Diferencia entre revisiones de «Indice Ganaderia y pastoreo en vasconia/eu»

De Atlas Etnográfico de Vasconia
Saltar a: navegación, buscar
m (Texto reemplazado: «\*\[\[(.*)\]\]» por «==== $1 ====»)
m (Texto reemplazado: «\*\[\[(.*)\]\]» por «==== $1 ====»)
Línea 726: Línea 726:
 
**Transhumantziako mugimendu pirinio-akitaniarrak
 
**Transhumantziako mugimendu pirinio-akitaniarrak
  
−
*[[Trashumancia_menor_y_transterminancia_invernales|Neguko transhumantzia txikia eta transterminantzia]]
+
==== [[Trashumancia_menor_y_transterminancia_invernales|Neguko transhumantzia txikia eta transterminantzia]] ====
  
 
**Transhumantzia Bizkaiko mendietara eta kostaldera
 
**Transhumantzia Bizkaiko mendietara eta kostaldera

Revisión del 10:22 21 feb 2019

Otros idiomas:
Inglés • ‎Español • ‎Euskera • ‎Francés

Contenido de esta página

I. ANIMALIEN HAZKUNTZA

Animalien hazkuntza tradizionala eta gaur egungo aldaketak

Isurialde atlantikoa

Isurialde mediterraneoa

 

II. ANIMALIEN ARRAZAK

Behiak eta idiak

Ardiak

    • Latxa eta manexa
    • Karrantzarra, sasi-ardia eta eusko-bearnesa

Isurialde mediterraneoko arrazak

    • Latxen, txurren eta merinoen bizikidetza
    • Nafarroako rasa ardia

Ahuntzak

Txerriak

Eranskina: Arraza autoktonoen deskribapena

Behorrak, astoak eta mandoak

Oiloak, usoak, ahateak eta beste hegazti batzuk

Beste animalia txiki batzuk: untxiak, txakurrak eta katuak

Eranskina: Betizu, behi basatia

 

III. ANIMALIEN IZENAK

Izenak espeziearen, adinaren eta sexuaren arabera

    • Kumeak
    • Helduak
    • Beste izen batzuk

Behi-azienda

    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Zenbait animalia

 

IV. ANIMALIEKIKO HIZKUNTZA ETA TRATUA

Etxe abereei jarritako izenak

Ardiak

    • Ezaugarri fisikoengatik
    • Izaerarengatik
    • Jaiotze-lekuarengatik
    • Familiako kideen, ezagunen edo ospetsuen izenak
    • Kateatutako izenak
    • Ezaugarri fisikoengatik
    • Pertsona-izenak eta jatorri-izenak
    • Izaerarengatik
    • Ilajearen kolorearengatik
    • Itxurarengatik eta izaerarengatik
    • Ilajearen kolorearengatik
    • Itxurarengatik, izaerarengatik eta ezaugarri astralengatik

Animaliekiko hizkuntza eta tratatzeko modua

    • Laztanak
    • Behiak
    • Behorrak eta astoak
    • Ardiak eta ahuntzak
    • Txakurrak eta katuak
    • Oiloak, ahateak eta txerriak
    • Ardiak
    • Beste animalia batzuk

Azienda akuilatzeko tresnak

    • Akuilua. Pertika
    • Burdin sarea
    • Zartailua, zigorra edo usta

 

V. ANIMALIAK HAZTEKO UKUILUAK ETA BARRUTIAK

Ukuilu tradizionala

Baserri barruko abeletxeak: ukuilua

    • Ukuiluaren ezaugarriak
    • Banaketak ukuiluetan
    • Animaliak asketara lotzea
    • Hesiak edo parrilak
    • Lastategia

Abeletxe modernoak. Egindako aldaketak

Etxe abereak hazteko barrutiak

    • Lo egiteko makilak
    • Errutegiak

 

VI. UKUILURATUTAKO AZIENDAREN ELIKADURA

Aziendaren elikadura etxean

    • Isurialde mediterraneoa
    • Ur-hornikuntza

Kumeen elikadura

Txahalak

Aziendaren elikadura mendian

Isurialde atlantikoa

    • Hesola bati lotutako soka edo katea
    • Hankak elkarrekin lotzea
    • Langa
    • Belazeak hesitzea

