Edukien taula

ETXEA ETA LURRALDEA

I. POPULAKETA BASKONIAN

Faktore geografiko eta historikoak

• Luzaideko kasua (N)

• Sakana (N)

Populaketa sakabanatua

• Antzinako aurrekariak

• Aurrekari historikoak

• Populaketa sakabanatuaren adibideak

• Baserri berrien sorrera

Populaketa kontzentratua

• Aurrekariak

• Populaketa kontzentratuaren adibideak

• Gaur egungo populazioen hazkundea

 

II. ETXEAREN HARREMANA ZORUAREKIN, KLIMAREKIN ETA JARDUERAREKIN

Etxea eta haren ingurua

• Etxearen harremana zoruarekin

• • Oinarriaren eragina
  • Uraren presentzia lurpean
  • Zoruko materialen ustiapena
  • Orografiaren eragina

• Etxearen harremana klimarekin

• • Hormak, hutsuneak eta orientazioa
  • Teilatua eta eraikin atxikiak
  • Hegoaldeko lurraldea, euri gutxiagokoa
  • Adibideak eta gaur egungo egoera

Etxea eta bizilagunen jarduera

• Nekazaritzako eta abeltzaintzako jarduerak

• Merkataritzako jarduerak

• Gaur egungo egokitzapenak

 

III. ETXEEN IZENAK, ORIENTAZIOA ETA KOKAPENA

Etxearen izena

• Jabearen izena, abizena eta ezizena

• Jabearen lanbidea eta jarduera

• Toponimia

• Auzokideen etxeak, populazio kontzentratuan

Etxearen orientazioa

• Ekialderako orientazioa, eguzki-begian

• Hegoalderako orientazioa

• Orientazioa populazio kontzentratuko guneetan

Erregimen kontzentratuko etxeen egoera

• Horma erdibitzaileek banatutako etxeak

• Belenaz, arteaz edo mokarteaz banandutako etxeak

• Larrainak edo la rainak banandutako etxeak

Etxearen ondoko lursaila

• Larraina

• Baratzea edo ortua

 

ETXEAREN EGITURA

IV. ETXEEN ESKUALDE-EREDUAK

Arabako etxeen ereduak

• Arabako Errioxako etxea (Moreda)

• Lautadako etxea

• Mendialdeko etxea (Bernedo)

• Agurain hiribilduko etxea

Bizkaiko etxeen ereduak

• Enkarterriko etxea (Karrantza Harana)

• Busturialdeko etxea (Gautegiz-Arteaga)

• Durangaldeko etxea (Abadiño)

• Arratia Haraneko eta Gorbeia mendiaren inguruetako etxea (Zeanuri)

• Durango hiribilduko alde zaharreko etxea

• Gernika-Lumo hiribilduko etxea

Gipuzkoako etxeen ereduak

• Goierriko etxea (Ataun)

• Beasaingo etxea

• Zeraingo etxea

• Debagoieneko etxea (Elosua)

• Debabarreneko etxea (Elgoibar)

• Urola Kostako etxea (Aia)

Nafarroako etxeen ereduak

• Isurialde atlantikoko etxea (Bera)

• Pirinioetako etxea (Erronkari Harana)

• Nafarroa Erdialdeko etxea (Allo)

• Herritarren etxea edo errebalekoa (Viana)

• Orbaibarko etxea

• Ebro ibaiaren erriberako etxea (Valtierra)

• Etxebizitza leize-zuloetan (Erribera)

Baskonia kontinentaleko etxeen ereduak

• Lapurdiko etxea (Sara)

• Ainhoako etxea (L)

• Amikuzeko etxea (Huarte-Hiri-NB)

• Arberoako etxea (Donoztiri-NB)

• Heletako etxea (NB)

• Zuberoako etxea (Liginaga)

 

V. TEILATUA

Teilatu motak

• Inklinazio gradua

• • Teilatuaren bilakaera historikoa Orreagan (N)

• Isurialdeen forma eta kopurua. Urak, isuriak

• • Klimaren faktorea
  • Etxe multzokatuak
  • Etxebizitzaren forma
  • Isurkien kopuruaren eta estatusaren arteko erlazioa
  • Zenbait kausa
  • Isurkien kopuruaren banaketa geografikoa

Estalkiaren materialak

• Zurezko euskarria

• Teila

• • Teilen jatorria
  • Teila bizkarduna
  • Teila laua

• Zurezko estalkia: oholak

• Harrizko estalkia: harri-losak

• Material berriak

Teilatuaren egitura

• Jakingarri nagusiak. Gailurra, kapirioak, latak

• Zutabetan bermatutako egiturak

• Egitura guraizedunak

• Igeltsuzko keretak eta gangak

 

