Diferencia entre revisiones de «LA INDUMENTARIA EN EL CORTEJO FUNEBRE/eu»

De Atlas Etnográfico de Vasconia
Saltar a: navegación, buscar
(Página creada con «{{#bookTitle:Heriotz Ohikuneak Euskal Herrian|Ritos_funerarios_en_vasconia/eu}}»)
 
(Actualizando para coincidir con nueva versión de la página fuente)
 
(No se muestran 24 ediciones intermedias de 2 usuarios)
Línea 1: Línea 1:
 
<languages></languages>
 
<languages></languages>
−
__NOTOC__
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
−
En tiempos pasados, la tradición y la costumbre imponían unas normas rigurosas respecto de la indumentaria que debían lucir los participantes en el cortejo fúnebre, sobre todo los componentes del duelo. La primera exigencia la constituía el luto, es decir el vestir de negro u oscuro como expresión de dolor.
 
  
−
Los hombres del duelo masculino antiguamente vestían camisa blanca con botonadura negra y traje negro, a menudo el de la boda, o la mejor ropa que dispusieran. Por encima se ponían una gran capa, casi siempre negra. Esta costumbre que venía de antiguo, se mantuvo vigente hasta las primeras décadas del siglo y en algunas localidades hasta la guerra civil de 1936. En Iparralde se perdió la tradición en casi todas partes tras la primera guerra mundial y desapareció en los años cuarenta.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
Aunque antaño estuvo generalizado el uso de capas por los asistentes, según se ha recogido, con el tiempo fue una prenda reservada a los del duelo o algunos miembros cualificados del mismo. Cuando se producía un fallecimiento en una casa era frecuente que, si no se contaba con dicha prenda, la pidieran prestada a otra casa. Hay lugares donde se ha constatado que el tener capa era un signo de capacidad económica.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
Las mujeres, en otro tiempo, también vestían la mejor ropa de color negro que tuvieran y se cubrían con grandes mantos negros. La costumbre de completar la indumentaria femenina en las casas vecinas fue usual entre las mujeres.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
[[File:FIGURA.png|RTENOTITLE_FIGURA]]
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
Había quienes no tenían ropa adecuada para la ocasión ni medios ni posibilidad para hacerse con ella y se veían forzadas a teñir en casa las prendas que tuvieran. El equipo del traje negro se completaba con medias, zapatos y guantes negros. Las mujeres del duelo solían ir completamente tapadas, llevando incluso velos o mantillas sobre la cara. Las informantes de Iparralde lo han expresado gráficamente: ''«Il ne faut pas voir de couleur de chair» ''(no debía quedar a la vista ninguna parte de la piel).
+
<div class="mw-translate-fuzzy">
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
</div>
  
−
En los años veinte, treinta o cuarenta, dependiendo de unas localidades u otras, se produjo una transición en el modo de vestir para entierros y funerales. Los hombres abandonaron las grandes capas y la indumentaria con la que se vestían era: camisa blanca, traje negro oscuro, corbata negra y zapatos negros. Estuvo muy extendida la costumbre de llevar un brazalete negro colocado en la manga izquierda de la chaqueta y, en invierno, sobre las prendas de abrigo o la gabardina. También se llevaban pequeños triángulos de tela negra cosidos en uno de los ángulos de la solapa de la chaqueta y botones y escarapelas negros en el ojal. En Vascoñia continental se utilizaron unas prendas singulares como la pequeña capa denominada ''taulerra ''y la zamarra, ''xamarra''.
+
<div class="mw-translate-fuzzy">
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
</div>
  
−
Fue costumbre generalizada que los hombres fueran descubiertos, con la boina en la mano, durante el desfile de la comitiva fúnebre. Parece que el origen de esta tradición es una superstición por miedo a los peligros que amenazaban en la conducción de cadáveres<ref>Resurrección Mª de AZKUE. ''Euskalerriaren Yakintza''. Tomo I. Madrid, 1935, p. 223. Observó que la misma costumbre existía en algunos lugares de Alemania. La afirmación de que el origen es una superstición fue hecha por Paul Sartori.</ref>.
+
<div class="mw-translate-fuzzy">
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
</div>  
  
