Eduki-taula

Contenido de esta página

I. HERIOTZAREN ZANTZUAK

Animaliekin erlazionatutako zantzuak

• Txakurraren uhuria. Txakurraren oihua, zakurraren uhuria

• Oilarraren kukurrukua

• Aziendaren eta katuen jokabidea

• Gaueko hegaztien kantua edo presentzia. Le cri de la chouette

• Beleen eta beste hegazti batzuen presentzia. Belak, pikak karraskari

• Intsektuen presentzia. Euli baltzak

Ekintzekin eta gertaerekin erlazionatutako zantzuak

• Kanpai-hotsak

• Justu ordaintzea, neurtzea edo pisatzea

• Zaratak eta beste kointzidentzia batzuk

• Hiltzetik eratorritako zantzuak. Hilaren begi irekiak

 

II. AGONIA ETA HERIOTZA

Hiltamua

• Izenak

• Hiltamuaren zeinu fisikoak

• Agonia-kanpaia. Agonia-kanpaia, agoniako zeinua

• Hil-hurrenari laguntza

• • Arretak eta zaintzak
  • Hil-hurrenari bisita. Bisita egitea
  • Hil-hurrenari beila. Gaubeila
  • Aldaketa garaikideak

• Agoniako otoitzak

• Beste praktika erlijioso batzuk. Agoniako kandela

• Hiltamua luzatzearen kausak

• • Haserreak eta irainak
  • Jeinuak edukitzea. Gaizkinak

• Hiltamua luzatzearen aurkako erremedioak

• • Meza enkomendadua
  • Argien eta baraualdien eskaintza. Kandela bizte eta barauak
  • Arimari irteera erraztea

Heriotza

• Izenak

• Heriotzaren kausa fisikoak

• Heriotzaren kausa miragarriak

• • Madarikazioak. Birao-maledizioneak
  • Begizkoa. Begigaiztoa
  • Heriotzaren jeinuak. Herioa, balbea

• Heriotzaren ordezkapena

 

III. BIATIKOA ETA OLIADURA. AZKEN SAKRAMENTUAK

Heriotzako iragatearen erritu kristauak

Izenak

Azken Sakramentuak hartzea. Elizakoak

• Abisuak apaizari eta medikuari

• Gaixoaren gelaren egokitzea

• • Etxeko aldarea
  • Etxea apaintzea

• Biatikoa. Gure Jauna

• • Biatikoa Baskonia kontinentalean
  • Biatikoa Nafarroan
  • Biatikoa Gipuzkoan
  • Biatikoa Bizkaian
  • Biatikoa Araban

• Oliadura

1. eranskina: Derniers Sacrements, Azken Sakramendia, Mendiben (NB)

2. eranskina: Biatikoaren eta Oliaduraren administrazioa antzinako Erromatar Erritualean

 

IV. ARIMAREN PATUARI BURUZKO SINESMENAK

Arimaren eta gorputzaren arteko bereizketa

Salbazioko eta kondenako seinaleak

• Hilotzaren begitartea

• Naturaren zeinuak

• Hilkutxa etxetik ateratzeko zailtasunak

• Gorpu usteldu gabeak

Salbazioa ziurtatzeko praktikak

 

V. ETXEKO DOLUA ETA AUZOKIDEEN LAGUNTZA

Dolu-zeinuak hildakoaren etxean

• Ispiluak ezkutatzea

• Beste objektu batzuk ezkutatzea

• Paretak estaltzea

• Leihoak ixtea

• Dolu-zeinuak etxearen kanpoaldean

Auzokideen parte-hartzea doluan

• Auzoaren eta auzokideen erlazioa hildakoaren etxearekin

• • Auzoko hierarkiaren antolaketa
  • Lehen auzoa
  • Adiskidetzea eta adiskidetasuna auzokideen artean

• Auzokideek emandako laguntza

• • Etxeko zereginak eta lanak
  • Familia-laguntzaren lehentasuna
  • Ohituraz ezarritako laguntzak

Parrokiako gurutzea hildakoaren etxean

Eranskina: Auzokideen rola hileta-errituan Ortzaizen (NB)

 

VI. HERIOTZAREN JAKINARAZPENA

Abisuak. Hil-mezuak

• Jakinarazpenaren hartzaileak

• Heriotzaren berriemaileak

• • Familiako kideak eta auzokideak
  • Lehen auzoak
  • Mutilak
  • Emakume berriemaileak
  • Mezulariak eta auroroak

