Diferencia entre revisiones de «Indice Ritos funerarios en vasconia/eu»

Revisión del 10:30 21 feb 2019 (ver código) Admin (discusión | contribuciones) m (Texto reemplazado: «\*\[\[(.*)\]\]» por «==== $1 ====») ← Edición anterior		Revisión del 10:30 21 feb 2019 (ver código) Admin (discusión | contribuciones) m (Texto reemplazado: «\*\[\[(.*)\]\]» por «==== $1 ====») Edición siguiente →
Línea 176:		Línea 176:
	*[[Momento_del_toque_a_muerto|Hil-kanpaiaren unea]]		*[[Momento_del_toque_a_muerto|Hil-kanpaiaren unea]]
−	*[[Persona_encargada_de_tocar_las_campanas|Kanpaiak jotzeko ardura duen pertsona]]	+	==== [[Persona_encargada_de_tocar_las_campanas|Kanpaiak jotzeko ardura duen pertsona]] ====
	*[[El_lenguaje_de_los_tañidos|Kanpai-hotsen hizkuntza]]		*[[El_lenguaje_de_los_tañidos|Kanpai-hotsen hizkuntza]]

---

Revisión del 10:30 21 feb 2019

I. HERIOTZAREN ZANTZUAK

Animaliekin erlazionatutako zantzuak

• Txakurraren uhuria. Txakurraren oihua, zakurraren uhuria

• Oilarraren kukurrukua

• Aziendaren eta katuen jokabidea

• Gaueko hegaztien kantua edo presentzia. Le cri de la chouette

Beleen eta beste hegazti batzuen presentzia. Belak, pikak karraskari

• Intsektuen presentzia. Euli baltzak

Ekintzekin eta gertaerekin erlazionatutako zantzuak

Kanpai-hotsak

Justu ordaintzea, neurtzea edo pisatzea

• Zaratak eta beste kointzidentzia batzuk

Hiltzetik eratorritako zantzuak. Hilaren begi irekiak

 

II. AGONIA ETA HERIOTZA

Hiltamua

Izenak

• Hiltamuaren zeinu fisikoak

Agonia-kanpaia. Agonia-kanpaia, agoniako zeinua

Hil-hurrenari laguntza

• • Arretak eta zaintzak
  • Hil-hurrenari bisita. Bisita egitea
  • Hil-hurrenari beila. Gaubeila
  • Aldaketa garaikideak

• Agoniako otoitzak

• Beste praktika erlijioso batzuk. Agoniako kandela

Hiltamua luzatzearen kausak

• • Haserreak eta irainak
  • Jeinuak edukitzea. Gaizkinak

Hiltamua luzatzearen aurkako erremedioak

• • Meza enkomendadua
  • Argien eta baraualdien eskaintza. Kandela bizte eta barauak
  • Arimari irteera erraztea

Heriotza

• Izenak

• Heriotzaren kausa fisikoak

• Heriotzaren kausa miragarriak

• • Madarikazioak. Birao-maledizioneak
  • Begizkoa. Begigaiztoa
  • Heriotzaren jeinuak. Herioa, balbea

• Heriotzaren ordezkapena

 

III. BIATIKOA ETA OLIADURA. AZKEN SAKRAMENTUAK

Heriotzako iragatearen erritu kristauak

Izenak

Azken Sakramentuak hartzea. Elizakoak

• Abisuak apaizari eta medikuari

• Gaixoaren gelaren egokitzea

• • Etxeko aldarea
  • Etxea apaintzea

Biatikoa. Gure Jauna

• • Biatikoa Baskonia kontinentalean
  • Biatikoa Nafarroan
  • Biatikoa Gipuzkoan
  • Biatikoa Bizkaian
  • Biatikoa Araban

• Oliadura

1. eranskina: Derniers Sacrements, Azken Sakramendia, Mendiben (NB)

2. eranskina: Biatikoaren eta Oliaduraren administrazioa antzinako Erromatar Erritualean

