Eduki-taula
De Atlas Etnográfico de Vasconia
Revisión del 10:27 21 feb 2019 de Admin (discusión | contribuciones) (Texto reemplazado: «\*\[\[(.*)\]\]» por «==== $1 ====»)
Contenido de esta página
- 1 I. ANIMALIEN HAZKUNTZA
- 2 II. ANIMALIEN ARRAZAK
- 3 III. ANIMALIEN IZENAK
- 4 IV. ANIMALIEKIKO HIZKUNTZA ETA TRATUA
- 5 V. ANIMALIAK HAZTEKO UKUILUAK ETA BARRUTIAK
- 6 VI. UKUILURATUTAKO AZIENDAREN ELIKADURA
- 7 VII. ANIMALIEN UGALTZEA ETA ZAINTZA
- 8 VIII. MENDIKO AZIENDA
- 9 IX. ARTALDEAREKIN MENDIRA IGOTZEA
- 10 X. JABETZA MARKAK
- 11 XI. BAZKALEKU KOMUNALAK
- 11.1 Ezaugarriak eta bilakaera
- 11.2 BAZKALEKU KOMUNALEN APROBETXAMENDUA
- 11.3 Komunalak Bizkaian
- 11.4 Bazkalekuen ermandade eta komunitateak Araban
- 11.5 Partzuergoak Gipuzkoan eta Araban
- 11.6 Ernio eta Jaizkibelgo Mendiak
- 11.7 Aralar mendikateko elkarteak
- 11.8 Urbasa eta Andia mendikateak
- 11.9 Nafarroako Pirinioak
- 11.10 Eskortak
- 11.11 Partzuergoak
- 11.12 Euskal Herri kontinentala
- 11.13 Eranskina: Saroiak Baskonian
- 12 XII. ARTZAINEN MENDIKO KOKAPENAK
- 12.1 Karrantzako mendiak
- 12.2 Gorbeia mendikatea
- 12.3 Anbotoko eta Aramotz mendikateak
- 12.4 Oiz mendia
- 12.5 Aizkorri mendikatea
- 12.6 Izarraitz eta Ernio mendikateak
- 12.7 Aralar mendikatea
- 12.8 Urbasa mendikatea
- 12.9 Andia mendikatea
- 12.10 Entzia mendikatea
- 12.11 Nafarroako Pirinioak
- 12.12 Erdialdeko Nafarroa eta Bardea
- 12.13 Arabako Mendiak
- 12.14 Euskal Herri kontinentala Espazioaren antolaketa mendian
- 13 XIII. TRANSHUMANTZIA ETA TRANSTERMINANTZIA
- 13.1 Artzaintza ibiltaria
- 13.2 Neguko bazkalekuetarako ibiltaritza
- 13.3 Udako transhumantzia
- 13.4 Bizitza neguko bazkalekuetan
- 13.5 Bizitza udako bazkalekuetan
- 13.6 Neguko bazkalekuen erabilgarritasuna
- 13.7 Artzainen ibiltaritzaren egutegia
- 13.8 Abelbideak
- 13.9 Eranskina: Nafarroako abelbideak gaur egun
- 14 XIV. ARDI-TXAKURRA. ARDI-TXAKURRA
- 15 XV. ARTZAIN MOTAK
- 16 XVI. ARTZAINAREN JANZKERA
- 17 XVII. ARTZAINEN HATUAK ETA ARTISAUTZA
- 17.1 Artzain-tresnak
- 17.2 Gaztandegia
- 17.3 Artzain-edalontziak
- 17.4 Ontziak eta mahai-tresnak
- 17.5 Esku-lanak
- 17.6 Artilearen artisautza
- 17.7 Abarkentzako lokarriak. Trailak
- 17.8 Lokarriak, sokak eta bastak
- 17.9 Eskumakilak eta bastoiak, artzain-makilak
- 17.10 Zintzarrientzako idunekoak, uztaiak
- 17.11 Zintzarriak eta zintzarri-mihiak
- 18 XVIII. BASAPIZTIEN EHIZA
- 19 XIX. ARDI-JEZTEA. ARDI-JEZTEA
- 19.1 Jeztea, batzaldia
- 19.2 Esnea goritutako harriekin berotzea, esne-harriak
- 19.3 Ardi-esnea eta ahuntz-esnea. Horien erabilera
- 19.4 Gaur egungo trantsizioak