• Trantsizio garaikideak

Kanpai-hotsak. Hil-kanpaiak, hil-zeinuak

• Izenak

• Hil-kanpaiaren unea

• Kanpaiak jotzeko ardura duen pertsona

• Kanpai-hotsen hizkuntza

• • Sexuaren bereizketa eta estatus erlijiosoa
  • Aingeru-kanpaia
  • Kategoria sozialak

• Hil-kanpaien iraupena gaur egun

• Hil-kanpaiak ermitetan

• Ehorzketa-kanpaiak

Eskelak

• Eskelak egunkarietan

• Eskelak kalean

• Eskelen antzinatasuna

• Irratiko eskela

Oroigarriak

Heriotzaren berria ematea etxeko abereei

• Berria ematea erleei. Erletxuak, erletxuak

• • Erlauntzaren iraupena
  • Egin ezazue argizari gehiago. Egizue argizaria
  • Argizaria eskatzea eta erleen heriotza eragoztea
  • Nagusiaren heriotza. Nagusia hil da
  • Nagusi berria. Nagusia ezagutu
  • Dolu-markak. Lutoa jantzi

• Berria ematea ukuiluko abereei

 

VII. HILAREN BEZTITZEA

Hiltzea eta begiak ixteko ekintza

Garbiketa eta beztitzea

• Gorpua garbitzeko moduak. Gorpu-garbitzea

• Hilaren gorpua txukuntzea

• Eskuak eta oinak atontzea

• Gatza gorpuaren gainean

• Hil-jantzia eta hil-jantzi motak

• • Gorpu-izara. Gorputz-izara
  • Arropa erlijiosoak
  • Jaietarako arropa

Hilotzaren ondoko objektuak

• Errukizko sinboloak

• Hilen buldak

• Objektu profanoak

Belar-erretzeak

 

VIII. GAUBEILA

Gaubeila

• Eguneko bijilia

Arrosarioa errezatzea iluntzean

• Gaueko bijilia. Hilbeilagaba

• • Izenak
  • Gaubeila Baskonia kontinentalean. Gaubeila
  • Gaubeila Baskonia penintsularrean. Begiria
  • Lanpararen zaintza. Lanpiona
  • Gaubeilako mokaduak

• Gaubeilaren iraupena gaur egun

Hildakoaren gela

• Gurutzea

• Argia. Argia lagun

• Ur bedeinkatua

Hilotzaren atontzea

• Hilotza hil-ohean

• Hilotza areto nagusian

• Hil-ganberan. Hil-ohea

Hilkutxa

• Izenak

• Hilkutxaren fabrikazioa

• Hilkutxen mailak eta motak

• Arotzaren zereginak

Andak eta kolportak

Lastaira erretzea

 

IX. HIL-BIDEAK

Izenak

Hil-bideak populaketa sakabanatuko herrietan

• Baskonia penintsularra. Andabideak

• Baskonia kontinentala. Eleizbideak

Hil-bideak landa-eremuko hiribilduetan

Hil-bideak populaketa kontzentratuko herrietan

Parrokiko gurutzearen eta Biatikoaren bideak

Hil-bideen konponketa

Hil-bideen esanahi juridikoa

 

X. HILOTZA ELIZARA ERAMATEA

Hil-ohezaleak

• Izenak

• Hil-ohezale auzokideak

• • Baskonia kontinentala. Hilketariak
  • Baskonia penintsularra. Andariak

• Mutil andariak Araban

• Andari auzokideak eta ahaideak

• Andari ahaideak eta lagunak

• Hil-hurrenak izendatutako andariak

• Gorpuaren orientazioa

• Gorpua garraiatzeko moduen bilakaera

• Txandak garraioan

Gorpua altxatzea

• Baskonia penintsularra

• Baskonia kontinentala

• Harrera-etxeak. Gorpuetxeak

• Etxe matrizea edo patroiarena

 

XI. SEGIZIOA

Segizioaren osaketa

• Izenak

• Segizioaren burua. Kurutzeketaria

• Segizioa Araban

• Segizioa Bizkaian

• Segizioa Gipuzkoan

• Segizioa Nafarroan

• Segizioa Baskonia kontinentalean

Kofradiak eta elkarteak segizioan

Otoitzak eta kantuak gorpua eraman bitartean

Segizioaren geldialdiak. Itxoinaldiak

Segizioa gaur egun

Umeen ehorzketa

• Izenak

• Baskonia kontinentala

• Baskonia penintsularra

• Umeen ehorzketako aitapontekoak

Gazteen ehorzketa

Erostariak

• Dokumentazio historikoa

• Iturri etnografikoak

• Negarrak eta deitoreak

 