 

IV. ARIMAREN PATUARI BURUZKO SINESMENAK

Arimaren eta gorputzaren arteko bereizketa

Salbazioko eta kondenako seinaleak

• Hilotzaren begitartea

• Naturaren zeinuak

Hilkutxa etxetik ateratzeko zailtasunak

• Gorpu usteldu gabeak

Salbazioa ziurtatzeko praktikak

 

V. ETXEKO DOLUA ETA AUZOKIDEEN LAGUNTZA

Dolu-zeinuak hildakoaren etxean

• Ispiluak ezkutatzea

• Beste objektu batzuk ezkutatzea

• Paretak estaltzea

• Leihoak ixtea

• Dolu-zeinuak etxearen kanpoaldean

Auzokideen parte-hartzea doluan

Auzoaren eta auzokideen erlazioa hildakoaren etxearekin

• • Auzoko hierarkiaren antolaketa
  • Lehen auzoa
  • Adiskidetzea eta adiskidetasuna auzokideen artean

• Auzokideek emandako laguntza

• • Etxeko zereginak eta lanak
  • Familia-laguntzaren lehentasuna
  • Ohituraz ezarritako laguntzak

Parrokiako gurutzea hildakoaren etxean

Eranskina: Auzokideen rola hileta-errituan Ortzaizen (NB)

 

VI. HERIOTZAREN JAKINARAZPENA

Abisuak. Hil-mezuak

Jakinarazpenaren hartzaileak

• Heriotzaren berriemaileak

• • Familiako kideak eta auzokideak
  • Lehen auzoak
  • Mutilak
  • Emakume berriemaileak
  • Mezulariak eta auroroak

• Trantsizio garaikideak

Kanpai-hotsak. Hil-kanpaiak, hil-zeinuak

Izenak

• Hil-kanpaiaren unea

Kanpaiak jotzeko ardura duen pertsona

• Kanpai-hotsen hizkuntza

• • Sexuaren bereizketa eta estatus erlijiosoa
  • Aingeru-kanpaia
  • Kategoria sozialak

• Hil-kanpaien iraupena gaur egun

Hil-kanpaiak ermitetan

• Ehorzketa-kanpaiak

Eskelak

Eskelak egunkarietan

Eskelak kalean

• Eskelen antzinatasuna

• Irratiko eskela

Oroigarriak

Heriotzaren berria ematea etxeko abereei

Berria ematea erleei. Erletxuak, erletxuak

• • Erlauntzaren iraupena
  • Egin ezazue argizari gehiago. Egizue argizaria
  • Argizaria eskatzea eta erleen heriotza eragoztea
  • Nagusiaren heriotza. Nagusia hil da
  • Nagusi berria. Nagusia ezagutu
  • Dolu-markak. Lutoa jantzi

• Berria ematea ukuiluko abereei

 

VII. HILAREN BEZTITZEA

Hiltzea eta begiak ixteko ekintza

Garbiketa eta beztitzea

• Gorpua garbitzeko moduak. Gorpu-garbitzea

• Hilaren gorpua txukuntzea

Eskuak eta oinak atontzea

Gatza gorpuaren gainean

Hil-jantzia eta hil-jantzi motak

• • Gorpu-izara. Gorputz-izara
  • Arropa erlijiosoak
  • Jaietarako arropa

Hilotzaren ondoko objektuak

Errukizko sinboloak

• Hilen buldak

• Objektu profanoak

Belar-erretzeak

 

VIII. GAUBEILA

Gaubeila

• Eguneko bijilia

Arrosarioa errezatzea iluntzean

• Gaueko bijilia. Hilbeilagaba

• • Izenak
  • Gaubeila Baskonia kontinentalean. Gaubeila
  • Gaubeila Baskonia penintsularrean. Begiria
  • Lanpararen zaintza. Lanpiona
  • Gaubeilako mokaduak

