Diferencia entre revisiones de «Indice Ritos funerarios en vasconia/eu»

Revisión del 07:31 16 oct 2017 (ver código) Labayru (discusión | contribuciones) (Página creada con «== XVII. ESKAINTZAK ETA ESKARIAK HILOBIAN. ARGIAK, OLATAK, HIL-OTOITZAK ==») ← Edición anterior		Revisión del 07:31 16 oct 2017 (ver código) Labayru (discusión | contribuciones) (Página creada con «=== Argien eskaintza. Argi egitea ===») Edición siguiente →
Línea 592:		Línea 592:
	== XVII. [[OFRENDAS_Y_SUFRAGIOS_EN_LA_SEPULTURA._ARGIAK_OLATAK_HILOTOITZAK|ESKAINTZAK ETA ESKARIAK HILOBIAN. ARGIAK, OLATAK, HIL-OTOITZAK]] ==		== XVII. [[OFRENDAS_Y_SUFRAGIOS_EN_LA_SEPULTURA._ARGIAK_OLATAK_HILOTOITZAK|ESKAINTZAK ETA ESKARIAK HILOBIAN. ARGIAK, OLATAK, HIL-OTOITZAK]] ==
−	=== [[Ofrenda_de_luces._Argi_egitea|Ofrenda de luces. Argi egitea]] ===	+	=== [[Ofrenda_de_luces._Argi_egitea|Argien eskaintza. Argi egitea]] ===
	*[[Creencias|Creencias]]		*[[Creencias|Creencias]]

---

Revisión del 07:31 16 oct 2017

I. HERIOTZAREN ZANTZUAK

Animaliekin erlazionatutako zantzuak

• Txakurraren uhuria. Txakurraren oihua, zakurraren uhuria

• Oilarraren kukurrukua

• Aziendaren eta katuen jokabidea

• Gaueko hegaztien kantua edo presentzia. Le cri de la chouette

• Beleen eta beste hegazti batzuen presentzia. Belak, pikak karraskari

• Intsektuen presentzia. Euli baltzak

Ekintzekin eta gertaerekin erlazionatutako zantzuak

• Kanpai-hotsak

• Justu ordaintzea, neurtzea edo pisatzea

• Zaratak eta beste kointzidentzia batzuk

• Hiltzetik eratorritako zantzuak. Hilaren begi irekiak

 

II. AGONIA ETA HERIOTZA

Hiltamua

• Izenak

• Hiltamuaren zeinu fisikoak

• Agonia-kanpaia. Agonia-kanpaia, agoniako zeinua

• Hil-hurrenari laguntza

• • Arretak eta zaintzak
  • Hil-hurrenari bisita. Bisita egitea
  • Hil-hurrenari beila. Gaubeila
  • Aldaketa garaikideak

• Agoniako otoitzak

• Beste praktika erlijioso batzuk. Agoniako kandela

• Hiltamua luzatzearen kausak

• • Haserreak eta irainak
  • Jeinuak edukitzea. Gaizkinak

• Hiltamua luzatzearen aurkako erremedioak

• • Meza enkomendadua
  • Argien eta baraualdien eskaintza. Kandela bizte eta barauak
  • Arimari irteera erraztea

Heriotza

• Izenak

• Heriotzaren kausa fisikoak

• Heriotzaren kausa miragarriak

• • Madarikazioak. Birao-maledizioneak
  • Begizkoa. Begigaiztoa
  • Heriotzaren jeinuak. Herioa, balbea

• Heriotzaren ordezkapena

 

III. BIATIKOA ETA OLIADURA. AZKEN SAKRAMENTUAK

Heriotzako iragatearen erritu kristauak

Izenak

Azken Sakramentuak hartzea. Elizakoak

• Abisuak apaizari eta medikuari

• Gaixoaren gelaren egokitzea

• • Etxeko aldarea
  • Etxea apaintzea

• Biatikoa. Gure Jauna

• • Biatikoa Baskonia kontinentalean
  • Biatikoa Nafarroan
  • Biatikoa Gipuzkoan
  • Biatikoa Bizkaian
  • Biatikoa Araban