VI. ZIMENDUAK ETA HORMAK

Zimenduak, oinarriak

• Oinarri gogorren gaineko zimenduak

• Sendotasun gutxiagoko oinarrien gaineko zimenduak

Hormak

• Eraikuntza-materialak

• • Harria. Hareharria, karehaitza
  • Zura. Aizkola
  • Lurra, adreilua, pezoa eta hesia

• Zurezko bilbapenak dituzten hormak

• Harlanduzko hormak

• Morteroak

• Hormen eraikuntza

• Hormen luzitua

• Hormak, gaur egun

• Leize-zuloak

Zurezko barne-egitura

• Zuraren erabilera zabaldua

• Zur motak

• Altzarria

• Egitura. Hagak, pilareak

Zoruak

• Zorua sarreran eta ukuiluan

• Zorua etxebizitzan

Eskailerak

• Barruko eskailerak

• Kanpoko eskailerak

• Hiriko etxebizitzetako eskailerak

Sabaiak

• Oholezko sabaiak

• Gangatilazko sabaiak

Eraikuntza-materialen jatorria

• Harria. Kareharria, hareharria

• Karea eta igeltsua. Karea, igeltsua

• Zura. Haritza

• Teila, adreilua eta pezoa

• Material berriak

 

VII. ATEAK ETA LEIHOAK

Hutsuneak

• Ate nagusia. Ateak, albateak

• • Araba
  • Bizkaia
  • Gipuzkoa
  • Nafarroa
  • Baskonia kontinentala

• Leihoak. Leihoak, leihatilak

• • Araba
  • Bizkaia
  • Gipuzkoa
  • Nafarroa
  • Baskonia kontinentala

• Balkoiak

Ateak eta leihoak ixteko sistemak

• Sarrerako atearen edo ate nagusiaren itxiera

• • Trangak. Trangak
  • Sarrailak
  • Beste itxiera batzuk. Maratilak, txaramelak

• Barruko ateen itxiera. Kisketak

• Leihoen itxiera. Maratilak, trabelak

• Babeserako hesiak

 

VIII. ETXEAREN BARRUKO BANAKETA

Landa-eremuko etxeak

• Bizkaia

• • Abeltzaintza nagusi den inguruetako etxeak. Enkarterri eta Arratia-Orozko
  • Nekazaritza nagusi den inguruetako etxeak. Uribe, Busturialdea eta Durangaldea

• Gipuzkoa

• • Goierri
  • Debagoiena eta Deba Erdialdekoa
  • Oria Erdialdekoa
  • Donostia eta Bidasoa Beherea

• Baskonia kontinentala

• Araba

• • Gorbeia mendiaren inguruak
  • Arabako mendebaldea
  • Lautada
  • Mendialdea
  • Arabako Errioxa

• Nafarroa

• • Pirinioetako eremua eta Pirinioez azpiko iparraldea. Mendialdea
  • Pirinioez azpiko hegoaldea. Erdialdea
  • Hegoaldea. Erribera

 

IX. ETXEAREN ORNAMENTAZIOA

Kanpoko hormak. Fatxada

• Fatxada zuriberrituak eta harria agerian dutenak

• Zurezko bilbapena

• Ornamentazio landuak

• Apaingarri begetalak

Ateak eta leihoak

• Burdineriak

• Tailuak ateburuetan

• Hesi apaingarriak

 

SUTONDOA ETA ETXEKO ALTZARIAK

X. SUTONDOA, ARGIZTAPENA ETA SUKALDEA

Beheko sua, supazterra

• Izenak

• Sutondoak hartzen duen lekua

• • Erdiko sutondoa
  • Alboko sutondoa
  • Deskribapena

• Sutondoan erabilitako erregaia, errekina

• • Erregairik ohikoenak
  • Mediterraneoko isurialdea

• Sua piztea edo suspertzea

• • Suharria. Pizteko sistema berriak
  • Sua suspertzea, sua izarkitzea
  • Suaren hasierako hornidura

• Sutarako egur motak edo egurketak

• Sutegiaren oinarria eta hondoa. Su azpikoa

• • Su-gibeleko harria

• • • Apaindurak

• • Laratza

• Tximinia eta keen irteera. Tximinia

• • Beheko suaren tximinia
  • Sukalde ekonomikoaren tximinia
  • Tximiniaren garbiketa

