Diferencia entre revisiones de «EXEQUIAS. HILETAK/eu»

De Atlas Etnográfico de Vasconia
Saltar a: navegación, buscar
 
(No se muestran 3 ediciones intermedias del mismo usuario)
Línea 1: Línea 1:
 
<languages></languages>
 
<languages></languages>
== Les espaces domestiques pour les outils agricoles, les produits et le bétail ==
+
__TOC__
 +
== Hilotza hiletetan ==
  
Les cultures en plein champ, pour des raisons climatiques, sont saisonnières et ainsi, en fonction de la saison dont il s'agit, certains outils de travail sont plus nécessaires à un moment ou à un autre. Ceux qui ne sont pas employés pendant la période où ils ne sont pas nécessaires sont rangés dans différents dépens de la maison et ceux qu'il faut garder sous la main dans d'autres. De plus, dans cette section sont décrits les dépens domestiques ou écartés où sont conservées la nourriture des animaux domestiques et les herbes pour préparer les litières.
+
Erromatar Erritualaren arabera, hileten ekitaldi nagusia hilotza Elizan dagoela emandako meza zen, eta hala izaten jarraitzen du.
  
=== Le porche et l'entrée. Atariko tresneria ===
+
XIX. mendean zehar, xedapen zibil batzuek, higiene arrazoiengatik, debekatu egin zuten hilotzak elizetan sartzea, hiletak gorpua bertan zela egiteko<ref>''Bizkaiko Probintziako Aldizkari Ofiziala. ''126. zenbakia. Bilbo, 1849ko urriaren 20a.
  
En Álava, dans plusieurs villages, divers témoignages indiquent que sous les porches il y avait des remises à grain. C'était ainsi le cas à Abezia (A), où il a été constaté que sous les porches il était habituel de voir de grandes remises, appelées ''comportos'', qui montaient jusqu'au plafond et qui disposaient d'une petite trappe en bas pour extraire le grain. Pour y introduire le grain, certains comportaient une trappe au plafond, tandis que dans d'autres cas quelques planches de la propre remise servaient de couvercles qui se retiraient ou se plaçaient en fonction des besoins. À côté du ''comporto'' se situait la table d'abattage et la porte du ''cuartico''. Sous certains porches il existait des mangeoires fixes pour les cochons.
+
</ref>.
  
Dans d'autres villages, il a été signalé que c'était des outils de travail et agricoles en rapport avec les tâches propres à la maison qui étaient gardés sous le porche. C'était ainsi le cas à Bedarona (B), où la plupart des fermes disposaient d'un grand porche où on trouve en général les éléments suivants : un établi et des outils de menuisier, le char à bœufs et un tas de bois. Au mur, un râtelier où sont suspendus les râteaux, les fourches, les faux et les bêches. Dans certaines fermes où on cultivait du tabac, on mettait les feuilles à sécher sous le porche suspendues au plafond.
+
Herri askotan, hilkutxa atarian uzten zen, elizako atearen aurrean, eta hileta segizioa tenplu barruan sartzen zen, non hilen ofizioa eta hileta meza egiten ziren. Horiek amaituta, apaiza atarira irteten zen, segizioa atzetik zuela, hilari absoluzioa ematera. Ondoren, segizioak hilerrira jarraitzen zuen, eta, han, ehorzketa egiten zen.
  
À Allo (N), les petites maisons utilisaient l'entrée comme magasin improvisé pour l'aliment des animaux ou on y gardait divers éléments comme les bêches, les louchets, les besaces, les bâts, etc. Les maisons plus vastes avaient une entrée pavée de briques cuites ou de galets où on disposait quelque chaise, voire un fauteuil. Il s'agissait en général de meubles résistants, à dossier incurvé et assise en paille. Parfois, on y installait une table à rallonges, collée au mur pour qu'elle occupe le moins de place possible.
+
Herri batzuetan, gorpua bertan zela egindako hileten debekuaren ondorioz, bestelako praktika bat ezarri zen. Hilotza parrokiako elizako atarira eramaten zuten. Han apaizak errespontsu bat errezatu, eta absoluzio solemnea ematen zion hilari; gero, segizioak, edo segizioaren parte batek, hilerriraino jarraitzen zuen ehorzketa egiteko, eta berehala elizara itzultzen zen elizkizunaren ospakizunera. Herri gutxi batzuetan, egiaztatu da hilotza zuzenean etxetik hilerrira eramaten zela, eta, gero, egiten zela hileta meza.
  