• Oliadura

1. eranskina: Derniers Sacrements, Azken Sakramendia, Mendiben (NB)

2. eranskina: Biatikoaren eta Oliaduraren administrazioa antzinako Erromatar Erritualean

 

IV. ARIMAREN PATUARI BURUZKO SINESMENAK

Arimaren eta gorputzaren arteko bereizketa

Salbazioko eta kondenako seinaleak

• Hilotzaren begitartea

• Naturaren zeinuak

• Hilkutxa etxetik ateratzeko zailtasunak

• Gorpu usteldu gabeak

Salbazioa ziurtatzeko praktikak

 

V. ETXEKO DOLUA ETA AUZOKIDEEN LAGUNTZA

Dolu-zeinuak hildakoaren etxean

• Ispiluak ezkutatzea

• Beste objektu batzuk ezkutatzea

• Paretak estaltzea

• Leihoak ixtea

• Dolu-zeinuak etxearen kanpoaldean

Auzokideen parte-hartzea doluan

• Auzoaren eta auzokideen erlazioa hildakoaren etxearekin

• • Auzoko hierarkiaren antolaketa
  • Lehen auzoa
  • Adiskidetzea eta adiskidetasuna auzokideen artean

• Auzokideek emandako laguntza

• • Etxeko zereginak eta lanak
  • Familia-laguntzaren lehentasuna
  • Ohituraz ezarritako laguntzak

Parrokiako gurutzea hildakoaren etxean

Eranskina: Auzokideen rola hileta-errituan Ortzaizen (NB)

 

VI. HERIOTZAREN JAKINARAZPENA

Abisuak. Hil-mezuak

• Jakinarazpenaren hartzaileak

• Heriotzaren berriemaileak

• • Familiako kideak eta auzokideak
  • Lehen auzoak
  • Mutilak
  • Emakume berriemaileak
  • Mezulariak eta auroroak

• Trantsizio garaikideak

Kanpai-hotsak. Hil-kanpaiak, hil-zeinuak

• Izenak

• Hil-kanpaiaren unea

• Kanpaiak jotzeko ardura duen pertsona

• Kanpai-hotsen hizkuntza

• • Sexuaren bereizketa eta estatus erlijiosoa
  • Aingeru-kanpaia
  • Kategoria sozialak

• Hil-kanpaien iraupena gaur egun

• Hil-kanpaiak ermitetan

• Ehorzketa-kanpaiak

Eskelak

• Eskelak egunkarietan

• Eskelak kalean

• Eskelen antzinatasuna

• Irratiko eskela

Oroigarriak

Heriotzaren berria ematea etxeko abereei

• Berria ematea erleei. Erletxuak, erletxuak

• • Erlauntzaren iraupena
  • Egin ezazue argizari gehiago. Egizue argizaria
  • Argizaria eskatzea eta erleen heriotza eragoztea
  • Nagusiaren heriotza. Nagusia hil da
  • Nagusi berria. Nagusia ezagutu
  • Dolu-markak. Lutoa jantzi

• Berria ematea ukuiluko abereei

 

VII. HILAREN BEZTITZEA

Hiltzea eta begiak ixteko ekintza

Garbiketa eta beztitzea

• Gorpua garbitzeko moduak. Gorpu-garbitzea

• Hilaren gorpua txukuntzea

• Eskuak eta oinak atontzea

• Gatza gorpuaren gainean

• Hil-jantzia eta hil-jantzi motak

• • Gorpu-izara. Gorputz-izara
  • Arropa erlijiosoak
  • Jaietarako arropa

Hilotzaren ondoko objektuak

• Errukizko sinboloak

• Hilen buldak

• Objektu profanoak

Belar-erretzeak

 

VIII. GAUBEILA

Gaubeila

• Eguneko bijilia

• Arrosarioa errezatzea iluntzean

• Gaueko bijilia. Hilbeilagaba

• • Izenak
  • Gaubeila Baskonia kontinentalean. Gaubeila
  • Gaubeila Baskonia penintsularrean. Begiria
  • Lanpararen zaintza. Lanpiona
  • Gaubeilako mokaduak

