IV. MATANZA DOMÉSTICA DE ANIMALES
Etxeko abereak familiaren kontsumorako hiltzea ohikoa izan da Baskonia osoan, baina, urteek aurrera egin ahala, eta bereziki mende honetan, aldaketa sakona izan du abereen okela eta gantza bereganatzeko modu horrek.
Abereengandik etxerako elikagaiak eta bestelako oinarrizko osagaiak eskuratzeak gidatu du abereen hazkuntza eta hiltzea etxe tradizionalean. Gantz begetalak lortzea zailagoa zen lekuetan, txerria hiltzea nahitaezko jarduera izan zen antzinatik.
Etxean sakrifikatutako abereak txerria, arkumea eta ardia, ahuntza, eskortako hegaztiak eta untxiak izan dira. Gutxiagotan, abere handiagoak, hala nola txahalak, behiak eta zaldiak.
Contenido de esta página
Txerri-hiltzea
Tradizionalki, etxeko hiltze ohikoena txerriena izan da Baskoniako eskualde guztietan.
Duela hogeita bost urte arte, txerri-hiltzea Baskoniako landa-eremuetako etxe eta familia gehienetako jarduera komuna izan da, halako moldez non herri askotan txerririk hiltzen ez zuten etxeak pobreak zirela esaten zen, eta, alderantziz, zenbat eta txerri gehiago sakrifikatu, orduan eta aberats-ospe handiagoa zuten etxeek:
Ardiak eta arkumeak. Ardikiak
Ardiaren okelari ardikia (Zeanuri-B) deitzen zaio, eta ahariarenari zikirokia (LuzaideN). Oso ohikoa izan da horren kontsumoa lurraldeko eskualde askotan duela berrogei edo hirurogei urte arte, baina gaur egun kontsumo hori urrituta dago.
Sakrifizioa
Ardia hiltzea etxeko gizonaren lana da; hestebeteak egiteaz eta okelaren kontserbazioaz, aldiz, emakumea arduratzen da.
Abuztuan, ardi antzu bat erosten zitzaien artzainei, antzue, errape ihartua duena, errape-galdue, edo hausnar ahuldua duena, ausnerrea gelditu. Urrira arte gizendu egiten zituzten, eta urriaren amaieran hil. Abere osoa aprobetxatzen zen: hesteekin odolkiak egiten ziren, okela zezinatan gordetzen zen, eta larruazala, ardi-narru (Zeanuri-B), saldu egin ohi zitzaien traperoei.
Untxiak
Oiloarekin batera, untxia da, animalia txikien artean, etxean sarrien hazi eta sakrifikatuetako bat landa-eremuan, baina oiloaren garrantzia izatera iritsi gabe. Horrez gain, untxiaren okelaren estimazioak gora egin du azken hamabost urteetan.
Tradizionalki, untxiaren kontsumoa festei lotuta egon da, ospakizun bereziei, konplimendua arduraz eman nahi zaien pertsonei egindako opariei edo, besterik gabe, igande edo jaiegun izateari.
Etxeko hegaztiak
Etxeko hegaztiak oso antzinatik baliatu izan dira; batez ere, oilo, kapoi, ahate eta usoak, eta, neurri txikiagoan, barnealdeko eremuetan, indioilarrak. Hala ere, horien okelaren kontsumoa ez da ohikoa, apartekoa baizik, gehienetan jai eta gertakari jakin batzuei lotutakoa.
Actualmente, el ganado vacuno se sacrifica por lo general en mataderos municipales o comarcales y su carne es luego vendida en carnicerías.
A primeros de siglo, y aún en décadas posteriores era común, sobre todo en el área atlántica de Vasconia, el sacrificio doméstico de novillos o vacas. Esta matanza tenía lugar en el otoño; sus carnes magras, arakie, eran conservadas en sal y servían de condimento a los caldos y cocidos, durante todo el año.
Así mismo, con ocasión de los grandes acontecimientos familiares como bodas y otras fiestas colectivas, eran frecuentes las matanzas domésticas de animales vacunos; su carne fresca constituía la base principal de estas comidas festivas.