XII. JANZKERA SEGIZIOAN

Doluko antzinako janzkera

• Longaina. Kapa handia

• Mantua

Gizonezkoen janzkera tradizionala

Emakumeen janzkera tradizionala

Ahaideen eta auzoen janzkera tradizionala

Segizioko kideen janzkera gaur egun

 

XIII. SEGIZIOKO ESKAINTZA ERAMAILEAK

Eskaintzaren eramaile emakumezkoa. Izenak

• Aurrogia

• Argien eskaintza. Ezkoanderea

Abereen antzinako eskaintzak segizioan

Erramuak eta lore-koroak segizioan

• Loreak mendearen hasieran

• Loreak eta koroa artifizialak

• Koroak eta artisau-gurutzeak

• Erramu eta koroen zabalkundea

• Emandako esanahiak

• Kokapena segizioan

 

XIV. HILETAK

Hilotza hiletetan

• Hilkutxa eliz atarian

• Hileta aurreko ehorzketa

• Katafalkoa

• Hileta, gorpua bertan dela

Familiaren doluaren atontzea elizan

• Gizonezkoen dolua. Luto-bankua

• Emakumeen dolua. Jarlekua

• Familia-dolua, gaur egun

Hileta-meza

• Izenak

Hileta motak

• Hileta motei buruzko satirak

• Hiletaren kategoria soziala

• Ehorzketako meza eta ondra-mezak

• Aldi bereko mezak (de «a tiempo»)

• Seinen hiletak. Aingeru-meza

Eranskina: Hiletak, Erromatar Erritualaren arabera

 

XV. HILETA EGUNAK

Bederatziurrena

• Izenak

• Bederatziurrena hogeiko hamarkadan

• Bederatziurrenaren iraupena gaur egun eta bilakaera

• Bederatziurrena Euskal Herri kontinentalean

• Arrosarioa errezatzea bederatziurrenean

Ondrak

Arimen hileroko funtzioa eta Ogerrena

Urteburuko meza

• Izenak

• Euskal Herri penintsularra

• Euskal Herri kontinentala

Meza-sariak

• Izenak

• Euskal Herri kontinentala

• Euskal Herri penintsularra

• San Gregorioren mezak

Eranskina: Ehorzketaren gastuak

 

XVI. HILOBIAK ELIZETAN. JARLEKUAK. FUESAK

Izenak

Hilobi sinbolikoen iraupena gaur egun

• Etxeko hilobia

• Hilobi kolektiboa

• Hilobiak kentzea

Hilobiko hatuak

• Oihala edo zamaua. Zamaua

• Argien euskarriak

• • Argimutila
  • Sepultura. Fuesa
  • Argizaiola
  • Candelero

• Ezkoa. Pospoloa

• Kandelen apaindurak

• Kandelen eta pospoloen artisau-fabrikazioa

• Eskaintzen otarra. Ezkozarea

• Belaunaulkia. Kadira

• Gauzen zaintza

Hilobiaren aktibazioa. Ezkoen piztea

• Etxeko nagusi emakumezkoaren lehentasuna

• Seroraren prestaketa

• Seroraren funtzioak hileta-egunean

Hilobia hartzea

Doluaren iraupena hilobian. Ogi-hastea eta ogi-uztea

 

XVII. ESKAINTZAK ETA ESKARIAK HILOBIAN. ARGIAK, OLATAK, HIL-OTOITZAK

Argien eskaintza. Argi egitea

• Sinesmenak

• Argien eskaintza hiletetan

• • Gipuzkoa
  • Nafarroa
  • Araba
  • Bizkaia
  • Euskal Herri kontinentala

• Argien eskaintza dolu-garaian

• • Gipuzkoa
  • Nafarroa
  • Araba
  • Bizkaia
  • Euskal Herri kontinentala

Ogien eskaintza. Ogien eskaintza

• Ogien eskaintzaren zabalkundea eta gaur egungo iraupena

• Ogi motak, kopurua eta pisua

• Izenak

• Eskaintzaileak eta hartzaileak

• Eskaintzen erritua hiletetan

• Ogiaren eskaintza bederatziurrenean

• Eskaintza dolu-urtean

• Eskaintzak urteburuko mezan

Eskaintza egun seinalatuetan

• Eskaintzako ogiaren banaketa

Diruaren eskaintzak hilobian. Errespontsuak

• Izenak

• Ehorzketaren eguneko errespontsuak

• Dolu-garaiko errespontsuak

• • Jaiegunetan
  • Azoka-egunetan

• Errespontsuak urteko egun jakin batzuetan

• Errespontsuetako sariaren bilakaera

Animalien antzinako eskaintzak

• Iturri historikoak

• Iturri etnografikoak

 

