Diferencia entre revisiones de «RITOS EN TORNO AL FUEGO DOMESTICO/eu»

De Atlas Etnográfico de Vasconia
Saltar a: navegación, buscar
(Página creada con «<div style="margin-left:0cm;"></div>»)
 
(No se muestran 14 ediciones intermedias de 2 usuarios)
Línea 6: Línea 6:
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>
 
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
La atracción no es sólo infantil sino que nos acompaña el resto de nuestras vidas. Así hablamos del poder hipnótico que sobre nosotros ejerce el fuego y el mismo ha entrado a formar parte de nuestro lenguaje relacionándolo con la propia vida o con el amor. Expresiones como avivar el fuego, decir que es mortecino el que está a punto de extinguirse o estar al amor de la lumbre, constituyen el contrapunto a hablar del fuego de la vida o del amor o de apagarse la llama de la vida.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
Por elemental que parezca este hecho que nos aporta la arqueocivilización, es necesario tenerlo presente para interpretar el desarrollo ulterior de la cultura doméstica en la diversidad de los pueblos.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
El fuego del hogar que hasta ayer era, aún entre nosotros, un elemento primordial de la casa y el eje de la convivencia familiar, es también un elemento básico en el origen mismo de la civilización.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
[[File:2.424 El fuego del hogar elemento central de la casa 2011.JPG|frame|El fuego del hogar, elemento central de la casa, 2011. Fuente: Ander Manterola, Grupos Etniker Euskalerria.|class=nofilter]]
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
El microclima que genera en su entorno este fuego controlado se convierte en un ámbito de relación humana. Cuando ese fuego es estable en un mismo lugar adquirirá la condición de ser testigo de las sucesivas generaciones que convivieron junto a él. Conviene tener presente que hasta que hicieron su aparición las cocinas de gas butano, el fuego debía estar encendido cada día del año, incluidas las calurosas jornadas del estío, ya que constituía la única fuente de calor que permitía cocinar los alimentos. En este contexto ha adquirido el fuego en nuestra cultura tradicional la consideración de símbolo de la casa, genio del hogar y ofrenda dedicada a los antepasados<ref>José Miguel de BARANDIARAN. ''Diccionario Ilustrado de Mitología Vasca''. Bilbao: 1972, p. 218.</ref>.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
Relacionadas con el fuego han surgido numerosas tradiciones como las que se señalan a continuación y otras que mencionaremos en este capítulo que hacen referencia a la antigua virtualidad que se atribuía al fuego doméstico y que han tenido una gran extensión a lo largo de Vasconia.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
Al fuego del hogar, por ejemplo, se le pedía la segunda dentición. Existía entre los niños la costumbre de arrojar al fuego del hogar el diente caído invocándole: ''Tori zarra ta ekatzu berria ''(toma el viejo y trae el nuevo)<ref>En el tomo de este Atlas Etnográfico dedicado a ''Juegos infantiles en Vasconia ''se recoge esta costumbre y las cancioncillas que se cantaban.</ref> (Oiartzun-G). Este fuego era también capaz de purificar el pan u otros alimentos contaminados por haber caído al suelo o el agua traída de la fuente tras la puesta del sol. En torno a este fuego tenían que dar tres vueltas las personas o los animales que venidos de fuera quedaban incorporados a la casa.
+
<div style="margin-left:0cm;"></div>
  
−
Vamos a referirnos a algunas de las creencias y ritos en torno al fuego doméstico recogidas en nuestras encuestas y que han estado vigentes hasta nuestros días.
+
Sutondoa, hau da, etxeko sua, kultura guztietan dago presente. Behe Paleolitoan gizakiak sua kontrolatzea lortu zuenean –gero hura sortzeko gauza ere izango zen–, harentzako baino ez zen espazio bat sortu zuen.
−
<div class="subindice">
+
 