Ogia egiteko labea, ogi-labea

• Labeak hartzen duen lekua eta haren forma

• • Labeak sukaldean edo etxeari atxikita
  • Labe exentuak

• Labearen eraikuntza-materialak

• Labearen erabilera

Etxearen argiztapena. Etxeko argia

• Antzinako argitzapen-prozedurak: azaoa

• Oliozko lanpara edo argiontzia, kriseilua

• Kandelak

• Petroliozko argiontzia, petrolio-ontzia

• Karburozko lanpara, karburo-argia

• Argi elektrikoa

Sukaldea, ezkaratza

• Su txikiak

• Sukalde ekonomikoak eta geroko trantsizioak

• Sukaldea, familia-bizitzaren ardatza

 

XI. SUTONDOKO ETA ETXEKO ALTZARIEN MULTZOA

Sutondoko tresneria

• Bi herritako arketipoa

• • Beasain (G)
  • Zangoza (N)

• Izenak eta deskribapena

• • Suburdinak
  • Zondokoak
  • Burdin-kakoa
  • Sutegiko pala, burtzina
  • Hiruzangoa
  • Danbolina
  • Opilen parrila, talopalea, taloburnia
  • Gerrenak, parrila, burruntzia
  • Errautsaren pala, pala
  • Hauspoa
  • Galdara, pertza, eltzea
  • Kobrezko berogailua

Sukaldeko altzariak

• Aulkia, zizeilua eta beste eserleku batzuk

• Sukaltarria, harraska

• Haustegia, hautsontzia

• Pegartegia, edarrategia

• Mahaiak eta beste elementu batzuk

• • Mahaiak
  • Oramahaiak
  • Latak, lukainka-haga

• Armairuak, arasak eta zapaldak

• • Ontzitegiak, apala
  • Arasa
  • Arasa

• Hoztegia eta haren bilakaera

Sukaldeko hatuak

• Tximiniaren apainketa. Tximini-zapia

• Mentsulan, kanpaian edo sutondoan kokatutako objektuak. Tximini-uztarria

• Hatuei buruzko jakingarri nagusiak

• Arreoaren deskribapenak

• • Baskonia kontinentala
  • Bizkaia
  • Araba
  • Gipuzkoa
  • Nafarroa

• Sukaldeko altzarien artisau-fabrikazioa

• • Etxeko fabrikazioa
  • Etxetik kanpoko fabrikazioa

• Trantsizioak etxeko hatuetan eta altzarietan

 

XII. ALTZARIEN MULTZOA: EGONGELA, LOGELAK ETA GARBIKETA

Egongelako edo jangelako hatuak

• Altzariak

• Irudi erlijiosoak

• Familia-argazkiak agerian

Logelako hatuak

• Logela, gela gisa

• Jakingarri nagusiak

• Oheak

• Kutxak, komodak eta armairuak. Eskapolota, arropa-kutxa

• Altzari laguntzaileak

• • Konketa mugikorra

• Gortinak eta alfonbrak

• Irudi erlijiosoak

• • Gurutzefika, gurutzea
  • Koadro edo estanpa erlijiosoak
  • Argazkiak
  • Ur bedeinkatuaren ontzia

Garbigela eta hango hatuak

• Irola edo komuna

• Garbigela

• Bainugelaren eta hango hatuen trantsizioa

Musika-tresnak. Irratia, telebista eta teknologia berriak

• Musika-tresnak

• Irratia, telebista eta teknologia berriak

 

XIII. ETXEAREN GARBIKETA, ARROPA ETA BAXERA

Etxearen garbiketa

• Etxearen garbiketa, muturreraino eraman, garbi-ikuzia

• • Garbiketako produktuak eta tresnak
  • Eguneroko garbiketa eta asterokoa
  • Garbiketa orokorra eta data seinalatuetakoa
  • Desintsektazioa

• Zoruen garbiketa

• • Erraztatzea. Ginarrea, erratza
  • Fregatzea eta hareztatzea
  • Ezkoztatzea

• Fatxadak eta barnealdeak kareztatzea, zuritzea eta pintatzea

Arroparen garbiketa

• Arroparen garbiketa errekan edo latsarri publikoan

• Bokata-jotzaile edo latsariak

• Bokata jotzea, lixiba jotzea

• • Izenak
  • Trantsizioak

• Arropa lehortzea eta lisatzea

• Arroparen tindaketa etxean

Ontziak garbitzea, harrikoa egitea

• Garbigailuak eta ontzi-garbigailuak

 