−
Las mujeres del duelo femenino, a partir de las décadas citadas, siguieron vistiendo de negro. La indumentaria consistía en vestidos, chaquetas, faldas, guantes, medias y zapatos negros. Se generalizó el uso de distintas clases de mantillas, al principio más largas y gruesas que poco a poco fueron reduciéndose de tamaño. En algunas localidades, la viuda y algunas otras mujeres de la casa mortuoria no asistían al cortejo fúnebre. En el País Vasco continental son dos las prendas femeninas de las mujeres que integran el duelo, la ''mantaleta ''y la ''kaputxina. ''En este territorio eran las vecinas las encargadas de preparar la indumentaria funeraria, sobre todo la femenina<ref>Michel DUVERT. “Données Ethnographiques sur le vécu traditionel de la Mort en Pays Basque-nord” in ''Munibe'', XLII (1990) p. 481.</ref>.
+
<div class="mw-translate-fuzzy">
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
</div>
  
−
[[File:FIGURA.png|RTENOTITLE_FIGURA]]
+
<div class="mw-translate-fuzzy">
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
</div>
  
−
En los entierros de los niños, ''aingeruak, ''no se iba de luto por entender que se trataba de seres puros, almas inocentes que se encaminaban directamente al cielo.
+
<div class="mw-translate-fuzzy">
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
</div>
  
−
Al igual que ocupar un lugar más o menos preferente en la comitiva venía dado por el parentesco familiar o la vecindad, lo mismo ocurría con la intensidad del luto. Este era más acusado entre los miembros del grupo familiar doméstico, ''etxekoak, ''que en otros familiares, vecinos o amigos.
+
<div class="mw-translate-fuzzy">
 +
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 +
</div>
  
−
Los asistentes a los entierros que no formaban parte del duelo o del grupo de ''honra, ''que acudían por «obligación», estaban menos sujetos a las formalidades de la indumentaria. No obstante, en algunas localidades, sobre todo del ámbito rural, los vecinos y otros asistentes vestían frecuentemente de negro con ropas semejantes a las personas vinculadas directamente con el difunto. Esta situación afectaba especialmente a quienes tenían un trato particular de vecindad o la consideración de primeros vecinos, ''lehenauzoak. ''
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
Los sacerdotes, que podían ser uno o varios según la categoría del funeral, acudían revestidos con los ornamentos del ritual. El cura o curas que presidían el cortejo llevaban capas pluviales negras con bordados dorados. Los demás sacerdotes y los monaguillos vestían roquetes blancos.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
En torno a las décadas sesenta, setenta y ochenta según las localidades, se ha recogido que se produjo una nueva transición en la forma de vestir. El propio cortejo fúnebre, en general, se ha visto muy reducido en su recorrido y salvo las personas muy allegadas al difunto, los demás asistentes han dejado de acudir especialmente vestidos a lo que antes se consideraba un acto solemne.  
+
Iraganean, tradizioak eta ohiturak arau zorrotzak ezartzen zituzten hileta-segizioan parte hartu behar zutenen janzkerari buruz, batez ere progua osatzen zutenei zegokienez. Lehen eskakizuna lutoa zen, hau da, beltzez edo ilunez janztea doluaren adierazpen gisa.
  
−
{{#bookTitle:Heriotz Ohikuneak Euskal Herrian|Ritos_funerarios_en_vasconia/eu}}
+
Antzina, progu maskulinoko gizonek botoi beltzekiko alkandora zuria eta traje beltza janzten zuten, askotan ezkontzakoa, edo zeukaten arroparik onena. Gainetik, soingaineko handi bat janzten zuten, ia beti beltza. Ohitura hori, aspaldidanikoa, indarrean egon zen mendeko lehen hamarkadetara arte, eta herri batzuetan 1936ko Gerra Zibilera arte. Ipar Euskal Herrian galdu egin zen tradizioa leku ia guztietan Lehen Mundu Gerraren ondoren eta berrogeiko hamarkadako urteetan desagertu egin zen.
 +
 
 +
Antzina, jaso denaren arabera, soingainekoen erabilera zabalduta egon zen hiletetara bertaratuen artean, baina denborak aurrera egin ahala progurako edo proguko kide kualifikatu batzuentzat erreserbatutako janzki bihurtu zen. Etxe batean heriotza bat gertatzen zenean, ohikoa zen, etxekoek janzki hori ez baldin bazeukaten, maileguan eskatzea beste etxe batekoei. Leku batzuetan egiaztatu da soingainekoa edukitzea ahalmen ekonomikoa adierazten zuen zeinua zela.
 +
 
 +
Emakumeek ere, beste garai batean, zeukaten kolore beltzeko arroparik onena janzten zuten eta mantoi beltz handiekin estalita joaten ziren. Zabalduta egon zen emakumeen janzkera aldameneko etxeetan osatzeko ohitura.
 +
 