• Gaubeilaren iraupena gaur egun

Hildakoaren gela

• Gurutzea

• Argia. Argia lagun

• Ur bedeinkatua

Hilotzaren atontzea

• Hilotza hil-ohean

• Hilotza areto nagusian

• Hil-ganberan. Hil-ohea

Hilkutxa

• Izenak

• Hilkutxaren fabrikazioa

• Hilkutxen mailak eta motak

• Arotzaren zereginak

Andak eta kolportak

Lastaira erretzea

 

IX. HIL-BIDEAK

Izenak

Hil-bideak populaketa sakabanatuko herrietan

• Baskonia penintsularra. Andabideak

• Baskonia kontinentala. Eleizbideak

Hil-bideak landa-eremuko hiribilduetan

Hil-bideak populaketa kontzentratuko herrietan

Parrokiko gurutzearen eta Biatikoaren bideak

Hil-bideen konponketa

Hil-bideen esanahi juridikoa

 

X. HILOTZA ELIZARA ERAMATEA

Hil-ohezaleak

• Izenak

• Hil-ohezale auzokideak

• • Baskonia kontinentala. Hilketariak
  • Baskonia penintsularra. Andariak

• Mutil andariak Araban

• Andari auzokideak eta ahaideak

• Andari ahaideak eta lagunak

• Hil-hurrenak izendatutako andariak

• Gorpuaren orientazioa

• Gorpua garraiatzeko moduen bilakaera

• Txandak garraioan

Gorpua altxatzea

• Baskonia penintsularra

• Baskonia kontinentala

• Harrera-etxeak. Gorpuetxeak

• Etxe matrizea edo patroiarena

 

XI. SEGIZIOA

Segizioaren osaketa

• Izenak

• Segizioaren burua. Kurutzeketaria

• Segizioa Araban

• Segizioa Bizkaian

• Segizioa Gipuzkoan

• Segizioa Nafarroan

• Segizioa Baskonia kontinentalean

Kofradiak eta elkarteak segizioan

Otoitzak eta kantuak gorpua eraman bitartean

Segizioaren geldialdiak. Itxoinaldiak

Segizioa gaur egun

Umeen ehorzketa

• Izenak

• Baskonia kontinentala

• Baskonia penintsularra

• Umeen ehorzketako aitapontekoak

Gazteen ehorzketa

Erostariak

• Dokumentazio historikoa

• Iturri etnografikoak

• Negarrak eta deitoreak

 

XII. JANZKERA SEGIZIOAN

Doluko antzinako janzkera

• Longaina. Kapa handia

• Mantua

Gizonezkoen janzkera tradizionala

Emakumeen janzkera tradizionala

Ahaideen eta auzoen janzkera tradizionala

Segizioko kideen janzkera gaur egun

 

XIII. SEGIZIOKO ESKAINTZA ERAMAILEAK

Eskaintzaren eramaile emakumezkoa. Izenak

• Aurrogia

• Argien eskaintza. Ezkoanderea

Abereen antzinako eskaintzak segizioan

Erramuak eta lore-koroak segizioan

• Loreak mendearen hasieran

• Loreak eta koroa artifizialak

• Koroak eta artisau-gurutzeak

• Erramu eta koroen zabalkundea

• Emandako esanahiak

• Kokapena segizioan

 

XIV. HILETAK

Hilotza hiletetan

• Hilkutxa eliz atarian

• Hileta aurreko ehorzketa

• Katafalkoa

• Hileta, gorpua bertan dela

Familiaren doluaren atontzea elizan

• Gizonezkoen dolua. Luto-bankua

• Emakumeen dolua. Jarlekua

• Familia-dolua, gaur egun

Hileta-meza

• Izenak

• Hileta motak

• Hileta motei buruzko satirak

• Hiletaren kategoria soziala

• Ehorzketako meza eta ondra-mezak

• Aldi bereko mezak (de «a tiempo»)