ETXEARI ATXIKITAKO ERAIKUNTZAK

XIV. NEKAZARITZARAKO ETA ERAIKIN OSAGARRIETARAKO ESPAZIOAK

Lanabesentzako, produktuentzako eta aziendarentzako etxeko espazioak

• Ezkaratza eta probalekua. Atariko tresneria

• Ganbara

• Ixtegia, korta, ukuilua

Eraikin osagarriak

• Jakingarri nagusiak

• Ukuiluak, eskortak, estali gabeko guneak

• Lastategia

• Txabolak, etxeordeak, teilapeak

• Simaurtegia, ongarritegia

• Oilategia

• Txerritokia

• Artegia

• Erlategiak

• Etxea zaintzen duten etxeko animaliak

• Lakuak eta upategiak

• Putzuak

• Landako aterpeak eta bordak. Txabolak

 

ETXEKO SINESMENAK ETA ERRITUAK

XV. ETXEKO SUAREN INGURUKO ERRITUAK

Sutondoko sua egun seinalatuetan

• Gabon-subila. Gabon-subila

• Pazkoko su berria. Su berria

 

XVI. ETXEA BABESTEN DUTEN SINBOLOAK

Ekaitzaren eta tximistaren aurkako errituak

• Aizkora, ahoa ekaitzera begira duela. Aizkora ahoz gora

• Ekaitzaren aurkako harriak. Tximistarri

• San Juan haritza

• Belar-erreketa San Juan egunean

• Arantza zuria

• Erramu bedeinkatua, ereinotz bedeinkatua

• Ereinotz bedeinkatua erretzea

• Eguzki-lorea, kardulatz-lorea

Etxea babesteko erritu erlijiosoak

• Ur bedeinkatua

• Kandela bedeinkatuak

• Laguntza-eskeak Santa Barbarari

• Araoak. Kanpaiak

Sinbolo eta irudi erlijiosoak

• Gurutzeak

• Jesusen Bihotzaren plakak. Ateko Jesusen Bihotza

 

FAMILIA

XVII. FAMILIA ETA AHAIDETASUNA

Familia. Ahaidetasuna. Ahaideak

• Herri euskaldunetan

• • Etxekoak
  • Familia/sendia
  • Senitartekoak/ahaideak

• Herri erdaldunetan

• • Familia
  • Ahaidetasuna
  • Ahaideak
  • Beste ahaidetasun batzuk

• Familia-komunitatearen hedapena

Ahaidetasunen izenak eta graduak

• Euskarazko izenak

• Gaztelaniazko izenak

Familia-izenak

• Familia-izena edo abizena

• Ponte-izen ohikoenak

• Nola izendatzen diren pertsonak

• • Gaitzizenak, ezizenak

• Ezkondutako andrearen abizena

Ahaideen arteko izenak eta formulak

• Seme-alabengandik gurasoengana

• Senar-emazteen artean

• Gurasoengandik seme-alabengana

• Tratamenduak

• • Berori/berorika (usted)
  • Zu/zuka (usted-tú)
  • Hitanoa/hika (tuteo coloquial)
  • Aldaketa tratamenduan
  • Beste tratamendu batzuk. Arima herratuak

 

XVIII. FAMILIA-ONDAREA ETA HAREN TRANSMISIOA

Familia-ondarea Ondasunak

• Familia-ondare kontzeptua

• Familia-ondarearen kontserbazioa eta banaezintasuna

• Ondasun tronkalen besterentzea

Matrimoniora eramandako ondasunen jabekidetasuna. Dena biona

• Emaztearen baimena ondasunak besterentzeko

• Trantsizioak

Ezkontza-hitzarmenak, ezkontza-paperak

• Ezkontza-hitzarmenak

• Ezkontza-paperak

• Transformazioak

Testamentua egiteko askatasuna eta tronkaltasuna foru-erregimenean. Ondasun tronkalak

• Oinordekoaren hautaketa. Premua, andregaia. Etxegaia

• Matrimonio nagusiaren eta matrimonio gaztearen arteko bizikidetza

• Oinordekoa eta gainerako seme-alabak

• Haurridetasunaren testamentua. Alkar-poderoso

Testamentua, eskubide komuneko erregimena duen lurraldean

• Oinordekotzako sistema

• Matrimonio nagusiaren eta matrimonio gaztearen bizikidetza

• Oinordekoa eta gainerako seme-alabak

• Bizirik dirauen ezkontidearen egoera

 