 

VII. ANIMALIEN UGALTZEA ETA ZAINTZA

Etxe abereen ugalketa-zikloa

    • Araldia eta estaltzea
    • Haurdunaldia
    • Erditzea
    • Erditutako behiaren zaintza
    • Araldia eta estaltzea
    • Haurdunaldia eta erditzea

Behorrak

    • Araldia
    • Haurdunaldia eta erditzea
    • Sexua finkatzea
    • Errutea
    • Lokaldiaren bidezko ernalkuntza
    • Txitaldia
    • Arrautzen jaiotzea

Aziendaren adina kalkulatzeko prozedurak

Behiak

Animalien gorputzen manipulazioa

    • Zezenak
    • Astoak eta zaldi-azienda
    • Ahariak eta
    • Txerriak eta ahardiak
    • Oilaskoak

Ferratzea

    • Zaldi-azienda
    • Behi-azienda

 

VIII. MENDIKO AZIENDA

Bizkaia

Gipuzkoa

Baskonia kontinentala

Araba

Nafarroa

Azienda mendian harrapatzea

Eranskina: Lezaungo (N) bazkalekuen aprobetxamendua

 

IX. ARTALDEAREKIN MENDIRA IGOTZEA

Artaldearen igoera

Artzainaren igoera bakarrik edo lagunduta

Artzainaren animalia-segizioa

Bazkaleku onenak artaldearentzat

Isurialde mediterraneoa

Artzainaren urteroko zikloa eta mendiko egonaldia

Artaldearen jaitsiera

 

X. JABETZA MARKAK

Aziendaren jabetza markak

    • Ebakien motak eta izenak
    • Azienda larriari egindako ebakiak
    • Burdinazko markak adarretan, apatxetan edo muturrean

Aziendaren markatze-lanetan izandako aldaketak. Krotaloa

Zintzarriak edo dunbak. Arranak, zintzarriak

    • Ardiak
    • Transhumantzia
    • Ahuntzak
    • Behiak eta behorrak

Aziendaren apaindurak

    • Uztaren garraioa
    • Nekazaritzako beste lan batzuetan
    • Zamariei zurdak apaintzea

 

XI. BAZKALEKU KOMUNALAK

Ezaugarriak eta bilakaera

BAZKALEKU KOMUNALEN APROBETXAMENDUA

Komunalak Bizkaian

Bazkalekuen ermandade eta komunitateak Araban

Guibijoko komunitatea

Arkamo Mendikateko Elkartea

Partzuergoak Gipuzkoan eta Araban

Ernio eta Jaizkibelgo Mendiak

Aralar mendikateko elkarteak

Urbasa eta Andia mendikateak

Nafarroako Pirinioak

    • Debekagunea
    • Zatiak eta portuak
    • Mendiko galsoroa, kasalenkoa eta komuna

Eskortak

Partzuergoak

Euskal Herri kontinentala

Eranskina: Saroiak Baskonian

 

XII. ARTZAINEN MENDIKO KOKAPENAK

Karrantzako mendiak

Gorbeia mendikatea

Anbotoko eta Aramotz mendikateak

Oiz mendia

Aizkorri mendikatea

Izarraitz eta Ernio mendikateak

Aralar mendikatea

Urbasa mendikatea

Andia mendikatea

Entzia mendikatea

Nafarroako Pirinioak

Erdialdeko Nafarroa eta Bardea

Arabako Mendiak

Euskal Herri kontinentala Espazioaren antolaketa mendian

    • Sara
    • Azkaine
    • Aldude
    • Ibarre
    • Garazi
    • Liginaga
    • Muskildi
    • Zunharreta
    • Etxebarre

 

XIII. TRANSHUMANTZIA ETA TRANSTERMINANTZIA

Artzaintza ibiltaria

Neguko bazkalekuetarako ibiltaritza

    • Pirinioetako haranetatik Bardeara
      • Bazkaleku komunerako eskubidea
      • Abelbideetan barrena
      • Joanaldirako prestakuntzak eta ordena
      • Gertaerak eta elikadura abelbidean barrena
      • Bardean sarrera eta egonaldia. Itzulera
    • Transhumantziako beste mugimendu batzuk Nafarroan
    • Transhumantziako mugimendu pirinio-akitaniarrak