• Gaubeilaren iraupena gaur egun

Hildakoaren gela

Gurutzea

• Argia. Argia lagun

Ur bedeinkatua

Hilotzaren atontzea

Hilotza hil-ohean

• Hilotza areto nagusian

Hil-ganberan. Hil-ohea

Hilkutxa

• Izenak

• Hilkutxaren fabrikazioa

• Hilkutxen mailak eta motak

Arotzaren zereginak

Andak eta kolportak

Lastaira erretzea

 

IX. HIL-BIDEAK

Izenak

Hil-bideak populaketa sakabanatuko herrietan

• Baskonia penintsularra. Andabideak

• Baskonia kontinentala. Eleizbideak

Hil-bideak landa-eremuko hiribilduetan

Hil-bideak populaketa kontzentratuko herrietan

Parrokiko gurutzearen eta Biatikoaren bideak

Hil-bideen konponketa

Hil-bideen esanahi juridikoa

 

X. HILOTZA ELIZARA ERAMATEA

Hil-ohezaleak

• Izenak

• Hil-ohezale auzokideak

• • Baskonia kontinentala. Hilketariak
  • Baskonia penintsularra. Andariak

• Mutil andariak Araban

• Andari auzokideak eta ahaideak

• Andari ahaideak eta lagunak

• Hil-hurrenak izendatutako andariak

Gorpuaren orientazioa

Gorpua garraiatzeko moduen bilakaera

Txandak garraioan

Gorpua altxatzea

• Baskonia penintsularra

Baskonia kontinentala

Harrera-etxeak. Gorpuetxeak

• Etxe matrizea edo patroiarena

 

XI. SEGIZIOA

Segizioaren osaketa

• Izenak

Segizioaren burua. Kurutzeketaria

Segizioa Araban

• Segizioa Bizkaian

• Segizioa Gipuzkoan

• Segizioa Nafarroan

• Segizioa Baskonia kontinentalean

Kofradiak eta elkarteak segizioan

Otoitzak eta kantuak gorpua eraman bitartean

Segizioaren geldialdiak. Itxoinaldiak

Segizioa gaur egun

Umeen ehorzketa

Izenak

• Baskonia kontinentala

• Baskonia penintsularra

• Umeen ehorzketako aitapontekoak

Gazteen ehorzketa

Erostariak

• Dokumentazio historikoa

• Iturri etnografikoak

• Negarrak eta deitoreak

 

XII. JANZKERA SEGIZIOAN

Doluko antzinako janzkera

• Longaina. Kapa handia

• Mantua

Gizonezkoen janzkera tradizionala

Emakumeen janzkera tradizionala

Ahaideen eta auzoen janzkera tradizionala

Segizioko kideen janzkera gaur egun

 

XIII. SEGIZIOKO ESKAINTZA ERAMAILEAK

Eskaintzaren eramaile emakumezkoa. Izenak

• Aurrogia

• Argien eskaintza. Ezkoanderea

Abereen antzinako eskaintzak segizioan

Erramuak eta lore-koroak segizioan

• Loreak mendearen hasieran

Loreak eta koroa artifizialak

• Koroak eta artisau-gurutzeak

• Erramu eta koroen zabalkundea

• Emandako esanahiak

Kokapena segizioan

 

XIV. HILETAK

Hilotza hiletetan

• Hilkutxa eliz atarian

• Hileta aurreko ehorzketa

Katafalkoa

• Hileta, gorpua bertan dela

Familiaren doluaren atontzea elizan

• Gizonezkoen dolua. Luto-bankua

Emakumeen dolua. Jarlekua

• Familia-dolua, gaur egun

Hileta-meza

• Izenak

Hileta motak

• Hileta motei buruzko satirak

Hiletaren kategoria soziala

Ehorzketako meza eta ondra-mezak

Aldi bereko mezak (de «a tiempo»)

Seinen hiletak. Aingeru-meza

Eranskina: Hiletak, Erromatar Erritualaren arabera

 