XVIII. EHORZKETA

Ehorzketara joatea

• Ofizioko parte-hartzaileak

• Emakumeen absentzia

• Doluaren presentzia ehorzketaren ondoren

• Segizioa limeseraino

• Segizioa zuzenean hilerrira

• Segizio jendetsua

• Ehorzketa gaur egun

Errituak hilerrian

• Sinbolo erlijiosoen berreskurapena

• Lur eskukada bat botatzea

Lurra ematea

Hilobiaren orientazioa

• Elizan eta haren inguruan

• Hilerrian

• • Eguzkiarekiko orientazioa
  • Elizarekiko orientazioa
  • Hilerriaren planoarekiko orientazioa
  • Ausazko banaketa

 

XIX. HILDAKOAREN ETXERA ITZULTZEA ETA HILETA-OTORDUAK

Segizioa hildakoaren etxera itzultzea

• Baskonia kontinentala

• Baskonia penintsularra

Otorduak eta mokaduak bildutakoei

«Karitatea» Araban

• Karidadea Gipuzkoan

• Beste mokadu batzuk

Hiletetan izandakoei emandako opariak

• Apaizei

• Hilkutxaren eramaileei

• Umeei

• Auroroei

• Limosna pobreei

Entierro-bazkaria

• Izenak

• Bazkariaren lekua

• • Hildakoaren etxean
  • Taberna eta ostatuetan
  • Gelaren eta janariaren prestaketa

• Jankideak

• • Ahaideak
  • Auzokideak
  • Mezakoak
  • Beste gonbidatu batzuk
  • Mahaiburua
  • Otoitzak

• Janariaren osaketa

• Entierro-bazkaria zenbait herritan

• • Beskoitze (L)
  • Izpura (BN)
  • Ezpeize-Ündüreine (Z)
  • Basabürüa (Z)
  • Aria (N)
  • Allo (N)
  • Mezkiritz (N)
  • Berastegi (G)
  • Elosua (G)
  • Abadiño (B)
  • Zeanuri (B)
  • Erriberagoitia (A)
  • Agurain (A)

• Ondra-bazkariak eta urteburuak

• Gaur egungo balorazioak

Eranskina: Hil-banketeei buruzko antzinako legezko murrizketak

 

XX. DOLUA

Izenak

Doluaren iraupena

Dolu-garaiko murrizketak

• Dantzaldi eta festetara joatea

• Taberna eta leku publikoetan egotea

• Etxeko ospakizunak

• Jarduera zaratatsuak

Doluko arropa

• Emakumeen dolua

• • Doluzko mantelina
  • Mantalina
  • Soingainekoa
  • Mantaleta
  • Kaputxina

• Gizonezkoen dolua

• • Kapa
  • Kapa ttipia eta taulerra

• Umeen dolua

• Dolu ez hain zorrotzak

• Janzkien etxeko tindatzea dolurako

Dolu-zeinuak etxearen kanpoaldean

• Zintzilikariak

• Ezkutuak ezkutatzea

Dolua etxeko abereengana zabaltzea

Beste dolu-adierazpen batzuk

Doluan egindako aldaketak

 

XXI. DOMURU SANTUKO OSPAKIZUNA

Azaroak 1. Domuru Santu

• Eskaintzak elizan

• Hilerrira joatea

• • Euskal Herri penintsularra
  • Euskal Herri kontinentala

Azaroak 2. Hildakoen Egunaren edo Arimen Egunaren ospakizuna. Arimen Eguna

• Eskaintzak elizan

• Hilerrira bisitak

• Purgatorioko Arimen aldeko bederatziurrena

• Eskaintzen banaketa umeei

• Induljentziak hilengatik

Hilen aldeko ospakizunak urtean zehar

Hilobien zaintza

 

XXII. HERIOTZAREN INGURUKO ELKARTEAK

Kofradia erlijiosoen ezaugarri nagusiak

Vera Cruzeko kofradia

Santo Rosarioko kofradia

Arimen kofradia

Beste izen batzuk dituzten kofradia erlijiosoak (San Blas, San Nikolas, Arrantzaleak eta Mareatzaileak, Santiago Apostolua, San Frantzisko Xabier, San Roke, San Sebastian, Santa Ana, San Jose, Sakramentu Santua, Santa Fe, Zuziak, Kobazuloetako Ama)