−
Apartados:
+
Ordura arte, gizakia beste animalia espezie batzuekin partekatutako natur ingurunean bizi zen. Lehen iraultza energetikoaz geroztik<ref>André VARAGNAC. ''La cônquete des energies''. Paris: (Hachette), pp. 65 y ss.</ref>, beste animalia espezie guztiak espazio horretatik kanpo geratu ziren.
−
=== [[Las_brasas_del_hogar_sua_biltzen_sua_batzen|Las brasas del hogar. Sua biltzen, sua batzen]] ===
+
 
−
=== [[El_fuego_del_hogar_en_dias_senalados|El fuego del hogar en días señalados]] ===
+
Animalia espezie guztietan suarekiko beldurra senezkoa baldin bada ere, gizakiak suarekin bere eboluzioan zehar izan duen lotura hain izan da estua, non kumeei, haurrei alegia, haren arriskuari buruzko heziketa eman behar izan dien, erre ez daitezen. Horrela sortu zen sutondoa espazio hertsiki gizatiar moduan; beste animalia batzuk espazio horretara sartzeak, hain zuzen ere, horien etxekotzea ekarri zuen.
−
=== [[Incorporacion_a_la_casa_de_un_animal_recien_adquirido_etxerako_izan|Incorporación a la casa de un animal recién adquirido. Etxerako izan]] ===
+
 
−
</div>
+
Suak ez ditu haurrak soilik erakartzen, gure bizitza osoan laguntzen gaitu. Suak guregan duen indar hipnotikoa aipatzen dugu eta gure hizkuntzaren parte bihurtu da, bizitzarekin eta amodioarekin lotuta. Sua piztu bezalako esaldiak, hiltzear dagoenari buruz itzaltzen ari dela esatea edo supazter-txokoan egotea kontrapuntua dira bizitzaren edo amodioaren suaz edo bizitzaren garra itzaltzeaz hitz egitean.
−
<br/>
+
 
−
{{DISPLAYTITLE: XV. RITOS EN TORNO AL FUEGO DOMÉSTICO}} {{#bookTitle:Casa y Familia en Vasconia|Casa_y_familia_en_vasconia}}
+
Arkeozibilizazioak ematen digun gertakari horrek oso oinarrizkoa badirudi ere, aintzat hartu beharrekoa da etxearen kulturak herrien dibertsitatean izan duen geroko bilakabidea interpretatzeko.
−
&nbsp;
+
 
 +
Etxeko sua, zeina atzo arte izan den, are gure artean ere, etxearen osagai funtsezko bat eta familiaren etxebizitzaren ardatza, oinarrizko elementua da zibilizazioaren sorreran berean ere.
 +
 
 +
Su kontrolatu horrek bere inguruan sortzen duen mikroklima giza harremanetarako esparru bihurtzen da. Su hori leku berean egonkorra egin zenean, haren ondoan bizi ziren hurrenez hurreneko belaunaldien lekuko bihurtu zen. Kontuan hartu behar da butanoko gasezko sukaldeak agertu ziren arte, sua egunero eduki behar zela piztuta, baita udako egun beroetan ere, janaria prestatzea ahalbidetzen zuen bero iturri bakarra baitzen. Testuinguru horretan, sua etxearen sinbolo, etxeko jeinu eta arbasoei egindako eskaintza izan da gure kultura tradizionalean<ref>José Miguel de BARANDIARAN. ''Diccionario Ilustrado de Mitología Vasca''. Bilbo: 1972, 218. or.</ref>.
 +
 
 +
Tradizio asko sortu da suarekin lotuta, hala nola ondoren azalduko direnak eta kapitulu honetan aipatuko diren beste batzuk, etxeko suari antzina ematen zitzaion birtualtasunari erreferentzia egiten diotenak eta Euskal Herrian zehar zabalkunde handia izan dutenak.
 +
 