=== Le grenier, ganbara ===
+
== Familiaren doluaren antolamendua elizan ==
  
De façon générale, signalons que les greniers étaient, comme leur nom l'indique, l'endroit où l'on gardait le grain. Il servait aussi de réserve et de séchoir pour les produits domestiques horticoles et les fruits. C'est là qu'on suspendait, pour qu'ils sèchent, les produits de l'abattage du cochon et d'autres animaux. Dans certaines maisons, une partie du grenier servait à garder le foin et la paille, mais il était plus courant de les garder dans un autre endroit, le fenil. On gardait aussi au grenier des outils agricoles et autres peu utilisés ou à l'époque où ils ne sont pas employés. Il est courant qu'il serve d'endroit où on laisse les vieux objets devenus inutilisables. Dans certains villages, il a été signalé qu'occasionnellement une chambre pouvait être aménagée au grenier.
+
Hileta segizioa tenpluan sartzen da segizioan izan duen ordena aldatu gabe. Mende honen barruan bi garai bereizi behar dira doluaren elizako antolamenduari dagokionez, beste trantsizio egoera batzuekin batera gaur egungora iritsi arte.
  
=== L'étable, korta, ikuilua ===
+
Antzinako garaia tenpluaren estaiak funtzio erlijiosoetarako zuen banaketak berak baldintzatzen zuen. Eserlekuak edo tribunak gizonentzat ziren, eta familiako hilobietako aulkiak emakumeek hartzen zituzten. Garai hori bat dator hilotza hiletak iraun bitartean atarian egoten zen edo aurretik hilerrian ehorztera eramaten zuten garaiarekin. Gizonezkoen dolua horretarako erreserbatutako eserlekuan edo eserlekuetan kokatzen zen, ''«bancos de luto»'' («doluzko eserlekuak») zeritzenetan; antzina, eserleku horiena azken ilara zen presbiteriotik hasita; gero, doluzko eserlekuak aldaretik gertuen zeudenak izan ziren. Euskal Herri kontinentalean, gizonen doluak elizako tribunetan hartzen zuen berari zegokion lekua; gero, behean kokatu zen, aurreko eserlekuetan.
  
L'étable en général fait partie du bâtiment principal de la maison et c'est là qu'étaient gardés, dans des espaces séparés, le bétail bovin, équin et ovin, le cochon et les poules. Anciennement, son sol était en terre battue sur laquelle on répandait du foin ou de la fougère pour faire la litière du bétail, à renouveler périodiquement, puis on l'utilisait comme fumier en l'empilant dans un coin de l'étable.
+
Nabearen estaian, atzealdean eskuarki, Euskal Herri penintsularrean emakumeak belaunaulkietan kokatzen ziren, bakoitza bere etxeari zegokion hilobian; horrenbestez, doluko emakumeek eurena hartzen zuten. Euskal Herri kontinentalean, emakumeen dolua aurrealdean kokatzen zen, hilkutxaren ondoan.
  
Au fil des années, le sol a été bétonné pour faciliter son nettoyage et les tas de fumier ont été évacués à l'extérieur. Lorsqu'il était contre un mur ou dans un coin, il était très fréquent de placer dessus une sorte d'échelle suspendue à l'horizontale au plafond et calée contre le mur que faisait fonction de poulailler. Les poules y grimpaient par une planche étroite striée pour qu'elles puissent s'y accrocher en montant.
+
Hiletara joandako gainerakoak hainbat lekutan egokitzen dira elizan, eta duela gutxira arte gizonek eta emakumeek bata bestetik bereizitako lekuak hartzen zituztela ikusi da, pertsona bakoitza bere taldearen barruan eta bere postua eta kategoria hartuz haren barruan.
  
Il pouvait exister aussi des dépens, séparés ou non des maisons, pour loger le bétail. Elles comportaient habituellement deux niveaux : le rez-de-chaussée servant d'étable, de bûcher et d'entrepôt pour les outils agricoles, et un étage supérieur destiné à la paille et au foin.
+
.Euskal Herri kontinentalerako, Barandiaranek elizako segizioaren deskribapen komun bat egin zuen. Segizioa parrokiako tenplura iritsitakoan, gizonek elizako galeriak hartzen zituzten hiletak iraun bitartean, eta emakumeak beheko solairuan kokatzen ziren, hilkutxaren albo batean. Hilkutxa mahai baten gainean ezartzen zen elizaren erdian, jaunartzeko lekutik gertu, eta han geratzen zen hileta elizkizunek iraun artean<ref>José Miguel de BARANDIARAN. ''El mundo en la mente popular vasca. ''IV. liburukia. Donostia: 1966, 67-68. or.</ref>.
  
