealdean, eskuarki ukuiluan, espazioaren banaketa egiten zen, animaliek beren lekua izan zezaten elkarrekin nahastu gabe. Antzeko zerbait gertatzen zen simaurtegiarekin eta animaliekin lan egiteko behar ziren tresna eta lanabesekin. Espazio faltaren, higiene arrazoien, esparru ordenatuago eta independenteak izan beharraren eta nekazaritzako zein abeltzaintzako jardueren hazkundearen edo murrizketaren ondorioz, etxetik kanpo eraikin osagarriak altxatu ziren. Batzuetan, atxikiak; beste batzuetan, aparte baina etxetik gertu, eta beste batzuetan, bi moduetan. Adibide batzuetan, hasieratik ezagutu izan dira horrelako eraikin osagarriak etxearen osotasunaren parte eginda.

Esan beharra dago askotan eraikin txiki horiek ez direla zeregin bakar baterako eginak, zenbaitetarako baizik. Adibidez, ogia egiteko labearen kasetan egon daiteke alde batean txerritegia edo oilategia, eta bestean nekazaritzako lanabesak eta su-egurra gordetzeko tegia; egon daiteke bi solairuko eraikin bat ere, behean simaurtegia eta goian lastategia daukana. Etxeak, bizia denez, espazio berriak bereganatzen ditu etengabe, sortzen diren premiei erantzuten dieten eta gertu dauden eraikinekin.

Isurialde atlantikoan, hala etxearen nola eraikin osagarrien espazioa irekia da; isurialde mediterraneoan, aldiz, aldameneko eraikinak barnealdera begira eginak dira eta estali gabeko leku baten inguruan itxita daude eskuarki.

Banaketa geografikoari dagokionez, aipatzekoa da biztanleria kontzentratua duten herrietan eraikin osagarriak periferian daudela; biztanleria sakabanatua dutenetan, aldiz, etxearen inguruan edo etxetik gertu egoten dira.

Etxeak etxetik gertu dauden lursailak izan ohi ditu, eta, han, kasetak edo txabolak. Lurraldea kolonizatzeko modu bat izan da, eta denborak aurrera egin ahala txabola horietako batzuk etxe bihurtu dira. Mahastietan ere zaintzako kasetak izaten dira. Lursaila etxetik urrun dagoen neurrian leku horretan etxearen presentzia bat izatea eskatzen duen printzipio logikoaren ondorio da hori.

Obtenido de «https://atlasetnografico.labayru.eus/index.php?title=EXEQUIAS._HILETAK/eu&oldid=121440»