Eduki-taula

De Atlas Etnográfico de Vasconia
Saltar a: navegación, buscar
Otros idiomas:
Inglés • ‎Español • ‎Euskera • ‎Francés

Contenido de esta página

I. HERIOTZAREN ZANTZUAK

Animaliekin erlazionatutako zantzuak

Txakurraren oihua

Oilarra kukurruka

Aziendaren eta katuen jokabidea

Gaueko hegaztien kantua edo presentzia

Beleen eta beste hegazti batzuen presentzia

Intsektuen presentzia

Ekintzekin eta gertaerekin erlazionatutako zantzuak

Kanpai-hotsak

Justu ordaindu, neurtu eta pisatzea

Zaratak eta beste kointzidentzia batzuk

Hilaren begi irekiak

 

II. HILTAMUA ETA HERIOTZA

Hiltamua

Izenak

Hiltamuan sartzen denaren adierazle fisikoak

Hiltamuko kanpaia, agonia-kanpaia

Hiltamuan dagoenari laguntzea

    • Arretak eta zaintzak
    • Bisita egitea
    • Gaubeila
    • Aldaketa garaikideak

Hiltamuko otoitzak, agoniako otoitzak

Beste praktika erlijioso batzuk

Hiltamua luzatzearen kausak

    • Haserreak eta irainak
    • Gaizkinak

Hiltamua luzatzearen aurkako erremedioak

    • Meza enkomendatua
    • Argien eta baraualdien eskaintza
    • Arimari irteera erraztea

Heriotza

Izenak

Heriotzaren kausa fisikoak

Heriotzaren kausa miragarriak

    • Birao-madarikazioak
    • Begizkoa, begigaiztoa
    • Herioa, Balbea

Heriotzaren ordezkapena

 

III. BIATIKOA ETA OLIADURA. AZKEN SAKRAMENTUAK

Heriotzaren igarobideko erritu kristauak

Izenak

Eleizakoak, Elizakoak

Abisuak apaizari eta medikuari

Gaixoaren gelaren egokitzea

    • Etxeko aldarea
    • Etxea apaintzea

Biatikoa

    • Biatikoa Iparralden
    • Biatikoa Nafarroan
    • Biatikoa Gipuzkoan
    • Biatikoa Bizkaian
    • Biatikoa Araban

Oliadura

1. eranskina: Azken Sakramentuak Mendiben (NB)

2. eranskina: Biatikoaren eta Oliaduraren administrazioa antzinako Erritual Erromatarrean

 

IV. ARIMAREN PATUARI BURUZKO SINESMENAK

Arimaren eta gorputzaren arteko bereizketa

Salbazioko eta kondenako seinaleak

Hilotzaren begitartea

Naturaren zeinuak

Hilkutxa etxetik ateratzeko zailtasunak

Gorpu usteldu gabeak

Salbazioa ziurtatzeko praktikak

 

V. ETXEKO DOLUA ETA AUZOKIDEEN LAGUNTZA

Dolu-zeinuak hildakoaren etxean

Ispiluak ezkutatzea

Beste objektu batzuk ezkutatzea

Paretak estaltzea

Leihoak ixtea

Dolu-zeinuak etxearen kanpoaldean

Auzokideen parte-hartzea doluan

Auzoaren eta auzokideen erlazioa hildakoaren etxearekin

    • Auzoko hierarkiaren antolaketa
    • Lehen auzoa
    • Adiskidetzea eta adiskidetasuna auzokideen artean

Auzokideek emandako laguntza

    • Etxeko zereginak eta lanak
    • Familia-laguntzaren lehentasuna
    • Ohituraz ezarritako laguntzak

Parrokiako gurutzea hildakoaren etxean

Eranskina: Auzokideen rola hileta-errituan Ortzaizen (NB)

 

VI. HERIOTZAREN JAKINARAZPENA

Abisuak. Hil-mezuak

Jakinarazpenaren hartzaileak

Heriotzaren berriemaileak

    • Familiako kideak eta auzokideak
    • Lehenauzoak
    • Mutilak
    • Emakume berriemaileak
    • Mezulariak eta auroroak