XV. HILETA EGUNAK

Bederatziurrena

• Izenak

Bederatziurrena hogeiko hamarkadan

• Bederatziurrenaren iraupena gaur egun eta bilakaera

Bederatziurrena Euskal Herri kontinentalean

• Arrosarioa errezatzea bederatziurrenean

Ondrak

Arimen hileroko funtzioa eta Ogerrena

Urteburuko meza

• Izenak

Euskal Herri penintsularra

• Euskal Herri kontinentala

Meza-sariak

• Izenak

• Euskal Herri kontinentala

• Euskal Herri penintsularra

San Gregorioren mezak

Eranskina: Ehorzketaren gastuak

 

XVI. HILOBIAK ELIZETAN. JARLEKUAK. FUESAK

Izenak

Hilobi sinbolikoen iraupena gaur egun

Etxeko hilobia

• Hilobi kolektiboa

Hilobiak kentzea

Hilobiko hatuak

Oihala edo zamaua. Zamaua

Argien euskarriak

• • Argimutila
  • Sepultura. Fuesa
  • Argizaiola
  • Candelero

• Ezkoa. Pospoloa

• Kandelen apaindurak

• Kandelen eta pospoloen artisau-fabrikazioa

• Eskaintzen otarra. Ezkozarea

• Belaunaulkia. Kadira

• Gauzen zaintza

Hilobiaren aktibazioa. Ezkoen piztea

• Etxeko nagusi emakumezkoaren lehentasuna

Seroraren prestaketa

• Seroraren funtzioak hileta-egunean

Hilobia hartzea

Doluaren iraupena hilobian. Ogi-hastea eta ogi-uztea

 

XVII. ESKAINTZAK ETA ESKARIAK HILOBIAN. ARGIAK, OLATAK, HIL-OTOITZAK

Argien eskaintza. Argi egitea

Sinesmenak

Argien eskaintza hiletetan

• • Gipuzkoa
  • Nafarroa
  • Araba
  • Bizkaia
  • Euskal Herri kontinentala

• Argien eskaintza dolu-garaian

• • Gipuzkoa
  • Nafarroa
  • Araba
  • Bizkaia
  • Euskal Herri kontinentala

Ogien eskaintza. Ogien eskaintza

• Ogien eskaintzaren zabalkundea eta gaur egungo iraupena

• Ogi motak, kopurua eta pisua

Izenak

• Eskaintzaileak eta hartzaileak

• Eskaintzen erritua hiletetan

• Ogiaren eskaintza bederatziurrenean

Eskaintza dolu-urtean

Eskaintzak urteburuko mezan

Eskaintza egun seinalatuetan

Eskaintzako ogiaren banaketa

Diruaren eskaintzak hilobian. Errespontsuak

Izenak

• Ehorzketaren eguneko errespontsuak

• Dolu-garaiko errespontsuak

• • Jaiegunetan
  • Azoka-egunetan

Errespontsuak urteko egun jakin batzuetan

• Errespontsuetako sariaren bilakaera

Animalien antzinako eskaintzak

Iturri historikoak

• Iturri etnografikoak

 

XVIII. EHORZKETA

Ehorzketara joatea

• Ofizioko parte-hartzaileak

• Emakumeen absentzia

Doluaren presentzia ehorzketaren ondoren

• Segizioa limeseraino

• Segizioa zuzenean hilerrira

• Segizio jendetsua

Ehorzketa gaur egun

Errituak hilerrian

• Sinbolo erlijiosoen berreskurapena

Lur eskukada bat botatzea

Lurra ematea

Hilobiaren orientazioa

Elizan eta haren inguruan

• Hilerrian

• • Eguzkiarekiko orientazioa
  • Elizarekiko orientazioa
  • Hilerriaren planoarekiko orientazioa
  • Ausazko banaketa

 