XIX. SENAR-EMAZTEEN BIZITZA ETA FUNTZIOAK

Senar-emazteen bizikidetza

• Bizikidetza lanean

• Bizikidetza jaiegunetan

• Emazt‏earen kokapena mahaian

Senarraren eta emaztearen funtzioak eta zereginak

• Senarraren funtzioak eta zereginak

• Emaztearen funtzioak eta zereginak

Aginpidea ezkontza-elkartean

• Eskubide ia parekideak

• Emazteak senarra mendean izatea

• Matrimonioaren barruko desakordioak

• • Desakordioen eta haserreen kausak
  • Senar-emazteen banaketak

• Kortesia eta etiketa

Senar-emazteen bizitza soziala

• Bizitza soziala elkarrekin

• Andre ezkonduen arteko harremanak

• Gizon ezkonduen arteko harremanak

• Gaur egungo egoera

Gurasoek seme-alaben gainean duten autoritatea. Gurasoen aginpidea

• Aginpide ia absolutua edo aginpide partekatua

• Aginpidearen transmisioa

• Guraso-agintea eta burujabetza

• Nagusienganako begirunearen zeinuak

• Osaba-iloba harremanak

Umeen heziketa

• Emakumearen rol nagusia

• Erantzukizunaren banaketa bi gurasoen artean

• Pekulio pertsonalaren osaketa

Emakumearen rola, balioen eta sinesmenen transmisioan

• Gizonaren rola kultur transmisioan

Adopzioa. Urikoak, bortak

• Maiztasuna eta izenak

• Jakingarri nagusiak

• Motibazioak

• • Ume hilaren ordezkapena
  • Kausa ekonomikoak edo ongintzako arrazoiak
  • Umerik gabeko matrimonioak
  • Denboraldi baterako adopzioak

• [[Adopcion_de_parientes|Ahaideen adopzioak]

Aldaketak familian eta haren ohituretan

• Nekazaritzako jardueraren murrizketa

• Ondasunak eta oinordekotza

• Emakumearen lana etxetik kanpo

• Belaunaldien teilakatzea eta familia-egitura

• Gurasoen eta seme-alaben arteko harremanak. Aitaren agintea

• Igarotze-errituak gaur egun

• Erlijiozaletasuna gaur egun

• Ahozko tradizioa, heziketa eta eskola

• Ohituren aldaketak

 

XX. FAMILIAREKIKO ETA AHAIDEEKIKO HARREMANAK

Familiarekiko harremanak

• Senar-emazteen gurasoen parte-hartzea

• • Desavenencias

• Tratamiento y atenciones para con los suegros

Reuniones de parientes

• Calendario festivo

• Reuniones con motivo de ritos de paso

• • Ceremonias funerarias

Orden de los parientes en las ceremonias

• Orden de los parientes en las bodas

• Orden de los parientes en los bautizos. Apadrinamiento

• Orden de los parientes en los cortejos fúnebres

• Marcas de duelo y su duración

Recuerdos históricos de la casa y de la familia

• Recuerdos de los antepasados

• Recuerdos de casas singulares del vecindario

• Leyendas relativas a la casa y a sus antiguos moradores

• • La casa más antigua de la localidad

• La memoria de los antepasados de la casa. Gure arbasoak

• Obligaciones para con los antepasados

• Etxeko sepulturea. La sepultura de la casa

• Aniversarios

• Ofrendas

• • Ofrenda de pan
  • Ofrenda de luz y de limosna

• El culto a los difuntos de la familia hoy día

Recuerdos de familia

• Fotografías y diplomas

• Ropa, vajilla y enseres

• Prendas y objetos significativos

• • Joyas

• Objetos religiosos y funerarios

 

XXI. HONOR DE LA FAMILIA

Honor de la casa y de la familia. Etxearen ondra

• Sentimiento del honor de la casa y de la familia

• Solidaridad entre parientes

• • Labores agrícolas y trabajos urgentes. Estukurako beharrak
  • Desgracia, enfermedad grave o muerte
  • Orfandad. Umezurtzak
  • Ayuda económica

• Parientes ricos y parientes pobres

• • Prestación de ayuda
  • Indiferencia

• Los parientes emigrados

• • Regreso a la casa familiar

• Cumplimientos y visitas. Bisitak

• Querellas y reconciliación. Haserreak eta konponketak

• • Motivaciones de las desavenencias
  • Consecuencias de las desavenencias
  • Resolución de las desavenencias
  • Ofensas

• El Consejo de Familia. Biltzea

Efectos del parentesco

• Hospitalidad

• • Visitas ordinarias
  • Fiestas patronales y navideñas
  • Estudios

• Pago de deudas

• Valor del testimonio entre parientes

• Condición de los ancianos y enfermos

• • Transiciones

• Los criados, morroiak

• • Relaciones entre dueños y criados
  • Contratación de criados

• Las criadas, neskatoak

• Contratación de obreros temporales

• Contratación de artesanos. Arotzak, harginak