Santutegiei lotutako kofradiak

Auzo-kofradiak Bizkaian

• San Migel Altzustakoaren kofradia, Zeanurin

• San Adrian Argiñetakoaren kofradia, Elorrion

Zangotzako Hirutasunaren kofradia (Nafarroa)

Aramaioko Apaizen kofradia (Araba)

Hiletetarako mutualitate-izaera duten ermandade eta elkarteak

Eranskina

• Gaubeako Santa Vera Cruz ermandadearen estatutuak

• Durruma herriko Santo Rosario kofradiaren liburua

• Arimen kofradiako araua eta estatutuak. Laudio

• Senpereko parrokiako Amotze auzoko Saint-Blaise kofradiaren estatutua edo arautegia, 1779ko otsailaren 14koa

• Aramaio haraneko Apaiz Agurgarrien Amaren Natibitatea kofradiako arautegi erreformatua, Araba herrialdea, Gasteizko elizbarrutia

• «Bakartasuna» Hilen ermandadea (La Soledad). Zeanuri

• Vera Cruz ermandadearen arautegia, 1882an sortua Alonsotegin

 

XXIII. EHORZTEKO LEKUAK ETA MODUAK

Ehorzketa etxean. Etxekanderearen baratzea

Ehorzketa elizaren ondoan

Ehorzketa elizaren barruan

Elizetan ehorzteko legezko debekuak

Hilerria

• Izenak

• Hilerriaren kokapena

• • Tenpluaren ondoan
  • Hilerriak ermiten ondoan
  • Hilerriak aldirietan

• Hilerriko espazioaren banaketa

• Hilobian ehorzteko eskubidea

• Ehorzketa moduak

• • Tumulua
  • Hilobia lurrean lauza batekin
  • Panteoia
  • Nitxoa

• Hilobiaren goiburua

• • Gurutzeak
  • Hilarriak

• Bedeinkatu gabeko lurra

• • Linboa
  • Beren burua hil dutenentzako eta fedegabeentzako espazioa
  • Kasu partikularrak
  • Ehorzketa zibilak

 

XXIV. MAMUAK ETA ARIMA HERRATUAK

Agerpenei buruzko sinesmenak

Arimak agertzeko moduak

• Soinu eta zarata arraroak. Herotsegileak

• Argiak eta distirak. Argi-egileak

• Itzalak. Gerixetiak

• Usainak. Arimen usaina

• Gorputz formaduna

• Beste agerpen mota batzuk

Agerpenen denborak

Agerpenen eszenatokiak

• Etxea eta beheko sua

• Bideak eta bidegurutzeak

• Arimen egoitzak

Agerpenen lekukoak

Agerpenen aurreko jokabideak

• Prebentzioak

Arauak eta elkarrizketa moldeko formulak. Zer arrangura duk?

• Erresalbuak eta akreditazioak. Atzamarren erreunea

• Ihes eginarazteko moduak

• Arimen eskariak

• • Mezak
  • Otoitzak
  • Zorrak kitatzea
  • Promesak betetzea

Aieruak eta agerpenei beldurra

• Hilerriari bueltak emateko debekua

• Ehorzketa-lekuei beldurra

Arimekiko sinesmenari lotutako praktikak

Agertuen narrazio tradizionalizatuak

• Apaiz-ehiztari herratua. Abade-txakurrak

• Apaiza meza baten faltan. Gauerdiko meza

• Zerbitzari zordun izateagatik. Zorrak pagatu arte neskato

Eranskina: Agertuen kontakizunak

• Herotsegilea. Arima burrunbatsua

• Argi-egilea. Arima argitsua

• Atzamarren erreunea. Su-aztarna

• Txarri-elia. Urdalde

• Zazpi estatuz ez ondoratu. Zazpi estadio urruntzea

• Mallabiko abadea. Apaiz-ehiztari herratua

• Gauerdiko meza. Apaiza meza baten faltan

• Zorrak pagatu arte neskato. Zerbitzari zordun izateagatik

• Arima herratua (âme errante) qui écrit sur un papier un

• Arima korotik gora joan. Agerpena elizan

• Kuadrilea kantaren-kantaren. Arima-taldea hilerri ondoan

• Gaitzerua eta ezkoa. Kandela lakariaren azpian