- 19.5 Behi-aziendaren esnea
- 19.6 Eskuz egindako behi-jeztea
- 19.7 Esnearen neurketa, esne-neurriak
- 19.8 Behi-esnearen banaketa eta salmenta
- 19.9 Produktuen garraioa artzain-sarobetik
- 20 XX. GAZTAGINTZA
- 21 XXI. ARDI-MOZTEA. ARDI-MOZTEA
- 22 XXII. ANIMALIAK HILTZEA ETXEAN
- 23 XXIII. GANADU FERIAK ETA AZIENDEN SALEROSKETAK
- 24 XXIV. ERLEAK
- 24.1 Erleen hazkuntza
- 24.2 Erlauntzen fabrikazioa eta erlauntz motak
- 24.3 Erlauntza, erlategia
- 24.4 Erlekumeak harrapatzea
- 24.5 Erlauntzaren zaintza
- 24.6 Abaraskak jasotzea. Abaraskak
- 24.7 Erlezaintzako produktuak lortzea
- 24.8 Erlezaintzako produktuen erabilera
- 24.9 Erleei buruzko sinesmenak eta jakintzak
- 24.10 Gaur egungo aldaketak
- 25 XXV. GANADUA BABESTEARI BURUZKO SINESMENAK
- 26 XXVI. SINESMENAK ETA OHITURAK
- 26.1 Oiloen txitaldiari buruz
- 26.2 Ugalketari buruz
- 26.3 Aldaketa atmosferikoei buruz
- 26.4 Heriotzaren iragarpenak
- 26.5 Doluarekin erlazionatutako ohiturak
- 26.6 Sorginen iragarpenak
- 26.7 Ganadua mendira igotzeari buruz
- 26.8 Animalia kaltegarrien aurkako prebentzioak
- 26.9 Etxera egokitzeko errituak
- 26.10 Bildots-lorra: elkarri laguntzea
- 26.11 Beste ohitura batzuk
- 26.12 Artzainen festak
- 26.13 Opariak eta dohaintzak
- 26.14 Gurtze-lekuak bazkalekuen inguruetan
- 27 XXVII. ARTZAINEN JOKOAK
I. ANIMALIEN HAZKUNTZA
Animalien hazkuntza tradizionala eta gaur egungo aldaketak
Isurialde atlantikoa
Bizkaia
Isurialde mediterraneoa
II. ANIMALIEN ARRAZAK
Behiak eta idiak
Aziendaren bilakaera
Eranskina: Arraza autoktonoen deskribapena
Ardiak
Isurialde atlantikoko arrazak
- Latxa eta manexa
- Karrantzarra, sasi-ardia eta eusko-bearnesa
Isurialde mediterraneoko arrazak
- Latxen, txurren eta merinoen bizikidetza
- Nafarroako rasa ardia
Ahuntzak
Eranskina: Arraza autoktonoen deskribapena
Txerriak
Eranskina: Arraza autoktonoen deskribapena
Behorrak, astoak eta mandoak
Eranskina: Arraza autoktonoen deskribapena
Oiloak, usoak, ahateak eta beste hegazti batzuk
Beste animalia txiki batzuk: untxiak, txakurrak eta katuak
Eranskina: Betizu, behi basatia
III. ANIMALIEN IZENAK
Izenak espeziearen, adinaren eta sexuaren arabera
- Kumeak
- Helduak
- Beste izen batzuk
Behi-azienda
- Kumeak
- Helduak
- Kumeak
- Helduak
- Kumeak
- Helduak
- Kumeak
- Helduak
- Kumeak
- Helduak
- Kumeak
- Helduak
- Kumeak
- Helduak
- Zenbait animalia
IV. ANIMALIEKIKO HIZKUNTZA ETA TRATUA
Etxe abereei jarritako izenak
Ardiak
- Ezaugarri fisikoengatik
- Izaerarengatik
- Jaiotze-lekuarengatik
- Familiako kideen, ezagunen edo ospetsuen izenak
- Kateatutako izenak
- Ezaugarri fisikoengatik