Trantsizio garaikideak

Kanpai-hotsak. Hil-kanpaiak, hil-zeinuak

Izenak

Hil-kanpaiaren unea

Kanpaiak jotzeko ardura duen pertsona

Kanpai-hotsen hizkuntza

    • Sexuaren bereizketa eta estatus erlijiosoa
    • Aingeru-kanpaia
    • Kategoria sozialak

Hil-kanpaien iraupena gaur egun

Hil-kanpaiak ermitetan

Ehorzketa-kanpaiak

Eskelak

Eskelak egunkarietan

Eskelak kalean

Eskelen antzinatasuna

Irratiko eskela

Oroigarriak

Heriotzaren berria ematea etxeko abereei

Berria ematea erleei. Erletxuak, erletxuak

    • Erlauntzaren iraupena
    • Egin ezazue argizari gehiago. Egizute argizaria
    • Argizaria eskatzea eta erleen heriotza eragoztea
    • Nagusiaren heriotza. Nagusia hil da
    • Nagusi berria. Nagusia ezagutu
    • Dolu-markak. Lutoa jantzi

Berria ematea ukuiluko abereei

 

VII. HILAREN BEZTITZEA

Hiltzea eta begiak ixteko ekintza

Garbiketa eta beztitzea

Gorpua garbitzeko moduak. Gorpu-garbitzea

Hilaren gorpua txukuntzea

Eskuak eta oinak atontzea

Gatza gorpuaren gainean

Hil-jantzia eta hil-jantzi motak

    • Gorpu-izara
    • Arropa erlijiosoak
    • Jaietarako arropa

Hilotzaren ondoko objektuak

Errukizko sinboloak

Hilen buldak

Objektu profanoak

Belar-erretzeak

 

VIII. GAUBEILA

Gaubeila

Eguneko bijilia

Arrosarioa errezatzea iluntzean

Gaueko bijilia. Hilbeilagaba

    • Izenak
    • Gaubeila Baskonia kontinentalean. Gaubeila
    • Gaubeila Baskonia penintsularrean. Begiria
    • Lanpararen zaintza. Lanpiona
    • Gaubeilako mokaduak

Gaubeilaren iraupena gaur egun

Hildakoaren gela

Gurutzea

Argia. Argia lagun

Ur bedeinkatua

Hilotzaren atontzea

Hilotza hil-ohean

Hilotza areto nagusian

Hil-ganberan. Hil-ohea

Hilkutxa

Izenak

Hilkutxaren fabrikazioa

Hilkutxen mailak eta motak

Arotzaren zereginak

Andak eta kolportak

Lastaira erretzea

 

IX. HILBIDEAK

Izenak

Hilbideak populaketa sakabanatuko herrietan

Baskonia penintsularra. Andabideak

Baskonia kontinentala. Eleizbideak

Hilbideak landa-eremuko hiribilduetan

Hilbideak populaketa kontzentratuko herrietan

Parrokiko gurutzearen eta Biatikoaren bideak

Hilbideen konponketa

Hilbideen esanahi juridikoa

 

X. HILOTZA ELIZARA ERAMATEA

Hil-ohezaleak

Izenak

Hil-ohezale auzokideak

    • Baskonia kontinentala. Hilketariak
    • Baskonia penintsularra. Andariak

Mutil andariak Araban

Andari auzokideak eta ahaideak

Andari ahaideak eta lagunak

Hil-hurrenak izendatutako andariak

Gorpuaren orientazioa

Gorpua garraiatzeko moduen bilakaera

Txandak garraioan

Gorpua altxatzea

Baskonia penintsularra

Baskonia kontinentala

Harrera-etxeak. Gorpuetxeak

Etxe matrizea edo patroiarena

 

XI. HILETA-SEGIZIOA

Hileta-segizioaren osaketa

Izenak

Segizioaren burua. Kurutzeketaria

Segizioa Araban

Segizioa Bizkaian

Segizioa Gipuzkoan

Segizioa Nafarroan

Segizioa Baskonia kontinentalean

Kofradiak eta elkarteak segizioan

Otoitzak eta kantuak gorpua eraman bitartean

Segizioaren geldialdiak

Segizioa gaur egun

Umeen ehorzketa

Izenak

Baskonia kontinentala

Baskonia penintsularra

Umeen ehorzketako aitapontekoak

Gazteen ehorzketa

Erostariak

Dokumentazio historikoa

Iturri etnografikoak

Negarrak eta deitoreak

 