 +
Etxeko suari, adibidez, bigarren hortzaldia eskatzen zitzaion. Haurrari eroritako hortza etxeko sura botatzeko ohitura zegoen, laguntza eskatuz: ''Tori zarra ta ekatzu berria ''(Hartu zaharra eta ekarri berria)<ref><span style="background-">Atlas Etnografiko honetako <span style="background-">''Juegos infantiles en Vasconia''<span style="background-"> liburukian ohitura hau eta kantatzen ziren kantuak jasotzen dira. </ref> (Oiartzun-G). Su hori ogia eta lurrera erori eta gero kutsatutako beste janari batzuk arazteko gauza ere bazen, baita eguzkia sartu ondoren ekarritako ura ere. Su horren inguruan hiru buelta egin behar izaten zituzten kanpotik etorritako pertsonek zein animaliek, etxekotzat hartuak izateko.
 +
 
 +
== Sutondoko txingarrak. Sua biltzen, sua batzen ==
 +
 
 +
Eguna amaitzean, antzina, ez zen sua itzaltzen; arreta handiz arduratzen ziren, aitzitik, hari bizirik eusteaz. Horretarako, enborrak kendu eta txingarrak kontu handiz estaltzen ziren errautsez. Horrela, errautsaren azpian gau osoan motelduta irauten zuen, eta goizean berritu zitekeen sua geratzen zen.
 +
 
 +
Ametzaga Zuiako (A) gure inkestak adierazten du zantzu txartzat jotzen zela etxekoandreak goizean sua itzalita aurkitzea. Baina txingarrek bizirik bazirauten, esaten zen: ''Bendito sea Dios, que tengo lumbre'' (Bedeinkatua izan bedi Jainkoa, sua daukat).
 +
 
 +
Barandiaranek dio etendako etxeko su hori gogoko zutela, sinesmenaren arabera, etxea gauez bisitatzen zuten arbasoek. Sinesmen horri egiten dio erreferentzia Ataunen (G) gauean suaren txingarrak biltzerakoan sutondoaren gainean eskuarekin hiru gurutze egiten ziren aldi berean errezitatzen zen eskariak:
 +
 
 +
:''Nik sue biltzên,''
 +
:''Aingerûk etxên sartzên,''
 +
:''Etzên etxekôk bedeinkatzen.''
 +
 
 +
:(Nik sua biltzean / aingeruak etxean sartzen dira, / etxean etxekoak bedeinkatzen).
 +
 
 +
Ohartarazi zuen erritu hori gutxik praktikatzen zutela jada 1925ean.
 +
 
 +
== Sutondoko sua egun seinalatuetan ==
 +
 
 +
=== Gabon-subila ===
 +
 
 +
Eguberri jaiek neguko solstizioarekin bat egiten dute. Eguzkiaren birsortzea Eguberri (eguzki –zeru– berri) eta Urtebarri (urte berri) izenen bidez adierazten da euskaraz. Eguberri jaietako etxeko suaren inguruko praktika eta sinesmen batzuk Kristoren jaiotzaren ospakizun kristauarekin lotuta daude. Beste batzuek jatorrizko zibilizazio indoeuroparraren esparru osoan zehar zabaldutako solstizioko antzinako gurtzekin lotuak dirudite.
 +
 
 +
Ohikoa izan da Gabon gauean, zeinean Jesusen jaiotza oroitzen den, etxeko suak esanahi erlijiosoa eta birtualtasun bereziak hartzen dituelako sinesmena.
 +
 
 +
=== Pazkoko su berria ===
 +
 
 +
1952an egin zen pazkoko bijiliaren erreforma liturgikora arte, Zapatu Santuko elizkizunak goizez egiten ziren, su berriaren bedeinkazioarekin hasita. Su hori “berria” izan zedin, iztupa zati bat suharri-txinparta batez piztuta lortu behar zen. Horrela lortutako suak intsentsu-ontzietan ezarritako ikatz puskak hartzen zituen, eta su horren garretatik Pazkoko kandela pizteko sua lortzen zen.
 +
 