 +
Izaten ziren abagunerako arropa egokirik ez zutenak, eta hori lortzeko aukerarik ere ez, eta horiek etxean zituzten arropak tindatu behar izaten zituzten. Traje beltza galtzerdi, zapata eta eskularru beltzekin osatzen zen. Proguko emakumeak guztiz estalita joaten ziren, aurpegi gainean beloak eta mantelinak ere ezarrita. Ipar Euskal Herriko informatzaileek modu grafikoan adierazi dute: “''Il ne faut pas voir de couleur de chair''” (ez zen bistan geratu behar larruaren zati bakar bat ere).
 +
 
 +
Hogeiko, hogeita hamarreko edo berrogeiko hamarkadako urteetan, herrien arabera, trantsizio bat gertatu zen ehorzketa eta hiletetarako janzteko moduan. Gizonek alde batera utzi zituzten soingaineko handiak eta erabiltzen zuten janzkera hau zen: alkandora zuria, traje beltz iluna, gorbata beltza eta zapata beltzak. Oso zabalduta egon zen besoko beltza eramatea jakaren ezkerreko mahukan eta, neguan, berokiaren edo gabardinaren gainetik. Oihal beltzeko triangelu txikiak ere eramaten ziren jakaren papar hegaletako batean josiak, eta botoi eta intsignia beltzak botoi-zuloan. Baskonia kontinentalean janzki bereziak erabili ziren, hala nola ''taulerra'' deritzon soingaineko txikia eta zamarra, ''xamarra''.
 +
 
 +
Ohitura zabaldua izan zen gizonak burua estali gabe eramatea, txapela eskuan zutela, hileta-segizioaren desfilean zehar. Antza denez, tradizio horren oinarria gorpuen garraioaren inguruko arriskuek eragindako beldurrei buruzko sineskeria bat da<ref>Resurrección M.ª de AZKUE. ''Euskalerriaren Yakintza''. I. liburukia. Madril, 1935, 223. or.. Alemaniako leku batzuetan ere ohitura hori zegoela ohartarazi zuen. Jatorria sineskeria bat delako baieztapena Paul Sartorik egin zuen.</ref>.
 +
 
 +
Progu femeninoko emakumeak, arestian aipatutako hamarkadetako urteetatik aurrera, beltzez janzten jarraitu zuten. Janzkera soineko, jaka, gona, eskularru, media eta zapata beltzek osatzen zuten. Mota askotako mantelinen erabilera zabaldu zen, hasieran luzeagoak eta lodiak, eta ondoren gero eta txikiagoak. Herri batzuetan, alarguna eta hilaren etxeko beste emakume batzuk ez ziren hileta-segiziora joaten. Euskal Herri kontinentalean bi dira dolua osatzen duten janzki femeninoak, ''mantaleta'' eta ''kaputxina''. Lurralde horretan, auzoko emakumeek zuten hiletetarako jantziteria, batez ere jantziteria femeninoa, prestatzeko ardura<ref>Michel DUVERT. “Données ethnographiques sur le vécu traditionnel de la mort en Pays basque-nord” in ''Munibe'', XLII (1990) 481. or.</ref>.
 +
 
 +
Haurren ehorzketetan, ''aingeruak'', ez zen lutorik janzten, izaki aratzak zirela uste baitzen, zuzenean zerura zihoazen arima errugabeak.
 +
 
 +
Segizioan leku garrantzitsuagoa izatea edo ez familiako ahaidetasunaren edo auzokidetasunaren araberakoa zen, eta gauza bera gertatzen zen lutoaren indarrarekin ere. Lutoaren indarra handiagoa zen etxeko kideen artean, ''etxekoak'', beste ahaide batzuen, auzokideen eta lagunen artean baino.
 +
 
 +
Ehorzketetara proguko edo hileta-taldeko kide izan gabe joaten zirenak, hau da, betebeharrez joaten ez zirenak, ez zituzten hain zorrotz bete behar janzkeraren arauak. Hala ere, herri batzuetan, batez ere landa inguruneetan, auzokideak eta beste bertaratu batzuk beltzez janzten ziren askotan, hilarekin lotura zuzena zutenek jantzitakoen antzeko arropekin. Egoera horrek bereziki eragiten zien auzokidetasun harreman berezia zutenei edo lehen auzokidetzat jotzen zirenei, ''lehenauzoak''.
 +
 
 +
Apaizak, bakarra edo batzuk hiletaren kategoriaren arabera, erritualeko apaingarriez hornituta agertzen ziren. Segizioko buru zen apaizak edo apaizek euritarako soingaineko beltzak eramaten zituzten, urre koloreko brodatuak zituztenak. Gainerako apaizek eta meza-mutilek errokete zuriak janzten zituzten.
 +
 