Neguko transhumantzia txikia eta transterminantzia

    • Transhumantzia Bizkaiko mendietara eta kostaldera
    • Transhumantzia Gipuzkoako mendietara eta kostaldera
    • Pirinioetako transhumantzia haranetara eta kostaldera
    • Nafarroako Erriberako transhumantzia

Udako transhumantzia

    • Arabako mendiak
    • Bizkaiko mendiak
    • Aralar eta Aizkorri mendikateak
    • Ernio eta Izarraitz mendiak
    • Urbasa eta Andia mendikateak
    • Baskonia kontinentala

Bizitza neguko bazkalekuetan

Bizitza udako bazkalekuetan

    • Arabako eta Bizkaiko mendiak
    • Aralar mendikatea
    • Urbasa eta Andia mendikateak

Neguko bazkalekuen erabilgarritasuna

Artzainen ibiltaritzaren egutegia

Abelbideak

    • Abelbideak Araban
    • Abelbideak Nafarroan

Eranskina: Nafarroako abelbideak gaur egun

 

XIV. ARDI-TXAKURRA. ARDI-TXAKURRA

Ardi-txakurra

Ardi-txakurraren sarbidea

Ardi-txakur motak

Ardi-txakurraren erabilerak

Txakurra beste animalia batzuen zaintzan

Eranskina: Ardi-txakurren lehiaketa

 

XV. ARTZAIN MOTAK

Artaldearen jabe diren artzainak

Artalde handien artzainak

Kontzeju-artzainak

    • Araba
    • Nafarroa

Aziendaren zaintza txandaka

1. eranskina: Hameka urtetan Iratin bordazain

2. eranskina: Herriko abeltzainen kontratua. 1890. urtea Berganzo (A)

 

XVI. ARTZAINAREN JANZKERA

Beroki tradizionalak

Oinetako tradizionalak

Artzainaren gaur egungo janzkera

Artzainaren tresnak eta armak

 

XVII. ARTZAINEN HATUAK ETA ARTISAUTZA

Artzain-tresnak

Gaztanontzia. Zimitza, gaztazala

Gaztandegia

Artzain-edalontziak

Ontziak eta mahai-tresnak

Urarentzako ontziak

Esku-lanak

Artilearen artisautza

Kardatzea

Abarkentzako lokarriak. Trailak

Lokarriak, sokak eta bastak

Eskumakilak eta bastoiak, artzain-makilak

Zintzarrientzako idunekoak, uztaiak

Zintzarriak eta zintzarri-mihiak

 

XVIII. BASAPIZTIEN EHIZA

Otsoaren ehiza

Ehiza-teknikak

    • Tranpak, lakioak eta amu pozoituak
    • Uxaldiak eta ehiza eskopetaz

Otso-zuloak

Azeriaren ehiza

    • Kutxen bidezko ehiza
    • Lakioak
    • Zepoak
    • Amu pozoituak
    • Ehiza eskopetarekin

Txakur basatuak

Harrapari txikiak

Hartza

Basapiztien ehiztarien kontratazioa

Ehizatutako animaliengatik emandako saria

Eranskina: Otso-zulo batzuen deskribapena

 

XIX. ARDI-JEZTEA. ARDI-JEZTEA

Jeztea, batzaldia

Jezteko denbora eta forma. Kukurumuku jeitzi

Esne-ekoizpena

Esnea goritutako harriekin berotzea, esne-harriak

Ardi-esnea eta ahuntz-esnea. Horien erabilera

Gaur egungo trantsizioak

Behi-aziendaren esnea

Eskuz egindako behi-jeztea

Esnearen neurketa, esne-neurriak

Behi-esnearen banaketa eta salmenta

Produktuen garraioa artzain-sarobetik

 