 +
Eliza Katolikoaren liturgiaren erritu horren jatorria iraganean oso zabalduta zegoen ohitura bat da: bedeinkatutako su hori etxeetara eramatearena, harekin etxeko sua berritzeko.
 +
 
 +
 
 +
{{DISPLAYTITLE: XV. ETXEKO SUAREN INGURUKO ERRITUAK}} {{#bookTitle:Etxea eta Familia Euskal Herrian | Casa_y_familia_en_vasconia/eu}}

Revisión actual del 19:49 7 dic 2019

Otros idiomas:
Inglés • ‎Español • ‎Euskera • ‎Francés

Sutondoa, hau da, etxeko sua, kultura guztietan dago presente. Behe Paleolitoan gizakiak sua kontrolatzea lortu zuenean –gero hura sortzeko gauza ere izango zen–, harentzako baino ez zen espazio bat sortu zuen.

Ordura arte, gizakia beste animalia espezie batzuekin partekatutako natur ingurunean bizi zen. Lehen iraultza energetikoaz geroztik[1], beste animalia espezie guztiak espazio horretatik kanpo geratu ziren.

Animalia espezie guztietan suarekiko beldurra senezkoa baldin bada ere, gizakiak suarekin bere eboluzioan zehar izan duen lotura hain izan da estua, non kumeei, haurrei alegia, haren arriskuari buruzko heziketa eman behar izan dien, erre ez daitezen. Horrela sortu zen sutondoa espazio hertsiki gizatiar moduan; beste animalia batzuk espazio horretara sartzeak, hain zuzen ere, horien etxekotzea ekarri zuen.

Suak ez ditu haurrak soilik erakartzen, gure bizitza osoan laguntzen gaitu. Suak guregan duen indar hipnotikoa aipatzen dugu eta gure hizkuntzaren parte bihurtu da, bizitzarekin eta amodioarekin lotuta. Sua piztu bezalako esaldiak, hiltzear dagoenari buruz itzaltzen ari dela esatea edo supazter-txokoan egotea kontrapuntua dira bizitzaren edo amodioaren suaz edo bizitzaren garra itzaltzeaz hitz egitean.

Arkeozibilizazioak ematen digun gertakari horrek oso oinarrizkoa badirudi ere, aintzat hartu beharrekoa da etxearen kulturak herrien dibertsitatean izan duen geroko bilakabidea interpretatzeko.

Etxeko sua, zeina atzo arte izan den, are gure artean ere, etxearen osagai funtsezko bat eta familiaren etxebizitzaren ardatza, oinarrizko elementua da zibilizazioaren sorreran berean ere.

Su kontrolatu horrek bere inguruan sortzen duen mikroklima giza harremanetarako esparru bihurtzen da. Su hori leku berean egonkorra egin zenean, haren ondoan bizi ziren hurrenez hurreneko belaunaldien lekuko bihurtu zen. Kontuan hartu behar da butanoko gasezko sukaldeak agertu ziren arte, sua egunero eduki behar zela piztuta, baita udako egun beroetan ere, janaria prestatzea ahalbidetzen zuen bero iturri bakarra baitzen. Testuinguru horretan, sua etxearen sinbolo, etxeko jeinu eta arbasoei egindako eskaintza izan da gure kultura tradizionalean[2].

Tradizio asko sortu da suarekin lotuta, hala nola ondoren azalduko direnak eta kapitulu honetan aipatuko diren beste batzuk, etxeko suari antzina ematen zitzaion birtualtasunari erreferentzia egiten diotenak eta Euskal Herrian zehar zabalkunde handia izan dutenak.

Etxeko suari, adibidez, bigarren hortzaldia eskatzen zitzaion. Haurrari eroritako hortza etxeko sura botatzeko ohitura zegoen, laguntza eskatuz: Tori zarra ta ekatzu berria (Hartu zaharra eta ekarri berria)[3] (Oiartzun-G). Su hori ogia eta lurrera erori eta gero kutsatutako beste janari batzuk arazteko gauza ere bazen, baita eguzkia sartu ondoren ekarritako ura ere. Su horren inguruan hiru buelta egin behar izaten zituzten kanpotik etorritako pertsonek zein animaliek, etxekotzat hartuak izateko.