XII. JANZKERA HILETA-SEGIZIOAN

Doluko antzinako janzkera

Longaina

Mantua

Gizonezkoen janzkera tradizionala

Emakumeen janzkera tradizionala

Ahaideen eta auzoen janzkera tradizionala

Segizioko kideen janzkera gaur egun

 

XIII. SEGIZIOKO ESKAINTZA ERAMAILEAK

Eskaintzaren eramaile emakumezkoa. Izenak

Aurrogia

Argien eskaintza. Ezkoanderea

Abereen antzinako eskaintzak segizioan

Erramuak eta lore-koroak segizioan

Loreak mendearen hasieran

Loreak eta koroa artifizialak

Koroak eta artisau-gurutzeak

Erramu eta koroen zabalkundea

Emandako esanahiak

Kokapena segizioan

 

XIV. HILETAK

Hilotza hiletetan

Hilkutxa eliz atarian

Hileta aurreko ehorzketa

Katafalkoa

Hileta, gorpua bertan dela

Familiaren doluaren atontzea elizan

Gizonezkoen dolua

Emakumeen dolua

Familia-dolua gaur egun

Hileta-meza

Izenak

Hileta motak

Hileta motei buruzko satirak

Hiletaren kategoria soziala

Ehorzketako meza eta ondra-mezak

Aldi bereko mezak

Aingeru-meza

Eranskina: Hiletak, Erromatar Erritualaren arabera

 

XV. HILETA EGUNAK

Bederatziurrena

Izenak

Bederatziurrena hogeiko hamarkadan

Bederatziurrenaren iraupena gaur egun eta bilakaera

Bederatziurrena Euskal Herri kontinentalean

Arrosarioa errezatzea bederatziurrenean

Ondrak

Arimen hileroko funtzioa eta Ogerrena

Urteburuko meza

Izenak

Euskal Herri penintsularra

Euskal Herri kontinentala

Meza-sariak

Izenak

Euskal Herri kontinentala

Euskal Herri penintsularra

San Gregorioren mezak

Eranskina: Ehorzketaren gastuak

 

XVI. HILOBIAK ELIZETAN. JARLEKUAK. FUESAK

Izenak

Hilobi sinbolikoen iraupena

Etxeko hilobia

Hilobi kolektiboa

Hilobiak kentzea

Hilobiratze-hatuak

Oihala edo zamaua

Argien euskarriak

    • Argimutila
    • Sepultura. Fuesa
    • Argizaiola
    • Candelero

Ezkoa

Kandelen apaindurak

Kandelen eta ezkoen artisau-fabrikazioa

Ezkozarea

Kadira

Gauzen zaintza

Hilobiaren aktibazioa. Ezkoen piztea

Etxeko nagusi emakumezkoaren lehentasuna

Seroraren prestaketa

Seroraren funtzioak hileta-egunean

Hilobia hartzea

Doluaren iraupena hilobian. Ogi-hastea eta ogi-uztea

 

XVII. ESKAINTZAK ETA ESKARIAK HILOBIAN. ARGIAK, OLATAK, HIL-OTOITZAK

Argien eskaintza. Argi egitea

Sinesmenak

Argien eskaintza hiletetan

    • Gipuzkoa
    • Nafarroa
    • Araba
    • Bizkaia
    • Euskal Herri kontinentala

Argien eskaintza dolu-garaian

    • Gipuzkoa
    • Nafarroa
    • Araba
    • Bizkaia
    • Euskal Herri kontinentala

Ogien eskaintza. Ogien eskaintza

Ogien eskaintzaren zabalkundea eta gaur egungo iraupena

Ogi motak, kopurua eta pisua

Izenak

Eskaintzaileak eta hartzaileak

Eskaintzen erritua hiletetan

Ogiaren eskaintza bederatziurrenean

Eskaintza dolu-urtean

Eskaintzak urteburuko mezan

Eskaintza egun seinalatuetan

Eskaintzako ogiaren banaketa

Diruaren eskaintzak hilobian. Errespontsuak

Izenak

Ehorzketaren eguneko errespontsuak

Dolu-garaiko errespontsuak

    • Jaiegunetan
    • Azoka-egunetan

Errespontsuak urteko egun jakin batzuetan

Errespontsuetako sariaren bilakaera

Animalien antzinako eskaintzak

Iturri historikoak

Iturri etnografikoak

 

