Diferencia entre revisiones de «Indice Ganaderia y pastoreo en vasconia/eu»

De Atlas Etnográfico de Vasconia
Saltar a: navegación, buscar
(Página creada con «*Ehiza-teknikak»)
(Página creada con «**Tranpak, lakioak eta amu pozoituak **Uxaldiak eta ehiza eskopetaz»)
Línea 981: Línea 981:
 
*[[Tecnicas_de_caza|Ehiza-teknikak]]
 
*[[Tecnicas_de_caza|Ehiza-teknikak]]
  
**Trampas, lazos y cebos envenenados
+
**Tranpak, lakioak eta amu pozoituak
**Batidas y caza a escopeta
+
**Uxaldiak eta ehiza eskopetaz
  
 
=== [[Las_loberas|Las loberas]] ===
 
=== [[Las_loberas|Las loberas]] ===

Revisión del 06:54 26 sep 2017

Otros idiomas:
Inglés • ‎Español • ‎Euskera • ‎Francés

Contenido de esta página

I. ANIMALIEN HAZKUNTZA

Animalien hazkuntza tradizionala eta gaur egungo aldaketak

Isurialde atlantikoa

Isurialde mediterraneoa

II. ANIMALIEN ARRAZAK

Behiak eta idiak

Ardiak

    • Latxa eta manexa
    • Karrantzarra, sasi-ardia eta eusko-bearnesa
    • Latxen, txurren eta merinoen bizikidetza

Ahuntzak

Txerriak

Behorrak, astoak eta mandoak

Oiloak, usoak, ahateak eta beste hegazti batzuk

Beste animalia txiki batzuk: untxiak, txakurrak eta katuak

Eranskina: Betizu, behi basatia

III. ANIMALIEN IZENAK

Izenak espeziearen, adinaren eta sexuaren arabera

    • Kumeak
    • Helduak
    • Beste izen batzuk
    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Kumeak
    • Helduak
    • Zenbait animalia

IV. ANIMALIEKIKO HIZKUNTZA ETA TRATUA

Etxe abereei jarritako izenak

    • Ezaugarri fisikoengatik
    • Izaerarengatik
    • Jaiotze-lekuarengatik
    • Familiako kideen, ezagunen edo ospetsuen izenak
    • Kateatutako izenak
    • Ezaugarri fisikoengatik
    • Pertsona-izenak eta jatorri-izenak
    • Izaerarengatik
    • Ilajearen kolorearengatik
    • Itxurarengatik eta izaerarengatik
    • Ilajearen kolorearengatik
    • Itxurarengatik, izaerarengatik eta ezaugarri astralengatik

Animaliekiko hizkuntza eta tratatzeko modua

    • Laztanak
    • Behiak
    • Behorrak eta astoak
    • Ardiak eta ahuntzak
    • Txakurrak eta katuak
    • Oiloak, ahateak eta txerriak
    • Ardiak
    • Beste animalia batzuk
    • Akuilua. Pertika
    • Burdin sarea
    • Zartailua, zigorra edo usta

V. ANIMALIAK HAZTEKO UKUILUAK ETA BARRUTIAK

Ukuilu tradizionala

    • Ukuiluaren ezaugarriak
    • Banaketak ukuiluetan
    • Animaliak asketara lotzea
    • Hesiak edo parrilak
    • Lastategia

Abeletxe modernoak. Egindako aldaketak

Etxe abereak hazteko barrutiak

    • Lo egiteko makilak
    • Errutegiak

VI. UKUILURATUTAKO AZIENDAREN ELIKADURA

Aziendaren elikadura etxean

    • Isurialde mediterraneoa
    • Ur-hornikuntza

Kumeen elikadura

Aziendaren elikadura mendian

    • Hesola bati lotutako soka edo katea
    • Hankak elkarrekin lotzea
    • Langa
    • Belazeak hesitzea

VII. ANIMALIEN UGALTZEA ETA ZAINTZA

Etxe abereen ugalketa-zikloa

    • Araldia eta estaltzea
    • Haurdunaldia
    • Erditzea
    • Erditutako behiaren zaintza
    • Araldia eta estaltzea
    • Haurdunaldia eta erditzea
    • Araldia
    • Haurdunaldia eta erditzea
    • Sexua finkatzea
    • Errutea
    • Lokaldiaren bidezko ernalkuntza
    • Txitaldia
    • Arrautzen jaiotzea

Aziendaren adina kalkulatzeko prozedurak

Animalien gorputzen manipulazioa

    • Zezenak
    • Astoak eta zaldi-azienda
    • Ahariak eta
    • Txerriak eta ahardiak
    • Oilaskoak