- Pertsona-izenak eta jatorri-izenak
- Izaerarengatik
- Ilajearen kolorearengatik
- Itxurarengatik eta izaerarengatik
- Ilajearen kolorearengatik
- Itxurarengatik, izaerarengatik eta ezaugarri astralengatik
Animaliekiko hizkuntza eta tratatzeko modua
- Laztanak
- Behiak
- Behorrak eta astoak
- Ardiak eta ahuntzak
- Txakurrak eta katuak
- Oiloak, ahateak eta txerriak
Txistuak
- Ardiak
- Beste animalia batzuk
Azienda akuilatzeko tresnak
- Akuilua. Pertika
- Burdin sarea
- Zartailua, zigorra edo usta
V. ANIMALIAK HAZTEKO UKUILUAK ETA BARRUTIAK
Ukuilu tradizionala
Baserri barruko abeletxeak: ukuilua
- Ukuiluaren ezaugarriak
- Banaketak ukuiluetan
- Animaliak asketara lotzea
- Hesiak edo parrilak
- Lastategia
Abeletxe modernoak. Egindako aldaketak
Etxe abereak hazteko barrutiak
- Lo egiteko makilak
- Errutegiak
VI. UKUILURATUTAKO AZIENDAREN ELIKADURA
Aziendaren elikadura etxean
- Isurialde mediterraneoa
- Ur-hornikuntza
Idiak
Kumeen elikadura
Txahalak
Txerriak
Untxiak
Aziendaren elikadura mendian
Isurialde atlantikoa
- Hesola bati lotutako soka edo katea
- Hankak elkarrekin lotzea
- Langa
- Belazeak hesitzea
VII. ANIMALIEN UGALTZEA ETA ZAINTZA
Etxe abereen ugalketa-zikloa
- Araldia eta estaltzea
- Haurdunaldia
- Erditzea
- Erditutako behiaren zaintza
- Araldia eta estaltzea
- Haurdunaldia eta erditzea
Behorrak
- Araldia
- Haurdunaldia eta erditzea
Astemeak
Oiloak eta usoak
- Sexua finkatzea
- Errutea
- Lokaldiaren bidezko ernalkuntza
- Txitaldia
- Arrautzen jaiotzea
Katemeak
Aziendaren adina kalkulatzeko prozedurak
Behiak
Animalien gorputzen manipulazioa
Beste mozketa, anputazio eta zulatze batzuk
- Zezenak
- Astoak eta zaldi-azienda
- Ahariak eta
- Txerriak eta ahardiak
- Oilaskoak
Ferratzea
- Zaldi-azienda
- Behi-azienda
VIII. MENDIKO AZIENDA
Bizkaia
Gipuzkoa
Baskonia kontinentala
Araba
Nafarroa
Azienda mendian harrapatzea
Eranskina: Lezaungo (N) bazkalekuen aprobetxamendua
IX. ARTALDEAREKIN MENDIRA IGOTZEA
Artaldearen igoera
Artzaintza gaur egun
Artzainaren igoera bakarrik edo lagunduta
Artzainaren animalia-segizioa
Bazkaleku onenak artaldearentzat
Isurialde mediterraneoa
Bazkaleku kaltegarriak
Artzainaren urteroko zikloa eta mendiko egonaldia
Artaldearen jaitsiera
X. JABETZA MARKAK
Aziendaren jabetza markak
Ebakia belarrian. Akatsa
- Ebakien motak eta izenak
- Azienda larriari egindako ebakiak
Burdinazko marka
- Burdinazko markak adarretan, apatxetan edo muturrean
Aziendaren markatze-lanetan izandako aldaketak. Krotaloa
Zintzarriak edo dunbak. Arranak, zintzarriak
Zintzarrien soinua
- Ardiak
- Transhumantzia
- Ahuntzak
- Behiak eta behorrak