XVIII. EHORZKETA

Ehorzketara joatea

Ofizioko parte-hartzaileak

Emakumeen absentzia

Doluaren presentzia ehorzketaren ondoren

Segizioa limeseraino

Segizioa zuzenean hilerrira

Segizio jendetsua

Ehorzketa gaur egun

Errituak hilerrian

Sinbolo erlijiosoen berreskurapena

Lur eskukada bat botatzea

Lur ematea

Hilobiaren orientazioa

Elizan eta haren inguruan

Hilerrian

    • Eguzkiarekiko orientazioa
    • Elizarekiko orientazioa
    • Hilerriaren planoarekiko orientazioa
    • Ausazko banaketa

 

XIX. HILAREN ETXERAKO ITZULERA ETA HILETA-OTORDUAK

Segizioa hildakoaren etxera itzultzea

Baskonia kontinentala

Baskonia penintsularra

Otorduak eta mokaduak bildutakoei

Karitatea Araban

Karidadea Gipuzkoan

Beste mokadu batzuk

Hiletetan izandakoei emandako opariak

Apaizei

Hilkutxaren eramaileei

Umeei

Auroroei

Limosna pobreei

Entierro-bazkaria

Izenak

Bazkariaren lekua

    • Hildakoaren etxean
    • Taberna eta ostatuetan
    • Gelaren eta janariaren prestaketa

Jankideak

    • Ahaideak
    • Auzokideak
    • Mezakoak
    • Beste gonbidatu batzuk
    • Mahaiburua
    • Otoitzak

Janariaren osaketa

Entierro-bazkaria zenbait herritan

    • Beskoitze (L)
    • Izpura (BN)
    • Ezpeize-Ündüreine (Z)
    • Basabürüa (Z)
    • Aria (N)
    • Allo (N)
    • Mezkiritz (N)
    • Berastegi (G)
    • Elosua (G)
    • Abadiño (B)
    • Zeanuri (B)
    • Erriberagoitia (A)
    • Agurain (A)

Ondra-bazkariak eta urteburuak

Gaur egungo balorazioak

Eranskina: Hil-banketeei buruzko antzinako legezko murrizketak

 

XX. DOLUA

Izenak

Doluaren iraupena

Dolu-garaiko murrizketak

Dantzaldi eta festetara joatea

Taberna eta leku publikoetan egotea

Etxeko ospakizunak

Jarduera zaratatsuak

Doluko arropa

Emakumeen dolua

    • Doluzko mantelina
    • Mantalina
    • Soingainekoa
    • Mantaleta
    • Kaputxina

Gizonezkoen dolua

    • Kapa
    • Kapa ttipia eta taulerra

Umeen dolua

Dolu ez hain zorrotzak

Janzkien etxeko tindatzea dolurako

Dolu-zeinuak etxearen kanpoaldean

Zintzilikariak

Ezkutuak ezkutatzea

Dolua etxeko abereengana zabaltzea

Beste dolu-adierazpen batzuk

Doluan egindako aldaketak

 

XXI. DOMURU SANTUKO OSPAKIZUNA

Azaroak 1. Domuru Santu

Eskaintzak elizan

Hilerrira joatea

    • Euskal Herri penintsularra
    • Euskal Herri kontinentala

Azaroak 2. Hildakoen Egunaren edo Arimen Egunaren ospakizuna. Arimen Eguna

Eskaintzak elizan

Hilerrira bisitak

Purgatorioko Arimen aldeko bederatziurrena

Eskaintzen banaketa umeei

Induljentziak hilengatik

Hilen aldeko ospakizunak urtean zehar

Hilobien zaintza

 

XXII. HERIOTZAREN INGURUKO ELKARTEAK

Kofradia erlijiosoen ezaugarri nagusiak

Vera Cruzeko Kofradia

Santo Rosarioko Kofradia

Arimen Kofradia

Beste izen batzuk dituzten kofradia erlijiosoak (San Blas, San Nikolas, Arrantzaleak eta Mareatzaileak, Santiago Apostolua, San Frantzisko Xabier, San Roke, San Sebastian, Santa Ana, San Jose, Sakramentu Santua, Santa Fe, Zuziak, Kobazuloetako Ama)