XIX. HILDAKOAREN ETXERA ITZULTZEA ETA HILETA-OTORDUAK

Segizioa hildakoaren etxera itzultzea

Baskonia kontinentala

• Baskonia penintsularra

Otorduak eta mokaduak bildutakoei

«Karitatea» Araban

• Karidadea Gipuzkoan

• Beste mokadu batzuk

Hiletetan izandakoei emandako opariak

• Apaizei

• Hilkutxaren eramaileei

Umeei

• Auroroei

• Limosna pobreei

Entierro-bazkaria

• Izenak

• Bazkariaren lekua

• • Hildakoaren etxean
  • Taberna eta ostatuetan
  • Gelaren eta janariaren prestaketa

Jankideak

• • Ahaideak
  • Auzokideak
  • Mezakoak
  • Beste gonbidatu batzuk
  • Mahaiburua
  • Otoitzak

Janariaren osaketa

• Entierro-bazkaria zenbait herritan

• • Beskoitze (L)
  • Izpura (BN)
  • Ezpeize-Ündüreine (Z)
  • Basabürüa (Z)
  • Aria (N)
  • Allo (N)
  • Mezkiritz (N)
  • Berastegi (G)
  • Elosua (G)
  • Abadiño (B)
  • Zeanuri (B)
  • Erriberagoitia (A)
  • Agurain (A)

Ondra-bazkariak eta urteburuak

Gaur egungo balorazioak

Eranskina: Hil-banketeei buruzko antzinako legezko murrizketak

 

XX. DOLUA

Izenak

Doluaren iraupena

Dolu-garaiko murrizketak

• Dantzaldi eta festetara joatea

Taberna eta leku publikoetan egotea

Etxeko ospakizunak

Jarduera zaratatsuak

Doluko arropa

Emakumeen dolua

• • Doluzko mantelina
  • Mantalina
  • Soingainekoa
  • Mantaleta
  • Kaputxina

• Gizonezkoen dolua

• • Kapa
  • Kapa ttipia eta taulerra

Umeen dolua

Dolu ez hain zorrotzak

Janzkien etxeko tindatzea dolurako

Dolu-zeinuak etxearen kanpoaldean

• Zintzilikariak

• Ezkutuak ezkutatzea

Dolua etxeko abereengana zabaltzea

Beste dolu-adierazpen batzuk

Doluan egindako aldaketak

 

XXI. DOMURU SANTUKO OSPAKIZUNA

Azaroak 1. Domuru Santu

• Eskaintzak elizan

Hilerrira joatea

• • Euskal Herri penintsularra
  • Euskal Herri kontinentala

Azaroak 2. Hildakoen Egunaren edo Arimen Egunaren ospakizuna. Arimen Eguna

Eskaintzak elizan

Hilerrira bisitak

• Purgatorioko Arimen aldeko bederatziurrena

• Eskaintzen banaketa umeei

Induljentziak hilengatik

Hilen aldeko ospakizunak urtean zehar

Hilobien zaintza

 

XXII. HERIOTZAREN INGURUKO ELKARTEAK

Kofradia erlijiosoen ezaugarri nagusiak

Vera Cruzeko kofradia

Santo Rosarioko kofradia

Arimen kofradia

Beste izen batzuk dituzten kofradia erlijiosoak (San Blas, San Nikolas, Arrantzaleak eta Mareatzaileak, Santiago Apostolua, San Frantzisko Xabier, San Roke, San Sebastian, Santa Ana, San Jose, Sakramentu Santua, Santa Fe, Zuziak, Kobazuloetako Ama)

Santutegiei lotutako kofradiak

Auzo-kofradiak Bizkaian

San Migel Altzustakoaren kofradia, Zeanurin

• San Adrian Argiñetakoaren kofradia, Elorrion

Zangotzako Hirutasunaren kofradia (Nafarroa)

Aramaioko Apaizen kofradia (Araba)