== Les constructions complémentaires ==
+
Hilobiak kendu eta nabeetan aulkien ordez eserlekuak ezarri ahala<ref>Anastasio ARRINDA. ''Euskalerria eta Eriotza. ''Tolosa: 1974, 83-84. or.</ref>, familiako dolua, hala gizonena nola emakumeena, aldaretik gertuen zeuden eserlekuetan kokatzen hasi zen. Normalean, emakumeak albo batean eta gizonak bestean, herri bakoitzeko tradizioaren arabera. Gero, bi taldeak nahasten hasi ziren, eta gaur egun normalean gizonak eta emakumeak elkartzen dituen familiako dolua bi alboetan kokatzen da, aurreko eserlekuetan.
  
=== Généralités ===
+
Lehen eta bigarren garaiaren artean trantsizioa izan zen herri batzuetan, banakako hilobiak kendu eta gero, eta, tarte horretan, hilobi kolektibo bat eduki zen.
  
Dans nombre de maisons, à l'intérieur, généralement à l'étable, il existait une distribution pour que les différents animaux puissent occuper leur espace sans se mélanger. C'était aussi un peu le cas avec le tas de fumier et les outils nécessaires pour travailler avec les animaux. En raison du manque d'espace, d'une question d'hygiène, de la nécessité d'avoir des espaces mieux rangés et indépendants, de la croissance ou de la diminution de l'activité agricole ou d'élevage, diverses constructions complémentaires sont venus entourer la maison. Parfois adossées ou séparées, mais toujours proches de la maison, et à d'autres occasions séparées et adossées. Dans d'autres exemples, ces constructions complémentaires ont formé un tout avec la maison dès le départ.
 
  
À noter que bien souvent ces petites constructions ne répondent pas à une seule finalité mais qu'elles ont plusieurs emplois. Ainsi par exemple la remise du four à pain peut accueillir d'un côté la soue ou le poulailler, et de l'autre un espace pour garder les outils agricoles et le bûcher ; ou alors il peut s'agir d'une construction sur deux niveaux avec le tas de fumier en bas et le fenil en haut. La maison, en tant qu'élément vivant, élargit constamment son espace avec de nouveaux bâtiments à proximité d'elle, adaptés aux besoins qui surgissent.
+
{{DISPLAYTITLE: XIV. HILETAK}} {{#bookTitle:Heriotz Ohikuneak Euskal Herrian|Ritos_funerarios_en_vasconia/eu}}
 
 
Sur le versant atlantique, l'espace, tant de la maison que des édifices complémentaires, est ouvert, tandis que sur le versant méditerranéen les constructions annexes sont tournées vers l'intérieur et généralement fermées autour d'une cour.
 
 
 
Quant à la distribution géographique, signalons que dans les villages à habitat concentré les édifications complémentaires se situent à la périphérie, tandis que dans ceux à habitat dispersé ils se trouvent autour ou près de la maison.
 
 
 
La maison possède généralement des terrains où il existe aussi des constructions ou des cabanes. Il s'agit là d'un mode de colonisation du territoire et au fil du temps certaines de ces cabanes ont été converties en maisons. Les vignes disposent également d'une cabane de surveillance. Elle est la conséquence d'un principe logique qui veut qu'au fur et à mesure que la terre est éloignée de la maison principale, il doit y avoir une présence de celle-ci à cet endroit.
 
{{DISPLAYTITLE: XIV. LES ESPACES POUR LES TÂCHES AGRICOLES ET LES CONSTRUCTIONS COMPLÉMENTAIRES}} {{#bookTitle:Heriotz Ohikuneak Euskal Herrian|Ritos_funerarios_en_vasconia/eu}}
 

Revisión actual del 11:15 21 jun 2019

Otros idiomas:
Inglés • ‎Español • ‎Euskera • ‎Francés

Hilotza hiletetan

Erromatar Erritualaren arabera, hileten ekitaldi nagusia hilotza Elizan dagoela emandako meza zen, eta hala izaten jarraitzen du.

XIX. mendean zehar, xedapen zibil batzuek, higiene arrazoiengatik, debekatu egin zuten hilotzak elizetan sartzea, hiletak gorpua bertan zela egiteko[1].