Santutegiei lotutako kofradiak

Auzo-kofradiak Bizkaian

San Migel Altzustakoaren Kofradia, Zeanurin

San Adrian Argiñetakoaren Kofradia, Elorrion

Zangotzako Hirutasunaren Kofradia (Nafarroa)

Aramaioko Apaizen Kofradia (Araba)

Hiletetarako mutualitate-izaera duten ermandade eta elkarteak

Eranskina

Gaubeako Santa Vera Cruz Ermandadearen estatutuak

Durruma herriko Santo Rosario Kofradiaren liburua

Arimen Kofradiako araua eta estatutuak. Laudio

Senpereko parrokiako Amotze auzoko Saint-Blaise Kofradiaren estatutua edo arautegia, 1779ko otsailaren 14koa

Aramaio haraneko Apaiz Agurgarrien Amaren Natibitatea Kofradiako arautegi erreformatua, Araba herrialdea, Gasteizko elizbarrutia

Bakartasuna Hilen Ermandadea. Zeanuri

Vera Cruz ermandadearen arautegia, 1882an sortua Alonsotegin

 

XXIII. EHORZTEKO LEKUAK ETA MODUAK

Ehorzketa etxean. Etxekanderearen baratzea

Ehorzketa elizaren ondoan

Ehorzketa elizaren barruan

Elizetan ehorzteko legezko debekuak

Hilerria

Izenak

Hilerriaren kokapena

    • Tenpluaren ondoan
    • Hilerriak ermiten ondoan
    • Hilerriak aldirietan

Hilerriko espazioaren banaketa

Hilobian ehorzteko eskubidea

Ehorzketa moduak

    • Tumulua
    • Hilobia lurrean lauza batekin
    • Panteoia
    • Nitxoa

Hilobiaren goiburua

    • Gurutzeak
    • Hilarriak

Bedeinkatu gabeko lurra

    • Linboa
    • Beren burua hil dutenentzako eta fedegabeentzako espazioa
    • Kasu partikularrak
    • Ehorzketa zibilak

 

XXIV. MAMUAK ETA ARIMA HERRATUAK

Agerpenei buruzko sinesmenak

Arimak agertzeko moduak

Soinu eta zarata arraroak. Herotsegileak

Argiak eta distirak. Argi-egileak

Itzalak. Gerixetiak

Usainak. Arimen usaina

Gorputz formaduna

Beste agerpen mota batzuk

Agerpenen denborak

Agerpenen eszenatokiak

Etxea eta beheko sua

Bideak eta bidegurutzeak

Arimen egoitzak

Agerpenen lekukoak

Agerpenen aurreko jokabideak

Prebentzioak

Arauak eta elkarrizketa moldeko formulak. Zer arrangura duk?

Erresalbuak eta akreditazioak. Atzamarren erreunea

Ihes eginarazteko moduak

Arimen eskariak

    • Mezak
    • Otoitzak
    • Zorrak kitatzea
    • Promesak betetzea

Aieruak eta agerpenei beldurra

Hilerriari bueltak emateko debekua

Ehorzketa-lekuei beldurra

Arimekiko sinesmenari lotutako praktikak

Agertuen narrazio tradizionalizatuak

Apaiz-ehiztari herratua. Abade-txakurrak

Apaiza meza baten faltan. Gauerdiko meza

Zerbitzari zordun izateagatik. Zorrak pagatu arte neskato

Eranskina: Agertuen kontakizunak

Herotsegilea. Arima burrunbatsua

Argi-egilea. Arima argitsua

Atzamarren erreunea. Su-aztarna

Txarri-elia. Urdalde

Zazpi estatuz ez ondoratu. Zazpi estadio urruntzea

Mallabiko abadea. Apaiz-ehiztari herratua

Gauerdiko meza. Apaiza meza baten faltan

Zorrak pagatu arte neskato. Zerbitzari zordun izateagatik

Arima herratua (âme errante) qui écrit sur un papier nu

Arima korotik gora joan. Agerpena elizan

Kuadrilea kantaren-kantaren. Arima-taldea hilerri ondoan

Gaitzerua eta ezkoa. Kandela lakariaren azpian

 

XXV. HERIOTZ OHIKUNEAK IPARRALDEN

Obtenido de «https://atlasetnografico.labayru.eus/index.php?title=Indice_Ritos_funerarios_en_vasconia/eu&oldid=149025»