Aziendaren apaindurak
- Uztaren garraioa
- Nekazaritzako beste lan batzuetan
- Zamariei zurdak apaintzea
XI. BAZKALEKU KOMUNALAK
Ezaugarriak eta bilakaera
Baso-sartzeak eta ixteak
Udalen eta diputazioen esku-hartzea
BAZKALEKU KOMUNALEN APROBETXAMENDUA
Komunalak Bizkaian
Anbotoko eta Oiz mendikateak
Bazkalekuen ermandade eta komunitateak Araban
Guibijoko komunitatea
Arkamo Mendikateko Elkartea
Mendi komuneroa Toloñon
Partzuergoak Gipuzkoan eta Araban
Iturrietako Partzuergoa
Ernio eta Jaizkibelgo Mendiak
Aralar mendikateko elkarteak
Urbasa eta Andia mendikateak
Nafarroako Pirinioak
Zaraitzu
- Debekagunea
- Zatiak eta portuak
- Mendiko galsoroa, kasalenkoa eta komuna
Eskortak
San Martin Unx
Mélida
Partzuergoak
Euskal Herri kontinentala
Eranskina: Saroiak Baskonian
XII. ARTZAINEN MENDIKO KOKAPENAK
Karrantzako mendiak
Gorbeia mendikatea
Zuia
Anbotoko eta Aramotz mendikateak
Oiz mendia
Aizkorri mendikatea
Izarraitz eta Ernio mendikateak
Aralar mendikatea
Urbasa mendikatea
Andia mendikatea
Entzia mendikatea
Nafarroako Pirinioak
Erdialdeko Nafarroa eta Bardea
Mélida
Arabako Mendiak
Gorobel mendikatea
Euskal Herri kontinentala Espazioaren antolaketa mendian
- Sara
- Azkaine
- Aldude
- Ibarre
- Garazi
- Liginaga
- Muskildi
- Zunharreta
- Etxebarre
XIII. TRANSHUMANTZIA ETA TRANSTERMINANTZIA
Artzaintza ibiltaria
Neguko bazkalekuetarako ibiltaritza
- Pirinioetako haranetatik Bardeara
- Bazkaleku komunerako eskubidea
- Abelbideetan barrena
- Joanaldirako prestakuntzak eta ordena
- Gertaerak eta elikadura abelbidean barrena
- Bardean sarrera eta egonaldia. Itzulera
- Transhumantziako beste mugimendu batzuk Nafarroan
- Transhumantziako mugimendu pirinio-akitaniarrak
Neguko transhumantzia txikia eta transterminantzia
- Transhumantzia Bizkaiko mendietara eta kostaldera
- Transhumantzia Gipuzkoako mendietara eta kostaldera
- Pirinioetako transhumantzia haranetara eta kostaldera
- Nafarroako Erriberako transhumantzia
Udako transhumantzia
- Arabako mendiak
- Bizkaiko mendiak
- Aralar eta Aizkorri mendikateak
- Ernio eta Izarraitz mendiak
- Urbasa eta Andia mendikateak
- Baskonia kontinentala
Bizitza neguko bazkalekuetan
Bizitza udako bazkalekuetan
- Arabako eta Bizkaiko mendiak
- Aralar mendikatea
- Urbasa eta Andia mendikateak
Neguko bazkalekuen erabilgarritasuna
Bizkaia
Artzainen ibiltaritzaren egutegia
Ekialdeko Pirinioak
Abelbideak
- Abelbideak Araban
- Abelbideak Nafarroan
Eranskina: Nafarroako abelbideak gaur egun
XIV. ARDI-TXAKURRA. ARDI-TXAKURRA
Ardi-txakurra
Ardi-txakurraren sarbidea
Ardi-txakur motak
Ardi-txakurraren erabilerak