Hiletetarako mutualitate-izaera duten ermandade eta elkarteak

Eranskina

• Gaubeako Santa Vera Cruz ermandadearen estatutuak

Durruma herriko Santo Rosario kofradiaren liburua

• Arimen kofradiako araua eta estatutuak. Laudio

• Senpereko parrokiako Amotze auzoko Saint-Blaise kofradiaren estatutua edo arautegia, 1779ko otsailaren 14koa

• Aramaio haraneko Apaiz Agurgarrien Amaren Natibitatea kofradiako arautegi erreformatua, Araba herrialdea, Gasteizko elizbarrutia

«Bakartasuna» Hilen ermandadea (La Soledad). Zeanuri

• Vera Cruz ermandadearen arautegia, 1882an sortua Alonsotegin

 

XXIII. EHORZTEKO LEKUAK ETA MODUAK

Ehorzketa etxean. Etxekanderearen baratzea

Ehorzketa elizaren ondoan

Ehorzketa elizaren barruan

Elizetan ehorzteko legezko debekuak

Hilerria

• Izenak

• Hilerriaren kokapena

• • Tenpluaren ondoan
  • Hilerriak ermiten ondoan
  • Hilerriak aldirietan

• Hilerriko espazioaren banaketa

• Hilobian ehorzteko eskubidea

• Ehorzketa moduak

• • Tumulua
  • Hilobia lurrean lauza batekin
  • Panteoia
  • Nitxoa

• Hilobiaren goiburua

• • Gurutzeak
  • Hilarriak

Bedeinkatu gabeko lurra

• • Linboa
  • Beren burua hil dutenentzako eta fedegabeentzako espazioa
  • Kasu partikularrak
  • Ehorzketa zibilak

 

XXIV. MAMUAK ETA ARIMA HERRATUAK

Agerpenei buruzko sinesmenak

Arimak agertzeko moduak

• Soinu eta zarata arraroak. Herotsegileak

• Argiak eta distirak. Argi-egileak

• Itzalak. Gerixetiak

• Usainak. Arimen usaina

Gorputz formaduna

• Beste agerpen mota batzuk

Agerpenen denborak

Agerpenen eszenatokiak

• Etxea eta beheko sua

Bideak eta bidegurutzeak

Arimen egoitzak

Agerpenen lekukoak

Agerpenen aurreko jokabideak

• Prebentzioak

Arauak eta elkarrizketa moldeko formulak. Zer arrangura duk?

• Erresalbuak eta akreditazioak. Atzamarren erreunea

• Ihes eginarazteko moduak

Arimen eskariak

• • Mezak
  • Otoitzak
  • Zorrak kitatzea
  • Promesak betetzea

Aieruak eta agerpenei beldurra

Hilerriari bueltak emateko debekua

• Ehorzketa-lekuei beldurra

Arimekiko sinesmenari lotutako praktikak

Agertuen narrazio tradizionalizatuak

• Apaiz-ehiztari herratua. Abade-txakurrak

• Apaiza meza baten faltan. Gauerdiko meza

Zerbitzari zordun izateagatik. Zorrak pagatu arte neskato

Eranskina: Agertuen kontakizunak

Herotsegilea. Arima burrunbatsua

• Argi-egilea. Arima argitsua

• Atzamarren erreunea. Su-aztarna

• Txarri-elia. Urdalde

Zazpi estatuz ez ondoratu. Zazpi estadio urruntzea

Mallabiko abadea. Apaiz-ehiztari herratua

• Gauerdiko meza. Apaiza meza baten faltan

• Zorrak pagatu arte neskato. Zerbitzari zordun izateagatik

Arima herratua (âme errante) qui écrit sur un papier un

• Arima korotik gora joan. Agerpena elizan

Kuadrilea kantaren-kantaren. Arima-taldea hilerri ondoan

• Gaitzerua eta ezkoa. Kandela lakariaren azpian

 

XXV. LES RITES FUNERAIRES EN PAYS BASQUE NORD OU IPARRALDE (SINTHESE)