 +
Hirurogeiko, hirurogeita hamarreko eta laurogeiko hamarkadetako urteen inguruan, herrien arabera, jaso da trantsizio bat gertatu zela janzkeran. Hileta-segizioa bera, oro har, asko murriztu da ibilbideari dagokionez, eta hilarengandik oso gertuko pertsonak izan ezik gainerako bertaratuek lehen ekintza solemnetzat jotzen zenera modu berezian jantzita joateri utzi diote.
 +
 
 +
Gaur egun familiako progua osatzen dutenen dolu adierazpenak oso leunduta daude eta ahaiderik gertukoenei baino ez dagozkie. Izatekotan, proguko gizonak ilunez janzten dira, gorbata beltzez, eta emakumeak lutoz edo luto arinez. Hileta-elizkizunetako doluaren kanpoko adierazpenaren modurik zaharrenen aztarna diren agerpen horiek ere pertsona helduei eta adindunei baino ez dagozkie askotan, gazteak modu informalean janzten baitira, lutorik gabe. Hileta-segizioko gainerako bertaratuek ez dute janzteko modu berezi bat eta haien janzkerak ez dio inongo arauri jarraitzen.
 +
 
 +
 
 +
{{DISPLAYTITLE: XII. JANZKERA HILETA-SEGIZIOAN}} {{#bookTitle:Heriotz Ohikuneak Euskal Herrian|Ritos_funerarios_en_vasconia/eu}}

Revisión actual del 13:24 28 oct 2019

Otros idiomas:
Inglés • ‎Español • ‎Euskera • ‎Francés

Iraganean, tradizioak eta ohiturak arau zorrotzak ezartzen zituzten hileta-segizioan parte hartu behar zutenen janzkerari buruz, batez ere progua osatzen zutenei zegokienez. Lehen eskakizuna lutoa zen, hau da, beltzez edo ilunez janztea doluaren adierazpen gisa.

Antzina, progu maskulinoko gizonek botoi beltzekiko alkandora zuria eta traje beltza janzten zuten, askotan ezkontzakoa, edo zeukaten arroparik onena. Gainetik, soingaineko handi bat janzten zuten, ia beti beltza. Ohitura hori, aspaldidanikoa, indarrean egon zen mendeko lehen hamarkadetara arte, eta herri batzuetan 1936ko Gerra Zibilera arte. Ipar Euskal Herrian galdu egin zen tradizioa leku ia guztietan Lehen Mundu Gerraren ondoren eta berrogeiko hamarkadako urteetan desagertu egin zen.

Antzina, jaso denaren arabera, soingainekoen erabilera zabalduta egon zen hiletetara bertaratuen artean, baina denborak aurrera egin ahala progurako edo proguko kide kualifikatu batzuentzat erreserbatutako janzki bihurtu zen. Etxe batean heriotza bat gertatzen zenean, ohikoa zen, etxekoek janzki hori ez baldin bazeukaten, maileguan eskatzea beste etxe batekoei. Leku batzuetan egiaztatu da soingainekoa edukitzea ahalmen ekonomikoa adierazten zuen zeinua zela.

Emakumeek ere, beste garai batean, zeukaten kolore beltzeko arroparik onena janzten zuten eta mantoi beltz handiekin estalita joaten ziren. Zabalduta egon zen emakumeen janzkera aldameneko etxeetan osatzeko ohitura.

Izaten ziren abagunerako arropa egokirik ez zutenak, eta hori lortzeko aukerarik ere ez, eta horiek etxean zituzten arropak tindatu behar izaten zituzten. Traje beltza galtzerdi, zapata eta eskularru beltzekin osatzen zen. Proguko emakumeak guztiz estalita joaten ziren, aurpegi gainean beloak eta mantelinak ere ezarrita. Ipar Euskal Herriko informatzaileek modu grafikoan adierazi dute: “Il ne faut pas voir de couleur de chair” (ez zen bistan geratu behar larruaren zati bakar bat ere).

Hogeiko, hogeita hamarreko edo berrogeiko hamarkadako urteetan, herrien arabera, trantsizio bat gertatu zen ehorzketa eta hiletetarako janzteko moduan. Gizonek alde batera utzi zituzten soingaineko handiak eta erabiltzen zuten janzkera hau zen: alkandora zuria, traje beltz iluna, gorbata beltza eta zapata beltzak. Oso zabalduta egon zen besoko beltza eramatea jakaren ezkerreko mahukan eta, neguan, berokiaren edo gabardinaren gainetik. Oihal beltzeko triangelu txikiak ere eramaten ziren jakaren papar hegaletako batean josiak, eta botoi eta intsignia beltzak botoi-zuloan. Baskonia kontinentalean janzki bereziak erabili ziren, hala nola taulerra deritzon soingaineko txikia eta zamarra, xamarra.