Herri askotan, hilkutxa atarian uzten zen, elizako atearen aurrean, eta hileta segizioa tenplu barruan sartzen zen, non hilen ofizioa eta hileta meza egiten ziren. Horiek amaituta, apaiza atarira irteten zen, segizioa atzetik zuela, hilari absoluzioa ematera. Ondoren, segizioak hilerrira jarraitzen zuen, eta, han, ehorzketa egiten zen.

Herri batzuetan, gorpua bertan zela egindako hileten debekuaren ondorioz, bestelako praktika bat ezarri zen. Hilotza parrokiako elizako atarira eramaten zuten. Han apaizak errespontsu bat errezatu, eta absoluzio solemnea ematen zion hilari; gero, segizioak, edo segizioaren parte batek, hilerriraino jarraitzen zuen ehorzketa egiteko, eta berehala elizara itzultzen zen elizkizunaren ospakizunera. Herri gutxi batzuetan, egiaztatu da hilotza zuzenean etxetik hilerrira eramaten zela, eta, gero, egiten zela hileta meza.

Familiaren doluaren antolamendua elizan

Hileta segizioa tenpluan sartzen da segizioan izan duen ordena aldatu gabe. Mende honen barruan bi garai bereizi behar dira doluaren elizako antolamenduari dagokionez, beste trantsizio egoera batzuekin batera gaur egungora iritsi arte.

Antzinako garaia tenpluaren estaiak funtzio erlijiosoetarako zuen banaketak berak baldintzatzen zuen. Eserlekuak edo tribunak gizonentzat ziren, eta familiako hilobietako aulkiak emakumeek hartzen zituzten. Garai hori bat dator hilotza hiletak iraun bitartean atarian egoten zen edo aurretik hilerrian ehorztera eramaten zuten garaiarekin. Gizonezkoen dolua horretarako erreserbatutako eserlekuan edo eserlekuetan kokatzen zen, «bancos de luto» («doluzko eserlekuak») zeritzenetan; antzina, eserleku horiena azken ilara zen presbiteriotik hasita; gero, doluzko eserlekuak aldaretik gertuen zeudenak izan ziren. Euskal Herri kontinentalean, gizonen doluak elizako tribunetan hartzen zuen berari zegokion lekua; gero, behean kokatu zen, aurreko eserlekuetan.

Nabearen estaian, atzealdean eskuarki, Euskal Herri penintsularrean emakumeak belaunaulkietan kokatzen ziren, bakoitza bere etxeari zegokion hilobian; horrenbestez, doluko emakumeek eurena hartzen zuten. Euskal Herri kontinentalean, emakumeen dolua aurrealdean kokatzen zen, hilkutxaren ondoan.

Hiletara joandako gainerakoak hainbat lekutan egokitzen dira elizan, eta duela gutxira arte gizonek eta emakumeek bata bestetik bereizitako lekuak hartzen zituztela ikusi da, pertsona bakoitza bere taldearen barruan eta bere postua eta kategoria hartuz haren barruan.

.Euskal Herri kontinentalerako, Barandiaranek elizako segizioaren deskribapen komun bat egin zuen. Segizioa parrokiako tenplura iritsitakoan, gizonek elizako galeriak hartzen zituzten hiletak iraun bitartean, eta emakumeak beheko solairuan kokatzen ziren, hilkutxaren albo batean. Hilkutxa mahai baten gainean ezartzen zen elizaren erdian, jaunartzeko lekutik gertu, eta han geratzen zen hileta elizkizunek iraun artean[2].

Hilobiak kendu eta nabeetan aulkien ordez eserlekuak ezarri ahala[3], familiako dolua, hala gizonena nola emakumeena, aldaretik gertuen zeuden eserlekuetan kokatzen hasi zen. Normalean, emakumeak albo batean eta gizonak bestean, herri bakoitzeko tradizioaren arabera. Gero, bi taldeak nahasten hasi ziren, eta gaur egun normalean gizonak eta emakumeak elkartzen dituen familiako dolua bi alboetan kokatzen da, aurreko eserlekuetan.

Lehen eta bigarren garaiaren artean trantsizioa izan zen herri batzuetan, banakako hilobiak kendu eta gero, eta, tarte horretan, hilobi kolektibo bat eduki zen.


  1. Bizkaiko Probintziako Aldizkari Ofiziala. 126. zenbakia. Bilbo, 1849ko urriaren 20a.
  2. José Miguel de BARANDIARAN. El mundo en la mente popular vasca. IV. liburukia. Donostia: 1966, 67-68. or.
  3. Anastasio ARRINDA. Euskalerria eta Eriotza. Tolosa: 1974, 83-84. or.