Ferratzea

    • Zaldi-azienda
    • Behi-azienda

VIII. MENDIKO AZIENDA

Bizkaia

Gipuzkoa

Baskonia kontinentala

Araba

Nafarroa

Azienda mendian harrapatzea

Eranskina: Lezaungo (N) bazkalekuen aprobetxamendua

IX. ARTALDEAREKIN MENDIRA IGOTZEA

Artaldearen igoera

Artzainaren igoera bakarrik edo lagunduta

Artzainaren animalia-segizioa

Bazkaleku onenak artaldearentzat

Artzainaren urteroko zikloa eta mendiko egonaldia

Artaldearen jaitsiera

X. JABETZA MARKAK

Aziendaren jabetza markak

    • Ebakien motak eta izenak
    • Azienda larriari egindako ebakiak
    • Burdinazko markak adarretan, apatxetan edo muturrean

Zintzarriak edo dunbak. Arranak, zintzarriak

    • Ardiak
    • Transhumantzia
    • Ahuntzak
    • Behiak eta behorrak

Aziendaren apaindurak

    • Uztaren garraioa
    • Nekazaritzako beste lan batzuetan
    • Zamariei zurdak apaintzea

XI. BAZKALEKU KOMUNALAK

Ezaugarriak eta bilakaera

BAZKALEKU KOMUNALEN APROBETXAMENDUA

Komunalak Bizkaian

Bazkalekuen ermandade eta komunitateak Araban

Partzuergoak Gipuzkoan eta Araban

Ernio eta Jaizkibelgo Mendiak

Aralar mendikateko elkarteak

Urbasa eta Andia mendikateak

Nafarroako Pirinioak

    • Debekagunea
    • Zatiak eta portuak
    • Mendiko galsoroa, kasalenkoa eta komuna

Eskortak

Partzuergoak

Euskal Herri kontinentala

Eranskina: Saroiak Baskonian

XII. ARTZAINEN MENDIKO KOKAPENAK

Karrantzako mendiak

Gorbeia mendikatea

Anbotoko eta Aramotz mendikateak

Oiz mendia

Aizkorri mendikatea

Izarraitz eta Ernio mendikateak

Aralar mendikatea

Urbasa mendikatea

Andia mendikatea

Entzia mendikatea

Nafarroako Pirinioak

Erdialdeko Nafarroa eta Bardea

Arabako Mendiak

Euskal Herri kontinentala Espazioaren antolaketa mendian

    • Sara
    • Azkaine
    • Aldude
    • Ibarre
    • Garazi
    • Liginaga
    • Muskildi
    • Zunharreta
    • Etxebarre

XIII. TRANSHUMANTZIA ETA TRANSTERMINANTZIA

Artzaintza ibiltaria

Neguko bazkalekuetarako ibiltaritza

    • Pirinioetako haranetatik Bardeara
      • Bazkaleku komunerako eskubidea
      • Abelbideetan barrena
      • Joanaldirako prestakuntzak eta ordena
      • Gertaerak eta elikadura abelbidean barrena
      • Bardean sarrera eta egonaldia. Itzulera
    • Transhumantziako beste mugimendu batzuk Nafarroan
    • Transhumantziako mugimendu pirinio-akitaniarrak
    • Transhumantzia Bizkaiko mendietara eta kostaldera
    • Transhumantzia Gipuzkoako mendietara eta kostaldera
    • Pirinioetako transhumantzia haranetara eta kostaldera
    • Nafarroako Erriberako transhumantzia

Udako transhumantzia

    • Arabako mendiak
    • Bizkaiko mendiak
    • Aralar eta Aizkorri mendikateak
    • Ernio eta Izarraitz mendiak
    • Urbasa eta Andia mendikateak
    • Baskonia kontinentala

Bizitza neguko bazkalekuetan

Bizitza udako bazkalekuetan

    • Arabako eta Bizkaiko mendiak
    • Aralar mendikatea
    • Urbasa eta Andia mendikateak

Neguko bazkalekuen erabilgarritasuna

Artzainen ibiltaritzaren egutegia

Abelbideak

    • Abelbideak Araban
    • Abelbideak Nafarroan

Eranskina: Nafarroako abelbideak gaur egun

XIV. ARDI-TXAKURRA. ARDI-TXAKURRA

Ardi-txakurra

Ardi-txakurraren sarbidea

Ardi-txakur motak

Ardi-txakurraren erabilerak

Txakurra beste animalia batzuen zaintzan

Eranskina: Ardi-txakurren lehiaketa

XV. ARTZAIN MOTAK

Artaldearen jabe diren artzainak

Artalde handien artzainak

Kontzeju-artzainak

    • Araba
    • Nafarroa

Aziendaren zaintza txandaka

1. eranskina: Hameka urtetan Iratin bordazain

2. eranskina: Herriko abeltzainen kontratua. 1890. urtea Berganzo (A)