Txakurra beste animalia batzuen zaintzan
Eranskina: Ardi-txakurren lehiaketa
XV. ARTZAIN MOTAK
Artaldearen jabe diren artzainak
Artzain-mutilak. Artzainen seme-alabak
Artalde handien artzainak
Morroiak
Kontzeju-artzainak
Lanak
- Araba
- Nafarroa
Soldata. Elikadura. Gabonsariak
Aziendaren zaintza txandaka
1. eranskina: Hameka urtetan Iratin bordazain
2. eranskina: Herriko abeltzainen kontratua. 1890. urtea Berganzo (A)
XVI. ARTZAINAREN JANZKERA
Beroki tradizionalak
Bizkar-babes edo zamarra; aurrekoa edo atzekoa
Oinetako tradizionalak
Galtzerdiak
Artzainaren gaur egungo janzkera
Artzainaren tresnak eta armak
Morrala edo bizkar-zorroa. Alportxak
Txurra. Eskumakila. Zurruna
Suzko armak
XVII. ARTZAINEN HATUAK ETA ARTISAUTZA
Artzain-tresnak
Gaztanontzia. Zimitza, gaztazala
Gaztandegia
Artzain-edalontziak
Ontziak eta mahai-tresnak
Platerak. Txalia. Taloaska
Urarentzako ontziak
Esku-lanak
Artilearen artisautza
Garbiketa
Kardatzea
Ehuna
Abarkentzako lokarriak. Trailak
Lokarriak, sokak eta bastak
Eskumakilak eta bastoiak, artzain-makilak
Zintzarrientzako idunekoak, uztaiak
Idunekoak egitea
Zintzarriak eta zintzarri-mihiak
XVIII. BASAPIZTIEN EHIZA
Otsoaren ehiza
Ehiza-teknikak
- Tranpak, lakioak eta amu pozoituak
- Uxaldiak eta ehiza eskopetaz
Otso-zuloak
Azeriaren ehiza
- Kutxen bidezko ehiza
- Lakioak
- Zepoak
- Amu pozoituak
- Ehiza eskopetarekin
Txakur basatuak
Harrapari txikiak
Mustelidoak eta biberridoak
Hartza
Basapiztien ehiztarien kontratazioa
Ehizatutako animaliengatik emandako saria
Eranskina: Otso-zulo batzuen deskribapena
XIX. ARDI-JEZTEA. ARDI-JEZTEA
Jeztea, batzaldia
Jezteko denbora eta forma. Kukurumuku jeitzi
Esne-ekoizpena
Esnea goritutako harriekin berotzea, esne-harriak
Ardi-esnea eta ahuntz-esnea. Horien erabilera
Gaur egungo trantsizioak
Behi-aziendaren esnea
Eskuz egindako behi-jeztea
Esnearen neurketa, esne-neurriak
Behi-esnearen banaketa eta salmenta
Produktuen garraioa artzain-sarobetik
Produktuen garraioa
XX. GAZTAGINTZA
Ardi-gazta egitea
Gaztagintza Baskonia atlantikoan
- Gazta Bizkaiko eta Arabako artzain-sarobeetan
- Gazta kostaldetik gertuko eremuetan
- Gazta Urbian eta Aralarren
- Gazta Baskonia kontinentalean
Gaztagintza Baskonia mediterraneoan
- Gaztagintza Araban
- Gaztagintza Nafarroan
Ardi-gazten pisua eta forma
- Gazta zaharra
- Erronkariko gazta eta Urbasa gazta
Gazten merkatua
Euskal Herri penintsularreko merkatuak
Ahuntz-gazta egitea
Gaur egungo trantsizioak
Beste esneki batzuk
1. eranskina: Ataun-Aralarko (G) artzainaren eguna gazta egiteko garaian
2. eranskina: Mendiko gazta eskuz egiteko metodo tradizionala, bortü-gazna, Zuberoan