• Seinen hiletak. Aingeru-meza

Eranskina: Hiletak, Erromatar Erritualaren arabera

• Elizatik hildakoaren etxerako segizioa

• Segizioaren osaketa

• Gorpua altxatzea eta segizioa elizaraino

• Gorpuari harrera elizan

• Hilen ofizioa

• Requiem meza

• Gorpuaren absoluzioa, ihinztadura eta intsentsatzea

• Prozesioa hilobira

• Hilobiaren bedeinkapena

 

XV. HILETA EGUNAK

Bederatziurrena

• Izenak

• Bederatziurrena hogeiko hamarkadan

• Bederatziurrenaren iraupena gaur egun eta bilakaera

• Bederatziurrena Euskal Herri kontinentalean

• Arrosarioa errezatzea bederatziurrenean

Ondrak

Arimen hileroko funtzioa eta Ogerrena

Urteburuko meza

• Izenak

• Euskal Herri penintsularra

• Euskal Herri kontinentala

Meza-sariak

• Izenak

• Euskal Herri kontinentala

• Euskal Herri penintsularra

• San Gregorioren mezak

Eranskina: Ehorzketaren gastuak

• Besteren ekarpenak

• Espezietan ordaintzea

 

XVI. HILOBIAK ELIZETAN. JARLEKUAK. FUESAK

Izenak

Hilobi sinbolikoen iraupena gaur egun

• Etxeko hilobia

• Hilobi kolektiboa

• Hilobiak kentzea

Hilobiko hatuak

• Oihala edo zamaua. Zamaua

• Argien euskarriak

• • Argimutila
  • Sepultura. Fuesa
  • Argizaiola
  • Candelero

• Ezkoa. Pospoloa

• Kandelen apaindurak

• Kandelen eta pospoloen artisau-fabrikazioa

• Eskaintzen otarra. Ezkozarea

• Belaunaulkia. Kadira

• Gauzen zaintza

Hilobiaren aktibazioa. Ezkoen piztea

• Etxeko nagusi emakumezkoaren lehentasuna

• Seroraren prestaketa

• Seroraren funtzioak hileta-egunean

Hilobia hartzea

Doluaren iraupena hilobian. Ogi-hastea eta ogi-uztea

 

XVII. ESKAINTZAK ETA ESKARIAK HILOBIAN. ARGIAK, OLATAK, HIL-OTOITZAK

Argien eskaintza. Argi egitea

• Creencias

• Ofrenda de luces en las exequias

• • Gipuzkoa
  • Navarra
  • Alava
  • Bizkaia
  • País Vasco continental

• Ofrendas de luces en el periodo de luto

• • Gipuzkoa
  • Navarra
  • Alava
  • Bizkaia
  • País Vasco continental

Ofrenda de panes. Ofrenda-ogia

• Extensión y vigencia de la ofrenda de pan

• Tipos de pan, número y peso

• Denominaciones

• Oferentes y recipendiarios

• Rito de ofrenda en las exequias

• Ofrenda de pan en el novenario

• Ofrendas durante el año de luto

• Ofrendas en la misa de aniversario

• Ofrendas en días señalados

• Reparto del pan de ofrenda

Ofrendas de dinero en la sepultura. Errespontsuak

• Denominaciones

• Los responsos del día del entierro

• Responsos en el periodo de luto

• • En días festivos
  • En días feriales

• Responsos en determinados días del año

• Evolución del estipendio de los responsos

Antiguas ofrendas de animales

• Fuentes históricas

• Fuentes etnográficas

 

XVIII. SEPELIO

La asistencia al sepelio

• Asistentes de oficio

• Ausencia de las mujeres

• Presencia del duelo tras el sepelio

• Cortejo hasta el limes

• Cortejo directo al cementerio

• Comitiva numerosa

• El sepelio hoy

Ritos en el cementerio

• Rescate de símbolos religiosos

• Arrojar un puñado de tierra

La inhumación. Lurra ematea

Orientación de la tumba

• En la iglesia y en su entorno

• En el cementerio

• • Orientación respecto al Sol
  • Orientación respecto a la iglesia
  • Orientación respecto al plano del cementerio
  • Distribución aleatoria