Sutondoko txingarrak. Sua biltzen, sua batzen

Eguna amaitzean, antzina, ez zen sua itzaltzen; arreta handiz arduratzen ziren, aitzitik, hari bizirik eusteaz. Horretarako, enborrak kendu eta txingarrak kontu handiz estaltzen ziren errautsez. Horrela, errautsaren azpian gau osoan motelduta irauten zuen, eta goizean berritu zitekeen sua geratzen zen.

Ametzaga Zuiako (A) gure inkestak adierazten du zantzu txartzat jotzen zela etxekoandreak goizean sua itzalita aurkitzea. Baina txingarrek bizirik bazirauten, esaten zen: Bendito sea Dios, que tengo lumbre (Bedeinkatua izan bedi Jainkoa, sua daukat).

Barandiaranek dio etendako etxeko su hori gogoko zutela, sinesmenaren arabera, etxea gauez bisitatzen zuten arbasoek. Sinesmen horri egiten dio erreferentzia Ataunen (G) gauean suaren txingarrak biltzerakoan sutondoaren gainean eskuarekin hiru gurutze egiten ziren aldi berean errezitatzen zen eskariak:

Nik sue biltzên,
Aingerûk etxên sartzên,
Etzên etxekôk bedeinkatzen.
(Nik sua biltzean / aingeruak etxean sartzen dira, / etxean etxekoak bedeinkatzen).

Ohartarazi zuen erritu hori gutxik praktikatzen zutela jada 1925ean.

Sutondoko sua egun seinalatuetan

Gabon-subila

Eguberri jaiek neguko solstizioarekin bat egiten dute. Eguzkiaren birsortzea Eguberri (eguzki –zeru– berri) eta Urtebarri (urte berri) izenen bidez adierazten da euskaraz. Eguberri jaietako etxeko suaren inguruko praktika eta sinesmen batzuk Kristoren jaiotzaren ospakizun kristauarekin lotuta daude. Beste batzuek jatorrizko zibilizazio indoeuroparraren esparru osoan zehar zabaldutako solstizioko antzinako gurtzekin lotuak dirudite.

Ohikoa izan da Gabon gauean, zeinean Jesusen jaiotza oroitzen den, etxeko suak esanahi erlijiosoa eta birtualtasun bereziak hartzen dituelako sinesmena.

Pazkoko su berria

1952an egin zen pazkoko bijiliaren erreforma liturgikora arte, Zapatu Santuko elizkizunak goizez egiten ziren, su berriaren bedeinkazioarekin hasita. Su hori “berria” izan zedin, iztupa zati bat suharri-txinparta batez piztuta lortu behar zen. Horrela lortutako suak intsentsu-ontzietan ezarritako ikatz puskak hartzen zituen, eta su horren garretatik Pazkoko kandela pizteko sua lortzen zen.

Eliza Katolikoaren liturgiaren erritu horren jatorria iraganean oso zabalduta zegoen ohitura bat da: bedeinkatutako su hori etxeetara eramatearena, harekin etxeko sua berritzeko.


  1. ↑ André VARAGNAC. La cônquete des energies. Paris: (Hachette), pp. 65 y ss.
  2. ↑ José Miguel de BARANDIARAN. Diccionario Ilustrado de Mitología Vasca. Bilbo: 1972, 218. or.
  3. ↑ Atlas Etnografiko honetako Juegos infantiles en Vasconia liburukian ohitura hau eta kantatzen ziren kantuak jasotzen dira. </li> </ol>
Obtenido de «https://atlasetnografico.labayru.eus/index.php?title=RITOS_EN_TORNO_AL_FUEGO_DOMESTICO/eu&oldid=151548»