XVI. ARTZAINAREN JANZKERA

Beroki tradizionalak

Oinetako tradizionalak

Artzainaren gaur egungo janzkera

Artzainaren tresnak eta armak

XVII. ARTZAINEN HATUAK ETA ARTISAUTZA

Artzain-tresnak

Gaztandegia

Artzain-edalontziak

Ontziak eta mahai-tresnak

Esku-lanak

Artilearen artisautza

Abarkentzako lokarriak. Trailak

Lokarriak, sokak eta bastak

Eskumakilak eta bastoiak, artzain-makilak

Zintzarrientzako idunekoak, uztaiak

Zintzarriak eta zintzarri-mihiak

XVIII. BASAPIZTIEN EHIZA

Otsoaren ehiza

    • Tranpak, lakioak eta amu pozoituak
    • Uxaldiak eta ehiza eskopetaz

Las loberas

La caza del zorro

    • Captura mediante cajas
    • Lazos
    • Cepos
    • Cebos envenenados
    • Caza con escopeta

Perros asilvestrados

Depredadores menores

El oso

Contratación de alimañeros

Recompensa por los animales capturados

Apéndice: Descripción de algunas loberas

XIX. EL ORDEÑO DE LAS OVEJAS. ARDI-JEIZTEA

Ordeño, batzaldia

Calentar la leche con piedras candentes, esne-harriak

Leche de oveja y cabra. Su utilización

Transiciones contemporáneas

Leche de ganado vacuno

El ordeño manual de la vaca, behi-jeiztea

Medición de la leche, esne-neurriak

Distribución y venta de la leche de vacuno

Transporte de los productos desde la majada

XX. LA FABRICACIÓN DEL QUESO. GAZTAGINTZA

Elaboración de queso de oveja, ardi-gazta

    • El queso en las majadas de Bizkaia y Álava
    • El queso en zonas próximas a la costa
    • El queso en Urbia y Aralar
    • El queso en Vasconia continental
    • El queso en Álava
    • El queso en Navarra
    • Gaztazarra
    • Queso Roncal y queso Urbasa

El mercado de los quesos

Elaboración de queso de cabra, ahuntz-gazta

Transiciones contemporáneas

Otros productos lácteos

Apéndice 1: La jornada del pastor de Ataun-Aralar (G) durante la fabricación del queso

Apéndice 2: Método tradicional de elaboración manual del queso de montaña, bortü-gazna, en Zuberoa

XXI. EL ESQUILEO. ARDI-MOZTEA

El esquileo, ardi-moztea

La lana, artilea

El estiércol de oveja, ardi-zimaurra

Apéndice: Descripción de un método de esquileo actual

XXII. MATANZA DOMÉSTICA DE ANIMALES

Matanza doméstica de animales en días señalados

Procedimientos utilizados para la matanza doméstica

La venta de ganado para carne

    • Venta preferente a tratantes
    • Venta a particulares y en los mercados

La piel de las ovejas, ardi-larrua

XXIII. FERIAS GANADERAS Y COMPRAVENTA DE GANADO

Ferias ganaderas

Compraventa mediante tratantes y entre ganaderos

El acuerdo de compra

El precio del ganado

Importancia de la ganadería en la economía familiar

XXIV. LAS ABEJAS. ERLEA

La cría de abejas

Fabricación y tipos de colmenas, erlauntza

El colmenar, abejar, erlategia

Captura de enjambres, erlakumea harrapatu

Cuidado de la colmena

Recolección de los panales. Abaraskak

Obtención de los productos apícolas

Uso de los productos apícolas

Creencias y saberes sobre las abejas

Transformaciones contemporáneas

XXV. PROTECCIÓN CREENCIAL DEL GANADO

San Antonio Abad, patrono del ganado

    • Sahumerios y hogueras de San Antón
    • Concentraciones de ganado ante las iglesias
      • Navarra
      • Álava
      • Gipuzkoa y Bizkaia
    • Bendición de alimentos y cencerros
    • Rodeos a la Cruz de San Antón

San Blas

San Juan Bautista, protector de los rebaños

Símbolos protectores contra el rayo

Bendiciones rituales

Ofrendas

Amuletos

Animales protectores

XXVI. CREENCIAS Y COSTUMBRES

Sobre la incubación de las gallinas

Sobre la procreación

Sobre los cambios atmosféricos

Presagios de muerte

Costumbres en relación con el luto

Presagios de brujas

Sobre la subida del ganado al monte

Prevenciones contra los animales dañinos

Ritos de adaptación a la casa

Bildots-lorra: ayuda mutua

Otras costumbres

Fiestas de pastores

Obsequios y donativos

Lugares de culto en zonas de pastos

XXVII. JUEGOS DE PASTORES

Lugares donde se practican los juegos

Juegos de pelota

Juegos de lanzamiento

Juegos de fuerza

Juegos de salto

Juegos de carreras

Juegos de bolos

Juegos de mesa

Espantos

Cantos e instrumentos musicales

    • Cuernos
    • Silbos y flautas
    • Sumpriño
    • Alboka

Apéndice: Descripción de los juegos botu luzea y urdanka por un pastor suletino