 

XIX. REGRESO A LA CASA MORTUORIA Y AGAPES FUNERARIOS

Regreso del cortejo a la casa mortuoria

• Vasconia continental

• Vasconia peninsular

Agapes y refrigerios a los asistentes

• La «caridad» en Alava

• Karidadea en Gipuzkoa

• Otros refrigerios

Obsequios a los participantes en las exequias

• A los sacerdotes

• A los portadores del féretro

• A los niños

• A los auroros

• Limosnas a los pobres

La comida de entierro. Entierro-bazkaria

• Denominaciones

• Lugar de la comida

• • En la casa mortuoria
  • En tabernas y posadas
  • Preparación de la estancia y de la comida

• Comensales

• • Parientes
  • Vecinos
  • Mezakoak
  • Otros invitados
  • Presidencia. Mahaiburua
  • Oraciones

• Composición de la comida

• La comida de entierro en diversas localidades

• • Beskoitze (L)
  • Izpura (BN)
  • Ezpeize-Ündüreiñe (Z)
  • Basabüria (Haute Soule)
  • Aria (N)
  • Allo (N)
  • Mezkiriz (N)
  • Berastegi (G)
  • Elosua (G)
  • Abadiano (B)
  • Zeanuri (B)
  • Ribera Alta (A)
  • Salvatierra (A)

• Comidas de honras y aniversarios

• Valoraciones actuales

Apéndice: Antiguas restricciones legales sobre banquetes fúnebres

 

XX. EL LUTO. DOLUA

Denominaciones

Duración del luto

Restricciones durante el luto

• Asistencia a bailes y fiestas

• Presencia en bares y establecimientos públicos

• Celebraciones domésticas

• Actividades ruidosas

El luto en la indumentaria. Doluko arropa

• Luto de las mujeres

• • Velo de luto
  • Mantalina
  • Manto
  • Mantaleta
  • Kaputxina

• Luto de los hombres

• • Kapa
  • Kapa ttipia y taulerra

• Luto de los niños

• Lutos menos rigurosos

• Teñido casero de prendas para el luto

Marcas de duelo en el exterior de la casa

• Colgaduras

• Ocultación de los escudos

Extensión del duelo a los animales domésticos

Otras manifestaciones de luto

Cambios operados en el luto

 

XXI. CONMEMORACION DE LOS DIFUNTOS

1 de noviembre. Festividad de Todos los Santos. Domuru Santu

• Ofrendas en la iglesia

• Asistencia al cementerio

• • País Vasco peninsular
  • País Vasco continental

2 de noviembre. Conmemoración de los Fieles Difuntos o Día de las Animas. Arimen eguna

• Ofrendas en la iglesia

• Visitas al cementerio

• Novenario por las Animas del Purgatorio

• Reparto de las ofrendas a los niños

• Indulgencias por los difuntos

Conmemoraciones de difuntos a lo largo del año

Cuidado de las tumbas

 

XXII. ASOCIACIONES EN TORNO A LA MUERTE

Características generales de las Cofradías religiosas

Cofradía de la Vera Cruz

Cofradía del Santo Rosario

Cofradía de Animas

Cofradías religiosas bajo otras denominaciones (San Blas, San Nicolás, Pescadores y Mareantes, Santiago Apóstol, San Francisco Javier, San Roque, San Sebastián, Santa Ana, San José, Santísimo Sacramento, Santa Fe, Antorchas, Ntra. Sra. de las Cuevas)

Cofradías vinculadas a Santuarios

Cofradías vecinales en Bizkaia

• Cofradía de San Miguel de Alzusta en Zeanuri

• Cofradía de San Adrián de Argiñeta en Elorrio

Cofradía de la Trinidad de Sangüesa (Navarra)