XXI. ARDI-MOZTEA. ARDI-MOZTEA
Ardi-moztea
Ardi-mozteko artaziak
Ardi-moztea gaur egun
Artilea
Artilearen salmenta, ehun-fabrikei
Artilearen ekoizpena eta prezioak
Ardiaren simaurra ardi-simaurra
Eranskina: Ardi-mozteko gaur egungo metodo baten deskribapena
XXII. ANIMALIAK HILTZEA ETXEAN
Animaliak hiltzea etxean egun seinalatuetan
Etxean animaliak hiltzeko erabilitako prozedurak
Txerria hiltzea etxean
Ardiak eta arkumeak hiltzea etxean
Eskortako hegaztiak hiltzea etxean
Azienda haragitarako saltzea
- Lehentasunezko salmenta tratanteei
- Salmenta partikularrei azoketan
Ardi-larrua
Larru-erosleak
Larruaren prezioak
XXIII. GANADU FERIAK ETA AZIENDEN SALEROSKETAK
Ganadu feriak
Arabako feriak
Baskoniatik kanpoko feriak
Gaur egungo trantsizioak
Tratanteen bidez eta abeltzainen artean egindako salerosketak
Erosketarako akordioa
Abelburuen ikuskapena
Bostekoa ematea
Alborokea
Aziendaren prezioa
Abeltzaintzak familia-ekonomian duen garrantzia
XXIV. ERLEAK
Erleen hazkuntza
Transhumantzia
Erlauntzen fabrikazioa eta erlauntz motak
Erlauntza, erlategia
Erlekumeak harrapatzea
Erlauntzaren zaintza
Abaraskak jasotzea. Abaraskak
Bilketa garaia
Bilketako prozedurak. Eztia dastatzea
Erlezaintzako produktuak lortzea
Erlezaintzako produktuen erabilera
Eztia
Erleei buruzko sinesmenak eta jakintzak
Gaur egungo aldaketak
XXV. GANADUA BABESTEARI BURUZKO SINESMENAK
San Anton abadea, ganaduaren patroia
Errituak haien jaiegunean
- San Antongo lurrindatzeak eta suak
- Ganaduaren kontzentrazioak eliz atarietan
- Nafarroa
- Araba
- Gipuzkoa eta Bizkaia
- Elikagaien eta zintzarrien bedeinkapena
- San Antonen Gurutzeko rodeoak
Done Bladi
San Joan Batailatzailea, artaldeen babeslea
Tximistaren aurkako zeinu babesleak
Elorri zuria
Kandela bedeinkatuak
Antzinako aizkora
Bedeinkapen erritualak
Ukuiluak eta eskortak
Eskaintzak
Kutunak
Animalia babesleak
XXVI. SINESMENAK ETA OHITURAK
Oiloen txitaldiari buruz
Arrautza kopuru bakoitia
Ugalketari buruz
Aldaketa atmosferikoei buruz
Heriotzaren iragarpenak
Doluarekin erlazionatutako ohiturak
Sorginen iragarpenak
Ganadua mendira igotzeari buruz
Animalia kaltegarrien aurkako prebentzioak
Etxera egokitzeko errituak
Ganadua
Bildots-lorra: elkarri laguntzea
Beste ohitura batzuk
Artzainen festak
Opariak eta dohaintzak
Gurtze-lekuak bazkalekuen inguruetan
XXVII. ARTZAINEN JOKOAK
Jokoak egiten diren lekuak
Pilota-jokoak
Txutea
Jaurtiketa-jokoak
Makila-jokoa
Burruna
Indar-jokoak
Jauzi-jokoak
Lasterketa-jokoak
Bola-jokoak
Mahai-jokoak
Uxaldiak
Kantuak eta musika-tresnak
Kantua
- Adarrak
- Txistuak eta flautak
- Sunpriñua
- Alboka