Ohitura zabaldua izan zen gizonak burua estali gabe eramatea, txapela eskuan zutela, hileta-segizioaren desfilean zehar. Antza denez, tradizio horren oinarria gorpuen garraioaren inguruko arriskuek eragindako beldurrei buruzko sineskeria bat da[1].

Progu femeninoko emakumeak, arestian aipatutako hamarkadetako urteetatik aurrera, beltzez janzten jarraitu zuten. Janzkera soineko, jaka, gona, eskularru, media eta zapata beltzek osatzen zuten. Mota askotako mantelinen erabilera zabaldu zen, hasieran luzeagoak eta lodiak, eta ondoren gero eta txikiagoak. Herri batzuetan, alarguna eta hilaren etxeko beste emakume batzuk ez ziren hileta-segiziora joaten. Euskal Herri kontinentalean bi dira dolua osatzen duten janzki femeninoak, mantaleta eta kaputxina. Lurralde horretan, auzoko emakumeek zuten hiletetarako jantziteria, batez ere jantziteria femeninoa, prestatzeko ardura[2].

Haurren ehorzketetan, aingeruak, ez zen lutorik janzten, izaki aratzak zirela uste baitzen, zuzenean zerura zihoazen arima errugabeak.

Segizioan leku garrantzitsuagoa izatea edo ez familiako ahaidetasunaren edo auzokidetasunaren araberakoa zen, eta gauza bera gertatzen zen lutoaren indarrarekin ere. Lutoaren indarra handiagoa zen etxeko kideen artean, etxekoak, beste ahaide batzuen, auzokideen eta lagunen artean baino.

Ehorzketetara proguko edo hileta-taldeko kide izan gabe joaten zirenak, hau da, betebeharrez joaten ez zirenak, ez zituzten hain zorrotz bete behar janzkeraren arauak. Hala ere, herri batzuetan, batez ere landa inguruneetan, auzokideak eta beste bertaratu batzuk beltzez janzten ziren askotan, hilarekin lotura zuzena zutenek jantzitakoen antzeko arropekin. Egoera horrek bereziki eragiten zien auzokidetasun harreman berezia zutenei edo lehen auzokidetzat jotzen zirenei, lehenauzoak.

Apaizak, bakarra edo batzuk hiletaren kategoriaren arabera, erritualeko apaingarriez hornituta agertzen ziren. Segizioko buru zen apaizak edo apaizek euritarako soingaineko beltzak eramaten zituzten, urre koloreko brodatuak zituztenak. Gainerako apaizek eta meza-mutilek errokete zuriak janzten zituzten.

Hirurogeiko, hirurogeita hamarreko eta laurogeiko hamarkadetako urteen inguruan, herrien arabera, jaso da trantsizio bat gertatu zela janzkeran. Hileta-segizioa bera, oro har, asko murriztu da ibilbideari dagokionez, eta hilarengandik oso gertuko pertsonak izan ezik gainerako bertaratuek lehen ekintza solemnetzat jotzen zenera modu berezian jantzita joateri utzi diote.

Gaur egun familiako progua osatzen dutenen dolu adierazpenak oso leunduta daude eta ahaiderik gertukoenei baino ez dagozkie. Izatekotan, proguko gizonak ilunez janzten dira, gorbata beltzez, eta emakumeak lutoz edo luto arinez. Hileta-elizkizunetako doluaren kanpoko adierazpenaren modurik zaharrenen aztarna diren agerpen horiek ere pertsona helduei eta adindunei baino ez dagozkie askotan, gazteak modu informalean janzten baitira, lutorik gabe. Hileta-segizioko gainerako bertaratuek ez dute janzteko modu berezi bat eta haien janzkerak ez dio inongo arauri jarraitzen.


  1. ↑ Resurrección M.ª de AZKUE. Euskalerriaren Yakintza. I. liburukia. Madril, 1935, 223. or.. Alemaniako leku batzuetan ere ohitura hori zegoela ohartarazi zuen. Jatorria sineskeria bat delako baieztapena Paul Sartorik egin zuen.
  2. ↑ Michel DUVERT. “Données ethnographiques sur le vécu traditionnel de la mort en Pays basque-nord” in Munibe, XLII (1990) 481. or.
Obtenido de «https://atlasetnografico.labayru.eus/index.php?title=LA_INDUMENTARIA_EN_EL_CORTEJO_FUNEBRE/eu&oldid=148555»