XX. GAZTAGINTZA

Ardi-gazta egitea

Gaztagintza Baskonia atlantikoan

    • Gazta Bizkaiko eta Arabako artzain-sarobeetan
    • Gazta kostaldetik gertuko eremuetan
    • Gazta Urbian eta Aralarren
    • Gazta Baskonia kontinentalean
    • Gaztagintza Araban
    • Gaztagintza Nafarroan
    • Gazta zaharra
    • Erronkariko gazta eta Urbasa gazta

Gazten merkatua

Ahuntz-gazta egitea

Gaur egungo trantsizioak

Beste esneki batzuk

1. eranskina: Ataun-Aralarko (G) artzainaren eguna gazta egiteko garaian

2. eranskina: Mendiko gazta eskuz egiteko metodo tradizionala, bortü-gazna, Zuberoan

 

XXI. ARDI-MOZTEA. ARDI-MOZTEA

Ardi-moztea

Artilea

Artilearen salmenta, ehun-fabrikei

Artilearen ekoizpena eta prezioak

Ardiaren simaurra ardi-simaurra

Eranskina: Ardi-mozteko gaur egungo metodo baten deskribapena

 

XXII. ANIMALIAK HILTZEA ETXEAN

Animaliak hiltzea etxean egun seinalatuetan

Etxean animaliak hiltzeko erabilitako prozedurak

Azienda haragitarako saltzea

    • Lehentasunezko salmenta tratanteei
    • Salmenta partikularrei azoketan

Ardi-larrua

 

XXIII. GANADU FERIAK ETA AZIENDEN SALEROSKETAK

Ganadu feriak

Tratanteen bidez eta abeltzainen artean egindako salerosketak

Erosketarako akordioa

Bostekoa ematea

Aziendaren prezioa

Abeltzaintzak familia-ekonomian duen garrantzia

 

XXIV. ERLEAK

Erleen hazkuntza

Erlauntzen fabrikazioa eta erlauntz motak

Erlauntza, erlategia

Erlekumeak harrapatzea

Erlauntzaren zaintza

Abaraskak jasotzea. Abaraskak

Bilketa garaia

Erlezaintzako produktuak lortzea

Erlezaintzako produktuen erabilera

Eztia

Erleei buruzko sinesmenak eta jakintzak

Gaur egungo aldaketak

 

XXV. GANADUA BABESTEARI BURUZKO SINESMENAK

San Anton abadea, ganaduaren patroia

    • San Antongo lurrindatzeak eta suak
    • Ganaduaren kontzentrazioak eliz atarietan
      • Nafarroa
      • Araba
      • Gipuzkoa eta Bizkaia
    • Elikagaien eta zintzarrien bedeinkapena
    • San Antonen Gurutzeko rodeoak

Done Bladi

San Joan Batailatzailea, artaldeen babeslea

Tximistaren aurkako zeinu babesleak

Bedeinkapen erritualak

Eskaintzak

Kutunak

Animalia babesleak

 

XXVI. SINESMENAK ETA OHITURAK

Oiloen txitaldiari buruz

Arrautza kopuru bakoitia

Ugalketari buruz

Aldaketa atmosferikoei buruz

Heriotzaren iragarpenak

Doluarekin erlazionatutako ohiturak

Sorginen iragarpenak

Ganadua mendira igotzeari buruz

Animalia kaltegarrien aurkako prebentzioak

Etxera egokitzeko errituak

Bildots-lorra: elkarri laguntzea

Beste ohitura batzuk

Artzainen festak

Opariak eta dohaintzak

Gurtze-lekuak bazkalekuen inguruetan

 

XXVII. ARTZAINEN JOKOAK

Jokoak egiten diren lekuak

Pilota-jokoak

Txutea

Jaurtiketa-jokoak

Burruna

Indar-jokoak

Jauzi-jokoak

Lasterketa-jokoak

Bola-jokoak

Mahai-jokoak

Uxaldiak

Kantuak eta musika-tresnak

Kantua

    • Adarrak
    • Txistuak eta flautak
    • Sunpriñua
    • Alboka

Eranskina: Botu luzea eta urdanka jolasak, zuberotar batek deskribatuta

Obtenido de «https://atlasetnografico.labayru.eus/index.php?title=Indice_Ganaderia_y_pastoreo_en_vasconia/eu&oldid=70345»