Cofradía de los Sacerdotes de Aramayona (Alava)

Hermandades y Asociaciones mutuas de carácter funerario

Apéndice

• Estatutos de la Hermandad de la Santa Vera Cruz del lugar de Villanueva de Valdegovia

• Libro de la Cofradía del Sto. Rosario de este pueblo de S. Román

• Regla y Estatutos de la Cofradía de Animas. Llodio

• Statuts ou Règlements des Confrères de la Confrérie de Saint-Blaise du quartier d'Amots, en la Paroisse de St-Pé, du 14 fevrier 1779

• Reglamento reformado de la Cofradía de la Natividad de Nuestra Señora de los Reverendos Sacerdotes del Valle de Aramayona, Provincia de Alava, Diócesis de Vitoria

• Hermandad de Difuntos «Bakartasuna» (La Soledad). Zeanuri

• Reglamento de la Hermandad de la Vera-Cruz, fundada el año de en Alonsótegui

 

XXIII. LUGARES Y MODOS DE ENTERRAMIENTO

La inhumación en la casa. Etxekanderearen baratzea

La inhumación junto a la iglesia

La inhumación en el interior de la iglesia

Prohibiciones legales de sepultar en iglesias

El cementerio. Hilerria

• Denominaciones

• Ubicación del cementerio

• • Junto al templo
  • Cementerios en torno a ermitas
  • Cementerios en extrarradios

• Distribución del espacio del cementerio

• Derecho de inhumación en la sepultura

• Modos de enterramiento

• • El túmulo
  • Sepultura en tierra con losa
  • El panteón
  • El nicho

• Cabecera de la tumba

• • Cruces. Gurutzeak
  • Estelas. Hilarriak

• Tierra no bendecida

• • El limbo
  • Espacio para suicidados e increyentes
  • Casos particulares
  • Enterramientos civiles

 

XXIV. APARECIDOS Y ANIMAS ERRANTES. ARIMA HERRATUAK

Creencias sobre aparecidos

Modos de aparición de las ánimas

• Sonidos y ruidos extraños. Herotsegileak

• Luces y resplandores. Argi-egileak

• Sombras. Gerixetiak

• Olores. Arimen usaina

• Forma corpórea

• Otras formas de aparición

Tiempos de aparición

Escenarios de aparición

• La casa y el fuego del hogar

• Caminos y encrucijadas

• Moradas de ánimas

Testigos de las apariciones

Comportamientos ante apariciones

• Prevenciones

• Normas y fórmulas dialogadas. Zer arrangura duk?

• Cautelas y acreditaciones. Atzamarren erreunea

• Modos de ahuyentar

• Peticiones de las ánimas

• • Misas
  • Oraciones
  • Satisfacción de deudas
  • Cumplimiento de promesas

Presentimientos y temores a apariciones

• Prohibición de dar vueltas al cementerio

• Miedo a lugares de enterramiento

Prácticas asociadas a las creencias en las ánimas

Narraciones de aparecidos tradicionalizadas

• El cura-cazador errante. Abade-txakurrak

• El cura a falta de una misa. Gauerdiko meza

• Sirvienta por deudora. Zorrak pagatu arte neskato

Apéndice: Relatos de aparecidos

• Herotsegilea. Anima tonante

• Argi-egilea. Anima luminosa

• Atzamarren erreunea. Huella de fuego

• Txarri-elia. La piara de cerdos

• Zazpi estatuz ez ondoratu. Alejarse siete estadios

• Mallabiko abadea. El cura-cazador errante

• Gauerdiko meza. El cura a falta de una misa

• Zorrak pagatu arte neskato. Sirvienta por deudora

• Arima herratua (âme errante) qui écrit sur un papier un

• Arima korotik gora joan. Aparición en iglesia

• Kuadrilea kantaren-kantaren. Grupo de ánimas junto al cementerio

• Gaitzerua eta ezkoa. La candela bajo el celemín

 

LES RITES FUNERAIRES EN PAYS BASQUE NORD OU IPARRALDE (SINTHESE)