Presentación
On Joxemiel Barandiaranek egin nahi izan zuen Euskal Herriko Atlas Etnografikoak jite berria hartzen du abeltzaintza eta artzaintzari buruzko liburuki berri honekin, obra osoa bere luzezabaletan aurrez ikusteko aukera sumatzen hasia baita. Orain arte honako ikerketa etnografiko zorrotzak genituen: La Alimentación Doméstica (I), Juegos Infantiles (II), Ritos Funerarios (III) eta Ritos del Nacimiento al Matrimonio (IV). Horretara, norbanakoaren eta familiaren bizitza, Euskal Herriko biztanleen etxe-barrua alegia, ongi jasota geratu zen gure ondare etnografikoaren bilduma izan nahi duen lan erraldoi honetan.
Gaur argitara ematen dugun liburukiak, Ganadería y Pastoreo en Vasconia izenekoak, etxearen esparrutik ateratzen gaitu, bizitokiaren lau hormetatik, artekoen harreman estuetatik, eta ekoizpenaren arlo zabalera atera. Ibilbide historikoa luzeagoa da arlo honetan, eta ohiturak iraunkorragoak. Izan ere, lehen baskoiek mota bateko edo besteko abeltzain edo artzain bizimodua egiteko modurik egokiena aurkitu zutela begitantzen zaigu. Honekin batera, gaur egun ere indarrean dagoen jarduera horren usadio eta ohituretan, antzinatearen oihartzuna barrunta daiteke oraindik, ederki antzemateko moduan entzun ere. Horrela, bada, Atlasaren aurreko liburukietan modernitatearen eta globalizazioaren erruz etengabe galduz doazen elementuak ikusten bagenituen –elikadura, haur jokoak eta dagoeneko indargetuz doazen ohitura erlijiosoei lotutako ohikuneak–, abeltzaintza eta artzaintzari buruzko liburuki honetan, mendeetan eta mendeetan, behar bada milurtekoetan, belaunaldiz belaunaldi iraun duten egiteko modu eta bizimodu batzuen jarraipena egiaztatzeko aukera daukagu.
Hori kontuan izanda, Atlas Etnografiko honetan argitaratzen diren ikerketak sustatuz, Legebiltzarrak 1990ean Ondarearen Legean agindutako mandatua hitzez hitz betetzen ari dela uste du Kultura Sailak: «Gauzazkoez besteko etnografi ondasunak, hona nola, ekandu, ohitura, sorkuntza edo jokaerak, hauek aurkitu daitezkeeneko gauzazko aztarnak baino garrantzitsuago direnak, lege honen arabera gaitasunaren jabe den Administrazioak zainduko ditu,... horretarako, horien ikerketa eta bilketa zehatza horiek etorkizuneko belaunaldienganaino ailegatzea bermatuko duten gauzazko euskarrietan egitea suztatuz» (53. art.).
Mila esker, beraz, lan honetan parte hartu duten guztiei eta, bereziki, Euskalerriko Etniker Taldeetako taldekide sutsuei, Labayru Ikastegiari eta Euskal Herriko Atlas Etnografikoaren ekimen honen zuzendariari, Ander Manterola jaunari. Euren lana, arduratsua eta zorrotza, gure ondare etnografikoa gordetzeko ekarpen txalogarria izateaz gain, zerbitzu ordainezina delako ikerlarientzat eta jakin-nahia duten guztientzat.
M. Carmen Garmendia Lasa
Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailburua
Hona hemen antzinakoak gogora dakartzan liburua. Artzaintzaren mundura ohituegi ez dagoen baten eskuetara heltzen denean, gure herriaren aspaldiko denborak, mitiko samarrak, gogorarazten dizkion liburua; abereen izenez eta aziendei emaniko tratuez diharduen liburua; abereon ustiaketan oinarrituriko bizimoduez eta gaur egun nagusitu den hiri-girotik oso urruti dauden gertaerez. Badirudi iragandako denborei buruzko liburua dela.
Sarritan, dena den, itxurek ziria sartzen digute, hau ez baita izan ginenari edo izan genuenari buruzko liburua, gaur-gaurko liburua baizik.
Artzaintza eta etnografia kontzeptuak iraganarekin lotzen ditugunean, oker gabiltza. Ezagutzen ez duguna galdutzat edo desagertutzat jotzeko joera izan ohi dugu, batzuetan; hori dela-eta, batek baino gehiagok pentsa dezake “gure arbasoen ohitura bitxien” bilduma baten aurrean gaudela. Ezta hurrik eman ere! Abeltzaintza eta artzaintza gure herriko jarduera biziak dira. Bizirik diraute eta bilakatuz doaz, baina badute halako tankera urrutiko bat, oso jarduera gutxitan aurki daitekeena.
Zorionez, ez da dena galdu. Lan honetan erakusten eta aurkezten zaigun artzaintzaren kultura-arrastoaren zati handi bat aspaldi-aspaldiko jardueren jarraipen zuzena da. Egungo ar - tzaintzaren jarduera askotan, oraindik, gure iraganarekin lotzen gaituen soka luze-sendoa ikus daiteke. Zorionez, berriz diot, lotura hori ez da galdu, gure abeltzaintzak egungo egoera markatu dioten aldaketei aurre egin behar izan badie ere, gizartearen ikuspuntutik eta ekoizpen-moduen aldetik.
La ganadería actual está sometida a procesos de internacionalización impensables hace pocas décadas. Gran parte de su significado artesanal se ha perdido frente a necesidades económicas que convierten muchas veces al ganadero en un empresario. Este proceso es necesario y solo habrá pastores y ganaderos en Euskal Herria si de su trabajo pueden obtener unas rentas dignas que ayuden a hacer atractiva esa profesión.
Pero la rentabilidad económica no debe estar reñida con la culturización. Mejor dicho, debiera estar reñida con la aculturización. La pérdida de cultura que pueden provocar los nuevos métodos de producción nos afecta a todos, no sólo a los pastores o a los ganaderos. En una sociedad con un marcado carácter urbano, como es la vasca actualmente, resulta un tanto descorazonador comprobar el desconocimiento de realidades que a menudo se desarrollan aún hoy en nuestro territorio.
Antes de que eso ocurra debemos prevenirnos. Todavía mantenemos vivos los conocimientos; debemos preservarlos y revalorizarlos. Para ello es básico el saber, y la etnología nos sistematiza y preserva ese saber que aún es actual. La etnología nos ofrece a todos aquellos que estamos o nos sentimos cercanos al mundo del pastoreo y la ganadería, la posibilidad de conocer lo que éstos fueron y de mantenerlos sin renunciar a la cultura que encierran. Esto es algo que nunca agradeceremos suficientemente ni a los etnógrafos de los Grupos Etniker ni a los pastores y ganaderos que les han informado sobre su saber, pues con la transmisión de su cultura ayudan a afianzar nuestro ser. Eskerrik asko.
Iñaki Gerenabarrena Martinez de Lahidalga
Consejero de Agricultura y Pesca del Gobierno Vasco
Contenidos de la Presentación:
